III. TEK KİŞİLİK ŞİRKETİN KANUN KOYUCULAR TARAFINDAN
2. Tek Kişilik Şirketin Kişiler Tarafından Tercih Edilmesinin Nedenleri
2.1. Sınırlı Sorumluluk Prensibinden Yararlanma
Girişimciler ekonomik hayatın dalgalanmalarına karşı, işletme risklerini şahsi malvarlıklarından ayırarak sorumluluklarını sınırlama yolunu tercih etmektedirler. Bu nedenle tek kişilik şirket yapısının bireysel müteşebbisler tarafından tercih edilmesinin ana nedeni olarak, bu kişilerin sermaye şirketlerinin sahip olduğu en önemli özellik olan sınırlı sorumluluk prensibinden faydalanmak istemeleri gösterilmiştir.122 Zira bir şirket çatısı altında faaliyette bulunmayan işletme sahibi, işletmenin borçlarından dolayı sınırsız olarak sorumlu iken, sınırlı sorumlu şirket vasıtasıyla işletme faaliyetini yürüten kişi sadece önceden koyduğu veya koymayı taahhüt ettiği sermaye miktarınca ve sadece kendi şirketine karşı sorumludur.
Sınırlı sorumluluk öngörülebilirlik açısından da pay sahipleri ile alacaklıların tercih ettiği bir ilkedir. Zira bir şirket çatısı altında faaliyet yürütmeyen girişimcilerin şahsi ekonomik güçlerinin araştırılması, girişimcilerin herhangi bir tescil ve finansal durum belirtme zorunluluğu olmadığından daha zahmetli iken, müstakbel pay sahipleri ortak olmaya karar verip bir girişimde bulunurken, alacaklılar ise şirket ile bir işlem yaparken, sadece şirketin malvarlığının araştırılmasını yeterli görecektir.123
2.2. Şirket Yapısının Avantajlarından Yararlanma
Sınırlı sorumluluk prensibi, tek kişi ortaklığının tercih edilmesinin nedenlerinden biri olmakla birlikte, kişiler aynı zamanda şirket yapısının avantajlarından da
122 Aydoğan, 2012, s. 61.,Atabek, 1987, s.25., Çevik, 1998, s. 40., Eroğlu, 2008, s. 1258., Şahıs ortaklıklarını anonim şirkete dönüşmeye yönelten nedenlere örnek olarak sayılmıştır. Abuzer Kendigelen, Makalelerim, Cilt I : 1986-2001, Arıkan, İstanbul, 2006, s. 2.
123 Hannigan, 2009, s. 7.,Aydoğan, 2012, s. 63, Usluel, 2014, s. 4.
25
faydalanmak istemektedirler. Bu anlamda Portekiz haricindeki tüm üye devletlerin tek kişilik şirket modelini kabul etmelerinin nedeni olarak sınırlı sorumlu ticari işletme modelinin, şirket yapısının avantajlarını kullanıcılarına sunmuyor olması gösterilmiştir.124
Bu anlamda tek kişi ortaklığı aynı zamanda işletme sahiplerini, işletme faaliyetlerini şirket yapısı altında yürütmeye teşvik edeceğinden kurumsallaşmanın sağlanmasına katkıda bulunacaktır.125 Böylece kurum içi uygulamaların sistematik bir hal alması ve kişisel ilişkilere bağlı olmayan tekdüze bir nitelik kazanması söz konusu olacaktır.126 Aynı şekilde şirketin merkezi bir yönetime sahip olması, hızlı, verimli ve profesyonel şekilde karar almasını sağlayacaktır.127 Buna ek olarak, ticari faaliyetin şirket ünvanı altında yürütülmesi, işletmeye üçüncü kişiler ve bankalar nezdinde itibar sağlayacaktır.128
Şirket kurumu işletme sahibine kaynak sağlamak amacıyla da kullanılabilir. Zira şirketin paylara sahip olması pay sahiplerinin malvarlığı değerlerinin kolayca nakde çevrilmesini, şirketin yatırımlarını çeşitlendirmesini ve sermaye artırımında azami esnekliği sağlamaktadır.129 Bu şekilde anonim şirket olarak kurulan tek kişilik şirketler tahvil ihraç ederek işletmeye kaynak da sağlayabilirler.130 Aynı şekilde işletme
124 Okutan Nilsson, 2001, s. 588., Usluel, 2014, s. 5.
125 Tekinalp, 2005, s. 116., Bkz.: TTK Gerekçe, m. 338.
126 Gündoğdu, 2007, 234.
127 Larry Ribstein, The Rise of the Uncorporation, Oxford, 2010, s. 67.
128 Atabek, 1987, s.35.
129 Kraakman, et al., s. 10. Bu da malvarlığı değerlerinin ayrı ayrı devredilmesi halinde oluşacak masrafları önleyecektir. Tekinalp, 2011, s. 596.
