Temettü Dağıtım Politikaları

Yukarıdaki kısımda firmaların temettü ödemesini hangi yöntemlerle yapacağı anlatılmıĢtır. Firmaların elde ettikleri kârın ne kadarını temettü olarak dağıtacağı ise temettü dağıtım politikasını (dividend policy) oluĢturmaktadır. Temettü dağıtım politikası net kârın dağıtılmayan (retained) kârlar ve temettü olarak ayrılmasını sağlar. Yani burada temel soru kârın ne kadarının şirket bünyesinde bırakılacağı ne

kadarının dağıtılacağıdır (Ramagopal, 2008: 398). Temettü dağıtım politikasında

amaçlanan iki temel hedef uygun bir finanslama ve ortakların servetlerinin maksimum kılınmasıdır. Bunlara ortakların ihtiyaçları ve beklentilerinin karĢılanması hususu da eklenebilir (Berk, 1999: 307). Bu hususlar kısaca aĢağıda açıklanmıĢtır.

Servet Maksimizasyonunda Temettünün Önemi

11 _{2006 yılında yürürlüğe giren 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu örtülü sermaye ile ilgili} düzenlemeler, uluslararası düzenlemeler ve genel kabul görmüĢ muhasebe ilkeleri de dikkate alınarak yeniden düzenlenmiĢtir (Gençoğlu ve Ertan, 2012: 90).

21

Dağıtılmayan kârlar ile temettü ödemeleri karĢılıklı etkileĢim içindedir. Temettü ödemeleri artıkça dağıtılmayan kârlar azalacak, aksi durumda tam tersi olacaktır. Firma yönetimi iĢletmenin temel amacı olan ortakların servetinin maksimum kılınması amacına ulaĢılmasında temettü dağıtım aracını kullanır. Temettü dağıtılıp dağıtılmayacağı veya ne kadar temettü dağıtılacağı için temettü dağıtımının iĢletme değerini ne yönde etkilediği belirleyici olmaktadır. Zira mükemmel olmayan gerçek piyasa koĢullarında temettü iĢletme değerini kimi zaman olumlu kimi zaman olumsuz etkilemektedir (Ramagopal, 2008: 398).

Finanslama Kararında Temettünün Önemi

Temettü kararı aynı zamanda bir finanslama kararıdır. Zira yatırımların finansmanında iç ve dıĢ kaynak olmak üzere iki çeĢit kaynak kullanılır. Ġç kaynak firmanın ürettiği kârlar, dıĢ kaynaklar ise hisse senedi veya borçlanma senedi ihracıdır. DıĢ kaynakların daha maliyetli olduğu düĢünülerek iĢletmeler öncelikle iç kaynaklar ile yatırımlarını finanse etme eğilimine sahip olabilmektedir (Abdioğlu ve Deniz, 2015: 198). Bu durumda iĢletmeler yatırım imkânlarına göre hesaplanan fazla nakdi dağıtabilmektedir ve bu dağıtım politikası 2.4.5 nolu kısımda anlatıldığı üzere artık kâr dağıtım politikasını teĢkil etmektedir.

Ortakların İhtiyaç ve Beklentilerinin Karşılanması

Ortaklar Ģirketin pay senetlerini alarak yapmıĢ oldukları yatırıma karĢılık sermaye kazancı veya temettü getirisi beklerler. Yüksek vergi grubundaki bireysel yatırımcılar genellikle düĢük temettü ödemesini tercih ederken diğer bireysel yatırımcılar ile temettü vergilendirmesinden muaf kurumsal yatırımcılar yüksek temettü kazancını tercih edebilmektedir. Dolayısıyla Ģirket yönetimi yatırımcı gruplarının beklentilerini ölçmek suretiyle temettü dağıtım politikalarını Ģekillendirebilmektedir (Ramagopal, 2008: 398). AĢağıda Ģirketlerin uyguladığı farklı temettü dağıtım politikaları sıralanmıĢtır.

2.4.1. Sabit Tutarlı Temettü Ödeme Politikası (Constant Dividend Per Share / Stable Dividend Policy)

Birçok ülkede Ģirketler temettü miktarlarını hisse baĢına ödenecek miktar olarak duyurmaktadır. Bazı iĢletmeler her yıl elde ettikleri kazançtan bağımsız olarak hisse baĢına temettü miktarını değiĢtirmeden devam ettirirler (Khan, 2004: 25.2). Bu

22

politika hisse baĢına temettü miktarının hiç değiĢtirilmeyeceği anlamına gelmemektedir. Zira Ģirket yönetimi kârların arttığı ve bu kârların kalıcı hale geldiğine inandığı durumda ödenen temettü miktarını artırabilmekte veya tersi durumda temettü miktarını azaltabilmektedir (Pandey, 2015: 444). Bu temettü politikasında hisse baĢına kazanç ile hisse baĢına temettü miktarı arasındaki iliĢkiyi gösteren sembolik bir grafik aĢağıda sunulmuĢtur:

