II. Teminat Mektubunun Garanti SözleĢmesi Olarak Değerlendirilmesi
6. Bankanın Kendisine Ait Defileri Ġleri Sürme Hakkı
Bankanın, borçluya ait defileri ileri sürmek hakkı bulunmasa dahi kendisine ait defileri ileri sürebileceği konusunda bir tartıĢma yoktur. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 1981 yılında verdiği bir kararda „„Banka teminat mektubu muhteviyatı
,meblağı alacaklıya ilk talebinde ödeme zorundadır. Bununla beraber banka sırf kendisine ait defilerle mektubun bedelini ödemekten imtina edebilir. Teminat mektubunun zamanaşımına uğraması, sahte olması gibi defileri ileri sürebilir.‟‟
demektedir.29
Bunun dıĢında, örneğin bankanın teminat mektubu lehdarının mali yetersizliği, acze düĢmüĢ olması gibi konularda herhangi bir itiraz hakkı olmayıp bu husus çeĢitli Yargıtay kararlarında da teyit edilmiĢtir. 30
a) Teminat mektubunda belirtilen şartlara uygun olmayan ödeme talebi
Bankanın kendisine ait defileri ileri sürme hakkını kullanarak teminat mektubu bedelini ödememesi halinin en fazla rastlanıldığı durum, teminat mektubunda belirtilen Ģartlara uygun tazmin talebi yapılmaması halinde ortaya çıkmaktadır.
28 11. YHD, 14.9.1995, E. 1995/3754, K. 1995/6288, www.hukukturk.com
29 YHGK, 21.7.1981 11-1941/560, www.hukukturk.com, ayrıca bkz. S. Reisoğlu, Banka Teminat
Mektupları ve Kontrgarantiler, dn. 104
30
Ödeme talebinin gerçekleĢmesi için geçerli bir garanti sözleĢmesinin varlığının yanı sıra garanti sözleĢmesinde belirtilen ödeme koĢulunun da gerçekleĢmesi gerekir.
Bankanın, garanti sözleĢmesinin geçerli olmadığını ve rizikonun gerçekleĢmediğini ispat ederek yükümlülüklerinden kurtulması mümkündür. Yargıtay kararında31
da bu husus „„…… garanti akdinde borçlu olan bankanın sözleĢmenin sahtecilik yoluyla oluĢturulduğunu, hata ve hileye maruz bırakıldığını, teminat mektubu ile garanti altına alınan iliĢkinin hiç doğmadığını ileri sürerek yükümlendiği edimlerden kurtulmasının mümkün bulunduğu ……..‟‟ Ģeklinde açıklanmıĢtır.
Garanti konusu olayın gerçekleĢmesinden sonra ödeme talebinde bulunulması hususunu açıklamak gerekirse; teminat mektubunda „„muhatabın lehdara yaptığı peĢin ödemeye istinaden lehdarın, belirlenen süre içinde sipariĢ edilen malları muhataba teslim etmemesi‟‟ halinde bankanın ödeme yapmayı taahhüt etmesi durumunda; muhatabın ödeme talebini ancak kendisine malların teslim edilmemesi halinde bankaya ibraz etmesi gerekir.
Uygulamada, ilk talepte ödemeli teminat mektubunda muhatap bankaya yazılı bir ödeme emri ibraz eder, ödeme emrinde herhangi bir beyanda bulunmasına gerek yoktur; „Bankanızın … tarihinde düzenleyerek tarafımıza teslim etmiĢ olduğu …. referanslı teminat mektubu bedelinin ….. no.lu hesabımıza derhal ödenmesini talep ederiz.‟‟ Ģeklinde bir ödeme emri, teminat mektubunun tazmini için yeterli olacaktır.
Dolayısıyla, ilk talepte ödemeli teminat mektubunda bankanın herhangi bir itirazda bulunmasına imkan olmadığı hususu akla gelebilir. Ancak, garanti konusu olayın gerçekleĢmediğine veya gerçekleĢmesinin mümkün olmamasına rağmen
31 11. YHD, 29.03.1990, E. 1989/5896 K. 1990/2664, www.hukukturk.com
ödeme talebinde bulunulduğuna dair itiraz hakkı, ilk talepte ödemeli garantiler için de mümkündür.32
Bankanın, ilk talepte ödemeli teminat mektubunda „„hiçbir itiraza ve hüküm istihsaline gerek kalmaksızın ilk talepte derhal ödeme‟‟ taahhüdü olduğundan, ödeme talebini aldıktan sonra en kısa sürede ödemeyi gerçekleĢtirmesi gerekir. Bankanın bir güven müessesesi olduğu da göz önünde bulundurulduğunda; ilk talepte ödemeyi taahhüt ettiği halde ödemeden imtina etmesi, muhatap gözünde bankanın güvenilirliğini kaybetmesine yol açacak ve bankanın kredibilitesini de olumsuz yönde etkileyecektir.