130 Usluel, 2014, s. 9.
26
sahipleri, birleşme131, bölünme ve tür değiştirme gibi yeniden yapılandırma ve organizasyon araçlarından da yararlanabileceklerdir.132
Şirketler istihdamın sağlanması ve girişimin teşvik edilmesini sağladığı için kanun koyucular tarafından her zaman teşvik edilen, kuruluşu kolaylaştırılan ve bu nedenle vergi avantajından yararlanan yapılar olmuşlardır. Bu nedenle, ekonomik faaliyetlerini anonim veya limited şirket yapısı altında yürüten işletme sahipleri, kanun koyucular tarafından bu şirketlere tanınan vergi avantajlarından da faydalanacaklardır.133 Örneğin Türk hukukunda Kurumlar Vergisi Kanunu, anonim ve limited şirketlerin kurumlar vergisi yükümlüsü olduğunu kabul etmekte ve Kurumlar Vergisi Kanunu m.1 ve m. 32 gereğince şirket çatısı altında faaliyet gösteren kişiler, bu faaliyeti şahsen yürüten kişilere oranla daha az vergi ödemektedirler.134
2.3. İhtilafların Önlenmesi
Şirketler hukukunun amaçlarından biri de şirketle ilişkisi bulunan gruplar arasında ortaya çıkabilecek çıkar çatışmalarının engellenmesidir.135 Nitekim çok ortaklı şirketlerde söz konusu çıkar çatışmaları sonucu ortaya çıkabilecek ihtilaflar, pay sahipleri ile yöneticiler arasında ortaya çıkan ihtilaflar, pay sahiplerinin kendi aralarında ortaya çıkan ihtilaflar ve pay sahipleri ile alacaklıları, şirket çalışanları ve müşterileri
131 TTK m. 194'e göre ticari işletmeler de bir ticaret şirketiyle birleşerek, ticaret şirketine dönüşebilmektedir.
132 Aydoğan, 2012, s. 69, Kendigelen, 2006, s. 7.
133 Kendigelen, 2006, s. 8.,"Yatırımlarla beraber toplum zenginleştiğinden ve daha büyük karlar sağlanabildiğinden, bu sonuçların gerçekleşmesi için yapılan fedakarlıklar da isabetlidir."Atabek, 1987, s.
25.
134 Aydoğan, 2012, s. 69., Tayfun Ercan, Yeni Türk Ticaret Kanunu'nun Getirdiği Başlıca Yenilikler ve Mali Hukuka Etkileri, Adalet Yayınevi, Ankara, 2012, s. 220.
135 Kraakman et al.,2004, s. 21.
27
arasında çıkan ihtilaflar olmak üzere üç çeşittir.136 Bu anlamda tek kişilik şirketin kurulması için başka kişilerle ortak hareket edilmek zorunda kalınmadığından ve şirkette azınlık-çoğunluk çekişmesi de bulunmayacağından şirket içerisinde ortaklar arasında oluşabilecek ihtilaflar önlenebilecektir.137 Buna ek olarak şirket ortağının aynı zamanda yönetici olması halinde pay sahipleri ile yöneticiler arasında yaşanabilecek ihtilaflar da giderilmiş olacaktır.138 Bu durum aynı zamanda tek yöneticinin hızlı ve kolay karar almasını sağlayarak, şirketin değişikliklere hızlı bir şekilde ayak uydurmasını sağlayacaktır.139
2.4. İşletmenin Devamlılığının Sağlanması
Anonim ve limited şirketlerde payların devredilebilir olması, işletme faaliyeti kesintiye uğramadan ve pay sahibindeki değişikliklerinden etkilenmeden işletme faaliyetinin devamına olanak sağlamaktadır.140 Bu anlamda tek kişilik şirket, veraset ve işletmenin devrini kolaylaştırmaktadır, zira işletme sahibinin ölümü halinde zor olan işletmenin murisler arasında paylaşılması yerine, şirkete ilişkin senetlerin paylaşılması çok daha kolay olacaktır.141 TTK m. 338'in gerekçesinde belirtildiği üzere tek kişilik şirketin kabul edilmesinin gerekçelerinden biri de aile şirketlerinin dağılmaktan kurtarılmasıdır. Aynı şekilde işletmenin işletme sahibi tarafından devredilmesine karar