ġekil 1: Sabit Tutarda Temettü Ödemesi (Pandey, 444)

Kazançların yüksek ve istikrarlı olduğu yıllarda bu politikayı sürdürmek kolay olmakla birlikte kazançların dalgalanma gösterdiği veya beklenenden daha düĢük gerçekleĢtiği yıllarda temettü miktarını korumak finansal açıdan zor olabilmektedir. Bunun için söz konusu politikayı seçen Ģirketler genellikle temettü denkleĢtirme fonu veya kısaca temettü fonu (dividend equailization fund) denilen bir fon oluĢturmaktadır. Beklenenden daha yüksek kazançlar gerçekleĢtiğinde kârın bir miktarı bu fona eklenmekte ve beklenenden daha düĢük kazançlar geçekleĢtiğinde bu fondan istikrarlı temettü ödemesi sağlanmaktadır (Pandey, 2015: 444).

Sabit tutarlı temettü ödeme politikasının avantajı, yatırımcılar iĢletmenin kârındaki dalgalanmadan bağımsız olarak her yıl belli tutarda temettü kazancı elde edeceğini öngörebilmektedir. Bu durum cari gelir beklentisi içinde olan bireysel yatırımcılar ve sigorta Ģirketleri, emeklilik fonları gibi kurumsal yatırımcıların Ģirketin paylarına olan talebi artırmakta ve Ģirketin değerini yükseltebilmektedir (Okka, 2009: 538). Her yıl sabit miktarda temettü dağıtımını tercih eden bireysel ve kurumsal yatırımcılar olmakla birlikte bundan hoĢnut olmayan yatırımcı grupları da bulunmaktadır. Çünkü sabit temettü miktarı pay senetlerinin sabit getirili menkul kıymetlere benzemesine neden olmakta ve bu tip pay senetlerinin değer artıĢı daha kısıtlı olmaktadır. Bu da sermaye kazancı sağlamak isteyen yatırımcı gruplarının istediği bir durum değildir (Akgüç, 2011: 790).

Zaman (Yıl) HB K v e HB T ( T L ) HBK HBT

23

2.4.2. Sabit Oranda Temettü Ödeme Politikası (Constant Dividend Payout Ratio)

Az sayıda olsa da bazı firmalar temettü ödeme miktarını sabitlemek yerine temettü ödeme oranını sabitlemektedirler.12

Temettü ödeme oranı (dividend payout ratio) dağıtılan temettünün toplam kazanca oranı olup bu firmalar her yıl elde ettiği kazancın yüzde kaçını dağıtacağını hedeflemiĢ olmaktadır.13

Bu temettü ödeme politikasında Ģirket yüksek kâr elde ettiği yıllar yüksek miktarda temettü, düĢük kâr elde ettiği yıllarda düĢük miktarda temettü dağıtmak suretiyle kendi iĢ döngülerini temettü ödemelerine dolayısıyla ortaklarına yansıtmaktadır.14

Ayrıca bu temettü ödeme politikası küçük pay sahiplerinin büyük hissedarlara karĢı korunmasına da yardımcı olan bir uygulamadır (Türko, 1999: 534). Ancak cari gelir elde etmek isteyen yatırımcılar her dönem elde edeceği geliri öngöremediğinden söz konusu temettü politikasını tercih etmemektedirler (Okka, 2009: 540). Ayrıca temettü miktarının iĢletmenin geleceği ile bilgi olarak algılanmasından dolayı bu politikayı benimseyen Ģirketlerde düĢük kâr elde edilen yıllarda temettü miktarı da düĢeceği için Ģirketin pay senetlerinin değeri de olumsuz etkilenebilir (Demirel, 2014: 32).

2.4.3. Düzenli DüĢük Sabit Temettü ve Eklemeler

Bu temettü ödeme politikasında düzenli bir sabit temettü ödeme miktarı (regular dividend) belirlenir ve Ģirketin kârlılığına göre bu miktara eklemeler (interim/extra dividend) yapılmaktadır. Genellikle kârlılığı veya nakit akıĢları değiĢken olan firmaların kullandığı bir yöntemdir. Söz konusu firmalar ödemekte zorlanmayacağı küçük bir temettü tutarı belirlemekte aynı zamanda yüksek kâr elde edildiği zamanlarda bunu yatırımcısıyla paylaĢma esnekliğine sahip olmaktadır. Yatırımcılar açısından ise belirli bir seviyede temettü miktarı garanti altına alınmakta ve yüksek kâr elde edildiği zamanlarda ilave temettüler sağlanmaktadır (Pandey, 2015: 445). Bu yöntem yukarıda anlatılan sabit miktarlı ve sabit oranlı iki temettü ödeme politikasının olumlu taraflarını alarak oluĢturulan melez bir politika olarak düĢünülebilir.

