1. Rûhu’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân (1096/1117–1685/1706): Müellifin en önemli eseridir. Vaaz olarak takrir edildikten sonra yazıya geçirildiği için mev’izaya ağırlık verilmiştir. Müellif nüshası76 Bursa’da bulunmakla beraber çeşitli baskıları yapılmıştır.77 Tenvîrû’l-ezhân min Tefsîri Rûhu’l-Beyân78“ adıyla Sâbûnî tarafından ihtisar edilmiştir. Bu muhtasar79 ve eserin kendisi80 Türkçe’ye tercüme edilmiştir.
2. Ta’lîka ‘alâ evâili Tefsîri’l-Beyzâvî (1127/1715)81: Bursa’da yazımına başlayıp Tekirdağ’da bitirdiği eseridir.
3. Şerhu ‘alâ Tefsîri cüz’i’l-ahîr li’l-Kâdî Beyzâvî (1137/1725)82: Beyzâvî tefsirinin 30. cüzü üzerine yazılmış üç ciltlik bir şerhtir. Bu çalışmamızda eserin üçüncü cildi tahkik edilmiştir.
4. Tefsîru Sûreti’l-Fâtiha (1126-27/1714-15)83 5. Tefsîru Âmene’r-rasûlü, (1125/1713)84 6. Tefsîru Sûreti’l-’Asr (1122/1710)85 7. Tefsîru Sûreti’z-Zilzâl (1122/1710)86
8. Levâ’ih ve tete’allak bi ba’zi’l-âyât ve’l-ehâdîs (1098/1687)87 9. Kitâbü’l-mir’ât li hakâiki ba’zi’l-ehâdîs ve’l-âyât (1130/1718)88
76 bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 12-27.
77 İstanbul, 1255, 1285, 1286, 1306, 1330, 1333; Bulak, 1255, 1264, 1276, 1278, 1287.
78 Dımaşk, y.y., 1958.
79 Sâbûnî, Muhammed Ali, Muhtasar Rûhu’l-Beyân Tefsiri, (Trc. Heyet), I-X, İstanbul, Damla Yayınevi, 1995.
80 Hilmi, Ömer Faruk, Rûhu’l-Beyân Tefsiri: Tam Metin Tercüme, İstanbul, Osmanlı Yayınevi, t.y.
81 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 31.
82 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 28-30.
83 İnebey Ktp., Genel, nr. 83, vr: 32/b–57/a.
84 Bey. Ktp., Genel, nr. 83, vr. 32/b–57/a; Süleymaniye Ktp., Halet Efendi, nr. 414, vr. 153/b–157/b.
85 Beyazıt Ktp, Genel, nr. 3507, vr. 63/a–64/b.
86 Beyazıt Ktp, Genel, nr. 3507, vr. 116/a–121/a.
87 Eser Makâlât-ı İsmail Hakkı adlı eserin içerisindedir. (İstanbul, 1288).
88 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 40.
13 B. Tasavvuf Alanına Ait Eserleri
1. Rûhu’l-Mesnevî (1116/1704)89: Şerhu’l-Mesnevî adıyla da bilinmektedir. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Mesnevî’sinin ilk 738 beytinin şerhidir.
2. Şerhu’l-Muhammediyye (1108/1697)90: el-Mevsûm bi Ferâhi’r-Rûh adıyla da bilinmektedir. Yazıcıoğlu Mehmed Efendi’nin Muhammediyye isimli risalesinin şerhidir.
3. Temâmü’l-Feyz fî bâbi’r-ricâl (1103/1692)91: Baş tarafında tarikatlar ile ilgili bilgiler verildikten sonra, şeyhi Ömer Fazlî Efendi’nin hayat hikâyesi, derslerinden notlar ve müellifin hayat hikâyesi ile ilgili bilgiler verilmektedir. Eser ile ilgili Ramazan Muslu92 ve Ali Namlı93 tarafından birer yüksek lisans çalışması yapılmıştır.
4. Silsilenâme-i Celvetiyye (1137/1724)94: Kitabü’s-silsile-i Celvetiyye olarak da bilinen eserde Celvetiyye şeyhleri hakkında bilgiler yer almaktadır. Eserin son bölümünde ise tarikat âdâb ve erkânından söz edilmektedir. 1874 (1291) yılında İstanbul’da basılmış olan eser, yüksek lisans tezi olarak latinize edilmiştir.95
5. Kitâbü’l-Hitâb (1130/1718)96: İtikat ve İbadet konularının yanı sıra çeşitli tasavvufî meseleleri de incelemektedir. 1292 yılında İstanbul’da basılmış, 1975 ve 1976 yıllarında iki defa sadeleştirilerek yayımlanmıştır. 97
6. Kitâbü’n-Necât (1131/1719)98: Şam’da kaleme alınmış olan eserde, tarikat, marifet, hakikat, cennet, cehennem gibi meseleler üzerinde durulmaktadır.
7. Şerhu Usûli’l-ʻAşere (1137/1724)99: Necmüddîn-i Kübrâ’ya ait Usûlü’l-Aşere isimli eserin tercüme ve şerhidir. Mustafa Kara tarafından Necmüddîn-i Kübrâ’ya ait başka iki eser ile birlikte sadeleştirilerek basılmıştır.100
8. Tuhfe-i Recebiyye (1131/1719)101: Esmâ-i Hüsnâ’dan bazı isimlerin şerhi olan eser Şam Valisi Recep Paşa’ya takdim edilmiştir.
89 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 72-74.
90 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 59-61.
91 En eski nüsha için bk: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin, nr., 523.
92 Muslu, Ramazan, İsmail Hakkı Bursevî ve Temâmü’l-Feyz Adlı Eseri (Birinci Kısım), M. Ü. Sosyal Bilimler Enst., (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), 1994.
93 Namlı, Ali, İsmail Hakkı Bursevî ve Temâmü’l-Feyz Adlı Eseri (İkinci Kısım), M. Ü. Sosyal Bilimler Enst., (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), 1994.
94 Müellif Nüshası için bk: Millet Ktp. Şer’iyye, nr: 1040.
95 Efendi, İlyas, İsmail Hakkı Bursevî’nin Kitâbü’s-Silsileti’l-Celvetiye’si, M.Ü. Sosyal Bilimler Enst., (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), 1994.
96 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 65-67.
97 İ. Turgut Ulusoy, İstanbul, 1975–Bedia Dikel, İstanbul, 1976.
98 Müellif Nüshası için bk. Süleymaniye Ktp., Aşir Efendi, nr. 165/2, vr. 79-385.
99 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 70.
100 Kara, Mustafa, Tasavvufî Hayat, İstanbul, Dergah Yay., 1980.
101 Müellif Nüshası için bk. Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1374.
14 9. Risâle-i Şerh-i Esmâ-i Seb’a (1134/1722)102: Celvetiyye tarikatında sülûkte esas alınan, Lâ ilâhe illâllâh, Allah, Hû, Hâk, Hayy, Kayyûm ve Kahhâr isimleri şerh edilmiştir.
10. Risâletü’l-hazerât103: Seyyid Şerîf Cürcânî’ye ait et-Ta’rîfât isimli kitabının “el-Hazerâtü’l-hamsü’l-ilâhiyye” ve “el-İnsânü’l-kâmil” adlı bölümlerinin şerhidir.
11. Kenz-i Mahfî (1134/1722)104: “Küntü kenzen mahfiyyen” hadisi ele alınmıştır.
Abdülkâdir Akçiçek tarafından “Gizli Hazine” adı ile sadeleştirilmiştir.105
12. Kitâbü Hucceti’l-Bâliğa (1133/1721)106: İnsanın vasıfları, vücûd-ı mutlak, esmâ-i ilâhî, fenâ fillâh, seyr-ü sülûk gibi tasavvufî terimlerin anlatıldığı kitap Reşehât’ın (İstanbul, 1291, s. 2-123) kenarında basılmıştır.
13. Tuhfe-i İsmâiliyye (1132-1720)107: İman ve amel konuları ile beraber bazı tasavvufî öğütler de içeren eser, Lefkevîzâde Hacı İsmail Efendi’nin isteği üzerine yazılmıştır.
1292 yılında İstanbul’da basılmıştır.
14. Tuhfe-i Halîliyye (1133/1720)108: İman hakkında yazılmış risaledir. 1256 ve 1293 yıllarında İstanbul’da basılmıştır.
15. Tuhfe-i Bahriyye (1133/1722)109: Has bahçeler müfettişi Bahri Hüseyin Efendi’ye yazılmış risaledir. Kara ve denizin esrârı, tevhid ve hû isminin tefsiri gibi konular işlenmektedir.
16. Risâle-i Hüseyniyye (1133/1722)110: Tuhfe-i Bahriyye ile aynı kişiye ithaf edilmiş ve Hüseyin isminin tasavvufî yorumu ele alınmıştır. Tarih ve yeri belli olmayan bir baskısı mevcuttur.
17. Sülûku’l-Mülûk (Tuhfe-i Âliyye) (1131/1719)111: Sırât-ı müstakîm, vezirlik, Hz.
Ali’nin duası ve ibadet şekilleri gibi konuların işlendiği eser, Ali Paşa’ya sunulmuştur.
18. Tuhfe-i Hasekiyye (1133/1721)112: Serhasekiyan Tûbâzâde Mehmed Efendi’ye ithaf edilmiş eserdir.
19. Kitabü’s-Sülûk (Tuhfe-i Vesîmiyye) (1133/1721)113: Enderun ağası Seyyid Ahmed Vesim için kaleme alınmış eserdir. 1240 yılında İstanbul’da basılmıştır.
102 Müellif Nüshası için bk. Millet Ktp., Şer’iyye, nr. 1252.
103 Müelllif Nühası için bk. Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan, nr. 189, vr. 136/a–164/b.
104 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 75.
105 Akçiçek, Abdulkadir, KİTSAN Basım Yayın, İstanbul, 2005.
106 Müellif Nüshası için bk. İ.Ü. Ktp., TY 2217.
107 Selim Ağa Ktp., Hüdayi, nr. 459.
108 Müellif Nüshası içn bk. Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan, nr. 165.
109 Süleymaniye Ktp., Pertev Paşa, nr. 637/9.
110 Süleymaniye Ktp., Pertev Paşa, nr. 637/10, vr. 49-104.
111 A. E. Ktp. , nr. 1412/1, vr. 1-49.
112 Müellif Nüshası için bk. Ankara Dil Tarih Coğrafya Fakütesi, İsmail Sâib Sencer, nr. 2029.
113 Süleymaniye Ktp., Hacı Beşir Ağa, nr. 359/2, vr. 49-104; Nuruosmaniyye Ktp., nr. 2222.
15 20. Şerhu Ebyât-ı Füsûs114: Füsûsu’l-Hikem’in Kelime-i İshâkiyye Fassı’nın sonunda yer alan beyitlerin şerh edildiği risaledir.
21. Tuhfe-i Atâiyye (1134/1722)115: İnsan-ı kâmil, tarikat-şeriat ilişkisi, Celvetiyye tarikatı, vahdet-i vücûd gibi konuları ele alan eserdir. 1304 yılında İstanbul’da basılmıştır.
22. Tuhfe-i Ömeriyye (1134/1723)116: Tevhid, vahdet-i vücûd, esmâ-i seb’a, iman, velâyet, nübüvvet gibi konuların ele alındığı eserdir. 1240 yılında İstanbul’da basılmıştır.
23. Risâle-i Bahâiyye117: Bursevî’nin, oğlu Mehmed Bahaeddin için yazdığı küçük hacimli risaledir.
24. Kitâbü’ş-Şecv118: Belaların sebepleri ve hüzün hakkında yazılmış olan eserdir.
25. Mecî’ü’l-beşîr li ecli’t-tebşîr119: Hz. Muhammed’in müjdeci olarak gelmesi hakkında kaleme alınmış olan eserdir.
26. Vesîletü’l-merâm (1134/1722)120: Cüneyd-i Bağdâdî’nin sülûk için gerekli sekiz şartının, tarikat ve şeriata göre amel edenlerin mertebelerinin anlatıldığı eserdir. Bursevî’nin yine Süleymaniye Kütüphanesinde Risâle fi’t-Tasavvuf121 adıyla kayıtlı olan eseri, bu eserin eksik bir kopyasıdır.
27. Risâle-i Nefesü’r-Rahmân (1137/1725)122: Bursevî’nin son eserlerinden biri olan eser, Seyyid Abdurrahman isimli bir şahsa atfen yazılmıştır.
28. Şerhu Salavât-ı İbn Meşiş (1113/1701)123: Abdüsselam b. Meşiş el-Hasenî’nin salavât-ı şerîfe’sinin şerhidir. 1256’da İstanbul’da, 1279’da Bulak matbaasında basılmıştır.
29. Nuhbetü’l-letâ’if (1085/1674)124: Bursevî’nin Üsküp’te iken kaleme aldığı bu eser, Zemahşerî’nin Nevâbiğu’l-Kelîm’inden seçme metinleri ve Harîrî’nin Mir’âtü’s-Seyyib’inin şerhini içermektedir.
30. Mecmû’atü’l-esrâr (1102-1690)125: İbn Arabî, Sadreddin Konevî, Osman Fazlî Efendi’nin bazı eserlerinden seçme metinleri ve Bursevî’nin halife tayin edildiği sıradaki Osman Fazlî Efendi ile yaptıkları görüşmenin notlarını ihtiva eden eserdir. Aynı notlar Temâmü’l-feyz’de de geçmektedir.
114 Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1474/3.
115 Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi, nr. 1537.
116 Müellif Nüshası için bk. Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan, nr. 162.
117 Hacı Selim Ağa Ktp., Aziz Mahmud Hüdayî, nr. 476, vr. 70-75.
118 Müellif Nüshası için bk. Süleymaniye Ktp., Hâlet Efendi,nr. 789/1.
119 Müellif Nüshası için bk. Süleymaniye Ktp., Hâlet Efendi, nr. 789/2.
120 Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmed Efendi, nr. 2260, vr. 58-97.
121 Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1372/1 vr. 1-24.
122 A. E. Ktp. , nr. 1405/2, vr. 25-26.
123 Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan, nr. 217/3, vr. 76-97.
124 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 138.
125 Müellif Nüshası için bk. A. E. Ktp. , nr. 1500.
16 31. Risâle-i Sem’iyye (1124/1712)126: “Âdem bir demdir” diye başlayan şiirin şerhidir.
32. Es’iletü’s-sahafiyye ve ecvibetü’l-Hakkiyye (1114/1702)127: Bursevî’nin Şeyh Mehmed Sahafî’nin manzum şekilde sorduğu sorularına verdiği cevaplardan oluşan eserdir.
Mehmed Sahafî’nin de İsmail Hakkı’nın sorduğu sorulara verdiği cevaplardan oluşan eseri mevcuttur.128
33. Es’iletü Şeyh Mısriyye ecvibe-i İsmail Hakkı129: Niyazi Mısrî’ye ait bir şiirin şerhi mahiyetinde yazılmış olan eserdir. 1288 yılında İstanbul’da Makâlât-ı İsmail Hakkı içerisinde basılmıştır.
34. Kitâbü’l-fasl fi’l-esrâr (1118/1706)130: Bazı tasavvuf terimlerinin anlamlarından oluşan küçük çaplı bir risaledir.
35. Makâlât-ı İsmail Hakkı131: 1118-1124 (1706-1712) yılları arasındaki vâridâtını ve şerhleri ihtiva eder. Ayrıca hayatı ile ilgili bilgiler ve Bursevî’nin mektuplaşmalarını ihtiva eder.
36. Mecmû’a-i Hakkı (1122/1710)132: Bursevî’nin 1122 (1710) yılındaki hac yolculuğunun anlatıldığı eserde, Mısır ulemasına hediye ettiği risalelerin nüshaları da bulunmaktadır.
37. Kitâbü’n-Netîce (1136/1724)133: Safer-Şevval 1136 (Kasım 1723–Temmuz 1724) tarihleri arasındaki vâridâtı ve şerhlerini içeren eser Ali Namlı ve İmdat Yavaş tarafından latinize edilmiştir (İstanbul 1997).
38. Esrârü’l-Hurûf (1135/1723)134
39. Risâle et-Tahaccî fî hurûfi’t-teheccî (1100/1698)135 40. Hakâiku’l-hurûf (1131/1719)136
41. Kitâbü Zübdeti’l-makâl (1134/1722)137
İsmail Hakkı Bursevî’nin Tasavvuf ilmine dair bu eserlerinin yanında çeşitli kütüphanelerde çok sayıda vâridât türünden küçük çaplı risaleleri de bulunmaktadır.138
126 Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan, nr. 217/2.
127 Süleymaniye Ktp., Hâlet Efendi, nr. 250.
128 bk. Sahafî, Mehmed, Ecvibetü’s-sahafî ‘an es’ileti Şeyh İsmail Hakkı, İ.Ü. Ktp., TY, nr. 2208/1.
129 Beyazıt Ktp, Genel, nr. 7890.
130 A. E. Ktp. , nr. 1501/2, vr. 16-25.
131 İnebey Ktp., Genel, nr. 85/2.
132 Müellif Nüshası için bk. Bey. Ktp., Genel, nr. 3507.
133 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 64.
134 A. E. Ktp. , nr. 1396/2, vr. 77-84.
135 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 162/1.
136 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 87/2, vr. 7-12.
137 Müellif Nüshası için bk. Hacı Selim Ağa Ktp., Hüdayî Efendi, nr. 449.
138 Ayrıntılı bilgi için bk. Namlı, Ali, “İsmail Hakkı Bursevî”, a.g.m., s. 105-106.
17 C. Hadis, Fıkıh ve Kelam Alanına Ait Eserleri
1. Şerhu’l-erbaîne Hâdîsen li’l İmâm Nevevî (1137/1724)139: İmam Nevevî’ye ait kırk Hadis isimli eserin Türkçe olarak tercümesi ve şerhidir. 1253, 1313 ve 1317 yıllarında İstanbul’da basılmışır.
2. Şerhu nuhbeti’l-fiker (1129/1717)140 3. Şerhu’l-hadîsi’l-erbaîn (1098/1688)141
4. Risâle fî istilâhi Ehli’l-hadîs li İbn Hacer (1083/1677)142 5. Şerhu’l-fıkhi’l-Keydânî (1088/1677)143
6. Risâle-i mesâili’l-fıkhiyye (1119/1610)144
7. Risâletü’l-câmi’a li mesâili’n-nâfi’a (1118/1706)145 8. Kitâbü’l-fazl ve’n-nevâl (1137/1724)146
9. İhtiyârât (1125/1712)147
10. Şerhu şu’âbi’l-îmân (1133/1721)148
11. Ecvibetü’l-hakkıyye ‘an es’iletü’ş-Şeyh Abdurrahman (1124/1712)149 12. Şerhu’l-kebâir (el-Müsemmâ bi rumûzi’l-künûz) (1116/1704)150
D. Diğer Alanlara Ait Eserleri
1. Risâletü’l-mi’râciyye (1121/1709)151
2. Şerhu risâle fi’l-Âdâbi’l-Münâza’a li Taşköprüzâde (1092/1681)152 3. Dîvân-ı İsmail Hakkı (1122/1711)153
4. Mecmû’a-i Âsâr (1126/1714)154
5. Mecâlisü’l-vâ’z ve’t-tezkîr (1086/1675)155 6. Kitâbü’l-hutabâ (1118/1706)156
139 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 39.
140 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 35/37.
141 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 38/1, vr. 1/a–14/a
142 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 34.
143 Müellif Nüshası için bk. A. E. Ktp. , nr. 873.
144 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 161/2, vr. 34/a–48/a.
145 Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmûd, nr. 2902.
146 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 83.
147 Süleymaniye Ktp., Hâlet Efendi, nr. 414/4, vr. 134/b–148/b
148 Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud, nr. 2902.
149 Müellif Nüshası için bk. Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1521/3, vr. 42-62.
150 Müellif Nüshası için bk. A. E. Ktp. , nr. 1328.
151 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 124.
152 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 116.
153 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 745/3, vr. 37/b–107/b.
154 Müellif Nüshası için bk. İstanbul Üniversitesi Ktp, T 1999.
155 Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1266/1850.
156 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 85/1, vr. 1-39.
18 7. Şerhu mukaddimeti’l-Cezerî fi’t-Tecvîd (1087/1676)157
8. Kitâbü’l-fünûn (1095/1684)158
9. Müntehab min Şerhi Risâleti İbn Zeydûn159 10. Muhtasar li Târîhi İbn Hallikân (1107/1696)160
157 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 38/7, vr. 175/b–183/a.
158 Bey. Ktp., Genel, nr. 6818.
159 Müellif Nüshası için bk. İnebey Ktp., Genel, nr. 125/1, vr. 1-28.
160 İnebey Ktp., Genel, nr. 161/1, vr. 3-33.
19 İKİNCİ BÖLÜM
“ŞERHU TEFSİRİ’L-CÜZ’İ’L-AHÎR MİNE’L-KUR’ÂN” ADLI ESERİNİN III.
