Günümüzün küresel ekonomisinde, küresel rekabetçi sanayilerin gelişiminde kümeleşme büyük önem taşımaktadır. ABD’nin Silikon Vadisi (BİT), Wall Street (finansal hizmetler), Hollywood (eğlence) ve Detroit (otomotiv) bölgeleri ve buralarda öne çıkan küme yaklaşımı dünyada kümeleşme için verilen en önemli örneklerdendir. Ancak başarılı küme örnekleri sadece ABD ile sınırlı değildir. Dünyadan başarılı küme örnekleri sayılırken tekstil alanında İtalya’dan Prato (yün) ile Çin’den Shengzhou (kravat) kümeleri de öne çıkarılmaktadır.52 Bu iki kümeden Prato kümesi, yünlü kumaş üretimi ve bu konuda ki tarihi 12. Yüzyıla kadar dayanan, yün ve yünlü kumaş yanında özellikle yakın tarihlerde diğer kumaşlarda da bir bölge kümesi olarak marka haline gelmiştir.
Shengzhou (kravat) kümesinin tarihi ise 1980’lerde başlamıştır. Yaklaşık 30 yıllık geçmişine rağmen, özellikle yerel yönetimlerin bu tür oluşumların gelişiminde ne denli etkili bir aktör olduğunun en başarılı örneklerinden olması yanında, bölgenin öne çıkan özelliklerini de harmanlayarak, kümeleşme aşamalarında literatürde yapılması gerekenler olarak belirtilen unsurların canlı bir örneği olarak tüm dünyada önemli bir başarı öyküsü olarak kabul edilmektedir.
A - İtalya Prato (Yünlü) Kümesi
ı-Bölge ve Tarihi
Yaklaşık 92 önemli kümesi olan İtalya tekstil ve moda alanında dünyada başı çekmektedir.
Bu kapsamda Prato sadece İtalya’nın değil aynı zamanda dünyanın en büyük ve en eski tekstil kümelerinden biridir. İtalya’da Floransa’ya yakın Tuscany bölgesinde olan bu çevrede tekstilin geçmişi 12. Yüzyıla kadar gider. Özellikle yün ve yünlü kumaş üretiminde uzmanlaşan bölge giderek gelişmiş ve 19. yüzyılın sonunda modern bir sanayi bölgesi haline gelmiştir.
52 Global Industry Cluster Cooperation Center http://www.globalsmes.org/html/index.php?func=cyjq&lan=en
Yeni yüzyılın ilk on yılında Prato’da tekstil sanayi orta düşük kalite kumaş pazarından çıkmış ama yüksek katma değerli üretim gücünü koruyacak şekilde ciddi bir küçülme yaşamıştır.
Bu gün Prato’da orta yüksek ve lüks kalitede kumaşlar üretilmekte ve 2014 rakamları ile 145 ülkeye 3 milyar Avro kadar bir ihracat gerçekleştirilmektedir. Bu İtalya’nın toplam tekstil ihracatının yaklaşık %15’ine denk gelmektedir.
Köklü geçmişinin de etkisiyle kazandığı uzmanlıklar ve bölgenin bu alanda ki haklı ünü ve organizasyon becerileri ve zenginliği sayesinde bölge yeni rakipler tarafından zor saldırılabilir görünmektedir. Günümüzde Prato iplik ve kumaş endüstrisinde Avrupa’nın önde gelen kümesi konumunu sürdürmektedir. Bölgede, yünlü dokuma yanında diğer doğal ve suni elyaftan hazır giyim sektörü için de kumaşlar örülmektedir (toplam cironun %50’si).
Ayrıca giyim ve triko (toplam cirosunun %25’i), döşemelik ve ayakkabı endüstrisi (toplam cirosunun %15’i) diğer önemli iş kollarıdır.
Bölgede ki İtalyan üreticilerin yakın zamanda ki en büyük sorunu, bölgeye gelerek yatırım yapan ve önemli bir rekabet yaratan Çinli girişimciler olmaktadır.
