III. TEK KİŞİLİK ŞİRKETİN KANUN KOYUCULAR TARAFINDAN
1. Tek Kişilik Şirketin Kanun Koyucular Tarafından Yasalaştırılmasının
1.1. Şirketleşmenin Sağlanması
Tek kişilik şirketlerin hukuk sistemleri tarafından kabul edilmesinin ve bunun limited ve anonim şirket yapısı altında gerçekleşmesinin ana nedeni, kanun koyucuların sermaye şirketlerini yaygınlaştırmak istemeleridir.99 Bu anlamda sermaye şirketlerinin
96 Tekinalp, 2011, s. 53.
97 Eroğlu, 2008, s. 1259-1260.
98 Aydoğan, 2012, s. 42.
99 ibid, s. 59.
20
esaslı unsurlarından olan tüzel kişilik ile özellikle sınırlı sorumluluk ilkesi bu seçimde önemli bir rol oynamaktadır.100
Bilindiği gibi ortaklıklar hukukunda sınırlı sorumluluktan anlaşılması gereken, ortaklık borçlarından dolayı ortakların alacaklılara karşı sorumluluklarının bulunmaması, ortaklığın ise bütün malvarlığı ile sınırsız bir şekilde sorumlu olmasıdır.101 Günümüzde sınırlı sorumluluk kavramı şirketler hukukunda çok önemli bir rol oynamakta ve sermaye piyasası sisteminin temel taşını oluşturmaktadır.102 Zira paya sahip olanların sınırsız olarak sorumlu kabul edildikleri bir hukuk sisteminde, payların değeri de pay sahiplerinin ekonomik durumuna göre değişeceğinden bir sermaye piyasası oluşumu da mümküm olamazdı.103 Bu anlamda ancak sınırlı sorumluluk prensibinin benimsenmesi ile beraber şirket paylarının paysahiplerinden bağımsız nesnel bir bedel üzerinden sermaye piyasalarında el değiştirmesi mümkün olmaktadır.104
Sınırlı sorumluluk sisteminin kanun koyucular tarafından benimsenmesinin diğer bir nedeni de girişimciler üzerindeki riskin alacaklılar, şirket çalışanları gibi başka kişiler üzerine geçirilmesi suretiyle yatırımın ve sermaye birikiminin teşvik edilmesi suretiyle ekonomik gelişmenin ve istihdamın sağlanmak istenmesidir.105 Zira az miktarda bir sermaye ile yönetime herhangi bir etkisi olmayan yatırımcı ortağın106,