CİLDİNİN TAHKÎKİ
20
ﻲﻗﱰﻟا ﺪﻳﺰﲟ ﷲ ﻪﻛراﺪﺗ ﻲﻘﺣ ﻞﻴﻋﺎﲰإ ﺦﻴﺸﻠﻟ نآﺮﻘﻟا ﻦﻣ ﲑﺧﻷا ءﺰﳉا ﲑﺴﻔﺗ حﺮﺷ ﻦﻣ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺪﻠﳉا لوأ اﺬﻫ ﻲﻘﳊا ﻲﻠﺠﺘﻟا ﻪﻟ ﻦﻣ ﺔﻣﺮﲝ
َﻴﻘﻟا ةرﻮﺳ ﻊﺴﺗ وأ نﺎﲦ ﺎﻬﻳآو رﻮﻬﻤﳉا لﻮﻗ ﰲ ﺔﻴﻜﻣ ﺔﻤ
ﷲ ﻢﺴﺑ ﻢﻴﺣﺮﻟا ﻦﲪﺮﻟا
) اوﺮﻔﻛ ﻦﻳﺬﻟا ﻦﻜﻳ ﱂ (
ﻪﻟﻮﻘﺑ ﻪﻨﻴﺑ لﺎﲨإ ﻦﻣ)
بﺎﺘﻜﻟا ﻞﻫأ (
مﻼﺳﻹا ﻞﻫأو ،ﻪﻴﻟإ سﺎﻨﻟا ﺺﺧأ ﻞﺟﺮﻟا ﻞﻫأ
ﺔﻧﺎﻜﻣ ﻩﻮﺑﺮﻘﻣو ﻪﺘﺻﺎﺧ ﷲ ﻞﻫأو ،ﻪﻨﻳﺪﺑ ﻦﻳﺪﻳ ﻦﻣ ىرﺎﺼﻨﻟاو دﻮﻬﻴﻟا
ﻞﻫأ ىرﺎﺼﻨﻟاو ةارﻮﺘﻟا ﺐﺘﻛ ﻞﻫأ دﻮﻬﻴﻟا نﺈﻓ
ﻌﺑ لﺎﻗ ،ًﻼﺼﻔﻣ ﺔﻴﻤﺴﺘﻟا ﻪﺟو ﻖﺒﺳ ﺪﻗو .ﻞﻴﳒﻹا ﺐﺘﻛ ،ﻢﻬﺋﺎﻴﺒﻧأ ﺪﻌﺑ ثدﺎﺣ ﻢﻫﺮﻔﻛ نأ ﺎﳌ ًﻼﻌﻓ ﺔﻠﺼﻟا داﺮﻳإ :ﻢﻬﻀ
ن وﻷا ةدﺎﺒﻋ ﻰﻠﻋ اوﺪﻟو ﻢ ﻷ ﻞﻋﺎﻔﻟا ﻢﺳا ﻆﻔﻠﺑ اوﺮﻛذ ﻢ ﺈﻓ ،ﲔﻛﺮﺸﳌا فﻼﲞ ﺮﻣﻷا لوأ ﻦﻣ ﻦﻳﺮﻓﺎﻛ اﻮﻧﻮﻜﻳ ﱂو ﺪﻟو ﻢﻫو ،ﲔﻘﻳﺮﻔﻟا ﻦﻣ ﲔﻛﺮﺸﳌا ﰲ ﻮﻫ ﺎﳕإ مﻼﻜﻟا نأ ﻪﻴﻓ :ﲑﻘﻔﻟا لﻮﻘﻳ .ﻰﻬﺘﻧا ﺔﻣﺎﻴﻘﻟاو ﺮﺸﳊا رﺎﻜﻧإو عﻮﻧ ﻰﻠﻋ او
ﻦﻣ ﺔﻨﺳ ﻒﻟأ ﻞﺒﻗ ﻲﳘﺮﳉا ﻲﳊ ﻦﺑ وﺮﻤﻋ نﺎﻣز ﰲ ﺔﻜﻣ ﰲ ثﺪﺣ ﺎﳕإ كﺮﺸﻟا ﻚﻟذو ،ﻢﻬﻠﺋاوأ ﻪﻧود ﺮﻔﻜﻟا ﻦﻣ
) Okunamadı
ﺔﻌﻴﺑر اﻮﺒﺴﺗ ﻻ :ﺚﻳﺪﳊا ﰲ ءﺎﺟ ﻞﺑ ،مﻼﺴﻟا ﺎﻤﻬﻴﻠﻋ ﻞﻴﻋﺎﲰإو ﻢﻴﻫاﺮﺑإ ﻦﻳد ﻰﻠﻋ ﻚﻟذ ﻞﺒﻗ اﻮﻧﺎﻛ .(
.ﲔﻨﻣﺆﻣ ﺎﻛ ﺎﻤ ﺈﻓ ﺮﻀﻣو ﺎﻔﺻ ﰲ دﺎﳊﻹ اوﺮﻔﻛ ﻢ ﺈﻓ
ﷲ ت ﺪﻟﻮﻟا اﻮﺘﺒﺛا ﺚﻴﺣ ؛ﷲ تﺎﻔﺻ ﰲ ﻖﳊا ﻦﻋ ﻞﻴﳌ يأ
ﻰﺴﻴﻋ نﺪﺑ ﱃإ ﺖﻠﻘﺘﻧا ﻢﻠﻌﻟا ﺔﻔﺻ نإ :اﻮﻟﺎﻗو .ﷲ ﻦﺑا ﺢﻴﺴﳌا :ىرﺎﺼﻨﻟا ﺖﻟﺎﻗو ،ﷲ ﻦﺑا ﺮﻳﺰﻋ :دﻮﻬﻴﻟا ﺖﻟﺎﻘﻓ ﻟﻠﻪ مﺎﺴﺟﻷا تﺎﻔﺼﺑ ًﺎﻔﺼﺘﻣ ﱃﺎﻌﺗ ﻩﻮﻠﻌﺟو .ﺔﻟﻮﻠﻐﻣ ﷲ ﺪﻳ :اﻮﻟﺎﻗو ةارﻮﺘﻟا اﻮﻓّﺮﺣو ،ﷲ ﻮﻫ ﻰﺴﻴﻋ نإ ﻞﺑ ،ﺔﻬّﺒﺸﳌا ﻢﻬﻓ
ﻪﻴﻓو .دﺎﳊﻹا ﺐﺒﺴﺑ ﻞﻜﻟا رﺎﻔﻛإ ﻪﻣﻼﻛ ﺮﻫﺎﻇو . ﺮﻛذ ﺎﻤﻛ ﺮﺧأ ﻩﻮﺟو ﻪﻟ ﻞﺑ ﻦﻳﺪﻟا رﺎﻜﻧإ ﰲ ًاﺮﺼﺤﻨﻣ ﺲﻴﻟ ﺮﻔﻜﻟﺎﻓ ﻪﻴﻟإ ﺐﻫذ ﺎﻤﻛ ،ﺔﻔﺋﺎﻄﻟا ﻩﺬﻫ ﺮﻔﻛ ﺮﻳﺪﻘﺗ ﻰﻠﻋو .ﻰﺴﻴﻋ نﺄﺷ ﰲ ﻖﳊا دﺎﻘﺘﻋﻻا ﻰﻠﻋ ىرﺎﺼﻨﻟا ﻦﻣ ﺔﻴﻧﺎﻜﻠﳌا ﻞﻌﺟ ﻪﻧأ ﻨﳑ مﻮﻤﻌﻟا ىﻮﻋﺪﻓ ،ﻪﳜر ﰲ ﺔﻨﺤﺸﻟا ﻦﺑا ﺔﺒﻗﺎﻋ نﺎﻛ ﰒ ،دﺎﳊﻹا نوﺪﺑ ﻪﻨﻳد ﻰﻠﻋ ﺖﺒﺛ ﺐﺘﻜﻟا ﻞﻫأ ﺾﻌﺑ نﺄﻛ ﺔﻋﻮ
ﻢﻠﻓ .ﻪﺒﻘﻋ ﰲ ﺔﻴﻗ ﺔﻤﻠﻛ ﺎﻬﻠﻌﺟو ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﻪﻴﻠﻋ لد ،ﻩﻮﳓو ﻪﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر مﻼﺳ ﻦﺑ ﷲ ﺪﺒﻌﻛ ًﺎﻀﻳأ مﻼﺳﻹا ﻩﺮﻣأ ﺟو :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗو .ﻩﻮﳓو ﺪﻴﺣاﻮﺘﻟا ﰲ مﻼﺴﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﻢﻴﻫاﺮﺑإ ﻦﻳد ﻰﻠﻋ ﻮﻫ ﻦﻣ ﻪﻴﻓو ﻻإ نﺮﻗ ضﺮﻘﻨﻳ كﻮﻌﺒﺗا ﻦﻳﺬﻟا ﻞﻋﺎ
ًﺎﻘﻠﻄﻣ ﲔﻤﻠﺴﳌا ﻦﻣ ﻪﺗﻮﺒﻨﺑ ﻦﻣآ ﻦﻣ ،ﻰﺴﻴﻋ يأ ؛ﻩﻮﻌﺒﺘﻣو .ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا مﻮﻳ ﱃإ اوﺮﻔﻛ ﻦﻳﺬﻟا قﻮﻓ ﲔﻴﺒﺘﻠﻟ ﻦﻣو
ﻻ يأ
نﻮﻛﺮﺸﳌاو بﺎﺘﻜﻟا ﻞﻫأ نﺎﺴﻨﺟ رﺎﻔﻜﻟا نأ ﻞﺻﺎﳊاو .ﻦﻳﺮﻓﺎﻛ ﲔﻛﺮﺸﳌا ﺾﻌﺑ نﻮﻜﻳ ﻻ نأ مﺰﻠﻳ ﻻ ﱴﺣ ،ﺾﻴﻌﺒﺘﻠﻟ ﻞﻫأ ﻦﻣ :ﻪﻟﻮﻘﻓ .بﺎﺘﻛ ﱃإ نﻮﺒﺴﻨﻳ ﻻ ﻦﻳﺬﻟا ﻰﻠﻋ ﺐﺼﻧ ﻞﳏ ﰲ ﻮﻬﻓ ﲔﺴﻨﳉا ﻦﻳﺬﳍ نﺎﻴﺑ .ﲔﻛﺮﺸﳌاو بﺎﺘﻜﻟا
ﺾﻴﻌﺒﺘﻠﻟ ﻦﻣ ﻪﻠﻌﺟ ﰲ يﺪﻳﺮﺗﺎﳌا رﻮﺼﻨﻣ ﰊأ ﺦﻴﺸﻟا ﻰﻠﻋ اﻮﻌّﻨﺷ ﺪﻗو .ﻢﻬﻨﻣ ﲔﻨﺋﺎﻛ يأ ؛اوﺮﻔﻛ ﰲ واﻮﻟا ﻦﻣ لﺎﳊا بﺎﺘﻜﻟا ﻞﻫأ ﺾﻌﺑ نﻷ ؛ﲔﻛﺮﺸﳌا نود بﺎﺘﻜﻟا ﻞﻫأ ﻰﻠﻋ ﺾﻴﻌﺒﺘﻟا فﺮﲝ ﻰﺗأ :تﻼﻳوﺄﺘﻟا بﺎﺘﻛ ﰲ لﺎﻗ ﺚﻴﺣ ﲟ ﻦﻣآ ﻦﻣﺆﻳ ﱂ ﻦﻣ ﻢﻬﻨﻣو ،ﻪﻴﻠﻋ ﻲﻘﺑو ﻪﺑ ﻦﻣآ ﻦﻣ ﻢﻬﻨﻣو ،ﻪﺜﻌﺑ ﺪﻌﺑ ﻪﺑ ﺮﻔﻜﻓ ﻪﺜﻌﺑ ﻞﺒﻗ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﺪﻤﺤ ﻞﻫﺬﻳ نأ ﻦﻣ ًﺎﺒﻌﻛ ﻰﻠﻋأ ﺦﻴﺸﻟا نأ ﺮﻫﺎﻈﻟاو .ﻰﻬﺘﻧا .ًاﺪﺣاو ًﺎﻔﻨﺻ اﻮﻧﺎﻛ ﻢ ﺈﻓ ﲔﻛﺮﺸﳌا فﻼﲞ ًﺎﻓﺎﻨﺻأ اﻮﻧﺎﻜﻓ ،ﻪﺑ
ﺟ ﻞﻴﺒﻗ ﻦﻣ ﲔﻛﺮﺸﳌا ﰲ ﺮﳉا ﻞﻌﺟ ﻪﻠﻌﻟو ،ﺔﻳﻵا ﻩﺬﻫ باﺮﻋإ ﻦﻋ ﻩﺮﺟ ءاﺮﻘﻟا ﺾﻌﺑ نﺈﻓ ؛ءﻮﺿﻮﻟا ﺔﻳآ ﰲ ﻢﻜﻠﺟرأو ﺮ
ﰲ ﻢﻈﻨﻟا نﻮﻜﻴﻓ .ﻞﺴﻐﻟا ﻢﻜﺣ ﰲ ﻞﺑ ،ﺢﺴﳌا ﻢﻜﺣ ﰲ ﻞﺧاﺪﺑ ﺲﻴﻟ ﻪﻧأ ﻊﻣ ،ﻢﻜﺳوؤر ﻮﻫو حﻮﺴﻤﳌا ﻰﻠﻋ ًﺎﻔﻄﻋ
21
22
23
24
25
ﺮﺸﻟا ﺪﺿ صﻼﺧﻹا نأ ﺮﻬﻈﻳ ﻪﻨﻣو .ﻞﺒﻘُﻳ ﻻو ّدﺮُﻳ يأ .ﻢﻬﺋﺎﻛﺮﺷ ﱃإ ﻞﺼﻳ ﻮﻬﻓ ﻟﻠﻪ نﺎﻛ ﺎﻣو ﷲ ﱃإ ﻞﺼﻳ ﻮﻫو ،ك
اوﺪﺒﻌﻳ ﱂ نإو ،نﻮﻛﺮﺸﻣ بﺎﺘﻜﻟا ﻞﻫأ نأ ﱃإ ةرﺎﺷإ ﻪﻴﻓو .ﻩدﺎﺒﻋ ﻦﻣ ءﺎﺸﻳ ﻦﻣ ﺐﻠﻗ ﰲ ﻪﻋدﻮﻳ ﷲ راﺮﺳأ ﻦﻣ بﺎﺘﻜﻟا ﻞﻫأ نﻮﻜﻳ نأ مﺰﻠﻳ ﻼﻓ .ﻖﺑﺎﺴﻟا دﺎﳊﻹﺎﻛ ﺎﻫﲑﻐﺑ كﺮﺷو ،مﺎﻨﺻﻷا ةدﺎﺒﻌﺑ كﺮﺷ نﺎﻋﻮﻧ كﺮﺸﻟﺎﻓ ؛مﺎﻨﺻﻷا ﻣ ﺔﻔﺼﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻔﺼﻟا ﻒﻄﻋ ﻦﻣ نﻮﻜﻳ نأ ﻰﻠﻋ ،ًاﺪﺣاو نﻮﻛﺮﺸﳌاو ﺔﻳﻵا ﻦﻣ ﻢﻬُﻓو .ﺾﻌﺒﻟا ﻢﻋز ﺎﻤﻛ ،تاﺬﻟا دﺎﲢا ﻊ
ﻢﻠﺳ ﻦﻣ ّﻞﻗو ،ةﺎﳒو باﻮﺛ ﻦﻣ ﻪﺿﺮﻏ ﻪﺑ ﻖﻠﻌﺗ ﺎﻣ ﻩدﻮﺒﻌﻤﻓ ر وأ ﺔﻨﳉ ﻩﺪﺒﻋ ﻦﻤﻓ ،ﺔﻴﺑﻮﺑﺮﻟا ﻖﳊ ﻲﻫ ﺎﳕإ ةدﺎﺒﻌﻟا نأ ﺔﻳﻵا ﻦﻣ ﺬﺧُأو . ﻩﲑﻏ ﻦﻋ ًاﺮﺣو ﱃﺎﻌﺗ ﻟﻠﻪ ًاﺪﺒﻋ ﻦﻜﻓ ،ﻢﻴﻈﻋ ﺮﻄﺧ ﻰﻠﻋ ﲔﻨﻣﺆﳌا ﺮﺜﻛأ نﺎﻛ اﺬﻟو .ضﺮﻐﻟا اﺬﻫ ﻦﻣ ًﺎﻀﻳأ ﻞﻌﻓ نأو .ﱃﺎﻌﺗ ﻟﻠﻪ ًﺎﻤﻴﻈﻌﺗ ﻞّﻟﺬﺘﻟا ةدﺎﺒﻌﻟاو .ﻢﻴﻈﻌﺘﻟا ﻦﻋ ﻩّﻮﻠﳋ ؛ةدﺎﺒﻌﺑ ﺲﻴﻟ ﻞﻫﺎﳉاو نﻮﻨﻟﻤﺠاو ﱯﺼﻟا ﻞﻌﻓ نأ .خﻮﺴﻨﻣ ﻢﻬﻨﻳد نﻷ ؛ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ﺮﻣ ﻻ ﻢﻬﺴﻔﻧأ ﺪﻨﻋ ﻦﻣ ﻪﻧﻮﻜﻟ ؛ﻢﻴﻈﻌﺘﻟا ﻦّﻤﻀﺗ نإو ،ةدﺎﺒﻌﺑ ﺲﻴﻟ ىرﺎﺼﻨﻟاو دﻮﻬﻴﻟا
ءﺎﻔﻨﺣ) يذ ﻦﻣ ﲔﻟﺎﺣ زّﻮﺟ ﻦﻣ لﻮﻗ ﻰﻠﻋ ىﺮﺧأ لﺎﺣ ( زﻮﳚ ﱂ ﻦﻣ لﻮﻗ ﻰﻠﻋ ﲔﺼﻠﳐ ﰲ ّيﻮﻨﳌا ﻦﻣو ،ﺪﺣاو لﺎﺣ
.ﺔﻛﺮﺸﻟا دﺎﻘﺘﻋا ﻩﱪﻛأو ،ﺪﺳﺎﻔﻟا دﺎﻘﺘﻋﻻا ﻦﻋ ﻞﻴﳌا ﻮﻫ ذإ ؛صﻼﺧﻺﻟ ﺪﻴﻛ ﲎﻌﳌا ﰲ ﻮﻫ :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗو .ﻚﻟذ ﰲ يﺬﻟا ﻖﺸﻟا ﻦﻣ ﻪﻴﻣﺪﻗ ﺮﻬﻇ ﻰﻠﻋ ﻲﺸﳝ ﻦﻣ ﻒﻨﺣﻷﺎﻓ ،ًﺎﻨﻄﺑ ﲑﺼﻳ ﱴﺣ مﺪﻘﻟا ﺮﻬﻇ بﻼﻘﻧاو ﻞﻴﳌا ﻒﻨﳊا ﻞﺻأو و .ﺮﺼﻨﳋا ﻪﺼﻗﺮﺗ ﺖﻧﺎﻛ ﻪﻣأ نﻷ ﻒﻨﺣﻷا ﻲّﲰو كﺎّﺤﻀﻟا ﻪﲰاو ،ةدﺎﻴﺴﻟاو ﻢﻠﳊا ﰲ ﻞﺜﳌا ﻪﺑ بوﺮﻀﳌا ﻒﻨﺣأ ﻪﻨﻣ
:لﻮﻘﺗو ﻞﻔ ﻮﻫو
ﻪﻠﺟر ﰲ ﻒﻨﺣ ﻻﻮﻟ ﷲو
---ﻪﻠﺜﻣ ﻦﻣ ﻢﻜﻧﺎﻴﺘﻓ ﰲ نﺎﻛ ﺎﻣ
.ىﺮﺧﻷا ﻰﻠﻋ ﻪﻴﻠﺟر ﻲﻣﺎ إ ىﺪﺣإ ﻞﺒﻘُﺗ نأ ﻒﻧﺎﺤﺘﻟاو ﺔﻐﺋاﺰﻟا ﺪﺋﺎﻘﻌﻟا ﻦﻋ ﲔﻠﺋﺎﻣ
ﱃإ ﺔﻠ ﺎﺒﻟا يأ
ﺪﺋﺎﻘﻌﻟا ﻢﻬﻴﻠﻋ ﻞﻴﻠﳋا ﻢﻴﻫاﺮﺑإ ﻦﺑ قﺎﺤﺳإ ﻦﺑ بﻮﻘﻌﻳ دﻻوأ ﻦﻣ ﻢ ﻮﻛ ﻊﻣ ﻢ ﺈﻓ ؛دﻮﻬﻴﻠﻟ در ﻪﻴﻓو .ﺔّﻘﳊا .ﻚﻟﺬﺑ ﻩدﻻوأ بﻮﻘﻌﻳ ﻰّﺻو اﺬﻛو ،ًﺎﻔﻴﻨﺣ ﻪﻧﻮﻜﺑ ﻢﻴﻫاﺮﺑإ ﷲ ﻒﺻو ﺪﻗ ذإ ﻢﻬﻋﺎﺒﺗا ﻦﻣ لﺰﻌﲟ ،مﻼﺴﻟا
ةﻼﺼﻟا اﻮﻤﻴﻘﻳو) (
ﺔﻴﻧﺪﺒﻟا ةدﺎﺒﻌﻟا ب ﰲ ةﺪﻤﻌﻟا ﻲﻫ ﱵﻟا ةﺎﻛﺰﻟا اﻮﺗﺆﻳو)
( ﻲﻫ ﱵﻟا تادﺎﺒﻌﻟا ﰲ سﺎﺳﻷا
،ﺔﻴﻟﺎﳌا اﻮﺼﻋو ﻩﻮﻓﺮﺣ ﻢﻬﻨﻜﻟو ﻮﻫ ﺎﻣ او ّﲑﻏ يأ ؛ﻩﻮﻓّﺮﺣ ﻢﻬﻨﻜﻟو ،اوﺮﻣُأ ﺎﲟ اﻮﺗأ ﺎﻣ يأ ؛رﺪﻘﻣ ﻰﻠﻋ ﻒﻄﻋ
ﺢﻴﺤﺼﻟا ﻢﻠﻌﻟﺎﻛ لﻮﺻﻷا ﱃإ ﺮﻇ ،ﻩﻮﻓّﺮﺣ :ﻪﻟﻮﻘﻓ .لﺎﻤﻋﻷا ب ﰲ ﻩﻮﺼﻋو ،ﺪﺋﺎﻘﻌﻟا ب ﰲ رﻮﻣﺄﳌا ،اﻮﺼﻋو :ﻪﻟﻮﻗو .صﻼﺧﻹاو ﻖﺤﻠﻟ ﻖﺑﺎﻄﳌا دﺎﻘﺘﻋﻻاو .لﺎﻤﻋﻷا ﻦﻣ ﺎﳘﲑﻏو ةﺎﻛﺰﻟاو ةﻼﺼﻟﺎﻛ عوﺮﻔﻟا ﱃإ ﺮﻇ
ًﺎﻌﻴﲨ عوﺮﻔﻟاو لﻮﺻﻷا ﻦﻋ نﻮﺟرﺎﺧ ﻢ بﺎﺘﻜﻟا ﻞﻫﻷ مذ ﻪﻴﻔﻓ ﻚﻟذو)
( ﷲ ةدﺎﺒﻋ ﻦﻣ ﺮﻛذ ﺎﻣ يأ
ةﺎﻛﺰﻟا ءﺎﺘﻳإو ةﻼﺼﻟا ﺔﻣﺎﻗإو صﻼﺧﻹ ﺔﻤّﻴﻘﻟا ﻦﻳد)