ıı- Kümeyi Güçlü Kılan Özellikler ve Yetkinlikler:53
Prato Yün kümesini güçlü ve rekabetçi kılan başlıca unsurlar şunlardır;
• Pazar beklenti ve ihtiyaçlarına hızlı reaksiyon süreleri ve sürekli yaratıcılık yeteneği
• İleri ve yeni moda gereksinimlerine yüksek kalitede cevap verebilme kapasitesi
• Yüksek girişimcilik potansiyeli
• Değer zincirinin her halkasında bir biri ile entegre, çalışma konularında ihtisaslaşmış yüzlerce küçük ve orta ölçekli firma varlığı
53 TexMed Clusters, http://www.texmedclusters.eu/En/prato-toscana-italy_11_209
• Yaygın ve güçlü şekilde rekabet içinde işbirliği kültürünün gelişmiş olması
• Güvene dayalı informal ancak güçlü ilişki ağının etkisiyle süreçlerin ve işlem maliyetlerinin önemli ölçüde azalması
• Yünlü kumaş prosesleri kapsamında yüksek bilgi birikimi ve altyapının varlığı
• Üretim konuları ile ilgili özel ve gelişmiş makina üreticilerinin mevcudiyeti.
ııı- Küme İle İlgili bazı istatistikler:
Toplam Şirket sayısı:6.495 Toplam Ciro:4,415 milyar Avro Toplam istihdam: 34.746
İhracat:2,25 milyar Avro (%75 AB ülkeleri, %16 Asya) 2 ıv- Proto ve Çevresel Duyarlılık
Kümede Özellikle lüks ve üst kalitede üretim yapan üreticilerin çevresel sürdürülebilirlik konusuna büyük önem verdikleri ve bu amaçlar için önemli yatırımlar gerçekleştirdikleri vurgulanmaktadır.54
Bölgede 1965’den bu yana su arıtma yönetimi kapsamında gerçekleştirilmiş büyük ve önemli bir proje sonucunda (Progetto Acqua) endüstrinin kullandığı suların temizlenmesi, arıtılması ve tekrar üretim hatlarına yönlendirilmesinin sağlandığı açıklanmaktadır. Bu sayede toplam 12 milyon m3 suya ihtiyaç duyan sektöre 5 milyon m3 arıtılmış suyun döşenen 64 km. boru hattı ile geri verildiği ve böylece %40 endüstriyel suyun geri kazanım yoluyla elde edildiği vurgulanmaktadır.
Ayrıca bu bölgede kullanılmış kumaşların da geri kazanımına önem verildiği anlaşılmaktadır.
Bu kapsamda ki “Cardato Rigenerato” programı ile üretim hatlarına verilen bu kullanılmış kumaşların geri kazanımı yıkama, boyama gibi işlemlerde de önemli çevresel kazanımlar sağlamaktadır.
Bu sayede geri kazanıma sokulan 22.000 ton/yıl kumaş sayesinde basit bir hesaplama ile;
60 milyon kilowatt enerji, 500.000 m3 su, 650 ton kimyasal, 300 ton boya tasarrufu yanında atmosfere de 18.000 ton CO2 ve 1000 ton sülfür dioksitin daha az salındığı açıklanmaktadır.
Tüm bu uygulamalar sonucu Prato bölgesinin 19 Aralık 2012’de AB’nin çevre alanında gönüllülük esasında önemli bir sertifikası olan EMAS (Eco Management and Audit Scheme) sertifikasını bölgesel ölçekte almaya (District EMAS) hak kazandığı vurgulanmaktadır. 3 v- Proto Kümesi Araştırma,Teknoloji Geliştirme, Yenileşim
Bölgenin önemli üstünlüklerinden biri de hem üretim hem de ürün konusunda gerçekleştirdikleri Ar-Ge ve Yenileşim projeleri ve faaliyetleridir. Bu kapsamda yenilikler ve pazar beklentilerine göre geliştirmeler yapılmaktadır. Verilen başarılı örneklerden biri kaşmir kumaşlarda ve diğer yün kumaşlarda hafiflik ve nefes alabilirlik üzerine yapılan
54 Guerri Sauro, “Prato:born sustainable”, Aralık 2014, http://www.slideshare.net/UIP-Prato/2014-12-01-iwto-short
başarılı çalışmalardır. Yün kumaş dışında diğer kumaşlar ve teknik tekstiller konusunda da pek çok Ar-Ge ve yenileşim faaliyetinin gerçekleştirildiği açıklanmaktadır. Bu durumun ortaya çıkmasında Pisa ve Floransa ile çevre üniversitelerin de önemli katkıları olduğu vurgulanmaktadır.