12 _{2009-2014 yılları arasında BĠST özelinde yapılan bir araĢtırmada sabit oranlı temettü ödeme} politikası izleyen bir Ģirkete rastlanmamıĢtır (KırbaĢ, 2015:10)

13 _{John Wiley and Sons, CFA Program Curriculum 2018 Level II, 2017, s. 157.} 14

24

Bu politika ABD'de sık görülen bir uygulamadır. Çünkü ABD'de Ģirketler kâr paylarını üçer aylık dönemler halinde öderler. Yani ABD Ģirketleri genellikle yılda dört taksit halinde kâr payı dağıtırlar ve bu dört taksit sabit kâr payı olarak kabul edilir. ġirket bu taksitlerden baĢka bir ekstra kâr payı da dağıtabilir. Bu durumda Ģirketin benimsediği politika, sabit miktarda kâr payı ve eklemeler olarak değerlendirilmektedir.

2.4.4. Ġstikrarlı GeliĢme Gösteren Temettü Ödeme Politikası

Enflasyonun olmadığı ortamlarda istikrarlı temettü politikası her yıl sabit miktarda temettü ödemesi anlamına gelmektedir (KırbaĢ, 2015: 10). Ancak pratikte her yıl sabit miktarda temettü ödemesi yapan Ģirkete çok rastlanmamaktadır. Bunun yerine genellikle temettü ödemelerinde her yıl küçük artıĢlar yaparak istikrarlı büyüme gösteren temettü ödemeleri yapılabilmektedir (Akgüç, 2011: 790). Bu politikayı genellikle yatırım olanakları ve finansman ihtiyaçları sınırlı olan olgunlaĢmıĢ firmalar kullanmaktadır.15

Ancak bu politikayı izleyen firmalar her yıl istikrarlı büyüme gösteren temettü dağıtımlarını yapabilmeleri için çeĢitli tedbirler almaktadır. Bunlar kârları arttığı sürece temettü miktarını aĢamalı olarak artırmak ve artan kârın tümünü derhal dağıtmamak, kâr artıĢının sürekli olduğuna emin olmadan cari kâr payı miktarını çok yükseltmemek ve kârlarda uzun süreli olarak devam eden düĢüĢler olmadan kâr payı miktarını düĢürmemektir (Akgüç, 2011: 790). Sabit tutarlı temettü ödeme politikasında anlatıldığı gibi bu politikanın da gerçekleĢtirilmesini sağlamak için temettü fonu Ģeklinde bir fon oluĢturabilir.

2.4.5. Artık Kârın Dağıtılması

Bu temettü politikası altında firmalar, iç kaynaklı üretilen fonları öncelikle hedef sermaye yapısını dikkate alarak kârlı yatırım fırsatlarını (Pozitif NBD’li) finanse etmek için kullanmaktadır. Artakalan fon varsa bunlar yatırımcılara temettü olarak dağıtılabilir. Bu politikada kârlı yatırım fırsatlarının değerlendirilmesi temettülerin azaltılmaması düĢüncesinden önce gelir ve bu seçimin ortakların servetlerini maksimize edeceği düĢünülmektedir. Çünkü pozitif NBD’li yatırımların gerçekleĢtirilmeyerek ortaklara temettü ödemesi yapıldığında ortaklar daha yüksek getiri sağlayamayacaktır. Ancak bu politika altında yatırım fırsatlarının yüksek olduğu yıllarda temettüler düĢecek hatta sıfırlanabilecek, tam tersi durumda

15

25

temettüler yükselecektir. Temettülerdeki bu dalgalanmanın yatırımcılar tarafından olumlu karĢılanmaması durumunda Ģirketin sermaye maliyeti yükselecek bu da hisse senedi fiyatlarını olumsuz etkileyebilecektir (John Wiley ve Sons, 2017: 159). Bu yüzden söz konusu politika, kârların yeni yatırımlara yönlendirilmesi sebebiyle düĢük temettü ödemesi yapıldığının ortaklarla paylaĢılması ve ortaklar tarafından bu durumdan rahatsızlık duyulmaması durumunda faydalı olabilir.

2.4.6. Her dönem ġartlara Göre Temettü Ödeme Politikası

Firma her dönem mali Ģartlarına ve yatırım planlarına uygun olarak düzensiz bir temettü ödeme politikası seçebilir. Ödenecek temettü miktarı Ģirketin kârlı olduğu ve nakde ihtiyacının daha az olduğu yıllarda artarken, tersi durumda azalır (Okka, 2009: 541). Bu düzensiz temettü ödeme politikası potansiyel yatırımcıların Ģirket pay senetlerine yatırım yaparken daha dikkatli olmasına sebep olabilir.