( 165
ﺎﻬﻴﻓ جﻮِﻋ ﻻ ﺔﻤﻴﻘﺘﺴﳌا ﺔﻤّﻴﻘﻟا ﺔﻤّﻴﻘﻟا ﺔّﻠﳌا ﻦﻳد يأ
165 Beyyine 98/5.
26
ﺔﻤﻴﻘﺘﺴﳌا يأ باﻮﺼﻟا ﺞ ﻰﻠﻋ ﻞﻤﻌﻟاو ﻖﳊا دﺎﻘﺘﻋﻻا ﻮﻫو ؛عﻮﻤﻟﻤﺠا اﺬﻫ ﻦﻋ دﺎﺣ ﻦﻣ ﺚﻴﲝ ،ﺔﻟﺪﺘﻌﳌا
ﱃإ ءﻲﺸﻟا ﺔﻓﺎﺿإ مﺰﻠﻳ ّﻼﺌﻟ فﻮﺻﻮﳌا رّﺪﻗ .ﻂﺴﻘﻟ ﺔﻤﺋﺎﻘﻟا ﺔﻣﻷاو ﻢّﻴﻘﻟا ﻦﻳﺪﻟا ﻞﻫأ ﻦﻣ ﻦﻜﻳ ﱂ ،ﺔﻨﺴﻟاو ﻟا رﺎﺒﺘﻋ ﺔّﻠﳌا ﱃإ ﻦﻳﺪﻟا ﺔﻓﺎﺿإ ﺔﺤﺻو .ﻪﺴﻔﻧ ﱃإ ءﻲﺸﻟا ﺔﻓﺎﺿإ ﺔﻟﺰﻨﲟ ﺎ ﺈﻓ ،ﻪﺘﻔﺻ ؛ﺎﻤﻬﻨﻴﺑ يرﺎﺒﺘﻋﻻا ﺮﻳﺎﻐﺘ
ﻪﻟ ناّدا :لﺎﻘﻳ ،ﺔﻋﺎﻄﻟا ﻦﻳﺪﻟا نﺈﻓ عﺎﻄُﺗ ﺎ أ رﺎﺒﺘﻋ ًﺎﻨﻳدو ،ﻰﻠﲤو ﺐﺘﻜﺗ ﺎ أ رﺎﺒﺘﻋ ﺔﻠﻣ ﻰﻤﺴُﺗ ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا نﺈﻓ ءﻲﺸﻟا ﻒﻴﻀﺗ بﺮﻌﻟا نﺈﻓ ﲔﻈﻔﻠﻟا فﻼﺘﺧﻻ ،ﻪﺘﻌﻧ ﻲﻫو ،ﺔﻤّﻴﻘﻟا ﱃإ ﻦﻳﺪﻟا ﺔﻓﺎﺿإ :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗو .ﻪﻋﺎ أ
،ةﺮﺧﻵا راﺪﻟو ﻪﻨﻣو ،ًاﲑﺜﻛ ﻪﺘﻌﻧ ﱃإ ﱃإ ءﻲﺸﻟا ﺔﻓﺎﺿإ نإ ﻖﳊاو . ﺮﺧآ ﻊﺿﻮﻣ ﰲ ةﺮﺧﻵا راﺪﻠﻟو ﻪﻴﻠﻋ ّلد
ّﰊأ ةءاﺮﻗو ،ةﺮﺧﻵا راﺪﻟو ﻪﻨﻣو ،ﻪﺘﻔﺻ ﱃإ ءﻲﺸﻟا ﺔﻓﺎﺿإ فﻼﲞ ،ءاّﺮﻔﻟا ﻩزّﻮﺟ نإو ،ﺪﺳأ ﺚﻴﻠﻛ ﺔﻋﻮﻨﳑ ﻪﺴﻔﻧ نﻮﻛ رﺎﺒﺘﻋ ﺔﻤّﻴﻘﻟا ﺚﻴﻧ و ،ﻪﺘﻔﺻ ﱃإ فﺎﻀﻣ ﻦﻳﺪﻟا نأ ﻰﻠﻋ لﺪﺗ ،ﻢّﻴﻘﻟا ﻦﻳﺪﻟا ﻚﻟذو :ﻪﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر ﺔﻓﺎﺿإ ﻞﻴﺒﻗ ﻦﻣ ﺔﻳﻵا نﻮﻛ ﺰﻳﻮﲡو .ﺮﻬﻇﻷا ﻰﻠﻋ قﺮﶈا باﺬﻌﻟا ﲎﻌﲟ ﻪﻧﺈﻓ ،ﻖﻳﺮﳊا باﺬﻋ ﻚﻟﺬﻛو ،ﺔّﻠﻣ ﻦﻳﺪﻟا ﻦﻣ ﻪﻴﻓ ﻦﳓ ﺎﻣو ،نﺎﻴﻋﻷا ﰲ يﺮﳚ ﺎﳕإ ﻚﻟذ نﻷ ؛ءﻲﺸﺑ ﺲﻴﻟ داﺪﻐﺑ ﺪﻠﺑو كارﻷا ﺮﺠﺷ ﻮﳓ صﺎﳋا ﱃإ مﺎﻌﻟا
.ﱐﺎﻌﳌاو فﺎﺻوﻷا ﻞﻴﺒﻗ ﲔﻛﺮﺸﳌاو بﺎﺘﻜﻟا ﻞﻫأ ﻦﻣ اوﺮﻔﻛ ﻦﻳﺬﻟا نإ)
( ﻪﻧﺎﻴﺑ ﺪﻌﺑ يوﺮﺧﻷا ﻢﳍﺎﳊ نﺎﻴﺑ
ﻢﻬﻨﻣ ًﻻﺎﺣ أﻮﺳأ ﲔﻛﺮﺸﳌا نأ ﻊﻣ بﺎﺘﻜﻟا ﻞﻫأ ﱘﺪﻘﺗو .ﺐﻴﻛﱰﻟا ﱃإ داﺮﻓﻹا ﻦﻣ عﻮﺟرو ،يﻮﻴﻧﺪﻟا ﻢﳍﺎﺣ . ﻆﻴﻠﻐﺘﻠﻟ ﺎﻬﻴﻓ ﻦﻳﺪﻟﺎﺧ ﻢﻨﻬﺟ ر ﰲ)
ﱪﳋا ﰲ ﻦﻜﺘﺴﳌا ﻦﻣ لﺎﺣ ،ً ﺪﺑأ ًادﻮﻠﺧ ( ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا مﻮﻳ يأ
ﲏﻌﻳ
ﺣ رﺎﻨﻟﺎﻓ .ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا مﻮﻳ ﺎﻬﻴﻟإ نوﲑﺼﻳ .ﺔﻟﺎﳏ ﻻ ﺎ ﻮﻤﻀﻣ ﻖﻘﺤﺘﺑ ناﺬﻳﻺﻟ ﺔﻴﲰﻻا ﺔﻠﻤﳉا داﺮﻳإو ﺔﻘﻴﻘ
لﺎﳊا ﰲ وأ
ﻢﻬﺘﺴﺑﻼﳌ ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ يأ ؛نﻵا ﻢﻨﻬﺟ ﰲ ﻢ إ يأ
؛ﻚﻟذ ﺐﺟﻮﻳ ﺎﻣ ﱵﻟا بﺎﺒﺳﻷ ﻢ ﺮﺷﺎﺒﻣو ﻢﳍﺎﺼﺗﻻ يأ
ﻼﻣ ﺔﻟﺰﻨﲟ ﺎﻬﺒﺟﻮﻳ ﺎﳌ ﻢﻬﺘﺴﺑﻼﻣ لّﺰﻨﻓ ،ﻪﻤﻜﺣو ﱃﺎﻌﺗ ﷲ بﺎﳚ ،ﺎﻬﻴﻓ دﻮﻠﳋاو رﺎﻨﻟا لﻮﺧد ﺐﺟﻮﺗ ،ﺎﳍ ﻢﻬﺘﺴﺑ
وأ دﺮﻔﳌا ﰲ زﺎﻟﻤﺠا ﻰﻠﻋ ﺎﻬﻴﻟإ ﺔﻴﻀﻔﳌا ﺎ ﺎﺒﺳأ ﻢﻨﻬﺟ رﺎﻨﺑ داﺮﳌا وأ .ﺔﻳزﺎﳎ ﺬﺌﻨﻴﺣ ﺔﺒﺴﻨﻟا نأ ﱃإ ةرﺎﺷإ ﻪﻧﺄﻛ ﻩﺬﻫ ﰲ تﺮﻬﻇ ﺎ أ ﻻإ ،رﺎﻨﻟا ﲔﻋ ﻲﺻﺎﻌﳌاو ﺮﻔﻜﻟا ﻦﻣ ﻪﻴﻓ ﻢﻫ ﺎﻣ وأ ،ﺎ ﺎﺒﺳأ ﺔﺴﺑﻼﳌ ﺎﻬﻴﻓ ﲔﻨﺋﺎﻜﻟﺎﻛ ،ﲎﻌﳌا ةﺄﺸﻨﻟا ﰲ ﻊﻠﺨُﺘﺳو ،ﺔﻴﺿﺮﻋ ةرﻮﺼﺑ ةﺄﺸﻨﻟا ﻪﻧإ :ﱀﺎﳌا ﺮﺤﺒﻟا ﰲ اﻮﻟﺎﻗ ﺎﻤﻛ ،ﺔﻴﻘﻴﻘﳊا ﺎﻫرﻮﺼﺑ ﺮﻬﻈﺘﻓ ةﺮﺧﻵا
27
مﻮﻳ ﰲ ﺔﻴﻠﺻﻷا ﻪﺗرﻮﺻ ﻰﻠﻋ ًﺎﻀﻳأ ﻪﻟ ﺮﻬﻈﻴﺳو .بﻮﺠﶈا ﲔﻋ ﰲ ءﺎﳌا ﲔﻋو ،ﻒﺷﺎﻜﳌا ﲔﻋ ﰲ رﺎﻨﻟا ﲔﻋ .صﻮﺼﻨﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﻪﺒﻧ ﺎﻤﻛ ،ﺎﻬﻓﺎﺻوأ رﻮﺻ ﻰﻠﻋ نﺎﻴﻋﻷا رﻮﻬﻇ مﻮﻳ ﻮﻫ يﺬﻟا ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا مﻮﻳ يأ ؛ﺔﻔﺼﻟا كاﱰﺷاو
ﲔﻘﻳﺮﻔﻟا ﻪﻋﻮﻧ ﰲ ﺎﻤﻬﻛاﱰﺷا ﺐﺟﻮﻳ ﻻ باﺬﻌﻟا ﺲﻨﺟ ﰲ ﻞﺧاد ﻪﻧﺈﻓ ،نﺎﺴﻧﻹا ﻮﳓ ﻪﺘﲢ ﻞﺧد ﺎﻣ ءﻲﺸﻟا عﻮﻧ
ﻞﻫأو ،ﺔﻣﺎﻴﻘﻟاو ةﻮﺒﻨﻟاو ﻊﻧﺎﺼﻟا نوﺮﻜﻨﻳ اﻮﻧﺎﻛ ﲔﻛﺮﺸﳌا نأ ﻚﻟذو لاﺆﺳ باﻮﺟ ﻮﻫو .ناﻮﻴﳊا ﺲﻨﺟ ﺖﲢ ﺧأ ﻢﻬﻀﻌﺑ ﺮﻔﻛ نأ ﻊﻣ باﺬﻌﻟا ﰲ ﲔﻘﻳﺮﻔﻟا ﲔﺑ ﺔﻳﻮﺴﺘﻟا زﻮﳚ ﻒﻴﻜﻓ ،ﻂﻘﻓ ةﻮﺒﻨﻟا بﺎﺘﻜﻟا ؟ﻒ
ﻒﻠﺘﳜ ﻪﻠﻌﻠﻓ
ﺎﳘﺮﻔﻛ توﺎﻔﺘﻟ ﺔﻔﻠﺘﳐ تﺎﻛرد ﺎﳍ ﻦﻜﻟ ،ﺲﻨﳉا اﺬﻫ ﰲ نووﺎﺴﻣ ﻢﻬﻓ ،باﺬﻌﻟا ﺲﻨﺟ ﻢﻨﻬﺟ ر نأ ﲏﻌﻳ
عﻮﻧ ﰲ نﻮﻔﻠﺘﳐ ﻢﻬﻓ .مﻮﺴﻘﻣ ءﺰﺟ ﻢﻬﻨﻣ ب ﻞﻜﻟ باﻮﺑأ ﺔﻌﺒﺳ ﺖﻧﺎﻛ اﺬﻟو ،ﲔﻠﺧاﺪﻟا ﻢﺋاﺮﺟ ﺐﺴﲝ
،ﻪﻋﻮﻧ ﰲ فﻼﺘﺧﻻا ﻰﻠﻋو ،ﻢﻴﻌﻨﻟا ﺲﻨﺟ ﰲ ءاﻮﺳ ﺔﻨﳉا ﻞﻫأ نأ ﺎﻤﻛ ،باﺬﻌﻟا باﻮﺑأ ﺔﻴﻧﺎﲦ ﺔﻨﳉا ﺖﻧﺎﻛ اﺬﻟو
لﺎﻤﻋﻷ و ،ﻦﻳراﺪﻟا ﰲ ُدﻮﻠﳋا دﺎﻘﺘﻋﻻاو ﺮﻔﻜﻟ اﺬﻛو دﺎﻘﺘﻋﻻاو نﺎﳝﻹﺎﺒﻓ .ﲔﻌﻣ ﻒﻨﺻ ﻢﻬﻨﻣ ب ﻞﻜﻟ .ﻢﻬﻓﺎﻓ ًﺎﻘﻠﻄﻣ بﺎﻨﺘﺟﻻا بﻮﺟو ﻪﻨﻣ ﻢﻬُﻓ ﺪﻗو .لﻮﺧﺪﻟا لﺪﻌﻟاو ﻞﻀﻔﻟ و ،تﺎﻛرﺪﻟاو تﺎﺟرﺪﻟا مﺎﺴﺘﻗا ﻚﺌﻟوأ) ( نورﻮﻛﺬﳌا ءاﺪﻌﺒﻟا ﺔﻳﱪﻟا ّﺮﺷ ﻢﻫ)
( 166
ذإ ،ﻦﻣ ﻞﻌﻓأ ّﺮﺷو .ﺮﺼﳊا ةدﺎﻓﻹ ﻞﺼﻔﻟا ﲑﻤﺿ ﻂﻴﺳﻮﺗ
تﻮﻌﻨﻟا اوﱰﺳ ﺪﻗ ﻢﻫو ﻻ ﻒﻴﻛ .ﻢﻫﲑﻏ نود ﺔﻳﱪﻟا ّﺮﺷ ﻢﻫ يأ .ﲑﺧأ ﻪﻠﺻأ نﺈﻓ ؛ﰐﻵا ﲑﺧ اﺬﻛو .ّﺮﺷأ ﻪﻠﺻأ .ﲑﳋا ﻲﻋاد ﻰﻠﻋ ناوﺪﻌﻟا ﻒﻴﺳ اﻮّﻠﺳو ،ﻢﻠﻌﻟا ﺪﻌﺑ اوﺮﻔﻛو ،ﻖﻠﳋا ﻰﻠﻋ ﻦﻳﺪﻟا ﻖﻳﺮ اﻮﻌﻄﻗو ،ﺔﻳﺪﻤﶈا يأ
ﺔﻘﻴﻠﳋا ﰲ لﺎﻗ مﺎﻌﻧﻷﺎﻛ ﻚﺌﻟوأ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﱃإ ةرﺎﺷإ ﻪﻴﻔﻓ .ﻰﻬﺘﻧا ﻢﺋﺎﻬﺒﻟاو ﻖﻠﳋﺎﻛ سﺎﻨﻟا ﺔﻘﻴﻠﳋا :سﻮﻣﺎﻘﻟا
ﻦﻣ ﺎﻫﺬﺧأ ﻦﻣ ﺎﻣأو .باﱰﻟا ﲎﻌﲟ ﺔﻛﺮﳏ ىَﱪﻟا ﻦﻣ ﺔﻳﱪﻟا ﺬﺧأ ﻦﳌ ﺐﺳﺎﻨﳌا ﻮﻫ ﲑﺴﻔﺘﻟا اﺬﻫو .ّﻞﺿأ ﻢﻫ ﻞﺑ و ﺎﻫأﺮﺑ ﷲ نﻷ ؛تﺎﻗﻮﻠﺨﳌ ﲑﺴﻔﺘﻟا ﺮﻬﻇﻷﺎﻓ ،ﻖﻠﳋا ﻮﻫو ،ًازﻮﻤﻬﻣ ءﱪﻟا ﻢﻬﻠﻌﺟ ﻪﻠﻌﻟو .مﺪﻌﻟا ﻦﻣ ﺎﻫﺪﺟوأ
ﻮﻫو ،ًﻻﺎﻤﻋأ ﺔﻘﻴﻠﳋا ﺮﺷ داﺮﳌا :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗ .ﺮﻳﺮﺷ ﺲﻨﺟ ﻞﻛ ﻦﻣ ﺰّﻴﲤ ﺲﻨﳉا اﺬﻫ ﺮﺷ نﻷ ﻢﻬﺴﻨﺟ ﺮﺷ دﻮﻟﻮﻣ ﻞﻛ نأ ﻚﺷ ﻻ :لﻮﻗأ .رﺎﻨﻟا ﰲ ﻢﻫدﻮﻠﳋ ﻞﻴﻠﻌﺘﻟا ﺰﻴﺣ ﰲ نﻮﻜﻴﻓ ،ﲔﻨﻣﺆﳌا ﻖﺣ ﰲ ﰐﺄﻴﺳ ﺎﳌ ﻖﻓاﻮﳌا ،لﺎﻤﻋﻷا ﻢﻫﺰّﻴﳝ ﺎﳕإو ،ةﺮﻄﻔﻟا ﻰﻠﻋ ﺪﻟﻮﻳ ﺮﺸُﺣ ةﻼﺼﻟا كر :ءﺎﺟو ،ﻪﻟ ﻖﻠﺧ ﺎﳌ ﺮﺴﻴﻣ ﻞﻜﻓ اﻮﻠﻤﻋا :درو اﺬﻟو
166 Beyyine 98/6.
28
ىﻮﻋﺪﺑ ﷲ ﻰﻠﻋ ﱪﻜﺘﻟا ﻦﻣ ﺮﺷ ﻻو ،ﱃوﻷا ﻢﻣﻷا ﺮﺸﻛ ﺔﻣﻷا ﻩﺬﻫ ﺮﺷ نأ ﻪﻨﻣ ﻢﻠﻌُﻳو .نﺎﻣﺎﻫو نﻮﻋﺮﻓ ﻊﻣ نﺎﻜﻓ ،ًﺎﻄﺳو ﺔﻣأ ﺎﻬﻠﻌﺟ ﷲ نﺈﻓ ،ﺔﻣﻷا ﻩﺬﻫ ﺔﻴﺼﻌﳌ ًﺎﻌﻴﻈﻔﺗ ﻪﺘﻟﺰﻨﲟ ةﻼﺼﻟا كﺮﺗ عرﺎﺸﻟا ﻞﻌﺟ ﺪﻗو .ﺔﻴﺑﻮﺑﺮﻟا .ﻢﻬﻓﺎﻓ ﲔﻔﻳﺮﺸﻟا ﲔﻣﺮﳊا ﰲ ﺮﺸﻟاو ﲑﳋﺎﻛ ﺎﻫﺮﺷو ﺎﻫﲑﺧ ﻦﻣ ﻞﻛ ﻢﻴﻈﻌﺗ ﺎﻬﺘﻳﲑﺧ نﺄﺷ ﻦﻣ ﻊﻓ أﺮﻗو
ﻦﺑاو
،ناﻮﻛذ ﻦﺑاو ًﺎﻣﺎﺸﻫ ﲔﻳوار ﻪﻟ نﺈﻓ ،ﺮﻣﺎﻋ ﻦﺑا يوار ﻮﻫو ًﺎﻀﻳأ ناﻮﻛذ .ﻞﺻﻷا ﻰﻠﻋ ﺰﻤﳍ ﺔﺌﻳﱪﻟا
ﱃإ ةرﺎﺷإ
نأ ﻪﻳﻮﺒﻴﺳ ﻦﻋ ﻞﻘﻧ .زﻮﻤﻬﳌا ﻦﻣ ﺔﻘﻔﳐ رﻮﻬﻤﳉا ةءاﺮﻗ ﰲ ﺔّﻳﱪﻟا نأ بﺮﻌﻟا نﻮﻔﻟﺎﳜ ﻢﻬﻓ ،ﺔﻜﻣ ﻞﻫأ ﺔﻐﻟ ةﺰﻤﳍا
ﰲ ﺎﻤﻛ ﻖﻠﺧ ﲎﻌﲟ أﺮﺑ ﻦﻣ زﻮﻤﻬﳌاو ،باﱰﻟا ﻮﻫو يﱪﻟا ﻦﻣ ﺔﻘﺘﺸﻣ ةﺰﻤﳍا نوﺪﺑ ﺔﻳﱪﻟا :لﺎﻘﻳ ﺪﻗو .ﻚﻟذ ﰲ ،ﻞﺻﻷاو سﺎﻴﻘﻟا ﻮﻫ نﺎﻛ نإو ،ﺰﻤﳍ ةءاﺮﻘﻟاو ،ﺔﻟﻮﻌﻔﻣ ﲎﻌﲟ ﺔﻠﻴﻌﻓ ﻲﻫ :ﺦﻴﺸﻟا ﻦﺑا لﺎﻗ .ﺔﻳﺪﻌﺴﻟا ﻲﺷاﻮﳊا دﻮﺟأ ةﺰﻤﳍا كﺮﺗ نأ ﻻإ ﺖﻧﺎﻛو ،ّﱯﻨﻟا ﰲو ﻪﻴﻓ ةﺰﻤﳍا ﻒﻴﻔﲣ ﻰﻠﻋ اوﺮﻤﺘﺳا ﺪﻗ بﺮﻌﻟا رﻮﻬﲨ نإ ﺚﻴﺣ ﻦﻣ
ﺎ ﻷ ؛باﱰﻟا ﻮﻫو يﱪﻟا ﻦﻣ ﻲﻫ :ﻞﻴﻗو .لﺎﻤﻌﺘﺳﻼﻟ ﻒﻟﺎﺨﳌا كوﱰﳌا ضﻮﻓﺮﳌا ءﻲﺸﻟﺎﻛ ةﺰﻤﳍ ةءاﺮﻘﻟا .باﱰﻟا ﻮﻫ يﺬﻟا يﱪﻟا ﻦﻣ لﺎﻗ ﻦﻣ لﻮﻗ دﺎﺴﻓ ﻰﻠﻋ لﺪﺗ ةﺰﻤﳍ أﺮﻗ ﻦﻣ ةءاﺮﻗ ن ّدُرو .ﻪﻨﻣ ﺖﻘﻠﺧ ىﺮﻳ ﻻأ
ﺰﻤﳍا ﻪﻠﺻأ :ﻞﻴﻗ .ﻖﻠﳋا ﺔّﻳﱪﻟا :ﺐﻏاﺮﻟا لﺎﻗو .ﻪﻣﻼﻛ ﻰﻬﺘﻧا !؟ﺔّﺘﺒﻟا ﺰﻤﳍ ﺎ ءاﺮﻗ زﺎﺟ ﺎﳌ ﻚﻟﺬﻛ نﺎﻛ ﻮﻟ ﻪﻧأ ﻢﻜﻘﻠﺧ ﻪﻟﻮﻗ ﺔﻟﻻﺪﺑ باﱰﻟا يﱪﻟا ﻦﻣ ﺔﻳﱪﻣ ﺎ ﻮﻜﻟ ﺔﻳﺮﺑ ﺖّﻴُﲰو .دﻮﻌﻟا ﺖﻳﺮﺑ :ﻢﳍﻮﻗ ﻦﻣ ﻚﻟذ ﻞﺑ :ﻞﻴﻗو ،كُﱰﻓ ﻻ ﺰﻤﳍا ﰲ سﻮﻣﺎﻘﻟا ﺐﺣﺎﺻ ﺎﻫﺮﻛذو .باﺮﺗ ﻦﻣ اﺮﺑو تّﺮﺑو تﺎﺌﻳﺮﺑ ﺔﺌﻳﱪﻟا ﻊﲨ ﻞﻌﺠﻓ ،ﺺﻗﺎﻨﻟا ﰲ
.ﻢﻫو ﻮﻫو ءﺎﻴﻟا ﺎﻬﻠﺻأ نأ ﻦﻇ ﺖﻳﺮﺑ ﻦﻣ ﺎﻬﻠﻌﺟ ﻦﻤﻓ ،ءﺎﻴﻟا ﰲ ﺎﳍ ﻞﺻأ ﻻ ﺎ أ ﻢﻠﻌﻳ ﻪﻨﻣو . ﺎﻄﺨﻛ نإ)
اﻮﻨﻣآ ﻦﻳﺬﻟا (
ًﺎﻴﻧﺎﻴﻋ ًﺎﻴﻨﻴﻘﻳ ً ﺎﳝإ تﺎﳊﺎﺼﻟا اﻮﻠﻤﻋو)
( ﻖﳊ ﻞﺑ ﺐﻠﻘﻟا رﻮﻀﺣو صﻼﺧﻹ ﻢﻫ ﻚﺌﻟوأ)
ﺔﻳﱪﻟا ﲑﺧ ( 167
ﻞﻀﻓ ﱃإ ةرﺎﺷإ ﻪﻴﻓو .نﺎﻛ ً أ ﷲ ﻖﻠﺧ ﲑﺧ ﻞﻤﻌﻟا مﺎﲤو نﺎﳝﻹا لﺎﻤﻜﺑ نﻮﺗﻮﻌﻨﳌا ﻚﺌﻟوأ يأ
ﻪﺒﺣﺎﺼﻓ ﺐﻌﺻأ ﻮﻫو ؛ىﻮﳍاو ﺲﻔﻨﻟا ﺔﻋزﺎﻨﻣ ﻊﻓد ﻰﻠﻋ ّﲏﺒﻣ ﺮﻛذ ﺎﲟ ﷲ ﱃإ بﺮﻘﺘﻟا نﻷ ؛ﻚﻠﳌا ﻰﻠﻋ ﺮﺸﺒﻟا .ﻪﻓﺮﻋﺎﻓ ﻞﻤﻛأ ﻊﲨأ ﻪﺗﺄﺸﻧ ﻦﻣو ،ﻊﻣﺎﺟ نﻮﻛ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ ﻞﻀﻓأ بﺮﻘﻟاو .بﺮﻗأ ﻢﻫؤاﺰﺟ)
( ﺘﺒﻣ ﻢﻫﺮﺟأ يأ أﺪ
ﻢﻬﺘﻋﺎ و ﻢ ﺎﳝإ ﺔﻠﺑﺎﻘﲟ ﻢ ر ﺪﻨﻋ)
( ءاﺰﳉا فﺮﻇ نﺪﻋ تﺎﻨﺟ)