Bölgenin kalite imajına da çok özen gösterildiği anlaşılmaktadır. Bu nedenle dünyada ki en iyi ve gelişmiş tekstil test laboratuvarının burada olmasının sürpriz sayılmaması gerektiğinin altı çizilmektedir.
Yukarıda ki unsurlara da bağlı olarak Prato kümesi müşterilerinin dünyanın ve İtalya’nın en önemli moda evleri olduğu belirtilmektedir. 3
vı- Sorunlar ve Çin Tehdidi
Proto tekstil kümesinin en önemli zafiyetlerinden biri; müşterilerinin çoğunun önemli modacılar olmasına ve bölgenin önemli bir marka değeri taşımasına rağmen, üretilen ürünün ağırlıkla kumaş olmasının da etkisiyle, bünyesindeki firmalardan marka değeri yüksek işletme çıkmamasıdır.
Diğer önemli bir tehdidin de Çin’den gelen yatırımcılar olduğu belirtilmektedir. Bölgenin marka değerini kullanmak isteyen Çin’li girişimcilerin burada yatırım yaparak Çin Malı ibaresinin olumsuz imajı yerine “Made in Italy” ibaresinin yüksek prestijini kullanırken rekabette bölgede ki İtalyan şirketlerini zor durumda bıraktıkları öne sürülmektedir. Pek çok yazıda özellikle son yıllarda ki hızlı Çin kökenli şirket artışına paralel şekilde burada bir Çin toplumu oluştuğu ve giderek bölgenin Çin tarafından yönlendirilmeye başlandığına işaret edilmektedir.
B - Çin Shengzhou Kravat Kümesi
Çin kümeleşmeyi ekonomik kalkınmada önemli bir mekanizma olarak ele almış ve pek çok başarılı örnek yaratmıştır. Çin’de 400’den fazla küme olduğu ve bunlardan 38’inin tekstil ve hazır giyim alanında kurulduğu belirtilmektedir. Bu 38 kümenin yarattığı cironun ise 45 milyar ABD $’ı geçtiği vurgulanmaktadır.55
Çin ekonomisinde önemli bir yer tutan tekstil ve giyim sektörünün yapısal olarak iki yönde geliştiği görülmektedir. İlk grup büyük şehirlerde bulunan ve küresel olarak da ürün geliştirme ve pazarlama yetkinlikleri üst seviyede olan büyük firmalardan oluşmaktadır.
Diğer grup ise küçük şehir ve kasabalarda yoğunlaşmış kümelerde yer alan, özellikli ürünleri olan, güçlü büyüme gösteren ağırlık olarak KOBİ’lerden oluşan firmalardır.
Bu kapsamda ipek ve hafif tekstil ürünleri ile meşhur olan ‘Shengzhou bölgesi kravat kümesi’
kuruluşu, gelişimi ve büyümesi ile dünyada öne çıkan başarı örneklerinden biridir.
Kümeleşmede kritik faktörler olan; a. tarihi ve doğal köken, b. yerel yönetimin rolü, c.
girişimcilerin rolü, d. destekleyici endüstrilerin geliştirilmesi, e. işgücü arzı bakımından değerli uygulamaların da sonucu önemli gelişmeler gösteren bu küme özellikle son 20 yılda sadece firma sayısı ve büyümeleri bakımından değil ı. ekipman, ıı. ürün çeşitliliği, ııı. pazarlama ve yönetim sistemleri gibi kalite faktörleri bakımından da büyük gelişmeler göstermiştir. Kuruluş aşamalarında ağırlıkla kapanan devlet işletmelerinden sökülmüş eski ve modası geçmiş cihazlarla üretim yapmaya çalışan işletmelerin çoğunda artık modern ve gelişmiş ekipmanlar ve altyapı gözlenmektedir.