Dolayısıyla, bankanın teminat mektubu konusu iĢin gerçekleĢmediğini veya gerçekleĢmesinin mümkün bulunmadığını bilmesi durumunda, hiç zaman geçirmeksizin, derhal delilleri sunarak bu hususları ispat etmesi gerekir.33
Yargıtay kararında34 bu husus „„…Ġlk talepte ödeme kaydını havi teminat mektuplarında banka, muhatabın talebi üzerine herhangi bir itiraza mahal vermeden ve muhataptan teminat mektubuna dayanarak talepte bulunma hakkının olduğunu ispat etmesine gerek kalmadan ödeme yapmayı taahhüt etmektedir. Kural olarak ilk talepte ödeme kaydını havi banka teminat mektuplarında banka, yalnızca Ģekli manada inceleme yapma yetkisini haiz olup, esasa iliĢkin herhangi bir inceleme yapma hak ve yetkisini haiz değildir. Bu sebeple de ilk talepte ödeme kaydını havi banka teminat mektuplarının esas itibariyle muhatap lehine olduğu kabul edilmektedir. Bu kuralın iki önemli istisnası bulunmaktadır. Birincisi, banka, teminat mektubu sözleĢmesinin tarafı sıfatıyla kendisine ait olan def‟ileri ileri sürerek ödemeden kaçınabilecektir. Ġkinci istisnası da, lehdarın mahkemelerden ihtiyatı tedbir kararı alarak, bankanın ilk talepte ödeme kaydını havi teminat mektuplarının ödenmesine engel olabilmesi halidir. Öte yandan, muhatabın talebinin haksız olduğunu, dürüstlük kuralı ile (MK. m. 2) bağdaĢmadığını kesin olarak bilen bankanın „„ilk talepte‟‟ kaydına rağmen
32 Ferhan Canbolat, sh. 271 33 Ferhat Canbolat, sh. 187
muhataba ödeme yapmaktan kaçınabilmesi gerekir………Ayrıca lehtar ile muhatap arasındaki sözleĢmenin hukuki niteliğinin de teminat mektubu bakımından bir önemi yoktur. Lehtar ile muhatap arasında bulunan sözleĢmede teminat mektubunun verilmesine dair yazılı riskin, teminat mektubunda gösterilmemesi halinde banka, teminat mektubunda yazılı olmayan riskin gerçekleĢtiğinin ileri sürülmesi halinde ödemeden kaçınmak durumundadır. BaĢka bir ifade ile, teminat mektubunda yazılı risk, değiĢtirilemez ve geniĢletilemez.‟‟ Ģeklinde açıklanmıĢtır.
Teminat mektubunun vadesi dıĢında ödeme talebinde bulunulması halinde de geçerli bir garanti sözleĢmesinden bahsedilemeyeceği için vade dıĢında ibraz edilen ödeme talebinin banka tarafından karĢılanması söz konusu değildir ve itiraz konusu olacaktır.
Teminat mektubunda ek belge ibrazı öngörülmüĢse veya belirli bir tarihten önce ödeme talebi yapılamayacağı, belirli bir olayın gerçekleĢmemesi halinde (avans teminat mektubunda avans ödemesinin yapılması) ödeme talebinde bulunulamayacağı gibi koĢullar teminat mektubunda yer almıĢsa, bu koĢulların gerçekleĢmemesi halinde de ödeme talebine bankanın itiraz hakkının bulunacağı aĢikardır.