100 Atabek, 1987, s. 25, Çevik, 1998, s. 40.
101 Adriaan Dorresteijn, et al.,European Corporate Law, Wolters Kluwer, 2009, s. 11., Kervankıran, 2007, s. 456.
102 Kervankıran, 2007, s. 453.
103 Aydoğan, 2012, s. 63.
104 Aydoğan, 2012, s. 63, Atabek, 1987, s.23.
105 Atabek, 1987, s.23., Aydoğan, 2012, s. 95, Okutan Nilsson, 2001, s. 591.
106Özellikle halka açık anonim şirketlerde pay sahiplerinin birbirinden farklı amaçları olabilir. Örneğin, müteşebbis pay sahipleri ortaklıkta kalıcı olmayı ve genel olarak payların çoğunluğuna sahip oldukları için ortaklığı yönlendirmeyi amaçlarken, yatırımcı pay sahipleri ellerindeki sermayeden gelir elde etmeyi amaçlamaktadır. Spekülatör pay sahipleri ise payları sadece kısa süreli gelir getiren bir araç olarak
21
sorumluluğunu sınırlandırmadan sermaye ortaklıklarına katılması beklenemeyeceğinden büyük bir sermaye toplanması da mümkün olamazdı.107 Bu anlamda, tüm malvarlığı ile sorumlu olan bireysel girişimciler risk almaktan çekineceklerinden, sınırlı sorumluluk prensibi olmadan, önemli ekonomik ve teknolojik gelişmeler sağlanamaz ve ekonomik faaliyetler ve iktisadi güç kişilerin kendi malvarlığı ile sınırlı kalırdı.108 Bu nedenle sorumluluğun sınırlandırılmasının amacı olarak "riskin finansmanı" ya da
"girişimciliğin teşviki" gösterilmektedir.109
Bu noktada ekonominin şirketler hukukundan doğrudan etkilendiğini gören devletler, sermaye şirketi kurumunun tercih edilmesini teşvik etmişlerdir.110 Nitekim bir ülkede yaratılan Gayri Safi Milli Hasıla'nın büyük oranının sınırlı sorumlu şirketler vasıtasıyla yaratıldığı ve bu durumun tek kişilik şirketlerin yaygın olarak kabulünden sonra daha da belirgin hale geldiği belirtilmiştir.111 Bu bakımdan tek kişilik şirketler, özellikle ekonomi içerisinde önemli bir yer teşkil eden üretimin ve istihdamın
kullanırlar. Ayrıntılı bilgi için bkz.:Veliye Yanlı, Anonim Ortaklıklarda Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması ve Pay Sahiplerinin Ortaklık Alacaklılarına Karşı Sorumlu Kılınması, Beta, İstanbul, 2000, s. 76, dn. 320.
107 Grundmann, Möslein, 2007, s. 173.
108 Kervankıran, 2007, s. 453., N. Özgü Yücel, Avrupa Topluluğu Şirketler Hukukunda Özel Şirketler ve Türk Hukukundaki Durum, Ankara Barosu Dergisi, 1997/3, s. 95.
109 Yanlı, 2000, s. 76. Nitekim sınırlı sorumluluk prensibinin, tarihi süreçte girişimi teşvik ederek zenginlik ve gücün toprak sahiplerinden, ticaret ve ücretime katılan ve bunlara yatırım yapan kişilere geçmesine katkı sağladığı görüldüğünden, hedefi gerçekleştirmekte önemli bir enstrüman olduğu pratikte ispatlanmış olmaktadır. Stephen B. Presser, The Bogalusa Explosion, "Single Business Enterprise," "Alter Ego," And Other Errors: Academics, Economics, Democracy, And Shareholder Limited Liability: Back Towards A Unitary "Abuse" Theory of Piercing The Corporate Veil, Northwestern University Law Review, V. 100, N.1, 2006, s. 409.
110 Aydoğan, 2012, s. 96. Zira şirketler hukukunun geniş anlamda amacı toplumun zenginleşmesidir.
Reinier Kraakman, et al.,The Anatomy of Corporate Law, Oxford University Press, 2004, s. 18.
111 Grundmann, Möslein, 2007, s. 35.
22
sağlanmasında esaslı rol oynayan küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ) şirketleşmesine imkân sağlayan en uygun yapı olma özelliğini taşımaktadırlar.112
Bu anlamda birçok ülke KOBİ'lerin daha iyi faaliyette bulunmasını sağlayacak ve geleneksel şirket türlerinden farklı yeni şirket türleri arayışına girmiştir.113 Nitekim Alman hukukunda tek kişilik anonim şirketin kuruluşuna imkân veren kanun değişikliğinin ana gerekçesi olarak orta ölçekli işletmelerin anonim şirket şeklinde örgütlenmesini sağlayarak Alman ekonomisinin güçlendirilmesi amacı gösterilmektedir.114 Benzer şekilde 12. Direktif'te de tek kişilik şirketlerin, küçük ve orta ölçekli işletmeler dikkate alınarak kabul edildiği belirtilmiştir. 115
1.2. Tek Kişilik Şirketlerin Fiilen Var Olmaları
Hukuk sistemleri tarafından tek kişilik şirketlerin kuruluşuna izin verilmediği zamanlarda kişiler, saman adamlar yardımıyla şirket kuruluşu yoluna gitmişler ve görünüşte olmasa bile fiilen tek kişi tarafından faaliyetleri idame ettirilen fiili tek kişi ortaklıkları şirketler hukukunda bir gerçeklik haline gelmiştir.116 Bu anlamda tek kişilik şirketlerin yasa koyucular tarafından kabul edilmesinin gerekçelerinden biri de bu yapının her şeye rağmen kişiler tarafından yaygın olarak kullanılıyor olmasından
112 Sınırlı sorumluluk, vergi imtiyazı ve kredi bulabilme avantajı, tek kişilik şirketleri, küçük işletmeler için en uygun yapı haline getirmektedir. Chen Jianlin, Clash Of Corporate Personality Theories: a Comparative Study of One-member Company in China and Singapure, Hong Kong LawJournal, 2008, s. 1.