55 Chenguang Lu; “Shenghzou Necktie Clustering’s Implications”, Tshwane University of Technology, 2007
Bu gün dünyanın hemen tüm ülkelerine ihracat gerçekleştiren, Avrupa ve Kuzey Amerika’da ofisi olan, doktoralı profesyoneller tarafından yönetilen küme üyelerinin yakın geçmişte çiftçilik yaptığı düşünüldüğünde küme başarısı daha iyi anlaşılmaktadır.
ı-Shengzhou Kravat Kümesi Kuruluş Dönemi
Batının giyim kültürünün bir parçası olan kravat üretiminin odağı haline gelen kümenin bulunduğu bölge olan Shengzhou 1784 km2 alanı ve 740.000 nüfusu ile Çin’in doğusunda yer alan Zhejiang bölgesinde bulunmaktadır ve bu bölge ipek üretiminin üssü olarak bilinmektedir.
1984 yılında yerel yönetimce bu bölgeden Honk Kong’a göçmüş ve kravat ticareti yapan bir iş adamı ile yapılan toplantıda işadamının bölgeye bir kravat üretim makinası bağışlama önerisi yerine bölge yönetimi işadamının önderliğinde bir ortak girişimin daha yararlı olacağı konusunda ısrarlı olmuş ve o tarihte bölgede ilk kravat fabrikası ‘Zhejiang Jiayou Necktie Limited Company’ bu şekilde kurulmuştur.
Yaklaşık 200 yıllık geçmişi olan kravat bu süre boyunca ağırlıkla İtalya’da üretilmiş, ardından üretim merkezi Japonya ve Kore’ye kaymış ve sonrasında Honk Kong önemli bir kravat üretim merkezi olmaya başlamıştır. 1980’lerde ise yukarıda anlatılan ilk girişim ardından üretim merkezi artık Çin’in Shengzhou bölgesi olmuştur.56
İlk tesis ardından Hong Kong’lu pek çok işadamı da buraya yatırım yapmaya başlamış ve bu ürünün yüksek kar marjının da etkisiyle üretim miktarları ve çeşitlilik giderek artmıştır.
Kuşkusuz zamanlama ve fırsatlar olarak bakıldığında bu başarının arkasında yerel yönetimin becerisi yanında o dönemde Çin’de geçerli olan fazla ve ucuz işgücünü yönlendirecek işgücü yoğun sektör arayışının da etkisi büyüktür. Örneğin, o günlerde ABD’de normal bir kravatın maliyeti en az 1,8 ABD $ olurken Çin’de bunun 1/6’sı olmaktaydı.
1980’lerin sonuna doğru kurulan ilk fabrikadan ayrılanların bu konuda kendi girişimlerini kurmaya başlamaları ile işletme sayısı giderek artmaya başlamışdı.
ıı-Gelişme Dönemi
Özellikle 1990-95 arası bölgede küçüklü büyüklü kravat üreticilerinin sayısının 200’e ulaştığı ve bu iş kolunda çalışanların sayısının ise 10.000’i geçtiği görülmektedir. Bu dönemde hala küçük işletmeler ve emek yoğun ve düşük üretim ölçekleri ağırlıkta olsa da uluslar arası üreticilerin ilgisi bölgeye yoğunlaşmaya başlamıştır.
ııı- Büyüme ve Yaygınlaşma Dönemi
Nisan 1995’de Shengzhou yerel hükümetinin burada toptancılar için Çin Kravat Şehri [China Necktie City (CNC)] kurması ile bölgenin önemi oldukça artmış ve dışarıdan büyük yatırımcılar da (özellikle kravat üretiminde öne çıkan Japonya, Kore ve HongKong’lu üreticiler) bölgeye gelmeye başlamıştır. 1997’de işletme sayısı 200’den 680’e ulaşmış, böylece işletme maliyetleri de önemli ölçüde azalmıştır. 1998’de yerel hükümet tarafından düzenlenen ilk kravat festivali ile bölge markası iyice pekişmiştir.