Aynı zamanda, bankanın haksız tazmin taleplerini önlemek amacı ile teminat mektubu metnine, muhatabın „„borçlunun sözleĢme kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmediğini beyan eden yazılı talebi‟‟ üzerine ödeme yapacağını belirten hükümler koyması halinde, muhatabın ödeme talebinin bu beyanı içermemesi durumunda da bankanın itiraz hakkı doğacaktır. Zira muhatabın eksik beyanı, teminat mektubu koĢullarında belirlenen ödeme talebi Ģekline aykırılık teĢkil edecektir.35
35 Teminat mektubu metninde bankanın „borçlunun sözleĢme kapsamındaki yükümlülüklerini
yerine getirmediğini beyan eden ilk yazılı talep üzerine‟‟ ödeme yapmayı taahhüt ettiği durumda, muhatabın ödeme talebinde „„Borçlunun iĢbu teminat mektubu konusu sözleĢme kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmemesi sebebiyle teminat mektubunda taahhüt edilen ……… tutarındaki bedelin tarafımıza ödenmesini talep ederiz.‟‟ ifadesini içeren bir yazı ile bankaya baĢvurması gerekir. Eğer teminat mektubunda istenen ek belge varsa bu belgeleri de talep yazısı
b) Bankanın riskin gerçekleşmediğini kesin olarak bilmesi durumunda
Muhatabın bankaya yapacağı ödeme talebinin hukuka aykırı olması, muhatabın maddi bakımdan hak sahibi olmadığının anlaĢılması ve dolayısıyla, ödeme talebi hakkın kötüye kullanılması36
ise, banka ödeme talebini reddetmekle yükümlüdür.37
„„Doktrinde, garanti bedelinin hakkın kötüye kullanılması suretiyle talep edilmesi halinde garanti verenin, garanti bedelini ödemeye iliĢkin yükümlülüğünün doğmayacağı kabul edilmektedir.‟‟38
Aynı zamanda banka kesin likit delillerle39
riskin doğmadığını veya sona erdiğini saptayabiliyorsa ödemeyi reddetmek zorundadır. Ödemede bulunması halinde ise lehdara rücu edemeyecektir.40
Diğer bir ifade ile banka hiçbir Ģüpheye yer bırakmayacak ve anlaĢılır Ģekilde ödemenin haksız yapıldığını ispat edebiliyor olması halinde, ödemeyi reddetmesi gerekir.
Hiçbir Ģüpheye yer vermeyecek Ģekilde hakkın kötüye kullanıldığını ispat etmek için kullanılabilecek belgelere örnek olarak teminat mektubunda ibrazı gereken belgenin sahte olduğunu gösteren mahkeme kararı, iĢin ifa edilerek tamamlandığını teyit eden resmi makamlarca onanmıĢ yazılı belgeler sayılabilir.41
ekinde bankaya vade içinde ibraz etmesi gerektiği tabiidir. Muhatabın sadece „„Teminat mektubu bedelini tarafımıza ödeyiniz.‟‟ Ģeklindeki talebi, garanti sözleĢmesinde belirlenen Ģartlara aykırılık teĢkil edecektir.
36BaĢlı baĢına ayrı bir çalıĢma konusu olabilecek „„hakkın kötüye kullanılması‟‟ kavramına
çalıĢmamızda detaylı olarak yer verilmeyip, çok kısa bir Ģekilde değinilmiĢtir.
37 Vahit Doğan, Banka Teminat Mektupları, sh. 164 38 Ferhat Canbolat, sh. 214, ayrıca bkz. dn. 261 39
Likit delillerle ispat kavramı pozitif hukukta tanımlamıĢtır ve banka garantileri açısından incelenmesi gereken bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak çalıĢmamız kapsamında olmadığından bu hususta daha fazla detaya girilmemiĢtir. Ayrıca bkz. Ferhan Canbolat, sh. 232
40 Seza Reisoğlu, Banka Teminat Mektupları ve Kontrgarantiler, sh. 288 41
Yargıtay kararında42, „„…. bahisle ilk yazılı talebe bağlı tutulduğu, ilk talepte kayıtsız Ģartsız ödeme yükümlülüğü taĢıyan teminat mektuplarında, riskin doğmadığı veya sona erdiği, hakkın kötüye kullanıldığı iddialarının garanti veren banka tarafından kanıtlanması gerektiği, yine iĢin ifasının da garanti edildiği teminat mektuplarında kısmi ifa halinde dahi teminat mektubunun tamamının nakde çevrilmesinin istenebileceği, muhatabın hakkını kötüye kullanıldığını ileri süren bankanın kesin delil-likit kanıt getirmek zorunda olduğu….‟‟denilerek bu husus teyit edilmiĢtir.
Bankanın haksız talebe karĢın ödeme yapması halinde lehdara rücu edemeyeceği, Yargıtay kararında „„... muhatabın kesin teminat kapsamında olmayan bir hususta tazmin talebinde bulunmasına rağmen teminat mektubu veren bankanın ödemede bulunduğunu ve bu nedenle de bu haksız davranıĢın sonuçlarına katlanması gerektiğini…‟‟ denilerek teyit edilmiĢtir.43
Uygulamada, bankalar muhatap ile lehdar arasındaki sözleĢmeye taraf olmadıklarından, sözleĢme kapsamındaki iĢin yerine getirilip getirilmediğini tespit etmek amacı ile bir inceleme yapmazlar. Teminat mektubu tazmin talebinin bankaya ibrazı üzerine, bankanın eline o tarih itibariyle ulaĢmıĢ bir ödemeden men, ihtiyati tedbir kararı gibi resmi bir bildirim yok ise muhataba karĢı ödeme yükümlülüklerini yerine getirirler.