( .نﺪﻋ تﺎﻨﺟ لﻮﺧد يأ ؛أﺪﺘﺒﻣ ﱪﺧ
167 Beyyine 98/7.
29
.ﺎﻬﻄﺳو يأ ﺔﻨﳉا نﺎﻨﻄُﺑ نﺪﻋو ،ماوﺪﻟاو ﺔﻣﺎﻗﻹا نﺪﻌﻟاو رﺎ ﻷا ﺎﻬﺘﲢ ﻦﻣ يﺮﲡ)
ﻢ ﺎﻋﺎ تﺮﺟ ﺎﻤﻛ ًﺎﻤﺋاد (
ﱃإ ﺔﻓﺮﺼﻨﻣ نﻮﻜﺘﻓ ﺪﻬﻌﻠﻟ رﺎ ﻷا ﰲ مﻼﻟاو ﻒﻟﻷاو .ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﺮ و ءﺎﳌا ﺮ ﻲﻫو ؛نآﺮﻘﻟا ﰲ ةرﻮﻛﺬﳌا رﺎ ﻷا
ﻮﻫ ﺎﻤﻛ ،نﺎﺼﻏﻷا ﺔﻔﺘﻠﳌا رﺎﺠﺷﻷا تﺎﻨﳉ ﺪﻳرأ نإ :دﺎﺷرﻹا ﰲ لﺎﻗ .ﺮﻤﳋا ﺮ و ﻞﺴﻌﻟا ﺮ و ﱭﻠﻟا ً أو .ﺮﻫﺎﻈﻟا ءﺰﳉا رﺎﺒﺘﻋ ﻮﻬﻓ ،ﺎﻬﻴﻠﻋ ﺎﻣو ضرﻷا عﻮﻤﳎ ﺎ ﺪﻳرُأ نإو .ﺮﻫﺎﻇ ﺎﻬﺘﲢ رﺎ ﻷا ن ﺮﺠﻓ ،ﺮﻫﺎﻈﻟا ﺮﳌﺎﻓ نﺎﻛ ﺎﻣ ﺖﲢ ﻦﻣ يأ ؛ﻢﻬﺘﲢ ﻦﻣ يﺮﲡ رﺎ ﻷا ﺎﻨﻠﻌﺟو :ﻞﻳﺰﻨﺘﻟا ﰲو .ﻰﻬﺘﻧا دوﺪﺧا ﲑﻐﺑ ﺎ ﺮﺟ دا
ﺲﻔﻨﻟا ﰲ ﻊﻗوأ نﻮﻜﻴﻟ ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﻪﻧﻮﻓﺮﻌﻳ يﺬﻟا ﻪﺟﻮﻟا ﻰﻠﻋ ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا ﺮﻫﺎﻈﻟاو .ﻢﻫرﻮﺼﻗو ﻢﻬﻨﻛﺎﺴﻣو ﻢﻫرﺎﺠﺷأ .ﺔﺒﻏر ﺪﺷأو ًاﺪﺑأ ﺎﻬﻴﻓ ﻦﻳﺪﻟﺎﺧ)
( ﻫؤاﺰﺟ ﻪﻴﻠﻋ لﺪﻳ ﺮﻤﻀﻣ ﺎﳘﻼﻛ ﻪﻠﻣﺎﻋو لﺎﳊا وذو ،لﺎﺣ نوﺰ ُﳚ ﺮﻳﺪﻘﺘﻟاو ﻢ
ﻻ يأ ؛ﺪﻳﺪﳌا ﺚﻜﳌا ﲎﻌﲟ ﰐ ﺪﻗ دﻮﻠﳋا نﺈﻓ ،دﻮﻠﺨﻠﻟ ﺪﻴﻛ و نﺎﻣز فﺮﻇ ،ًاﺪﺑأ :ﻪﻟﻮﻗو .ﺎﻬﻴﻓ ﻦﻳﺪﻟﺎﺧ ﺎ .ﺔﻴﻧﺎﺣوﺮﻟاو ﺔﻴﻧﺎﻤﺴﳉا ﻢﻌﻨﻟا نﻮﻨﻔﺑ ﲔﻤﻌﻨﺘﻣ ﺔﺒﻴ ةﺎﻴﲝ نﻮﻴﳛ ﻞﺑ ،ﺎﻬﻨﻣ نﻮﺟﺮﳜ ﻻو ﺎﻬﻴﻓ نﻮﺗﻮﳝ تﺎﻐﻟﺎﺒﻣ ﻪﻴﻓ
ﻪﻠﺒﻗ ﺎﻣ ﺎﻬﻨﻋ ﻼﺧ ﲏﻌﻳ حﺪﳌا ﱘﺪﻘﺗ
ﺑ ﱘﺪﻘﺗ لوﻷا ﺮﻳﺪﻘﺘﻟا وأ ،ﻩﻮﺟﻮﻟا ﻦﻣ ﻩﺪﻌﺑ ﺎﻣ ﺔﻈﺣﻼﲟ تﺎﻐﻟﺎﺒﻣ ﻦﻣ لﺪ
ﱘﺪﻘﺗ ﰲ ﱪﺘﻌﻳ ﱂو ،مﺎﻘﳌا ﺐﺴﲝ مﺬﻟاو حﺪﻤﻠﻟ نﻮﻜﻳ ةرﺎﺷﻹا ﻢﺳا نﺈﻓ ،ﺔﻳﱪﻟا ﲑﺧ ﻢﻫ ﻚﺌﻟوأ يأ حﺪﳌا ﲑﻏ ﻰﻠﻌﻓ ةﺮﻔﻜﻟا ﰲ ﻚﺌﻟوأ ﺮﻛذ ﺎﻣأو .ﻪﺘﻠﺑﺎﻘﻣ ﰲ اوﺮﻔﻛ ﻦﻳﺬﻟا نإ :ﻪﻟﻮﻗ ﺮﻛﺬﻟ ،اﻮﻨﻣآ ﻦﻳﺬﻟا :ﻪﻟﻮﻗ حﺪﳌا اﺬﻫ
بﻮﻠﺳﻷا ﻪﺑ اﻮﻔﺻو ﺎﻣ ﺔﻠﺑﺎﻘﻣ ﰲ اﻮﺤﻨُﻣ ﺎﻣ ن نذﺆﳌا ءاﺰﳉا ﺮﻛذو
ناﺬﻳﻹاو .ءاﺰﳉا ﺔﻔﺻ ﺮﳉ نذﺆﳌا
،ﻩﺎﻄﻋأ ﻪﺑﺮﺿو ﻪﻌﻨﻤﻛ ﻪﺤﻨﻣو .ﲔﻠﻣﺎﻌﻟا ﲔﻨﻣﺆﻤﻠﻟ ﲑﻤﻀﻟاو ،اﻮﻔﺻُو اﺬﻛو ،لﻮﻬﻟﻤﺠا ﻰﻠﻋ اﻮﺤﻨﻣو ،مﻼﻋﻹا ﳝﻹا ﻮﻫ اﻮﻔﺻو ﺎﻣو ،ّنإ ﱪﺧ ﺔﻠﺑﺎﻘﻣ ﰲو .ﺮﺴﻜﻟ ﺔﺤﻨِﳌا ﻢﺳﻻاو نﺈﻓ :ﱵﻔﳌا يﺪﻌﺳ لﺎﻗ .ﱀﺎﺼﻟا ﻞﻤﻌﻟاو نﺎ
ﺎﲟ ﺔﻨﳉا اﻮﻠﺧدا :ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ءﺎﺒﻟا :اﻮﻟﺎﻗ اﺬﻟو ،ﺔﻴﺒﺒﺴﻟا ﰲﺎﻨﻳ ﻞﺑ ﺎﻬﻴﻓﺎﻨﻳ ﻻ ﻞﻴﻀﻔﺘﻟاو ﺔﻘﻘﳏ ﺎﻤﻬﻨﻴﺑ ﺔﻠﺑﺎﻘﳌا :ﺖﻠﻗ .ﻰﻬﺘﻧا ًﺎﻀﻳأ ﻩﲑﻏ ﰲ ﺎﻤﻛ ﻩرﺎﻬﻇإو ﻚﻟذ مﻼﻋإ ﰲ :ﺖﻠﻗ ؟ﺔﻐﻟﺎﺒﳌا ﻦﻳﺄﻓ ﺔﻴﺒﺒﺴﻠﻟ ﻻ ﺔﻠﺑﺎﻘﻤﻠﻟ نﻮﻠﻤﻌﺗ ﻢﺘﻨﻛ ﲑﻘﻔﻟا لﻮﻘﻳ ﻲﻫو بﺎﺒﺳﻷا ﺔﻠﺑﺎﻘﲟ ﺎﻬﻀﻌﺑ ﺔﻴﳍﻹا ﺎﻄﻌﻟا ﻊﻴﲨ نﺈﻓ ؛ﺔﻘﻴﻘﳊا ﰲ ﺔﻴﺒﺒﺴﻟا ﰲﺎﻨﻳ ﻻ ﻞّﻀﻔﺘﻟا :
مﺎﺴﻗﻷا ﻩﺬﻫ ﰲ ةﺮﺼﺤﻨﻣ ﻲﻬﻓ .ثاﲑﳌا ﻖﻳﺮﻄﺑ ﺎﻬﻀﻌﺑو ،صﺎﺼﺘﺧﻻاو ﻞّﻀﻔﺘﻟا ﻖﻳﺮﻄﺑ ﺎﻬﻀﻌﺑو ،لﺎﻤﻋﻷا
30
.ﻚﻟذ ﻢﻠﻋﺎﻓ ءاﻮﺳ ﺔﻴﺒﺒﺴﻠﻟو ﺔﻠﺑﺎﻘﻤﻠﻟ ءﺎﺒﻟا ُﻞﻌﺠﻓ .ﺔﺛﻼﺜﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﻢﻜﳊاو
ﻟذ ﻰﻠﻋ يأ ءاﺰﳉا ﻚ
ﺪﻨﻋ ﻦﻣ ﻪﻧ
ﻢ ر رﺪﻗ ﻰﻠﻋ لﺪﻴﻓ ،تاﺬﻟا مﺎﻘﻣ ﺔﻳﺪﻨﻌﻟاو .ﷲ ﻦﻣ لﻮﺳر :لﻮﻗ ﰲ ﻖﺒﺳ ﺎﻤﻛ ﺔﻴﻓﺎﺿإ ﺔﻣﺎﺨﻓ ﻪﻴﻓ نﺈﻓ
.ﻪﻓّﺮﺸﻳو ﻪّﻠﳚ ﺎﳑ ﺪﺣﻷ نﺎﻄﻠﺴﻟا ءﺎﻄﻋ نﻷ ؛ًﺎﻀﻳأ ﻪﺒﺣﺎﺻ تﺎﻨﺟ ﻊﲨو
ﻒّﻠﻜﻣ ﻞﻜﻟ نأ ﻰﻠﻋ لﺪﻳ ﻪﻧﺈﻓ
.نﺎﺘﻨﺟ ﻪﺑر مﺎﻘﻣ فﺎﺧ ﻦﳌو :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﻪﻴﻠﻋ لﺪﻳ ﺎﻤﻛ ،تﺎﻨﺟ ﺪﺣاﻮﻠﻟ ﺮﻛﺬﻓ .نﺎﺘﻨﺟ ﺎﻤ ود ﻦﻣو :لﺎﻗ ﰒ
،ﻩ ﻞّﻀﻔﺘﻟاو حﺪﳌا مﺎﻘﻣ نﺈﻓ ،ةﺪﺣاو ﺔﻨﺟ ﻢﻬﻨﻣ ﺪﺣاو ﻞﻜﻟ نﻮﻜﻳ ن ﻢﻴﺴﻘﺘﻠﻟ غﺎﺴﻣ ﻼﻓ ،تﺎﻨﺟ ﻊﺑرأ .ﻢﻫﻼﻋأ ﻒﻴﻜﻓ تاﺮﻣ ﺮﺸﻋ ﺎﻴﻧﺪﻟا ﻞﺜﻣ ﻪﻟ ﻰﻄﻌﻳ ﺔﻨﳉا ﻞﻫأ ﱏدأو ﺔﻓﺎﺿإ ﺎﻫﺪﻴﻴﻘﺗو
تﺎﻨﳉا ﺪﻴﻴﻘﺗ يأ
ﻢﻫءاﺰﺟ نأ ﺪﻴﻔﻳ ﻪﻧﺈﻓ نﺪﻋ ﱃإ ﺔﻓﺎﺿﻹ .ﻖﺒﺳ ﺎﻤﻛ ﺔﻣﺎﻗﻹا ﲎﻌﲟ نﺪﻌﻟا نﺈﻓ ،ﺎﻬﻨﻣ نﻮﺟﺮﳜ ﻻ ﺔﻣﺎﻗإ ﲔﺗﺎﺴﺑ
.ﺎﻬﺘﻣﺎﻗﻹ ﺮﻫاﻮﳉا ﺖﺒﻨﳌ ﺲﻠﻟﻤﺠﺎﻛ لاﺪﻟا ﺮﺴﻜﺑ نِﺪﻌَﻤـﻟا ﻪﻨﻣو .مﺎﻗأ اذإ ،نﺎﻜﳌ نﺪﻋ :لﺎﻘﻳ دادﺰﻳ ﺎﲟ ًﺎﻔﺻوو
ًﺎﻤﻴﻌﻧ ﺎﳍ ﻮﺻﻮﳌا ﺎﻣ ﲑﻤﺿ ﻪﻠﻋﺎﻓو دادﺰﻳ لﻮﻌﻔﻣ ًﺎﻤﻴﻌﻧو ،تﺎﻨﺠﻠﻟ يأ ﺎﳍو .ًﺎﻔﺻﻮﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﻣ ءﺎﺒﻟا
ﻦﻋ ﺎ ﱠﱪﻌﳌا ﺔﻟ
:ﻮﳓ ،مزﻻ ﺪﻌﺘﻣ ﻪﻧأ ﲏﻌﻳ .نﺪﺷ نوﺰﻓاو ندﺮﻛ نوﺰﻓا د دزﻻا :ردﺎﺼﳌا ج ﰲ ﻲﻘﻬﻴﺒﻟا لﺎﻗ .يرﺎﳉا ءﺎﳌا تﺎﻨﳉا ﺪﻴﻴﻘﺗو ﲎﻌﳌاو .تادﺮﻔﳌاو سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ ﺎﻤﻛ ،دادزاو ﻮﻫ داﺰﻓ اﺬﻛ ﻪﺗدز :لﺎﻘﻳو .ﲑﻌﺑ ﻞﻴﻛ دادﺰﻧو شﻮﺧ ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ ًﺎﻤﻴﻌﻧ ﺎﳍ ﺪﻳﺰﻳ يﺬﻟا ﻒﺻﻮﻟ ﻪﺑ ﺪﻳﺰﻳ نﺎﺘﺴﺒﻟا نأ ﻚﻟذو .يرﺎﳉا ءﺎﳌا ﻮﻫو .نﺪﺷ ﺶﻴﻋ
قﺮﻐﻳ يﺬﻟا ﲑﺜﻜﻟا يرﺎﳉا ءﺎﳌا اﺬﻛو ،يرﺎﳉﺎﻛ ﺲﻴﻟ ﺪﻛاﺮﻟا ءﺎﳌ اﺬﻛو .ﻪﻧﺄﺷ لّﺰﻨﺘﻳ ﻪﻣاﺪﻌﻧ و ،ًﺎﻓﺮﺷو ًﺎﻨﺴﺣ ﺎﻬﺘﲢ ﻦﻣ يﺮﲡ :ﻪﻟﻮﻘﺑ تﺎﻨﳉا ﻦﻋ نﺎﺼﻘﻨﻟاو ﺐﻴﻌﻟا ﷲ ﻰﻔﻧ ﺪﻘﻓ .بﻮﻴﻌﻟا ﻦﻣ ﺪﻌﻳ ﻪﻧﺈﻓ ،نﺎﺘﺴﺒﻟا ﻪﻴﻓ .رﺎ ﻷا و
ﺪﻴﺑﺄﺘﻟ دﻮﻠﳋا ﺪﻴﻛ يأ ؛ﺪّﻠﳐ ﻦﺠﺳ :لﺎﻘﻳ ﺎﻤﻛ ،ﻞﻳﻮﻄﻟا ﺚﻜﳌا دﻮﻠﳋ داﺮﳌا نأ ﻦﻈﻳ ﻻ ﱴﺣ
ﺪﻳﺪﻣ ﻞﻳﻮ ﻢﻬﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر)
( ﻞﻛو ،ﰐاﺬﻟا دﻮﻬﺸﻟا ﻪﻗﻮﻓو ،بﺮﻘﻟا مﺎﻘﻣ ﻪﻗﻮﻓو ،ﱄﺎﻌﻟا ﺐﻠﻄﳌا ﻮﻫ ﺎﺿﺮﻟا نﻷ
ﻻإ ًﺎﻀﻳأ ةﺮﺧﻵا ﰲ ماﻮﻌﻠﻟ ﺲﻴﻟ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ ،ماﻮﻌﻠﻟ ﻞﺟﺆﻣو صاﻮﺨﻠﻟ ﻞّﺠﻌﻣ اﺬﻫ ﻻ ،ﺔﻴﺑﻮﺑﺮﻟا ﺔﺒﺗﺮﻣ ﻦﻣ دﻮﻬﺸﻟا
.ﺔﻳﺪﺣﻷا تاﺬﻟا ﺔﺒﺗﺮﻣ ﻦﻣ ﻢﻬﺋاﺰﺟ ﻰﻠﻋ ةد ز ﻢﳍ نﻮﻜﻳ ﺎﲟ فﺎﻨﺌﺘﺳا
يﺬﻟا ناﻮﺿﺮﻟ رﺎﺒﺧإ فﺎﻨﺌﺘﺳا يأ
31
32
وﺮﺣ ﺮﻳﺮﻜﺘﻟ ﺔﻛﺮﳊا ةﺪﺷ ﺔﻟﺰﻟﺰﻟاو .طﺮﺸﻟ ًﺎﺟﺎﻋزإ ﺐﻋﺮﻟا ﻦﻣ اﻮﺠﻋزا يأ ًاﺪﻳﺪﺷ ًﻻاﺰﻟز اﻮﻟﺰﻟزو :ﻞﻳﺰﻨﺘﻟا ﰲو .ﻪﻈﻔﻟ ف
ﻪﺘﻠﻛأ ﲏُﻌﻛ ،ﺐﺸﳋا ضِرُأ :لﺎﻘﻳ ،ﺐﺸﳋا ﰲ ﻊﻘﺗ ﱵﻟا ةدوﺪﻟا ﺔﻛﺮﳏ ﺔَﺿَرﻷاو .ءﺎﻤﺴﻠﻟ ﻞﺑﺎﻘﳌا مﺮﳉا ضرﻷاو .ً ﻮﻗ ﻄﻴﺴﺑ يأ ضرﻷا :لﺎﻘﻳ .ﺎﻬﻴﻓ ﺎﻣ ﻞﻛ ﺎ ﻷ ،ضرﻷا ﻪﻨﻣو :ﻞﻴﻗ .ضورﺄﻣ ﻮﻬﻓ ﺔَﺿَرﻷا ﺎ ﻂﻴﳛ ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ،ﺎﻬ
ﻞﻛ .بﺮﻌﻠﻟ ﺪﺣاوو ،سﺮﻔﻠﻟ ﺔﺛﻼﺛو ،نﺎﻀﻴﺒﻠﻟ ﺔﻴﻧﺎﲦو ،نادﻮﺴﻠﻟ ﺮﺸﻋ ﺎﻨﺛا ؛ﺦﺳﺮﻓ ﻒﻟأ نوﺮﺸﻋو ﺔﻌﺑرأ ﻂﻴﶈا ﺮﺤﺒﻟا ﺖﺳ ﻊﺒﺻأ ﻞﻛ ،ًﺎﻌﺒﺻأ نﻮﺛﻼﺛو ﺔﺘﺳ عارذ ﻞﻛو ،ﺔﻠﺳﺮﳌا عارﺬﻟ عارذ ﻒﻟأ ﺮﺸﻋ ﺎﻨﺛا ﻮﻫو ؛لﺎﻴﻣأ ﺔﺛﻼﺛ ﺦﺳﺮﻓ .ﺾﻌﺑ ﱃإ ﺎﻬﻀﻌﺑ نﻮﻄﺑ ﺔﻓﻮﻔﺼﻣ ةﲑﻌﺷ تﺎﺒﺣ ىﻮﺳ ،ًﻼﺒﺟ نﻮﻌﺒﺳو ﺔﺛﻼﺛو ﺔﺌﻣ ﺖﺳو فﻻآ ﺔﺘﺳ ضرﻷا ﰲو
ق ﻞﺒﺟ ﱃإ ﻰﺣوأ ،ًﺎﻔﻳﻮﲣو دﺎﺒﻌﻠﻟ ًﺎﻬﻴﺒﻨﺗ ،ضرﻷا لﺰﻟﺰﻳ نأ ﷲ دارأ اذإ ،ق ﻞﺒﲜ ﻞﺼﺘﻣ قﺮﻋ ﻞﺒﺟ ﻞﻜﻟو .لﻼﺘﻟا ﳉ ﺎﻬﻣﻮﻤﻌﻟو ﺎ ﺪﺸﻟ ةدﺎﻌﻟا ﻦﻋ ﺔﺟرﺎﺧ ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا ﺔﻟﺰﻟزو ﺔﻟﺰﻟﺰﻟا ﻊﻘﺗ ﻚﻟﺬﺑو ،ﻞﺒﳉا ﻚﻟﺬﺑ ﻞﺼﺘﳌا قﺮﻌﻟا كﺮﳛ نأ ﻊﻴﻤ
ّﲔﻌﳌا ﻚﻟذ ﲔﺒﺘﻳ ﱂ ﺎّﳌو ،ﺎﻬﺒﺒﺴﺑ ﻪﻓّﺮﻌﺗو ﺎ ﻪﺻﺎﺼﺘﺧا ﻰﻠﻋ ﺖﻟد ضرﻷا ﱃإ لاﺰﻟﺰﻟا ﺔﻓﺎﺿإ نإ ﰒ .رﺎﻄﻗﻷا :ﻪﻟﻮﻘﺑ ﻒﻨﺼﳌا ﻪﻨﻴﺑو ،باﺮﻄﺿا ّيأ ﺎ صﻮﺼﺨﳌا .ﺎﳍ رﺪﻘﳌا ﺎ اﺮﻄﺿا
ترﺪﻗ ﺎﻣ يأ ؛كءﺎﻄﻋ ﻚﺘﻴﻄﻋأ :لﺎﻘﻳ
لاﺰﻟﺰﻟا ﻞﻌﺟ .ﺔﻳﺪﻬﻋ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﻓ .ﻩّإ ﻚﻴﻄﻋأ نأ ﻲﺴﻔﻧ ﰲ ﻚﻟ ﺐﺳﺎﻨﳌا ﻮﻫ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ لﻮﻌﻔﻤﻠﻟ ﲏﺒﳌا ﻦﻣ ًارﺪﺼﻣ