136 Kraakman et al.,2004, s. 22, Aydoğan, 2012, s. 74.
137 Eroğlu, 2008, s. 1259.
138 Usluel, 2014, s. 10., Tek kişilik şirketlerde, ihtilaflar pay sahibi ile alacaklılar arasında meydana gelebileceğinden, alacaklıları koruyucu bazı ek düzenlemeler söz konusu olmuştur. Aydoğan, 2012, s. 74, dn. 2
139 Miao, 2012, s. 2., Çevik, 1998, s. 41.
140 Kraakman, et al., s. 10.
141 Yanlı, 2000, s. 136., Pulaşlı, 2012, s. 346,
28
verilmesi halinde, işletmenin aktifi ve pasifi ile devredilmesi yerine payların devredilmesi kâfi gelecektir.142
2.5. Ekonomik (Merkezi) Yoğunlaşmanın Sağlanması
Tek kişilik şirketler ekonomik yoğunlaşmaların sağlanması konusunda uygun bir araç olduğundan143 şirketler topluluğu oluşturmak için kullanılabilmektedir.144 Nitekim TTK m. 338'in gerekçesinde de tek kişilik anonim şirketin şirketler topluluğunda çatı şirket olarak kullanılabileceği tespiti yapılmış,12. Direktif m. 2/2'de de üye devletlerin bağlı ortaklıklara ilişkin özel düzenleme yapabilme serbestisi tanınmıştır. Bilindiği gibi şirketler topluluğu, "hukuken bağımsız birden fazla şirketin, ekonomik bir bütün oluşturacak şekilde merkezi bir yönetim ve yönlendirme altında toplanmasını" ifade etmektedir.145 Bu anlamda, ana ortaklık ekonomik açıdan bir birlik oluşturan bağlı şirketleri yönetimi altında toplamakta ve bu bağlı şirketlerin paylarının tamamını elinde bulundurmaktadır.146
Ekonomik (merkezi) yoğunlaşmanın, rizikonun paylaştırılması147, malın üretimi, ambalajlanması, pazarlanması veya sigortalanması gibi ilişik faaliyetlerin grup içerisinde yapılarak ekonomik tamamlamanın sağlanması, karın grup dışına çıkmaması, finans erişimine ilişkin kolaylık sağlaması, rekabet edilebilirliği, verimliliği ve
142 Pulaşlı, 2012, s. 346.,Yanlı, 2000,s. 136.
143 Ekonomik merkezileşme ve yoğunlaşmayı sağlamak amacıyla holdinglerin tercih edildiği ve ekonomik gelişmelerin doğal sonucu olarak, içinde sermaye birikimini sağlamış olan, gayri maddi haklara sahip ve belirli bir müşteri çevresi bulunan eski kollektif ve limited ortakların, anonim ortaklığa dönüştürülerek çatı ortaklığı yapılmaya başlandığı belirtilmiştir. Kendigelen, 2006, s. 6.
144 Yanlı, 2000, s. 136. Okutan Nilsson, 2001, s. 587. 12.
145 Asuman Yılmaz, Şirketler Topluluğuna Güvenden Doğan Sorumluluk, İstanbul, 2010, On iki Levha Yayıncılık. s.127.
146 Yanlı, 2000, s. 136.
147 Kraakman, et al., s. 9., Usluel, 2014, s. 10., Grundmann, Möslein, 2007, s. 180.
29
devamlılığı sağlaması gibi bazı faydaları bulunduğundan148, tek kişilik şirket sahibi şirketler topluluğu oluşturma yoluna gidebilecektir.149 Benzer şekilde, üniversite, dernek, vakıf ve iktisadi devlet kurumu gibi kuruluşlar da amaçlarını daha iyi elde edebilmek amacıyla bir ticaret şirketi kurmak isteyebileceklerinden ancak çoğu durumda bir ortakla çalışmak istemeyeceklerinden, tek kişilik şirket vasıtasıyla amaçlarını daha kolay gerçekleştirebileceklerdir.150
3. Tek Kişilik Şirkete Yöneltilen Eleştiriler ve Alınan Önlemler