56 Zhiming Zhang, Chester To; “How do Industry Clusters Success: A Case Study in China’s Textiles and Apparel Industries”
, The Hong Kong Polytechnic University, August 2004
2000’lere gelindiğinde bölgede ki işletme sayısı 1000’e ulaşmıştır. Özellikle 2000’lerde teknik kapasite bakımından da kendilerini geliştiren ve yenileyen işletmeler uluslar arası pazarlarda daha fazla görünmeye başlamışlardır.
İleri teknoloji, ileri ve esnek üretim ekipmanları ile üretim ölçekleri hızla büyümüş ve bir çok üretici yerel hükümetin kurduğu endüstri parkı’na taşınmıştır. Ardından bir çok büyük üretici kendi endüstri parklarını da kurmaya başlamıştır. Tüm bu gelişmeler ardından 1997’de 0,3 milyar ABD $ olan ciro 2003’de 1,25 milyar ABD $’a fırlamıştır ve artık Shengzhou dünya kravat üretiminin en büyük merkezi ve küme de bu alanda en bilinen marka haline gelmiştir.
Daha önce “Made in Italy” olarak talep edilen kravatlar önce ““Made in Shengzhou” markası ile tercih görmeye başlamış ve ardından da “Created in Shengzhou” marka imajı çok prestijli hale gelmiştir. Kuşkusuz bunun ardında tasarımcılar ve bu amaçla oluşturulmuş tasarım altyapılarının büyük katkısı olmuştur. 2000’lerde kümede 200’den fazla tasarımcının olduğu belirtilmektedir.
Bu arada özellikle AB ve ABD ihracatları nedeniyle bu ülkelerce tercih edilen İtalyan tasarımları için İtalya’dan bu alanda bilinen tasarım firmaları satın alınmaya da başlanmıştır.
Bölgede de tasarımın gelişmesi amacıyla “The Accessories Commission of China, The National Garment Association and The Shengzhou Necktie Association” kuruluşlarınca ortaklaşa kravat tasarım yarışmaları düzenlenmiş ve böylece giderek bölgeden de önemli tasarımcılar çıkmaya başlamıştır.
SPONSORED BY:China Garment Association Accessory Professional Committee China Garment Designer Association Academic Committee
Shengzhou Municipal People’s Government
ORGANIZED BY: Shengzhou Ecomonic and Information Bureau,China Shengzhou Commerce Bureau,China
Shengzhou Marketing Developing Company Ltd Shengzhou Necktie Association.
2016 Tasarım Yarışmasının Afişi
Bugün dünyanın her yerinde satılan kravatların önemli bir bölümü Shengzhou kümesinde yapılmaktadır. Her gün Çin Kravat şehri’nden (CNC) 80 farklı ülkeye 10.000 farklı desende 300.000 kravat ihraç edildiği belirtilmektedir.
Dünyanın en ünlü markaları da kravatlarını burada üretmek üzere tesisler kurmuştur. Bu sayede sadece büyük miktarlarda yabancı sermaye gelmekle kalmamış, en ileri ekipman ve değer zincirinin tüm halkaları da buraya gelmiştir.
vı-Shengzhou Kravat Kümesi ve Yenileşim
Kümeyi güçlü kılan en önemli faktörlerden biri de giderek gelişen yenileşim
yetkinlikleridir. Bu yetkinlik kümeyi ileri görtüren gizli el olarak da tarif edilmektedir.
İlk başlarda diğer ülkelerde ki gelişmiş teknolojilerin, uygulamaların yanısıra modadaki hızlı değişime zamanlama ve uygulama olarak çok hızlı adaptasyon olunarak gösterilen başarıya süreç içerisinde başka boyutlar da eklenmiştir. Üniversitelerle ve araştırma kuruluşları ile işbirliği gelişmiş ve bölgenin kendi araştırma enstitüsünü de kurması ile kopyacılıktan, yaratıcılığa doğru hızlı bir ilerleme sağlanmıştır.
Gerek makina, gerek diğer teknolojiler, gerekse pazarlama ve diğer iş modeli yenileşim etkinliklerinde bu küme önemli ilerlemeler göstermiştir.