ﺔﻳﺪﻌﺴﻟا ﻲﺷاﻮﳊا ﰲ ﺎﻤﻛ ،ﺔﻛﺮﳊاو باﺮﻄﺿﻻاو ﻚﻳﺮﺤﺘﻟا ﲎﻌﲟ ﻞﻋﺎﻔﻠﻟ ﲏﺒﳌا رﺪﺼﻤﻓ ﻻإو ،ﺖﻟﺰﻟز مﺪﻘﺘﻟ ﺪﻨﻋ
ﱃوﻷا ﺔﺨﻔﻨﻟا .ﱃوﻷا ﺔﺨﻔﻨﻟ ﻚﻟذو ،ءﺎﻨﻔﻠﻟ ًاﺪﻳﺪﺷ ً اﺮﻄﺿا بﺮﻄﻀﻳ ﻪﻧأ ﱃﺎﻌﺗ ﻪﺋﺎﻀﻗو ﻪﻤﻠﻋ ﰲ ﻖﺒﺳ ﻪﻧﻷ ﻚﻟذو
ا يﺪﻌﺳ لﺎﻗ .ﻰﻬﺘﻧا مﺰﺠﻠﻟ ﺐﺟﻮﻣ ﻻو ،ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا ﺔﺨﻔﻨﻟا ﺪﻨﻋ ﻚﻟذ نأ مﺰﺟ ﺚﻴﺣ يﺮﺸﳐﺰﻟا ﻰﻠﻋ دﺮﻟا ﻦﻤﻀﺘﻳ :ﱵﻔﳌ
ﺎﻤﻛ ،ًاﺪﺘﳑ ًﺎﻌﺳاو ًﺎﺘﻗو ﲔﺘﺨﻔﻨﻟا ﺖﻗو ﻞﻌﳚ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ ،ًﺎﻀﻳأ ﱃوﻷا ﺔﺨﻔﻨﻟا ةدارإ يﺮﺸﳐﺰﻟا زّﻮﺟ ﺪﻗ :ﲑﻘﻔﻟا لﻮﻘﻳ
،ﺎﻬﻗﻮﺳو ةرﻮﺴﻟا ﻩﺬﻫ ﰲ ﻞﻣﺄﺘﻣ ﻞﻣ ﻮﻟو .تﺎﻋزﺎﻨﻟا ﰲ ﻪﻠﻴﺼﻔﺗ ﻖﺒﺳ ﰲ اذإ ﺪﻴﻛﺄﺘﻟ ًاﺮﻳﺮﻜﺗ ﲔﻌﺿﻮﳌا ﰲ ﺬﺌﻣﻮﻳ نﻮﻛو
.ﺮﻫﺎﻈﻟا ﻪﻴﻀﺘﻘﻳ ﺎﻤﻋ لوﺪﻌﻠﻟ ﲎﻌﻣ ﻻ ﻪﻧﻷ ؛يﺮﺸﳐﺰﻟا لﺎﻗ ﺎﻣ لﻮﻘﻟا نأ فﺮﻋ ،ﺾﻌﺒﻟا ﻪﻴﻟإ ﺐﻫذ ﺎﻤﻛ ،ﺔﻘﻴﻘﳊا .ﻞﻣ ﻪﺿﺮﻏ ﺪﻋﺎﺴﺗ ﻻ ﺔﻠﺻﺎﻔﻟا وأ نأ ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا وأ
ﺎﻤﻛ ضرﻷا ﻦﻄﺑ ﻦﻣ ﻢﻬﺜﻌﺑو ﻰﺗﻮﳌا ءﺎﻴﺣﻹ ﺔﺨﻔﻨﻟا نأ ﻚﻟذو
ﺪﻟﻮﻟا جﺮﳜ ﺎﻫءاﺰﺟأ نﻷ ؛ضرﻷا ﺔﻳﻮﺴﺘﻟ ﺔﻟﺰﻟﺰﻟا نأو ،ﻪﻣأ ﻦﻄﺑ ﻦﻣ
ﻦﻋ تﲑﻐﺗو ﱃوﻷا ﺔﺨﻔﻨﻟا ﰲ ﺖﻗﺮﻔﺗ نإو
ﺎ رﻮﺻ اﺬﻟو ،ًﺎﻴﻧ ءﺎﻨﻔﻟاو مﺪﻌﻟا ﺐﻴﺗﺮﺗو ،ًﻻوأ دﻮﺟﻮﻟا ﺐﻴﺗﺮﺗ كردأ ﻦﻣ ﻞﻗو .ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا ﺔﺨﻔﻨﻟ ﺮﻣﻷا ﻢﺘﻳ ﺎﳕإ ﻪﻨﻜﻟ
-ﻔﻨﻟا نأ ﺎﻤﻛو .ﺶﺣﺎﻓ توﺎﻔﺗ ﻰﻠﻋ ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا صﻮﺼﺧ ﰲ لاﻮﻗﻷا ىﺮﺗ ﰲ ﻪﻨﻣ ﺪﺑ ﻻ ،ىﱪﻜﻟا ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا ﰲ ﻪﻨﻣ ﺪﺑ ﻻ ﺦ
كﻮﻠﻣ ﻚِﻠﻣ ﻮﻫ يﺬﻟا ،لﺎﻌﻔﻟا ﻞﻘﻌﻟا ﺦﻔﻧ ﺔ ﺎﺳﻮﺑ ﻻإ مﺎﺘﻟا ءﺎﻨﻔﻟا ﺪﻨﻋ ﺔﻳﻻﻮﻟا ﻞﻫأ ﷲ ﻲﻴﳛ ﻻ ذإ ؛ىﺮﻐﺼﻟا ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا ﳊ ًﺎﻴﻗ نﻮﻜﺗ ﱴﺣ ﺎﻨﻋ ًﺎﻴﻧﺎﻓ ﻦﻛو ،ﷲ ةدار ﺎﻴﲢ ﱴﺣ كرﺎﻴﺘﺧا ﻦﻋ ﺖﻤﻓ .ًﺎﻀﻳأ سﺪﻘﻟا حوﺮﺑ ﻰﻤﺴﻳو ،حاورﻷا .ﻖ
ﺎﳍ ﻦﻜﻤﳌا وأ نﺈﻓ ،باﺮﻄﺿﻻا تﺎﻴﺻﻮﺼﺧ ﻦﻣ ﻞﶈا ﻞﻤﺘﳛ ﺎﻣ ﻊﻴﲨو لاﺰﻟﺰﻟا ﻦﻣ ﺎﻬﻘﺣ ﰲ ﻦﻜﳝ ﺎﻣ ﻊﻴﲨ يأ
ﻲﻬﻓ ،مﻮﻤﻌﻠﻟ رﺪﺼﳌا ﺔﻓﺎﺿإ
-ﺎﻨﻬﻫ ﺔﻓﺎﺿﻹا يأ
ﻒﻴﻜﻓ ،ﻰﻫﺎﻨﺘﻳ ﻻ لزﻻﺰﻟا ﻦﻣ ﺎﳍ ﻦﻜﳝ ﺎﻣ نﺈﻓ ،ﺔﻴﻓﺮﻋ ﺔﻴﻗاﺮﻐﺘﺳا
؟ﻩﺎﻨﺘﻣ نﺎﻣز ﰲ ﺪﺟﻮﻳ ﺔﻤﻜﳊا ﰲ ﺎ ﻖﻳﻼﻟا وأ
لاﺰﻟﺰﻟا يأ ؛ﺔﻴﳍﻹا ﺔﺌﻴﺸﳌاو ﺔﻤﻜﳊا ﰲ ﻪﺒﺟﻮﺘﺴﺗ يﺬﻟا ﺎ صﻮﺼﺨﳌا
ﺔﻌﻠﻘﻨﻣ ًﺎﻔﺼﻔﺻ ًﺎﻋﺎﻗ ﲑﺼﺗ نأ ﱃإ ،ﱘدﻷﺎﻛ ﻂﺴﺒﻨﺗ ةر و ﺾﺒﻘﻨﺗ ةرﺎﺘﻓ ،ﻩءارو ﺔﻳﺎﻏ ﻻ يﺬﻟا ﺪﻳﺪﺸﻟا لاﺰﻟﺰﻟا ﻮﻫو ﻩﺬﻫ ﱃإ ﻞﺼﺗ ﻻ ذإ ،ﻊﺒﺴﻟا تاوﺎﻤﺴﻟا ﺔﻜﺋﻼﻣ فﻮﻔﺻو ﻦﳉاو ﺲﻧﻺﻟ ًﺎﻔﻗﻮﻣ نﻮﻜﺘﻟ ،فاﺮ ﻷا ﺔﻌﺴﺘﻣ لﺎﺒﳉا ﻖﺳﺎﻔﻟا ﻦﻫاو ًﺎﻣاﺮﻛإ ﻊﻴﻄﳌا مﺮﻛا :ﻚﻟﻮﻘﻛ .ﻪﻴﻟإ ﺔﺒﺴﻨﻟ لاﺰﻟﺰﺑ ﺲﻴﻟ ﻩاﻮﺳ ﺎﻣ نﺄﻜﻓ ،ﺪﻳﺪﺸﻟا لاﺰﻟﺰﻟ ﻻإ ﺔﻳﺎﻐﻟا
33
34
35
36
ضاﺮﻋﻷا نﺈﻓ ،ﺎﻬﺒﺘﻜﺑ ﺔﻳؤﺮﻟا ﻖّﻠﻌﺘﺑ وأ ،ﺔﻴﻧﺎﻤﻠﻇ وأ ﺔﻴﻧارﻮﻧ رﻮﺻ لﺎﻤﻋﻸﻟ ﻞﻌ ُﳚ نأ زﻮﳚو .ﻰﻬﺘﻧا ﺪﺣاو لﻮﻌﻔﻣ ﺖﻧﺎﻛ نإو ،لﺎﻤﻋﻷا ﺲﻔﻧ ةﺪﻫﺎﺸﻣ نأ ﻻإ ،ﻞﻳوﺄﺘﻟا ﱃإ ﺔﺟﺎﺣ ﻻ...ﺔﻳؤﺮﻟا ﺎ ﻖﻠﻌﺘﻳو ناﺰﻴﳌا ﰲ ﻊﺿﻮﺘﻓ ﺪﺴﺠﺘﺗ ذ قﻮﻓ نﺎﻛ ﺎﲟ ءاﺰﳉا ﺎﻬﺘﻳﺎﻐﻓ ،ﲑﺴﺤﺘﻟا وأ ﺢﻳﺮﻔﺘﻟا ﻦﻤﻀﺘﺗ نّﺪﻟاو ،ءاﺰﳉا مﻮﻳ يأ ﻦﻳﺪﻟا مﻮﻳ ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا مﻮﻳ نﻷ ؛ﻚﻟ
فﺎﻀﳌا ﻒﻨﺼﳌا رّﺪﻗ اﺬﻟو ،ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ﻮﻫ ءﺎﻴﻟا ﺢﺘﻔﺑ ءىﺮُﻗو
ﻲﻫو ،ةءارﻹا ﻦﻣ ﻻ ﺔﻳؤﺮﻟا ﻦﻣ نﻮﻜﻴﻓ ،ﻞﻋﺎﻔﻠﻟ ًﺎﻴﻨﺒﻣ
.فﺎﺸﻜﻟا ﰲ ﺎﻤﻛ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﷲ لﻮﺳر ةءاﺮﻗ ﻲﻫو ﻊﻓ ﻦﻋ ىوﺮﻳو ،ﺎﳘﲑﻏو ةدﺎﺘﻗو ﻦﺴﳊا ةءاﺮﻗ ﰲو
ﻚﻟذ ﲑﻏ نﺎﻛ نإو !ًﺎﻨﺴﺣ تددزا ﻻ ﱂ :لﻮﻘﻳ ًﺎﻨﺴﳏ نﺎﻛ نﺈﻓ ؛ﻪﺴﻔﻧ مﻮﻠﻳو ﻻإ ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا مﻮﻳ ﺪﺣأ ﻦﻣ ﺎﻣ :ﺚﻳﺪﳊا ًﺎﺒﻟﺎﻏ بﺎﻘﻌﻟاو باﻮﺜﻟا ﺔﻨﻳﺎﻌﻣ ﺪﻨﻋ نﻮﻜﻳ اﺬﻫو .!ﻲﺻﺎﻌﳌا ﻦﻋ ﺖﻋﺰﻧ ﻻ ﱂ :لﻮﻘﻳ ًاﲑﺧ ةرذ لﺎﻘﺜﻣ ﻞﻤﻌﻳ ﻦﻤﻓ)
ﻩﺮﻳ ( 175
.ﻪﺑ نزﻮﻳ ﺎﻣ لﺎﻘﺜﳌاو.... ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ ﺔﻴ ﺮﺷ ﻦَﻣ .تادﺮﻔﳌا ﰲ ﺎﻤﻛ ﺞْﻨَﺳ ﻞﻜﻟ ﻢﺳا ﻚﻟذو ،ﻞﻘِّﺜﻟا ﻦﻣ ﻮﻫو
ﺰﻴﻴﲤ ًاﲑﺧو ،ﻞﻤﻌَﻳ لﻮﻌﻔﻣ لﺎﻘﺜﳌا يأ ﻮﻫو ،دﺎﺼﻟا ﻦﻣ ﺢﺼﻓأ ﲔﺴﻟ و ،ﺔﺣﻮﺘﻔﻣ ناﺰﻴﳌا ﺔﺠﻨَﺳو :سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ لﺎﻗ زﻮﳚ نأ ﱃوﺄﻓ ،ﻪﺑ ًﺰﳎ ةرذ نزو نﺎﻛ اذﺈﻓ ه.ءاﺰﺟ َﺮﻳ ًاﲑﺧ ةرذ ﺔﻧز ﻞﻤﻌﻳ ﻦﻤﻓ يأ ؛ﲑﺳﺎﻔﺘﻟا ﺾﻌﺑ ﰲ ﺎﻤﻛ ﻮﺤﻨﺑ
ﻢﻜﳊا ﻦﻣ ﻪﻴﻀﺘﻘﻳ ﺎﻣو لﺪﻌﻟا ﻢﺳﻻا ﱃإ ةرﺎﺷإ ﻪﻴﻓو .ﺮﻐﺻو ﻞﻗ نإو ،ﻞﻤﻌﻟا ﺮﻘﺤﺘﺴُﻳ ﻼﻓ ،ةزﻮﺟو ةﺮﺴِﻛو ةﺮﲤ ﻦﻣو)
ﻩﺮﻳ ًاﺮﺷ ةرذ لﺎﻘﺜﻣ ﻞﻤﻌﻳ ( 176
ﱁإ ﻞﻤﻌﻳ ﻦﻤﻓ :ﻪﻟﻮﻗ ﻢﻀﻟ ﻩﺮُﻳ ءىﺮﻗ ﻚﻟﺬﻟو اوُﲑﻟ ﻞﻴﺼﻔﺗ
ﻰﻠﻋ ءﺎﻴﻟا ﻢﻀﺑ يأ
ﺘﻟا ﰲ ﺮﻫﺎﻇ ﻚﻟذ نﺈﻓ ،ةءارﻹا ﻦﻣ لﻮﻌﻔﻤﻠﻟ ﲏﺒﳌا ﺔﻐﻴﺻ ﻰﻠﻋ ﺔﻟﻻد ﻻو ،ﻢﻋﻷا ﻊﻳﺮﻔﺘﻟا دﺮﺠﻤﻠﻓ ءﺎﻔﻟا ﺎﻣأو ،ﻞﻴﺼﻔ
ﺔﻴﻧﺎﻨﺴﻟا ﻲﺷاﻮﳊا ﰲ ﺎﻤﻛ ﻞﻴﺼﻔﺘﻟا مﺎﺸﻫ أﺮﻗو
ﺔﻌﺒﺴﻟا ﻦﻣ ﺮﻣﺎﻋ ﻦﺑا يوار ءﺎﳍا نﺎﻜﺳ
ﲔﻌﺿﻮﳌا ﰲ ﻩﺮﻳ ءﺎﻫ يأ
ءﺎﻫ ﺮﺋﺎﺴﻛ ًﺎﻔﻗو ﺎ ﻮﻜﺳو ًﻼﺻو واﻮﻟ ﺔﻟﻮﺻﻮﻣ يأ ؛ءﺎﳍا ﺔﻤﺿ عﺎﺒﺷ ﺎ وؤﺮﻘﻳ ﺔﻌﺒﺴﻟا ﻲﻗ و ،ًﺎﻔﻗوو ًﻼﺻو أﺮﻗو .ﻩ إ ﷲ ﻪﻳِﺮُﻳ يأ ؛لﺎﻌﻓﻷا ﻦﻣ يِﺮُﻳ :ﺔﻳاور ﰲ ﻲﺋﺎﺴﻜﻟاو ﻢﺻﺎﻋو ﻲﻠﻋ ﻦﺑ ﲔﺴﳊاو سﺎﺒﻋ ﻦﺑا أﺮﻗو .ﺔﻳﺎﻨﻜﻟا ﺎﻤﻛ ،ﺔﻟﻮﺻﻮﻣ ﻦﻣ نأ ﻢﺳﻮﺗ ﻰﻠﻋ ﺎﻣإو ،ةرّﺪﻘﳌا ﺔﻛﺮﳊا فﺬﲝ مﺰﳉا ﺮﻳﺪﻘﺗ ﻰﻠﻋ ﺎﻣإ ؛ﲔﻌﺿﻮﳌا ﰲ ﻒﻟﻷ ﻩاﺮَﻳ ﺔﻣﺮﻜﻋ ﲑﺳﺎﻔﺘﻟا ﺾﻌﺑ ﰲ
ُﳌا ﺔﺌﻴﺳو ﺮﻓﺎﻜﻟا ﺔﻨﺴﺣ ّﻞﻌﻟو بﺎﻘﻌﻟاو باﻮﺜﻟا ﺺﻘﻧ ﰲ ناﺮﺛﺆﺗ ﺮﺋﺎﺒﻜﻟا ﻦﻣ ﺐﻨﺘﺠ
ﱃإ جﺎﺘﳛ ﻼﻓ
ﺐﺒﺴﺑ ﺎﻣإو ،ءاﺪﺘﺑا ﺎﻣإ ةّﻮﻔﻌﻣ ﻦﻣﺆﳌا تﺎﺌﻴﺳ نإ :لﺎﻘﻳ ﺎﻤﻋ باﻮﺟ ﻮﻫو .ﺮﻔﻐُﻳ ﱂ ﺎﲟو ﻂﺒُﳛ ﱂ ﺎﲟ ﻞﻤﻌﻟا ﺺﻴﺼﲣ ؟ﺮﺸﻟاو ﲑﳋا ﻦﻣ ةرﺬﻟا لﺎﻘﺜﲟ ءاﺰﳉا ﲎﻌﻣ ﺎﻤﻓ .ﻩﺮﻔﻜﺑ ﺔﻄﺒ ُﳏ ﺮﻓﺎﻜﻟا تﺎﻨﺴﺣ نإو .ﺮﺋﺎﺒﻜﻟا بﺎﻨﺘﺟا ﻞﺻﺎﺣو
ﻪﻧﺎﳝإ باﻮﺛ ﻦﻣ ﺺﻘﻨﻳ ن ﺎﻫءاﺰﺟ ىﺮﻳ نأ ﰲﺎﻨﻳ ﻻ ،ﺎ بﺬﻌُﻳ ﻻ ﻪﻧإ ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ،ةّﻮﻔﻌﻣ تﺎﺌﻴﺴﻟا نﻮﻛ نإ باﻮﳉا نأ ﰲﺎﻨﻳ ﻻ ،ً اﻮﺛ ﺎ ﻖﺤﺘﺴﻳ ﻻ ﻪﻧأ ﲎﻌﲟ ،ﺔﻄﺒﳏ ﺮﻓﺎﻜﻟا تﺎﻨﺴﺣ نﻮﻛ نإو .تﺎﺌﻴﺴﻟا ﻚﻠﺗ راﺪﻘﲟ ﻪﻟﺎﻤﻋأ ﱀﺎﺻو ﲟ ﻩﺮﻔﻛ بﺎﻘﻋ ﻦﻣ ﺺﻘﻨﻳ ن تﺎﻨﺴﳊا ﻚﻠﺗ ءاﺰﺟ ىﺮﻳ ﷲ ﻒﻔﳜ ﻲﺋﺎﻄﻟا ًﺎﲤﺎﺣ نأ درو ﺪﻘﻓ .تﺎﻨﺴﳊا ﻚﻠﺗ راﺪﻘ
اﺬﻛ ،ﺔﻳﻵا مﻮﻤﻋ ﰲ ًﺎﺣدﺎﻗ نﻮﻜﻳ ﻻ تﺎﻨﺴﳊاو تﺎﺌﻴﺴﻟا ﻚﻠﺗ طﺎﺒﺣﺈﻓ .ﻩﲑﻏو ﺐﻟﺎ ﰊأ ﰲ ﻪﻠﺜﻣ دروو ،ﻪﻣﺮﻜﻟ ﻪﻨﻋ ﻛو ،ءاﺪﺘﺑا ﻪﻨﻋ ﷲ ﺎﻔﻋ ﻦﻣ اﺬﻛو .ﻪﻟ ﺐﻧذ ﻻ ﻦﻤﻛ ﺐﻧﺬﻟا ﻦﻣ ﺐﺋﺎﺘﻟا :درو ﺪﻘﻓ صﻮﺼﻨﻠﻟ ﻒﻟﺎﳐ ﻪﻧأ ﻪﻴﻓو .اﻮﻟﺎﻗ اﺬ
ﻢﻬﻨﻋ ﻒﻔﳜ ﻻ :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗو !؟باﻮﺜﻟا ﺺﻘﻧ ﰲ ﺮﺛﺆﻳ ﻒﻴﻜﻓ ،ﺮّﻔﻜﻣ ﺎﻬﻨﻣ بﺎﻨﺘﺟﻻا نﺈﻓ ؛ﺮﺋﺎﺒﻜﻟا ﻦﻣ ﺐﻨﺘﺟا ﻦﻣ مﺎﻣﻹا ﻪﻴﻟإ ﺐﻫذ ﺎﻤﻛ ،ﺮﻔﻜﻟا ىﻮﺳ ﺎﻫﻮﺒﻜﺗرا ت ﺎﻨﲜ ﻪﻧﻮﺒﺟﻮﺘﺴﻳ ﺎﻣ ﻒﻔﳜ ﺎﳕإو ،ًﺎﻌﻄﻗ ﺮﻔﻜﻟا باﺬﻋ يأ باﺬﻌﻟا
