Standart bir teminat mektubunda 3 taraf bulunur: 1) Garanti Veren – Banka
2) Garanti Alan – Muhatap
42 11. YHD, 18.05.1999, E. 1999/2159, K. 1999/4122, www.hukukturk.com 43 11. YHD 11.11.1983 3236/4977, www.hukukturk.com
3) Lehdar – Lehine/emri ile garanti düzenlenen
1. Garanti Veren (Banka)
Banka teminat mektuplarında banka, garanti veren taraftır. Teminat mektubu kapsamında, Lehdar yükümlülüklerini yerine getirmediği takdirde, banka, kayıtsız Ģartsız olarak ve yükümlülüğün yerine getirilmediğinin hukuki ispatını aramaksızın, muhatabın ilk yazılı talebi ve beyanı üzerine, teminat mektubu ile üstlendiği tutarı muhataba nakden ve derhal ödemekle yükümlüdür. Teminat mektubunda ayrıca belirtilen Ģartlar olmadığı takdirde, bankaların yükümlülüğü teminat mektubu tutarı ile sınırlı olup bedel ödendikten veya teminat mektubu vadesi dolduktan sonra sona ermektedir.
Teminatı veren bankanın, teminat mektubu bedelini, muhataba ödeyebilmesi için; herhangi bir ihtarname keĢidesine, protesto çekilmesine, hüküm alınmasına veya borçlunun izninin aranmasına gerek bulunmamaktadır.
ÇalıĢmamızda daha önce açıklandığı gibi banka, teminat mektubu düzenleyerek asli borçtan bağımsız bir yükümlülük altına girmektedir. Muhatap ile lehdar arasında bir sözleĢme imzalanmıĢ olsa dahi, banka teminat mektubu bedelini ödemeden önce lehdarın o sözleĢme hükümlerine uygun olarak edimini yerine getirip getirmediğini kontrol etmekle yükümlü değildir ve zaten teminat mektubu metninde de derhal ve gecikmeksizin ilk yazılı talep üzerine ödeme yapmayı taahhüt etmektedir.
2. Garanti Alan (Muhatap)
a) Teminat Mektubunda Muhatap
Muhatap ile lehdar arasında kira, mal ve hizmet satın alınması ve teslimi, bina yapımı, vb. çeĢitli nedenlerden dolayı kurulan iĢ iliĢkisi çerçevesinde; muhatap kiĢi veya kuruluĢ, lehdarın belirli bir zaman içerisinde gerçekleĢtirmeyi taahhüt ettiği edimi; anlaĢılan koĢullarda ve zamanda yerine getirmediği takdirde, uğrayacağı zararı tamamen veya kısmen telafi etmek maksadıyla teminat isteyebilir.
Teminat mektubu hemen nakde çevrilebilir olması sebebiyle, muhatap tarafından tercih edilen bir teminat çeĢididir.
Banka, lehdar ile arasındaki kredi iliĢkisine dayanarak ve lehdarın talebine istinaden muhataba hitaben teminat mektubu düzenler. Muhatap, teminat mektubu güvencesiyle iĢ yaptıran, kendisini garanti altına alan taraftır.
Teminat mektubu düzenlenmeden önce, banka ile muhatap arasında bir hukuksal iliĢki yoktur.
Muhatap ile garanti veren banka arasında teminat mektubu düzenlenmesi nedeniyle bankanın muhataba kredi açması söz konusu değildir. 44
b) Aynı Borcun Teminatı için Birden Fazla Muhataba Hitaben Teminat Mektubu Düzenlenmesi
Uygulamada bankaların birden fazla muhataba hitaben teminat mektubu düzenledikleri görülmektedir. Birden fazla muhataba hitaben teminat mektubu düzenlenmesi hukuken mümkündür. 45
Ancak, tazmin talebi esnasında hangi muhatabın bankadan tazmin talebinde bulunacağı, hangi tutara kadar tazmin talep edebileceği, bankanın teminat mektubu tutarını bir muhataba ödedikten sonra yükümlülüğünden kurtulmuĢ sayılıp sayılamayacağı gibi hususlar kesin ve anlaĢmazlığa yol açmayacak Ģekilde teminat mektubu metni üzerinde yer almalıdır.