Başlarda İtalyan ve Kore tasarımcıları ile çalışan şirketlerin artık bünyelerinde kurumsal ve gelişmiş tasarım merkezlerinin olduğu belirtilmektedir. Bu kapsamda kümede önemli bir veri tabanı da oluştuğu vurgulanmaktadır.
v-Shengzhou Kravat Kümesi’nin gelişiminde Etkili Olan Faktörler
Kümeleşme modelinin dayandığı önemli unsurlar vardır. Bu unusurların başarısı, kümenin de başarısını sağlamaktadır. Bu unsurların başında yerel yönetimler ve tamamlayıcı destekler gelmektedir. Bu çerçevede Shengzhou Kravat Kümesi’nin gelişiminde etkili olan başlıca stratejiler şöyle özetlenebilir:
The Accessories Commission of China’s National Garment Association, the National Centre for Necktie Quality Inspection, the Shengzhou Necktie Trade Association ve kümenin websitesi (www.chinatie.com) küme üyeleri arasında ilişkinin ve etkileşimin gelişmesi yönünde önemli araçlar üretmişlerdir. Bu konuda öncülüğü yerel hükümet yapmış ve bu amaçla değerli stratejiler geliştirmiştir. Örneğin, yerel hükümet 1995’de “Pazar payında birinci”, “yüksek kalite, düşük fiyat ve çok çeşitlilik” gibi sloganlar ortaya atmış ve bunları destekleyecek stratejiler ve uygulamaları devreye almıştır. Bu amaçla Çin Kravat Şehri (CNC) kurulmuş, tasarım yarışmaları, fuarlar düzenlenmiştir. CNC bugün dünyanın en büyük ve önemli kravat toptancı merkezi haline gelmiştir. Bu merkez aynı zamanda yeni girişimler için kuluçkalık da olmuştur. Burada ayrıca bir kravat müzesi de kurulmuştur.
Bunların sonucu olarak üreticiler odaklarını ulusal Pazar yanında dış pazara da çevirmişler ve 2000’e gelindiğinde iç pazarda bölgenin payı %60’dan %80’e, dış pazarda ise %10’dan %33’e çıkarak gerçekten küme küresel pazarda lider konuma gelmiştir.
Tüm bu uygulamalar sonucu tüm aktörler arası ilişki ve etkileşim de üst düzeye çıkmıştır. The
Accessories Commission of China’s National Garment Association, the National Centre for Necktie Quality Inspection, the Shengzhou Necktie Trade Association gibi önemli şemsiye örgütler de bu merkeze taşınmıştır.
Artık CNC, küme üyeleri gözünde sadece tüm dünyaya açılan pencereleri değil, aynı zamanda yeni müşteriler ve işbirlikleri için de ana yapıdır. Bunda CNC’nin enformasyon, eğitim, tanıtım gibi önemli fonksiyonlar üstlenmesinin de etkisi büyüktür.
2004’de Kravat Endüstri Parkı yine yerel hükümet tarafından kurulmuş; vergi, kira vb.
konularda sağlanan avantajlar yanında teknolojik yenileşim için sağlanan altyapılarla kısa sürede girişimciler için çok cazip bir yer haline gelmiştir. Girişimler burada hızla büyümüş ayrıca ilişki ve işbirlikleri de çoğalmıştır.
Kümenin gelişimini ve markalaşmasını destekleyen önemli unsurlardan biri de düzenlenen Kravat festivalleri olmuştur. Giderek zenginleşen ve tüm dünyadan katılımcılarını bir araya getiren festival ekonomistler ve medyanın da ilgi odağı olmuştur.
Sonuç olarak bu küme, bireysel olarak hiçbir zaman başarılı olmaları mümkün olmayan firma ve girişimcilerin bir araya geldiklerinde dünyada başarılı olabileceklerini gösteren önemli örneklerden biri olmuştur. Ayrıca küçük bir bölgenin dünyada söz sahibi olmasında endüstri kümeleri modelinin doğruluğunu da kanıtlamıştır.
Shengzhou Kravat Kümesi bölgede 1000’den fazla işletmede çalışan 100.000 den fazla çalışan ile ulusal pazarın %90’ını ve dış pazarın da %40’dan fazlasını elde etmiş bulunmaktadır. Bu bölgeden yılda 300 milyondan fazla kravat üretilmekte ve 200 milyonu dünyada 80’den fazla ülkeye ihraç edilmektedir.