175 Zilzâl 99/7.
176 Zilzâl 99/8.
37
ﺮﺟ ﺐﺴﲝ ﺾﻌﺑ ﻦﻣ ً اﺬﻋ ﺪﺷأ نﻮﻜﻳ ﻢﻬﻀﻌﺒﻓ .ّيرزﺎﳌاو ﻲﻘﻬﻴﺒﻟا ﺐﺴﲝ ﺾﻌﺑ ﻦﻣ ﻒﺧأ نﻮﻜﻳ ﻢﻬﻀﻌﺑو ،ﻢﻬﻤﺋا
.ﻩﲑﻏ ﻪﻴﻠﻋ سﺎﻘﻳ ﻻو ،ةدﺎﳌا صﻮﺼﺧ ﻦﻣ ﻚﻟﺬﻓ ﻢّﻠُﺳ ﻦﺌﻟو .ﺐﻟﺎ ﰊأو ﰎﺎﺣ باﺬﻋ ﻒﻴﻔﲣ ﻪﻨﻣو .ﻢ ﺎﻨﺴﺣ ةﺮﻔﻐﳌاو طﺎﺒﺣﻹا مﺪﻌﺑ ﺔ وﺮﺸﻣ ﺔﻳﻵا :ﻞﻴﻗو ﻪﻟ رﻮﻔﻐﳌاو ﻪُﻠﻤﻋ ﻂﺒﶈا نأ داﺮﳌاو .ﻖﳊا ﺐﻫﺬﳌا ﺐﺳﺎﻨﻳ ﻻ ﻪﻧﻷ ﻪﺿّﺮﻣ
ﻵا مﻮﻤﻋ ﻦﻣ نﺎﺻﻮﺼﳐ .ﺔﻳﺪﻌﺴﻟا ﻲﺷاﻮﳊا ﰲ ﺎﻤﻛ ،ةﺮﻔﻐﳌاو طﺎﺒﺣﻹا ﻰﻠﻋ صﻮﺼﻨﻟا ﺔﻟﻻﺪﻟ ؛ﲔﺘﻳ
ﱃوﻷا ﻦَﻣ وأ
ًﺎﺘﺷأ :ﻪﻟﻮﻘﻟ ءﺎﻴﻘﺷﻷ ﺔﻴﻧﺎﺜﻟاو ،ءاﺪﻌﺴﻟ ﺔﺻﻮﺼﳐ ﻦﻤﻓ :ﻪﻟﻮﻗ نأ ﲏﻌﻳ .فﺎﺸﻜﻟا ﺐﺣﺎﺻ ﻩﺎﻀﺗرا ﺎﻣ ﻮﻫ اﺬﻫ
ﲑﺧ ةرذ لﺎﻘﺜﻣ ءاﺪﻌﺴﻟا ﻦﻣ ﻞﻤﻌﻳ ﻦﻤﻓ يأ ؛ً ﺎﺘﺷأ ﺔﻨﻳﺮﻘﺑ ﻚﻟﺬﻟ ﻞﻴﺼﻔﺗ ﲔﺘﻳﻵا ﻞﻤﻌﻳ ﻦﻣ ﻞﻤﻌﻳ ﻦﻣو ،ﻩﺮﻳ ًا
باﻮﺛ ىﺮﻳ ﻪﻧﺈﻓ ،ﺮﻓﺎﻛ ﻮﻫو ﲑﺧ ﻦﻣ ةرذ لﺎﻘﺜﻣ ﻞﻤﻌﻳ ﻦﻤﻓ ﺔﻳﻵا ﲎﻌﻣ :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗو .ﻩﺮﻳ ًاﺮﺷ ةرذ لﺎﻘﺜﻣ ءﺎﻴﻘﺷﻷا ﺔﺑﻮﻘﻋ ىﺮﻳ ﻪﻧﺈﻓ ،ﻦﻣﺆﻣ ﻮﻫو ﺮﺷ ﻦﻣ ةرذ لﺎﻘﺜﻣ ﻞﻤﻌﻳ ﻦﻣو .ﲑﺧ ﺎﻬﻴﻓ ﻪﻟ ﺲﻴﻟو ةﺮﺧﻵا ﻰﻘﻠﻳ ﱴﺣ ،ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﻚﻟذ ،ﻪﻟﺎﻣو ﻪﺴﻔﻧو ﻪﻠﻫأ ﰲ ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﻚﻟذ ﻖﻓاﻮﻣ لﻮﻘﻟا اﺬﻫ :ﲑﻘﻔﻟا لﻮﻘﻳ .ﺮﺷ ﺎﻬﻴﻓ ﻪﻟ ﺲﻴﻟو ةﺮﺧﻵا ﻰﻘﻠﻳ ﱴﺣ
.ﻚﻟذ ﻦﻣ ﺪﻳزأو ﺔﻨﺳ فﻻآ ﺔﻌﺴﺗ ،ﻪﻨﻌﻟ ﻞﺒﻗ ،ﷲ ﺪﺒﻋ ﺎﳌ ةﺄﻓﺎﻜﻣ ﻦﻳﺮﻈﻨﳌا ﻦﻣ نﺎﻛ ﺲﻴﻠﺑإ نأ ىﺮﺗ ﻻأ ؛صﻮﺼﻨﻠﻟ ﺴﳊا مﻮﻘﻳ مﻮﻳ ﲔﻨﻣﺆﻤﻠﻟو يﺪﻟاﻮﻟو ﱄ ﺮﻔﻏا ﺎﻨﺑر :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﻮﳓ ﰲ ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا مﻮﻴﺑ تﺪّﻴﻗ ةﺮﻔﻐﳌا نأو ﷲ ﺮﻔﻏ ﻮﻠﻓ .بﺎ
اوﺬﺧُﻷ ،ﺐﺋﺎﺼﳌا ﻦﻣ ﻢ ﻮﻧﺬﻟ ةرﺎﻔﻛ نﻮﻜﻳ ﺎﲟ ﻢﻬﺒﻴﺼﻳ نأ ﲑﻏ ﻦﻣ ،ﻲﺻﺎﻌﳌا ﻦﻣ ﻩﻮﻠﻌﻓ ﺎﻣ ﻊﻴﲨ ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﻩدﺎﺒﻌﻟ لﺎﻴﻌﻟا شﺎﻌﻣ ّﻢﻫو ﻢﻬﺒﻴﺼﺗ ﺔﻛﻮﺸﺑ ﻮﻟو ،ﻢ ﻮﻧذ ﺾﻌﺒﺑ ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﻢ ﺬﺧاﺆﻣ ﺔﻤﻜﳊا ﻦﻣ نﺎﻜﻓ .ةﺮﺧﻵا ﰲ ﻚﻟﺬﺑ ﰲو .ةﺮﺧﻵا ﰲ ﻢﻫﺮﻣأ ﻚﻟﺬﺑ ﻒﺨﻴﻓ.ﺎﳘﻮﳓو ﻪﺑ ﻢﺣّﺮﺗو ،ضﺮﻣ ﻪﺑﺎﺻأ اذإ ﻊﻴﺿﺮﻟا نأ ﻪﻠﺻﺎﺣ ﺎﻣ ﺮﺑﺎﻛﻷا ﺾﻌﺑ مﻼﻛ
ﻦﳌ ﺮّﻔﻜﻣ ﻮﻫو ﻻإ ﱂأ ﱂﺎﻌﻟا ﰲ ﺲﻴﻟو .ًﺎﻀﻳأ ﺮﺟﻷا ﻊﻣ ﻪﻨﻋ ةرﺎﻔﻛ ﻚﻟذ نﺎﻛ ،ﻢﻫﲑﻏو ﻪﻴﺒﳏو ﻪﻴﺑأو ﻪﻣأ ﻦﻣ ﺪﺣأ ﺷ مﻼﻳإ ﻦﻣ ﻪﻨﻋ رﺪﺻ ﺎﳌ ةرﺎّﻔﻛ ﻚﻟذ نﺎﻛ ﻪﳌﺆﻳ ﺎﳑ ﻲﺸﺑ ﻲﻠﺘﺑا اذإ ﻚﻟﺬﻟ ﻞﻘﻌﺘﳌا ﱯﺼﻟﺎﻓ ؛ﻚﻟذ ﻞﻘﻌﺘﻳ ،نﺎﺴﻠﺑ ﺺﺨ
مﺪﻋ ﻦﻣ ّﱂ ﺪﻗو ،ًﺎﺌﻴﺷ ﻪﻟﺄﺳ ﻞﺋﺎﺳ ﺔﺑﺎﺟإ مﺪﻋ وأ ،ﺔﻠﻤﻗ وأ ﺔﻠﳕ ءطو وأ ثﻮﻏﺮﺑ ﻞﺘﻗ وأ ،ﺮﺠﲝ ناﻮﻴﺣ بﺮﺿ وأ راﺮﺳأ ﻦﻣ ﻲﻬﻓ ةﺬﺧاﺆﻣ ﻞﻜﻓ ،لﺪﻋ ﷲ نﺈﻓ ،ةﺮﺧﻵا ﰲ ﺔﻠﺑﺎﻘﳌا صﺎﺼﻘﻛ ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﻪﻧﺈﻓ .ﻚﻟذ ﻮﳓ وأ ،ﻪﺘﺑﺎﺟإ ﳌا ﺬﺧأ ﻦﻳأ ﻦﻣ ﷲ نأ ﰲ ﺮﻜﻔﺘﻓ .ﻦﻳﺪﻟا مﻮﻳ ﻚﻟﺎﻣ ﻦﻣ ،ﺪﺣأ ﻞﻛ نأ ﺖﺒﺜﻓ .ﺪﻴﺒﻌﻠﻟ م ّﻼﻈﺑ ﺲﻴﻟو ،ﻩﲑﻏو ﻒّﻠﻜ
ﻦﻤﻓ .لﺪﻌﻟا ب ﻦﻣ ﻪﻀﻌﺑو ،ﻞﻀﻔﻟا ب ﻦﻣ ﻪﻀﻌﺑ ؛ًاﲑﺜﻛ وأ ًﻼﻴﻠﻗ ﻪﻠﻤﻋ ءاﺰﺟ ىﺮﻳ ،ﺮﻓﺎﻛو ﻦﻣﺆﻣ ﲑﺒﻛو ﲑﻐﺻ .ﻪﺴﻔﻧ ﻻإ ﻦﻣﻮﻠﻳ ﻼﻓ ﻪﻓﻼﺧ ﺪﺟو ﻦﻣو ،ﷲ ﺪﻤﺤﻴﻠﻓ ًاﲑﺧ ﺪﺟو ةﲑﻐﺼﻟا ﺔﻠﻤﻨﻟا ةرﺬﻟاو
ةرذ ﻊﲨ ّرﺬﻟا :ﺐﻏاﺮﻟا لﺎﻗو .
ﺐﻠﺳ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نإ :ناﻮﻴﳊا ةﺎﻴﺣ ﰲ يﲑﻣﺪﻟا مﺎﻣﻹا لﺎﻗ .رذ ﰊ ﲏّﻛو ًارذ ﻞﺟﺮﻟا ﻲّﲰ ﻪﺑو .ﻞﻤﻨﻟا ﺮﻐﺻأ ﻲﻫو ﰲ رﺬﻟاو .اﻮﻜﻠﻫو اﻮﻗﺮﻔﺗو مﺮﳊا ﻦﻣ اﻮﺟﺮﺧ ﱴﺣ رﺬﻟا ﻢﻬﻴﻠﻋ ﻂّﻠﺳو ،ﻲﺻﺎﻌﳌ اوﺮﻫﺎﻈﺗ ﺎﳌ ،ﻢﳍاﻮﻣأو ﻢﻫﺰﻋ ﻖﻴﻟﺎﻤﻌﻟا .ﻰﻬﺘﻧا ﻞﺤﻨﻟا ﰲ رﻮﺒﻧﺰﻟﺎﻛ ﻞﻤﻨﻟا ءﺎﺒﳍا وأ
ءﺎﺒﳍا :ﺐﻏاﺮﻟا لﺎﻗ ﺎﻤﻛ .ءﺎﺒﳍا ﻦﻣ ﺲﻤﺸﻟا عﺎﻌﺷ ﰲ ىﺮُﻳ ﺎﻣ وأ ﲏﻌﻳ
ءﻲﳎ ةﱪﺘﻌﳌا تﺎﻐﻠﻟا ﺐﺘﻛ ﰲ ﺮﻛﺬﻳ ﱂ ﻪﻧﻷ ءﺎﺒﳍا ﺮّﺧأو .ةﻮﻜﻟا ﰲ ﺲﻤﺸﻟا ءﻮﺿ ءﺎﻨﺛأ ﰲ ﻻإ وﺪﺒﻳ ﻼﻓ باﱰﻟا قﺎﻗد ﻤﻨﻟا ﺮﻐﺻأ رﺪﻗ ﻪﻟ دﻮﺟو ﻻ ﱄﺎﻴﺧ ءﻲﺷ ءﺎﺒﳍا نﻷ ؛ﻪﻴﻀﺘﻘﻳ ﺔﻐﻟﺎﺒﳌا مﺎﻘﻣو ،ءﺎﺒﳍا ﲎﻌﲟ رﺬﻟا ﺖﻧﺎﻛو :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ .ﺔﻠ
ءاﻮﳍا ﰲ ًﺎﻗﺮﻔﺘﻣ يأ ﺎﺜﺒﻨﻣ ءﺎﺒﻫ ﻪﻠﻛ نآﺮﻘﻟا أﺮﻗ ﻦﻤﻛ نﺎﻛ تاﺮﻣ ﻊﺑرأ ﺖﻟﺰﻟز اذإ أﺮﻗ ﻦﻣ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﱯﻨﻟا ﻦﻋ
ﻲﺷاﻮﳊا ﰲ ﺎﻤﻛ .نآﺮﻘﻟا ﻊﺑر لﺪﻌﺗ ﺖﻟﺰﻟز اذإ :ًﺎﻋﻮﻓﺮﻣ ﺔﺒﻴﺷ ﻦﺑا ﻩاور ﺎﻣ ﻪﻟ ﺪﻬﺸﻳ ﻦﻜﻟ ،ﻒﻴﻌﺿ ﺪﻨﺴﺑ ﱯﻠﻌﺜﻟا ﻩاور ﻗ ﻦﻣ نأ ﲏﻌﻳ .ﺔﻳﺪﻌﺴﻟا ةﻼﺼﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﻪﻟﻮﻗ ﰲ نﺎﳝﻹا ﻊﺑر ﺚﻌﺒﻟ نﺎﳝﻹا نﻷ ﻚﻟذو ؛نآﺮﻘﻟا ﻊﺑر أﺮﻗ ﺎﳕﺄﻜﻓ ةﺮﻣ ﺎﻫأﺮ
38
ﻦﻣﺆﻳو ،ﻖﳊ ﲏﺜﻌﺑ ﷲ لﻮﺳر ﺪﻤﳏ ﱐأو ،ﷲ ﻻإ ﻪﻟإ ﻻ نأ ﺪﻬﺸﻳ ؛ﻊﺑر ﻦﻣﺆﻳ ﱴﺣ ﺪﺣأ ﻦﻣﺆﻳ ﻻ :مﻼﺴﻟاو ﻒﺼﻧ ﺔﻟﺰﻟﺰﻟا ةرﻮﺳ نأ ر ﻵا ﺾﻌﺑ ﰲو .رﺪﻘﻟ ﻦﻣﺆﻳو ،تﻮﳌا ﺪﻌﺑ ﺚﻌﺒﻟ نآﺮﻘﻟا مﺎﻜﺣأ نﻷ ﻚﻟذو .نآﺮﻘﻟا
ﻦﻋ ﺔﺌﺒﻨﻣ ﺎ ﻷ ؛ًﺎﻋﺎﲨإ ﺎﻬﻠﻛ ةﺮﺧﻵا مﺎﻜﺣأ ﻰﻠﻋ ﻞﻤﺘﺸﺗ ةرﻮﺴﻟا ﻩﺬﻫو ،ةﺮﺧﻵا مﺎﻜﺣأو ﺎﻴﻧﺪﻟا مﺎﻜﺣأ ﱃإ ﻢﺴﻘﻨﺗ ﺎﻣ ﻻإ مﺎﻜﺣﻷا ﺲﻴﻟو ،ﺮﺧﻵا مﻮﻴﻟاو ﻟﻠﻪ نﺎﳝﻹ ﺔﻴﻧآﺮﻘﻟا ت ﻵا ﺾﻌﺑ ﰲ ﻰﻔﺘﻛا اﺬﻟو ،أﺪﺒﳌا ﺔﻠﺑﺎﻘﻣ ﰲ ﻮﻫو دﺎﻌﳌا ا اﺬﻫ ﻪﻨﻤﻀﺘﻳ ،نآﺮﻘﻟا ﺚﻠﺛ لﺪﻌﺗ ﺪﺣأ ﷲ ﻮﻫ ﻞﻗو ،نآﺮﻘﻟا ﻒﺼﻧ لﺪﻌﺗ ضرﻷا ﺖﻟﺰﻟز اذإ :ﺢﻴﺑﺎﺼﳌا ﰲو .نﺎﳝﻹ
ﺎﻬﻳأ ةءاﺮﻗ نأ ﺎﻤﻛ ،ﻪﻠﻛ نآﺮﻘﻟا ةءاﺮﻘﻛ ﲔﺗﺮﻣ ﺎ ءاﺮﻗ نﻮﻜﺗ ﺔﻳاوﺮﻟا ﻩﺬﻫ ﻰﻠﻌﻓ .نآﺮﻘﻟا ﻊﺑر ﻮﻫ نوﺮﻓﺎﻜﻟا ﺎﻬﻳأ ﻞﻗو ﱃوﻷا ﺔﻳاوﺮﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻟﺰﻟﺰﻟا ةرﻮﺳ ةءاﺮﻘﻛ تاﺮﻣ ﻊﺑرأ نوﺮﻓﺎﻜﻟا نوﺮﻜﻨﻳ اﻮﻧﺎﻛ رﺎﻔﻜﻟا نﻷ ﺔﻟﺰﻟﺰﻠﻟ ﺔﻟدﺎﻌﻣ ﺖﻠﻌُﺟ ﺎﳕإو .