113 Adriaan Dorresteijn, et al., 2009, s. 12.
114 Çelik, 2007, s. 180, Veliye Yanlı, Alman Anonim Ortaklıklar Hukukunun Kuralsızlaştırılması Hakkında Kanun ile Yapılan Değişiklikler, İÜHFM, 1998, C. LVI, S. 1-4, s. 269.
115 Nitekim 12. Direktif'in giriş kısmının yedinci paragrafında, düzenlemenin Konsey tarafından hazırlanan Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelere İlişkin Hareket Planı ile ilişkili olduğu belirtilmiştir.
116 Okutan Nilsson, 2001, s. 589.
23
kaynaklanmaktadır.117 Bu anlamda TTK m. 338'in gerekçesinde de vurgulandığı gibi, kanun koyucular, kişilerin yapay kurucular yoluyla fiili tek kişilik şirketlere yönelmesinin kanuna karşı hile anlamına gelmiş olduğunu kabul ederek, tek kişilik şirketlerin kuruluşuna izin vermenin hukuki dürüstlüğe ve gerçekliğe uygun olduğuna kanaat getirmişlerdir.118 Benzer şekilde sonradan tek ortaklı hale gelen şirketlerin zaman içerisinde hukuk sistemleri tarafından tanınmaya başlanması da tek kişilik şirketlerin kurulmasına izin verilmesine katkı sağlamıştır.
1.3. Yabancı Sermaye Yatırımı Açısından Tek Kişilik Şirket
Tek kişilik şirketlerin birçok ülkede kabul edilmesinin ve AB düzeyinde bir düzenlemeye bağlanmasının bir sebebi de yabancı sermaye çekme isteğinden kaynaklanmaktadır.119 Nitekim tek kişilik şirketlerin yönetimi çok ortaklı şirketlere nazaran daha kolay olduğundan ve tek kişilik şirketlerde ortaklar arasında çıkar çatışmasından kaynaklanan ihtilaflar görülmediğinden ve bu durum bir ülkeye doğrudan yatırım yapmak isteyen yabancı şirketler tarafından makro politikaların ve stratejilerin uygulanmasını kolaylaştırdığından, tek kişilik şirketler yatırım amacı taşıyan şirketler tarafından bu yatırımın yapılmasında araç olarak kullanılmaktadır.120Zira yabancı ülkelere yatırım yapmak isteyen şirketler bunu sermayesinin yüzde yüzüne sahip oldukları şirketler aracılığıyla yapmayıt ercih etmektedirler.121 Bu anlamda tek kişilik şirketler, doğrudan yabancı sermaye yatırımlarında uygun bir araç olma özelliği gösterdiğinden yabancı sermayeyi, yasalaştığı ülkeye çekmektedir.
117 Atabek, 1987, s.35, Çevik, 1998, s. 41., Çelik 2007, s. 177, Okutan Nilsson, 2001, s. 589.
118 Erdoğan Moroğlu, Türk Ticaret Kanunu Tasarısı - Değerlendirme ve Öneriler,Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2007, s. 128, Aydoğan, 2012, s. 88.
119 Tekinalp, 2011, s. 55
120 Tekinalp, 2011, s. 55, Usluel, 2014, s. 9.
121 Tekinalp, 2005, s. 596.
24