44 Seza Reisoğlu, Banka Teminat Mektupları ve Kontrgarantiler, sh. 90 45
3. Eylemi Garanti Edilen (Lehdar)
a) Teminat Mektubunda Lehdar
Lehdar, lehine teminat mektubu düzenlenmek suretiyle ediminin doğurabileceği risk, muhataba “karĢı garanti edilen taraftır. Gerçek veya tüzel kiĢi olabilir. Bankalar, genellikle muhatap ile arasındaki sözleĢme gereğince taahhüt ettiği edimi yerine getirmemesi halinde gerçekleĢecek risk karĢılığında ödeme yapacakları tarafa gayri nakdi kredi vermek suretiyle teminat mektubu düzenlerler.
3182 sayılı eski Bankalar Kanunu‟nun 44. maddesinin son fıkrasına göre, istisnai haller dıĢında bankalar, kredileri ancak açıldıkları kiĢilere kullandırabilmekte, diğer bir deyiĢle sadece kendi lehine teminat mektubu talep eden tarafa gayri nakdi kredi tahsis ederek teminat mektubu düzenleyebilmekteydiler. Ancak 5411 sayılı Bankalar Kanunu‟nda böyle bir kısıtlama kalmamıĢtır. Dolayısıyla bankalar, 3. tarafın emri ile lehdar lehine bir teminat mektubu düzenleyebilirler.
Örneğin; B firması, A firmasının iĢtirak kuruluĢudur. A firmasının XYZ Bankası A.ġ.‟de lehine tahsis edilmiĢ gayri nakdi kredi limiti mevcuttur. Ancak, B firmasının mali durumu dolayısıyla XYZ Bankası A.ġ., B firmasına gayri nakdi kredi tahsis etmemektedir. Bu durumda, A firması yazılı talimat vererek kendi firmasına tahsis edilen kredi limitinden kullanılmak üzere B firması lehine bir teminat mektubu düzenlenmesini talep edebilir.
XYZ Bankası A.ġ., teminat mektubunu düzenlemekle, Muhatap‟ın ödeme talebinde bulunması halinde, B firmasının ediminden doğacak muhtemel riskin zararını tazmin edecek, ancak gayri nakdi kredi iliĢkisi dolayısıyla ödediği bedeli A firmasına rücû edecektir.
b) Birden Çok Lehdarı Bulunan Teminat Mektubu Düzenlenmesi
Birden çok lehdarı bulunan teminat mektubu verilmesi de mümkündür. Örneğin adi ortaklıklarda durum böyledir. Adi ortaklığın tüzel kiĢiliği bulunmadığı için alınacak kontrgarantiye bütün adi ortakların müĢterek ve müteselsil borçlu sıfatıyla imzasının alınması ve bu hususun belirtilmesi gerekir. Aynı Ģekilde kredi tahsisi sırasında bütün ortaklara kredi tahsis edilmesi ve bütün ortakların teminat mektubu tutarı kadar riske edilmesi gerekir.
Adi ortaklık; tüzel kiĢiliğe sahip bulunmadığından ve ortaklar, adi ortaklığın borçlarından müteselsilen sorumlu olduklarından, bankanın adi ortaklığı oluĢturan her gerçek ve tüzel kiĢiyi mektup miktarınca riske etmesi gerekir. 46
Özellikle uluslararası ihaleye katılan birden fazla ortaklı konsorsiyumlarda Türk ortağın payı için banka, Türk ortağa tahsis ettiği gayri nakdi krediye dayanarak, yabancı ortağın payı için ise yurt dıĢındaki bankadan aldığı kontrgarantiye istinaden teminat mektubu düzenleyebilmektedir.
Bu durumda, her ortağın payı ayrı ayrı gösterilmekte ve ortakların sorumlu olacağı tutar da ayrıca belirtilmektedir.