:ﺖﻠﻗ نﺈﻓ .اﻮﻠﻤﻋ ﺎﲟ ﻦﻳﺪﻟا مﻮﻳ نوﺰ ُﳚ ﻢ أ ﻰﻠﻋ ﻪّﺒﻨﺗ ﻦﻳد ﱄو ﻢﻜﻨﻳد ﻢﻜﻟ :ﻪﻟﻮﻗ ﺎﻬﻨﻋ ءﱮﻨﳌا ﺔﻛرﺎﺘﳌا نﺄﻜﻓ ،ﺚﻌﺒﻟا رﻮﻣﻷا ﻦﻣ ﻪﻠﻤﺘﺸﺗ ﱂ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ ﻞﻤﺘﺸﻣ نآﺮﻘﻟا نأ ﻊﻣ ،ﻞﻜﻟا ةءاﺮﻗ ﻢﻜﺣ ﰲ تاﺮﻣ ﻊﺑرأ ةءاﺮﻘﻟا ﺖﻧﺎﻛ ﻒﻴﻛ ﺔﺛﻼﺜﻟا
نﺎﳝﻹا ﻦﻣ ﻪﺒﺗاﺮﻣ ﺮﺋﺎﺴﻟ ًﺎﻨﻤﻀﺘﻣ ﺚﻌﺒﻟ نﺎﳝﻹا ﻞﻌُﺟ :ﺖﻠﻗ ؟ﺚﻌﺒﻟ نﺎﳝﻹا ﺪﻴﻛ دﺮﻟﻤﺠ ﺎﻫراﺮﻜﺗ نﻮﻜﻴﻓ ،ةرﻮﻛﺬﳌا ﺮﻣﻷا ّﻢُﺣ ﺪﻗو .ﻩﺎﻀﻗو ﷲ ﻩرﺪﻗ ﺎﳑ ﺮﺸﳊا نﻷ ؛رﺪﻘﻟ نﺎﳝﻹ و ﲔﺗدﺎﻬﺸﻟا ﻰﻠﻋ ﲏﺒﻣ ﻪﻧﻷ ؛رﺪﻘﻟ و ﻪﻟﻮﺳﺮﺑو ﻟﻠﻪ
.ﻪﻟ دار ﻼﻓ ﻲﻀُﻗ يأ
ﻟا ةرﻮﺳ ةﺮﺸﻋ ىﺪﺣإ ﺎﻬﻳآو ﺔﻴﻧﺪﻣ وأ ﺔﻴﻜﻣ ت دﺎﻌ
ﻢﻴﺣﺮﻟا ﻦﲪﺮﻟا ﷲ ﻢﺴﺑ
ًﺎﺤﺒﺿ ت دﺎﻌﻟاو) ( 177
نﺈﻓ ،ﺔﻋﺮﺴﺑ ﺔﻳرﺎﳉا ﲎﻌﲟ ﺔﻳدﺎﻋ ﻲﻫو ٍدﺎﻋ ﻮﻬﻓ ًاوﺪﻋ وﺪﻌﻳ اﺪﻋ :لﺎﻘﻳ ﺔﻳدﺎﻋ ﻊﲨ
ﻦﻋ زوﺎﺠﺘﻟا عاﺮﺳﻹا ﰲ نأ ﻚﺷ ﻻو ،مﺎﻴﺘﻟﻻا ةﺎﻓﺎﻨﻣو زوﺎﺠﺘﻟا ﻪﻠﺻأو .نﺪﻳِوَد ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ .ﺔﻋﺮﺴﺑ ﻲﺸﳌا وﺪﻌﻟا ﺪﺣ
ﺐﻴﺑﺪﻟا ﲔﺑ ﻂﺳﻮﺗ يأ ﻚﻴﺸﻣ ﰲ ﺪﺼﻗاو :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ ﺎﻤﻛ ،ﻂﻳﺮﻔﺘﻟاو طاﺮﻓﻹا ﲔﺑ ﺪﺼﻘﻟا ﻮﻫ يﺬﻟا ،لاﺪﺘﻋﻻا .ﻩﲑﻏو ﺞﳊا ﰲ ﻲﻌﺴﻟﺎﻛ ةﺎﻨﺜﺘﺴﳌا ﻊﺿاﻮﳌا ﲑﻏ ﰲ اﺬﻫو .رﺎﻗﻮﻟاو ﺔﻨﻴﻜﺴﻟ ﻚﻴﻠﻋو ،عاﺮﺳﻹاو ﻢﺴﻗأ
نأ ﱃإ رﺎﺷأ
ﺎﻘﳌا نﻷ ؛ﻲﻀﳌا ﺔﻐﻴﺻ ﻮﻫو ﺎ ﺔﻤﻠﻜﻟا ﱡﺮَﺟو ،ﻢﺴﻘﻠﻟ واﻮﻟا ﻢﻋز ﺎﻤﻛ ﻢﻠﻜﺘﻟا ﻞﻤﺘﳛ ﻻو ﲑﺴﻔﺘﻟاو نﺎﻴﺒﻟا مﺎﻘﻣ م
دﺪﺼﻟا ﻦﻋ جوﺮﺧ ﻪﻧﻷ ؛ﺾﻌﺒﻟا ةاﺰﻐﻟا ﻞﻴَِﲞ
ﻻو .ﲎﻣ ﱃإ ﺔﻔﻟدﺰﳌا ﻦﻣو ﺔﻔﻟدﺰﳌا ﱃإ ﺔﻓﺮﻋ ﻦﻣ ﺔﻳدﺎﻌﻟا جﺎﺠﳊا ﻞﺑ ﻻ
ﺲﻨﺟ ﻢﺳا ﻞﻴﳋاو .ﻞﺑﻹا ﰲ ﻻ ءاﺮﻳﻹا ًﺎﺻﻮﺼﺧ ﻞﻴﳋا ﰲ ةﺮﻫﺎﻇ ةرﻮﻛﺬﳌا تﺎﻔﺼﻟا نﺈﻓ .ﻞﻴﻗ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ رﺪﺑ ﻞﺑ ﻪﻧﻷ ﻞﻳﺎﺧ ﻩﺪﺣاو وأ ،ﻪﻟ ﺪﺣاو ﻻ ساﺮﻓﻷا ﺔﻋﺎﲨ ﻞﻴﳋا :سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ لﺎﻗ .ﻞﺑﻹﺎﻛ ﻪﻈﻔﻟ ﻦﻣ ﻪﻟ ﺪﺣاو ﻻ سﺮﻔﻠﻟ ﻊﲨ نﺎﺳﺮﻔﻟا ﻰﻠﻋو ،سﺮﻓ ﻊﲨ ساﺮﻓﻷا ﻰﻠﻋ ﻖﻠﻄﻳ ﻞﻴﳋﺎﻓ .ﻰﻬﺘﻧا نﺎﺳﺮُﻔﻟاو ﺮﺴﻜﻳو لﻮﻴﺧو لﺎﻴﺧأ ﻊﻤﳉاو ،لﺎﺘﳜ فﺮﻌﻳ ﺮﻛذ ﺎﳑو .ﱯﻛرا ﷲ ﻞﻴﺧ :ﺚﻳﺪﳊا ﰲ ﺎﻤﻛ سرﺎﻓ ﲑﻤﳊاو لﺎﻐﺒﻟاو ﻞﻴﳋاو :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ﻞﻴﳋا داﺮﻓإ ﺮﺳ
ﷲ نﻷ ؛لﻮﻴﳋا ﲎﻌﲟ ﻪﻧإ لﺎﻗ ﻦﻤﻓ .لﻮﻴﳋاو لﺎﻘﻳ نأ ﱃإ ﺞﺘﳛ ﱂ ساﺮﻓﻷا ﺔﻋﺎﲨ ﲎﻌﲟ نﺎﻛ اذإ ﻪﻧﺈﻓ ﺔﻨﻳزو ﺎﻫﻮﺒﻛﱰﻟ ﲑﻤﳊاو لﺎﻐﺒﻟا ﻞﺑ ﻞﻴﳋا ﺐﻛﺮﻳ ﱂ ﻮﻬﻓ .ﲑﻤﳊاو لﺎﻐﺒﻟا ﻮﻫو ،ﻊﻤﳉ ﻪﻠﺑﺎﻗ ﱃﺎﻌﺗ وﺪﻌﺗ
وﺪﻌﻟا ﻮﳓ فﺎﻨﻴﺘﺳا ﻮﻫو
. وﺰﻐﻟا ﻦﻣ ت زﺎﻐﻟا ﻮﳓ ،ﺎﻬﻠﺒﻗ ﺎﻣ ﺮﺴﻜﻟ واﻮﻟا ﻦﻣ ﺔﺑﻮﻠﻘﻣ ت دﺎﻌﻟا ء نأ ﱃإ ةرﺎﺷإو تﻮﺻ ﻮﻫو ًﺎﺤﺒﺿ ﺢﺒﻀﺘﻓ
وﺪﻌﻟا ﺪﻨﻋ ﺎﻬﺳﺎﻔﻧأ .ﺔﻤﺤﻤﳊاو ﻞﻴﻬﺼﻟا ﲑﻏ تﻮﺻ ﻮﻫو .نوﺪﻋ اذإ ﺎﻬﻓاﻮﺟأو ساﺮﻓﻷا ﻩاﻮﻓأ ﻦﻣ ﻊﻤﺴُﻳ تﻮﺻ ﲏﻌﻳ
177 Âdiyât 100/1.
39
ﻘﻟا ﰲ ﺎﻤﻛ ﲑﻌﺸﻟا ﺪﻨﻋ نوذﱪﻟا تﻮﺻ ﺢﺘﻔﻟ ﻲﻫو ْحأ :لﺎﻘﻓ ﻩﺎﻜﺣ ﻪﻧأ ﺎﻤﻬﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر سﺎﺒﻋ ﻦﺑا ﻦﻋو .سﻮﻣﺎ
.فﺎﺸﻜﻟا ﰲ ﺎﻤﻛ ْحأ فوﺬﶈا ﻪﻠﻌﻔﺑ ﻪﺒﺼﻧو
ت دﺎﻌﻟا ﻞﻳو ﻰﻠﻋ ﺢﺒﻀﺗ ﻮﻫو ،ت دﺎﻌﻟا ﻦﻣ ًﻻﺎﺣ ﻊﻗاﻮﻟا
ﺐﻧﺎﺟ ﻰﻋار ﻪﻧأ ﻻإ ،ًﺎﺤﺒﺿ ﺢﺒﻀﺗ ﻰﻠﻋ ًﺎﻌﻳﺮﻔﺗ ءﺎﻔﻟ ﻪﺒﺼﻨﻓ ،ﺮﻫﺎﻈﻟاو ﺎﻬﻈﻔﻟ ﻰﻠﻋ ًﺮﺟ ﻦﺤﺒﻀﻳ وأ ،ﺔﻋﺎﻤﳉ ﺪﻌﺑ فﻮﻄﻌﳌا ءاﺪﺘﺑﻻا ةرﻮﺻ ﰲ ﻩدروﺄﻓ ﻩ
تﺎﲝﺎﻀﻟا ﻰﻠﻋ ماﺰﺘﻟﻻ لﺪﺗ ﺎ ﺈﻓ ت دﺎﻌﻟ وأ ﺪِّﻛﺆﻣ رﺪﺼﻣ ﻪﻧأ ﲏﻌﻳ
ﺢﺒﻀﻟا نﻷ ﺎﻨﻫ ﻞﺻﺎﺣ دﺎﲢﻻاو ،ﻆﻔﻠﻟا ﰲ ﻻ ﲎﻌﳌا ﰲ اﺪﺤﺘﻳ نأ ﻖﻠﻄﳌا لﻮﻌﻔﳌا ﻞﻣﺎﻋ ﰲ طﺮﺸﻟا نﻷ ؛ت دﺎﻌﻠﻟ ﺄﻜﻓ ،ﻪﻗرﺎﻔﻳ ﻻ ﻪﻟ ًﺎﻴﻣاﺰﺘﻟا ًﻻﻮﻟﺪﻣ رﺎﺻ وﺪﻌﻟا مزاﻮﻟ ﻦﻣ ﻪﻧﻮﻜﻟ ًﺎﺤﺒﺿ بﺎﺼﺘﻧا ﺢﺼﻓ ،تﺎﲝﺎﻀﻟاو ﺔﻟﺰﻨﲟ ت دﺎﻌﻟاو ن
ﻖﻠﻄﻣ لﻮﻌﻔﻣ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ ﻪﺑ لﺎﺣ ًﺎﺤﺒﺿ وأ
رﺪﺼﻣ ًﺎﺤﺒﺿو لﺎﻘﻳ نأ ةﻮﻗ ﰲ ﻪﻧﻷ ًﺎﺤﺒﺿ ﺢﺒﻀﺘﻓ :ﻪﻟﻮﻗ ﻰﻠﻋ ﻒﻄﻋ
ﻞﻋﺎﻔﻟا ﲎﻌﲟ رﺪﺼﻣ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ ،ت دﺎﻌﻟا ﰲ ّيﻮﻨﳌا ﻦﻣ لﺎﺣ وأ ،ت دﺎﻌﻠﻟ وأ ،رﺪﻘﳌا ﻪﻠﻌﻔﻟ ﺪﻛﺆﻣ ﺔﲝﺎﺿ ﲎﻌﲟ
ﻰﻠﻋ
ﺎﻤﳉا ةدارإ ﺢﺒﺿ تاوذ يأ ﻆﻔﻠﻟا ﻰﻠﻋ تﺎﲝﺎﺿ وأ ،ﺔﻋ
ًﺎﺣﺪﻗ ت رﻮﳌﺎﻓ) ( 178
ًﺎﺤﺒﺿ بﺎﺼﺘﻧﺎﻛ ًﺎﺣﺪﻗ بﺎﺼﺘﻧا
ﺔﺣدﺎﻗ وأ ًﺎﺣﺪﻗ تﺎﺣدﺎﻘﻟﺎﻓ وأ ،ًﺎﺣﺪﻗ حﺪﻘﺗ يأ ؛ﺔﺛﻼﺜﻟا ﻩﻮﺟﻮﻟا ﻰﻠﻋ رﺎﻨﻟا يرﻮﺗ ﱵﻟﺎﻓ
رﺎﻨﻟا جﺮﲣ ﱵﻟا ﻞﻴﳋﺎﻓ يأ
ذ ﻢﻀﻟ ﻮﻫو ،ﺐﺣﺎﺒﳊا رﺎﻨﺑ رﺎﻨﻟا ﻚﻠﺗ ﻰّﻤﺴﺗو ،ةرﺎﺠﳊا ﰲ ﺮﻓاﻮﳊا بﺮﻀﺑ .جاﺮﺴﻟﺎﻛ عﺎﻌﺷ ﻪﻟ ﻞﻴﻠﻟ ﲑﻄﻳ ب
فﺎﻀﻣ نآﺮﻘﻟا ﰲ دﺎﻘﻳﻹا نأ ﻪﻴﻓو .ﻰﻬﺘﻧا بﺮﳊا ر ءاﺮﻳإ ﻞﻤﺘﳛو :مﺎﺼﻌﻟا لﺎﻗ .ةرﺎﺠﳊا بﺮﻀﻟ ةرﺎﻌﺘﺳا حﺪﻘﻟﺎﻓ ،ﻞﻴﳋا ﱃإ رﻮﻛﺬﳌا ءاﺮﻳﻹا دﺎﻨﺳﻹ ﲎﻌﻣ ﻼﻓ ﷲ ﺎﻫﺄﻔ أ بﺮﺤﻠﻟ ًار اوﺪﻗوأ ﺎﻤﻠﻛ :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ ﺎﻤﻛ ،ءاﺪﻋﻷا ﱃإ .ﻚﻟﺬﻟ ﻦّﻄﻔﺘﻓ او
ىروﺄﻓ ﺪﻧﺰﻟا حﺪﻗ :لﺎﻘﻳ رﺎﻨﻟا جاﺮﺧإ ءاﺮﻳﻹ ﻰﻠﻋ مﺪﻘﺘﻳ حﺪﻘﻟﺎﻓ ،رﻮﻳ ﻢﻠﻓ تّﻮﺻ يأ ﻪﻠﺻﺄﻓ .حﺪﻗو
.ﻢﻬﻓﺎﻓ ًﺎﺤﺒﺿ تﺎﲝﺎﻀﻟاو ﺲﻜﻋ ًﺎﺣﺪﻗ تﺎﺣدﺎﻘﻟاو :ﻪﻟﻮﻘﻓ .وﺪﻌﻟا ﻦﻋ ﺐﺒﺴﺘﻳو ﺮﺧﺄﺘﻳ ﻪﻧﺈﻓ ،ﺢﺒﻀﻟا فﻼﲞ ءاﺮﻳﻹا دﻮﻌﻟا ﺪﻧﺰﻟاو .ﻪﻧز ﺶﺗآ ذا ندرو وﲑﺒﺸﺗآ ءاﺮﻳﻹاو نﺪﺸﺗآ ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ حﺪﻘﻟاو .ةﺪﻧز ﻰﻠﻔﺴﻟاو ،رﺎﻨﻟا ﻪﺑ حﺪﻘُﻳ يﺬﻟا
ﻮﻫو ،رﺎﻨﻟا جﺮﺨﻴﻓ ،ﱐﺎﺘﺤﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﱐﺎﻗﻮﻔﻟا اﻮﻘﺤﺴﻳو دﻮﻋ ﻰﻠﻋ ًادﻮﻋ اﻮﻌﻀﻳ نأ ًار اودارأ اذإ بﺮﻌﻟا ةدﺎﻋ ﻦﻣ نﺎﻛو ﺬﺨﺘﺗ ﺖﻧﺎﻛ بﺮﻌﻟا نأ ﲏﻌﻳ نوﺪﻗﻮﺗ ﻪﻨﻣ ﻢﺘﻧأ اذﺈﻓ ًار ﺮﻀﺧﻷا ﺮﺠﺸﻟا ﻦﻣ ﻢﻜﻟ ﻞﻌﺟ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻘﺑ ﻪﻴﻟإ رﺎﺸﳌا ﳌا ﻦﻣ ﺎﻫدﻮﻧز ﲔﻨﺼﻏ ﺎﻤﻬﻨﻣ ﻞﺟﺮﻟا ﻊﻄﻘﻳ ،بﺮﻌﻟا يداﻮﺑ ﻦﻣ ﻊﺿاﻮﳌا ﺐﻠﻏأ ﰲ نادﻮﺟﻮﻣ ﺎﳘو ،رﺎﻔﻌﻟاو خﺮ
ﺢﺘﻔﺑ ،رﺎﻔَﻌﻟا ﻰﻠﻋ ،ﺮﻛَذ ﻮﻫو ﺔﻤﺠﻌﳌا ءﺎﳋاو ﺢﺘﻔﻟ ،خﺮَﳌا ﻖﺤﺴﻴﻓ ،ءﺎﳌا ﺎﻤﻬﻨﻣ ﺮﻄﻘﻳ ناواﺮﻀﺧ ﺎﳘو ﲔﻛاﻮﺴﳌﺎﻛداﺮﳌاو .ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نذ رﺎﻨﻟا حﺪﻘﻨﻴﻓ ،ﻰﺜﻧأ ﻮﻫو ،ءﺎﻔﻟ و ﺔﻠﻤﻬﳌا ﲔﻌﻟا ﺎﻣ ﺮﺜﻛأو ،ﺮﻓاﻮﳊ رﺎﻨﻟا ءاﺮﻳإ مﺎﻘﳌا اﺬﻫ ﰲ
ﺪﻗو ،ًﺎﺒﻟﺎﻏ ةرﺎﺠﳊا ﻰﻠﻋ ﺪﻳﺪﳊا نﻮﺣﺪﻘﻳ ﻢ أ موﺮﻟا دﻼﺑ ﰲ دﺎﺘﻌﳌاو .ةرﺎﺠﳊا ﻰﻠﻋ ﺪﻳﺪﳊا ﻞﻌﻨﻟا بﺮﺿ ﻦﻣ نﻮﻜﻳ ﺪﻧﺰﻟ حﺪﻗ :سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ لﺎﻗ .سﱪُﻗ ةﺮﻳﺰﺟ ﰲ ﻩﺎﻨﻳأر ﺪﻗو .قﱰﶈﺎﻛ ﻒﻴﻔﳋا ﺐﺸﳋا وأ قﱰﶈا ﺰﺒﻟا ﻰﻠﻋ حﺪﻘﻟا ﻊﻘﻳ . ﻩﺮﺠﺣ ﺔﺣاّﺪﻘﻟاو ،ﻪﺗﺪﻳﺪﺣ حاﺪﻘِﳌاو حﺪﻘِﳌاو ،حﺪﺘﻗﺎﻛ ﻪﺑ ءاﺮﻳﻹا مار تاﲑﻐﳌﺎﻓ)
( ةدارﻹ ﺪﻳﺪﺸﻟا ﺾﻛﺮﻟا ةرﺎﻏﻹا
ﻢﻬﺘﻏ و ﻞﻴﳋا ﻢﻬﻴﻠﻋ ﻊﻓد ،ةرﺎﻏإو ةرﺎﻏ مﻮﻘﻟا ﻰﻠﻋ رﺎﻏأ :لﺎﻘﻳ .ﺮﺳﻷا وأ ﺐﻬﻨﻟا وأ ﻞﺘﻘﻟا وﺪﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﻬﻠﻫأ ﲑﻐﺗ
ﱃإ وأ ،فﺎﻀﳌا رﺎﻤﺿإ ﱃإ ةرﺎﺷإ نﻮﻜﻳ نأ زﻮﳚ ﻦﻣ ﻻ ﻞﻴﳋا بﺎﺤﺻأ نﺎﺷ ﻦﻣ ةرﺎﻏﻹا نﺈﻓ ،دﺎﻨﺳﻹا ﰲ زﺎﻟﻤﺠا
ﻪﻴﻓو .ﻰﻬﺘﻧا ًﺎﻀﻳأ زﺎﻟﻤﺠا ﺔﻗﻼﻌﻟ ً ﺎﻴﺑ نﺎﻜﻟ ﺎﻬﺒﺒﺴﺑ وﺪﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﻬﻠﻫأ ﲑﻐﻳ :لﺎﻗ ﻮﻟ :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗ .ﺎﻬﺴﻔﻧ ﻞﻴﳋا نﺄﺷ رﺎﻤﺿإ ﻮﻫو ﺮﺧآ لﺎﻤﺘﺣا ﻰﻠﻋ رﻮﺼﺤﲟ ﺲﻴﻟ مﻼﻜﻟا نأ ﻰﻠﻋ ،ﻚﻟذ ﻰﻠﻋ لﺪﺗ ﺔﻨﻳﺮﻗ ﰐﻵا لوﺰﻨﻟا ﺐﺒﺳ نأ
178 Âdiyât 100/2.
40
41
42
43
44
ﻲﻄﻋأ :ﻞﻴﻗ ﻪﻧﺄﻛ ،ّﺢﺻأ ﻮﻫو ﺮﺸﻌﻟا طﺎﻘﺳ ،تﺎﻨﺴﺣ ﺦﺴﻨﻟا ﺾﻌﺑ ﰲو ﺔﻔﻟدﺰﳌ ت ﻦﻣ دﺪﻌﺑ
نﻮﻜﻴﻓ تﺎﻨﺴﺣ
ﻦﻣ داﺮﻓأ ﻦﻣ دﺮﻓ ﻞﻛ ﺔﻠﺑﺎﻘﲟ تﺎﻨﺴﺣ ﺮﺸﻋ ﻻ ،ﺎ ت ﻦﻣ دﺪﻋ ﺮﺟﻷا ﺔﺗﻮﺘﻴﺒﻟا ﻦﻣ ةﺪﺣﻮﳌا ءﺎﺒﻟ ت و .ﺎ ت
سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲو .ًﺮﻄﻀﻣ يأ ؛ًﺎﻘﻠﻗ نﻼﻓ ت :لﺎﻘﻳ اﺬﻟو .ﻢﻨﺗ ﱂ وأ ﺖﳕ ﻞﻴﻠﻟا ﻚﻛرﺪﻳ نأ ﻲﻫو ،لﻮﻠﻈﻟا فﻼﺧ ﺔﻛﺮﳏ ﻒَﻟَﺰﻟا نﻷ ؛ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ﱃإ ﺎﻬﻴﻓ بﺮﻘﺘُﻳ ﻪﻧﻷ ؛ﲎﻣو تﺎﻓﺮﻋ ﲔﺑ ﻊﺿﻮﻣ ﺔﻔﻟدﺰﳌاو .ت ﺪﻘﻓ ﻞﻴﻠﻟا ﻪﻛردأ ﻦﻣو .ﺔﺑﺮُﻘﻟا ﻦﻣ ﺔﻔﺋﺎﻄﻟا ﲎﻌﲟ ﺔﻔﻟُز ﻊﲨ ،ﻞﻴﻠﻟا ﻦﻣ ﻒﻟز ﰲ ﺎﻬﻴﻟإ سﺎﻨﻟا ءﻰﻟﻤﺠ وأ ،ﺔﺿﺎﻓﻹا ﺪﻌﺑ ﲎﻣ ﱃإ سﺎﻨﻟا باﱰﻗﻻ وأ
.سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ ﺎﻤﻛ بﺮﻗأ اﺬﻫو ،ﺔﺳﻮﻨﻜﻣ ﺔﻳﻮﺘﺴﻣ ضرأ ﺎ ﻷ وأ .ﻞﻴﻠﻟا
؛ًﺎﻌﲨ ﺪﻬﺷو مﻻ ﻼﺑ ﻊﻤﳉاو .ﻩﺮﻀﺣ يأ
فﻻدزﻻ ﺔﻔﻟدﺰﳌا ﻊﲨ مﻮﻳو .ﺔﻓﺮﻋ ﺪﻌﺑ ﺎﻬﻴﻓ ﻢﻬﻋﺎﻤﺘﺟاو سﺎﻨﻟا
ﲎﻌﳌا نأ ﺮﻫﺎﻈﻟاو .ﲎﻣ م أ ﻊﲨ م أو ،ﺔﻓﺮﻋ مﻮﻳ
رﺎﻬﻇﻹا نﻮﻜﻳ نأ ﻻإ .ﺎﻫﺪﻬﺷو :لﺎﻘﻟ ﺔﻔﻟدﺰﳌا ﺲﻔﻧ داﺮﳌا نﺎﻛ ﻮﻟ ذإ ،ﺎﻬﻴﻓ ةﺮﺿﺎﳊا ﺔﻋﺎﻤﳉا ﻊﻣ ﺔﻔﻟدﺰﳌا ﺮﻀﺣو ﻻ ﺎﻤﻛ ﻦﻫو ﻪﻈﻔﻟ ﰲ ﻦﻜﻟ ،جﺎﺠﳊا ﻞﺑ ت دﺎﻌﻟا ﲑﺴﻔﺗ ﺪﻳﺆﻳ ﺚﻳﺪﳊا اﺬﻫو .ﺎﻨﻠﻗ ﺎﻤﻛ ﺔﻋﺎﻤﳉا ﲎﻌﻣ رﺎﻌﺷﻹ ﻋ ﻰﻔﳜ ﲏﻋ ﺚﻳﺪﳊا :مﻼﺴﻟاو ةﻼﺼﻟا ﻪﻴﻠﻋ لﺎﻗ ﺪﻗو .ﺔﻬﺒﺷ ﻪﺘﺤﺻ ﻲﻔﻓ ،ﺔﻏﻼﺒﻟاو ﺔﺣﺎﺼﻔﻟا تﺎﻘﺒﻄﺑ فرﺎﻌﻟا ﻰﻠ ﺎﲟ ﻞﻤﻋاو ﺚﻳﺪﳊا اﺬﻫ ﻆﻔﺣﺎﻓ .ﻼﻓ ﻊﺠﻨﺗ ﱂو ﻪﺗﺮﻜﻧأ نإو ،ﺢﻴﺤﺻ ﻮﻬﻓ تﺮﺛ و ﻢﻜﺑﻮﻠﻗ ﻪْﺘﻓﺮﻋ نإ يأ .نﻮﻓﺮﻌﺗ ﺎﻣ
ﺎﻣ ﺮﺜﻛأ ﰲ اﻮﻨﻌ ﺎﻣ ﺮﻣﻷو .ﲔﻘﺋاﺬﻟا ﻦﻣ ﺖﻨﻛ نإ ،ﲔﻘﻴﻟا ﻦﻣ ﻪﻴﻟإ رﺎﺷأ ﺎﻬﻨﻣ ﻢﺸﻳ ﻪﻧﻷ ؛رﻮﺴﻟا ﻞﺋﺎﻀﻓ ﰲ درو
.ﻊﺿﻮﻟا ﺔﺤﺋار
ةﺮﺸﻋ ىﺪﺣإ وأ ﺮﺸﻋ ﺎﻬﻳآو ﺔﻴﻜﻣ ﺔﻋرﺎﻘﻟا ةرﻮﺳ
ﻢﻴﺣﺮﻟا ﻦﲪﺮﻟا ﷲ ﻢﺴﺑ
) ﺔﻋرﺎﻘﻟا ﺎﻣ ﺔﻋرﺎﻘﻟا ( 188
ﺔﻋرﺎﻘﻟاو ،ن أﺪﺘﺒﻣ ﺔﻴﻣﺎﻬﻔﺘﺳﻻا ﺎﻣ نأ ﻰﻠﻋ .ﺔﻋرﺎﻘﻟا ﺎﻣ ﺎﻫﱪﺧ أﺪﺘﺒﻣ ﺔﻋرﺎﻘﻟا
أ ؛ﻲﻫ ﺎﻣ ﻪﻠﺻأو .لوﻷا أﺪﺘﺒﳌا ﱪﺧ ﺔﻠﻤﳉاو ،ﺎﻫﱪﺧ ﺮﻫﺎﻈﻟا ﻊﺿﻮﻓ .ﺔﻋﺎﻈﻔﻟاو ﺔﻣﺎﺨﻔﻟا ﰲ ﻲﻫ ﺐﻴﺠﻋ ءﻲﺷ يأ ي
ﰲ ءﺎﺟ ﺎﻤﻛ .عرز ﻮﺑأ ﺎﻣو عرز ﻮﺑأ ﻢﻴﻈﻌﺘﻟا ﰲ ﻩﲑﻈﻧو .ﺮﻤﻀﳌا ﻦﻣ لﻮﳍا ﰲ ﺪﻳزأ ﺮﻫﺎﻈﻟا نﻷ ؛ﺮﻤﻀﳌا ﻊﺿﻮﻣ ﺚﻴﲝ ،دﺎﻤﺘﻋاو ةﺪﺸﺑ بﺮﻀﻟا ﻮﻫ عﺮﻘﻟاو .ﺮﺨﻔﻟاو ددﺆﺴﻟا ﰲ سﺎﻨﻟا ﻪﻓﺮﻌﻳ ﺎﻣ قﻮﻓ عرز ﻮﺑأ يأ .ﻞﻳﻮ ﺚﻳﺪﺣ تﻮﺻ ﻪﻨﻣ ﻞﺼﳛ ﺮﻫﺪﻟا ثداﻮﺣ ﻦﻣ ﺔﻤﻴﻈﻌﻟا ﺔﺛدﺎﳊا ﺖﻴﲰ ﰒ ،ﻩﻮﳓو سﻮﺑﺪﻟﺎﻛ عﺮﻘﻟا ﺔﻟﻵ ﺔﻋﺮﻘﳌا ﻪﻨﻣو ،ﺪﻳﺪﺷ
بﻮﻠﻘﻟا عﺮﻘﺗ ﺎ ﻷ ؛ﺔﻋرﺎﻘﻟ ﻖﺋﻼﳋا ﲔﺑ ءﺎﻀﻘﻟا ﻞﺼﻓ ﺎﻫﺎﻬﺘﻨﻣو ﱃوﻷا ﺔﺨﻔﻨﻟا ﺎﻫؤﺪﺒﻣ ﱵﻟا ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا ﺖﻴﲰو ،ﺔﻋرﺎﻗ ﻢﻨﻬﺟ اوﺮﺼﺑأ اذإ سﺎﻨﻟا نأ يور ﺎﻤﻛ ،لاﻮﻫﻷاو عاﺰﻓﻷا نﻮﻨﻔﺑ عﺎﲰﻷاو ﻦﻳﱪﻜﺘﳌا ةﺮﺑﺎﺒﳉا ﻰﻠﻋ ﻆّﻴﻐﺗو نارﻮﻓ ﺎﳍ
،ﱪﻛﻷا عﺰﻔﻟا ﻢ ﺰﳛ ﻻ ﱵﻟا ﺔﻔﺋﺎﻄﻟا ﻻإ ،ﱪﻛﻷا عﺰﻔﻟا ﻮﻫو ،ًﺎﻋﺰﻓو ًﺎﻓﻮﺧ ﻪﻧوﺮﻳ ﺎﻣ ﻢﻈﻌﻟ ؛ﻢﻬﻌﲨ ﺎﻬﻨﻣ نوﺮﻔﻳ ،ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا يأ ؛جﺮ ُﲣ اﺬﻛو .ﻢﻬﺴﻔﻧأ ﻰﻠﻋ ﲔﻴﺒﻨﻟا ﻊﻣ نﻮﻨﻣﻵا ﻢﻬﻓ ،نوﺪﻋﻮﺗ ﻢﺘﻨﻛ يﺬﻟا ﻢﻜﻣﻮﻳ اﺬﻫ ﺔﻜﺋﻼﳌا ﻢﻫﺎﻘﻠﺘﺗو ﻴﲨ ﺮﻳﻮﻜﺘﻟ مﻮﺠﻨﻟاو ﺲﻤﺸﻟاو ،رﺎﻄﻔﻧﻻاو قﺎﻘﺸﻧﻻ ءﺎﻤﺴﻟا ؛لﺎﺣ ﱃإ لﺎﺣ ﻦﻣ ﺔﻴﻠﻔﺴﻟاو ﺔﻳﻮﻠﻌﻟا ماﺮﺟﻷا ﻊ
.ﻒﺴﻨﻟاو كﺪﻟ لﺎﺒﳉاو ضرﻷاو ،رﺎﺸﺘﻧﻻاو راﺪﻜﻧﻻاو ﺔﻋرﺎﻘﻟا ﺎﻣ كاردأ ﺎﻣو)
( 189
ﺎﻣ ﰲو ،أﺪﺘﺒﻣ كاردأ ﺎﻣو ﰲ ﺎﻣ
ﰲ ﺔﻠﻤﳉاو ،ﱐﺎﺜﻟا أﺪﺘﺒﳌا ﱪﺧ ﺔﻋرﺎﻘﻟاو ،ن أﺪﺘﺒﻣ ﺔﻋرﺎﻘﻟا لوﻷا ﻪﻟﻮﻌﻔﻣو ،ىردﻷ ن لﻮﻌﻔﻣ ﺎ أ ﻰﻠﻋ ﺐﺼﻨﻟا ﻞﳏ
188 Kâri’a 101/1,2.
189 Kâri’a 101/3.
45
يأ ؛ﻲﻫ ﺎﻣ ﻚﻤﻠﻋأ ءﻲﺷ يأ ﲎﻌﳌاو .لوﻷا أﺪﺘﺒﳌا ﱪﺧ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ ﻊﻓﺮﻟا ﻞﳏ ﰲ ﺎﻫﺰﻴﺣ ﰲ ﺎﻣ ﻊﻣ كاردأو ،فﺎﻜﻟا ﻋ ﻪﺗﱪﺧأ اذإ ﲏﻌﻳ ؛ﱪﳋا :ﺖﻠﻗ نﺈﻓ .ﻢﻴﺨﻔﺗ ةد ز ﻪﻴﻔﻓ ،ﺪﺣأ ﺔﻳارد ﺎﻬﻐﻠﺒﻳ نأ ﻦﻣ ﻢﻈﻋأ ﺎ ﺈﻓ ﺎﻬﻬﻨﻛ ﻢﻠﻌﺗ ﻻ ﻚﻧإ ﻦ
نﻮﻜﻳ نأ ﻞﻘﻌﻳ ﻒﻴﻜﻓ ،ﻪﺑ ًﻼﻫﺎﺟ ﻪﻧﻮﻛ ﺪﻴﻔﻳ ﲏﻌﻳ ،ﻞﻴﻬﲡ ،كاردأ ﺎﻣو :ﻪﻟﻮﻗو ،ﺪﻳاﺰﻟا ﻢﻠﻌﻟا ﺪﻴﻔﻳ نأو ﺪﺑ ﻻ ،ءﻲﺷ ﺎ أ ﺎﻨﻤﻠﻋ ﻞﻴﻬﺠﺘﻟا اﺬ و ،عراﻮﻘﻟا ﺮﺋﺎﺴﻛ ﺔﻋرﺎﻗ ﺎ أ ﻦﻈﻧ ﺎﻨﻛ ﻷ ؛ﺪﻳاز ﻢﻠﻋ ﱪﳋا اﺬ ﺎﻨﻟ ﻞﺼﺣ :ﺖﻠﻗ ؟ًاﱪﺧ ﻮﻫ ﺣ ﰲ ﺎﻤﻛ،ةﺪﺸﻟاو لﻮﳍا ﰲ عراﻮﻘﻟا ﺖﻗﺎﻓ ﺔﻋرﺎﻗ .ﺦﻴﺸﻟا ﻦﺑا ﻲﺷاﻮ
ﺔﻗﺎﳊا ﰲ ﻪﻧﺎﻴﺑ ﻖﺒﺳ ﺎﻨﻣ ﻖﺒﺳو ًاﲑﺴﻔﺗو ً اﺮﻋإ
:ﻪﻟﻮﻘﺑ ﻚﻟذ ﺰﳒأ ﺔﻋرﺎﻘﻟا مﻼﻋ ﺪﻋﻮﻟا ﻦﻋ ًﺎﺌﺒﻨﻣ كاردأ ﺎﻣو :ﻪﻟﻮﻗ نﺎﻛ ﺎﳌو .ًﺎﻔﻧآ ﻪﻧﺎﻴﺑ شاﺮﻔﻟﺎﻛ سﺎﻨﻟا نﻮﻜﻳ مﻮﻳ)
ثﻮﺜﺒﳌا ( 190
ّﺮﻓ ﻪﺜﺑو .ناوﺮﻳ ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ .قﱰﺤﺘﻓ جاﺮﺴﻟا ﰲ ﺖﻓﺎ و ﲑﻄﺗ ﱵﻟا ﻲﻫو .ﺔﺷاﺮﻓ ﻊﲨ .قّﺮﻔﳌا ثﻮﺜﺒﳌاو ،ﻪﻗ
ﺚﺒﻛ ،ﻪﻘﻳﺮﻔﺗو ءﻲﺸﻟا ةر إ ﺚﺒﻟا ﻞﺻأ :ﺐﻏاﺮﻟا لﺎﻗ .ﻪﻴﻓ ﺐﺸﻨﻳ ﺎﻣ ﻲﻫو ﻞﻔﻘﻟا ﺔﺷاﺮﻓ ﻪّﺒﺷ ﻪﺑو .ﻩﺪﻨﻛاﺮﺑ ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ اﺬﻟو ،ﺲﻨﺟ ﻢﺳا شاﺮﻔﻟا نأ ﺮﻫﺎﻈﻟاو .ﻰﻬﺘﻧا ﻪﺋﺎﻔﺧو ﻪﻧﻮﻜﺳ ﺪﻌﺑ ﺞّﻴﻬﳌا يأ ؛ثﻮﺜﺒﳌا شاﺮﻔﻟﺎﻛ :ﻪﻟﻮﻗو .باﱰﻟا ﺢﻳﺮﻟا
ﺔﺛﻮﺜﺒﳌا نود ،ثﻮﺜﺒﳌا :لﺎﻗ ﻪﻴﻟإ ةرﺎﺷإ ًﺎﻀﻳأ ﺐﻏاﺮﻟا مﻼﻛ ﰲو .
ﻢ ﺮﺜﻛ ﰲ :ﺮﻳﺮﺟ لﺎﻗ
ﻲﻠﻄﺼﳌا ر ﲔﺸﻏ شاﺮﻔﻟا ﻞﺜﻣ___ﻪﻣﻮﻗو ﺖﻤﻠﻋ ﺎﻣ قدزﺮﻔﻟا نإ
فﺮﻌﻳ ﻻ شاﺮﻔﻟا نإ ﱵﻔﳌا يﺪﻌﺳ لﺎﻗ ﺎﻣ ﻂﻘﺳ اﺬ و .ﻊﺿاﻮﳌا ﺾﻌﺑ ﰲ ﻮﻟو ،شاﺮﻔﻟا ةﺮﺜﻛ ﻰﻠﻋ لﺪﻳ اﺬﻫو ﻳ ﻪﻧأ ﻻإ .ﺎﻬﻴﻓ ﺎ ًﺎﻬﺒﺸﻣ نﻮﻜﺗ نأ ﺢﻠﺼﻳ ﺚﻴﲝ ةﺮﺜﻜﻟ ،ناﲑﻄﻟا ةدارإ ﲔﺣ ﺮﺸﺘﻨﳌا داﺮﳉﺎﻛ يأ ؛داﺮﳉا رﺎﻐﺼﺑ ﺮﺴﻔ
ﱂ ﻦﻜﻟ ،ﰐﺄﻴﺳ ﺎﻤﻛ داﺮﳉا ءﺎﻏﻮﻐﺑ ﺎﻤﻬﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر سﺎﺒﻋ ﻦﺑا ﻩﺮﺴﻓ ﺪﻗو .ﻰﻬﺘﻧا ﺮﺸﺘﻨﻣ داﺮﺟ ﻢ ﺄﻛ :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ ﺎﻤﻛ .ﺔﻐﻠﻟا ﺐﺘﻛ ﰲ ﺪﺟﻮﻳ ﻢﻬﺘﻟِذو
ﺎ ﻷ يأ ؛ﻞﻬﺟأو لذأو ﺔﺷاﺮﻓ ﻦﻣ ﺶﻴ أو ،ﺔﺿﻮﻌﺑ ﻦﻣ ﻒﻌﺿأ بﺮﻌﻟا لﺎﺜﻣأ ﰲو
ﻄﺗ .رﺎﻨﻟا ﰲ ﺎﻬﺴﻔﻧ حﺮ ﻢﻫرﺎﺸﺘﻧاو
رﺎﻨﻟا ﱃإ شاﺮﻔﻟا ﺮﻳﺎﻄﺘﻛ ﻲﻋاﺪﻟا ﱃإ ﻢﻫﺮﻳﺎﻄﺗو ﻢ اﺮﻄﺿاو
،ﺾﻌﺑ ﰲ ﻢﻬﻀﻌﺑ جﻮﻣو
شاﺮﻔﻟ ﺔﻳﻵا ﻩﺬﻫ ﰲ ﺚﻌﺒﻟا ﺖﻗو ﻖﻠﳋا ﷲ ﻪﺒﺷ :ﺦﻴﺸﻟا ﻦﺑا لﺎﻗ .ًﺎﻀﻳأ داﺮﳉا رﺎﻐﺼﺑ شاﺮﻔﻟا ﲑﺴﻔﺗ ﱃإ ﺰﻣر ﻪﻴﻓو ﻪﺟو .ﺮﺸﺘﻨﳌا داﺮﳉ ىﺮﺧﻷا ﺔﻳﻵا ﰲو ،ثﻮﺜﺒﳌا فﻼﺘﺧا ثﻮﺜﺒﳌا شاﺮﻔﻟ و ،باﺮﻄﺿﻻاو ةﺮﺜﻜﻟا ﻮﻫو داﺮﳉ ﻪﻴﺒﺸﺘﻟا
ترﺎ اذإ ﺎ ﺈﻓ ،شاﺮﻔﻟﺎﻛ ﺮﺧﻵا ﺔﻬﺟ ﲑﻏ ﺔﻬﺟ ﱃإ ﻢﻬﻨﻣ ﺪﺣاو ﻞﻛ ﺐﻫﺬﻴﻓ اﻮﻋﺰﻓ اﻮﺜﻌﺑ اذإ ﻢ ﺈﻓ ،ﻢ ﺎﻛﺮﺣ تﺎﻬﺟ ثﻮﺜﺒﳌا شاﺮﻔﻟﺎﻛ :ءاّﺮﻔﻟاو ﺎﻤﻬﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر سﺎﺒﻋ ﻦﺑا ﻦﻋو .ﺎ ﺎﻬﺟ ﻒﻠﺘﲣ ﻞﺑ ،ةﺪﺣاو ﺔﻬﺟ ﱃإ ﻪﺠﺘﺗ ﻻ
ءﺎﻏﻮﻐﻛ
ﺪﻨﻋ ﺎ سﺎﻨﻟا ﻪﺒﺷ ﺪﻗو .ءﺎﻏﻮﻏ ﻰﻤﺴﺗ ﺎ ﺈﻓ ﺪﻌﺑ ﺮﻄﺗ ﱂو ﲑﻄﺗ تدﺎﻛو ﺔﺤﻨﺟأ ﺎﳍ ترﺎﺻ اذإ داﺮﳉا نﻷ ؛داﺮﳉا نأ ﺪﻌﺑ داﺮﳉا ءﺎﻏﻮﻐﻟا سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲو .لﻮﳍا ةﺪﺷ ﻦﻣ ًﺎﻀﻌﺑ ﻢﻬﻀﻌﺑ ﺐﻛﺮﻳو ،ﺾﻌﺑ ﰲ ﻢﻬﻀﻌﺑ جﻮﳝ ﻪﻧإ ﺚﻴﺣ ﺚﻌﺒﻟا ﳊا ﱃإ رﺎﺻو ناﻮﻟﻷا ﻦﻣ ﺦﻠﺴﻧا اذإ وأ ،ﻪﺣﺎﻨﺟ ﺖﺒﻨﻳ ءﺎﻏﻮﻐﻟا ﻲﲰ ﻪﺑو ،ﻪﻔﻌﻀﻟ ﺾﻌﻳ ﻻو ضﻮﻌﺒﻟا ﻪﺒﺷ ءﻲﺷو .ةﺮﻤ
.سﺎﻨﻟا ﻦﻣ ﺔﻋرﺎﻘﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﺖﻟد ﺮﻤﻀﲟ مﻮﻳ بﺎﺼﺘﻧاو
ﻮﻫو ﱯﻨﺟ ﺔﻠﺼﻟا ءاﺰﺟأ ﲔﺑ ﻞﺼﻔﻟا موﺰﻠﻟو ،ﱃوﻷا ﺔﻋرﺎﻘﻟ ﻻ
ﺢﺼﻳ ﻻ ذإ ﺮﻫﺎﻇ ﺮﻣﻷﺎﻓ ﺔﻣﺎﻴﻘﻠﻟ ًﺎﲰا ﺖﻠﻌﺟ نإو ،ًﺎﻔﺻو ﺔﻋرﺎﻘﻟا ﺖﻠﻌﺟ اذإ اﺬﻫو .لا ﺔﻠﺻ ﺖﻌﻗو ﺎ ﺈﻓ ،ﱪﳋا وأ ،ﱁإ نﻮﻜﻳ مﻮﻳ عﺮﻘﺗ ﻲﻫ ﺮﻳﺪﻘﺘﻟاو ،ﺎﻤﻬﻨﻣ ةﺪﺣاو ﻊﻣ فﺮﻈﻟا ﲎﻌﻣ ﻢﺌﺘﻠﻳ ﻻ ذإ ؛ﲔﻳﺮﺧﻷ ﻻو ﻢﺳﻻ ﻖﻠﻌﺘﻟا ﺮﻳﺪﻘﺘﻟاو .ﻲﻫ ﺎﻣ ﻚﻳرﺪﻳ ﻪﻧﺈﻓ ﱁإ مﻮﻳ ﺮﻛذا :ﺎﻬﺘﻓﺮﻌﻣ ﱃإ ﻪﻘﻳﻮﺸﺗو ﺔﻋرﺎﻘﻟا ﺮﻣأ ﻢﻴﺨﻔﺗ ﺪﻌﺑ ،ﻞﻴﻗ ﻪﻧﺄﻛ ﺮﻛذ بﻮﺼﻨﻣ ﻮﻜﻳ مﻮﻳ ﻲﻫ يأ :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗو .ﱁإ مﻮﻳ ﺔﻋرﺎﻘﻟا ﰐﺄﺘﺳ فوﺬﳏ أﺪﺘﺒﻣ ﱪﺧ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ عﻮﻓﺮﻣ مﻮﻳ نأ ﻰﻠﻋ ،سﺎﻨﻟا ن
190 Kâri’a 101/4.
46
ﻪﻴﻟإ فﺎﻀﳌا نﺈﻓ ،ﲔﻳﺮﺼﺒﻠﻟ ًﺎﻓﻼﺧ ﲔﻴﻓﻮﻜﻟا يأر ﻮﻫ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ ،ًﺎﻋرﺎﻀﻣ نﺎﻛ نإ ﻞﻌﻔﻟا ﱃإ ﺔﻓﺎﺿﻹ ،ﺢﺘﻔﻟا ﻪﺘﻛﺮﺣو ﺪﺋﺎﳌا ﺮﺧآ ﰲ ﻢﻬﻗﺪﺻ ﲔﻗدﺎﺼﻟا ﻊﻔﻨﻳ مﻮﻳ اﺬﻫ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ فﻼﺘﺧﻻا ﰲ ﻩﲑﻈﻧو .ﺢﺘﻔﻟا ﻰﻠﻋ مﻮﻳ ﲎﺒﻳ ﻼﻓ بﺮﻌﻣ .ة
ﻦﻬﻌﻟﺎﻛ لﺎﺒﳉا نﻮﻜﺗو) ،غﻮﺒﺼﳌا فﻮﺼﻟا ﻦﻬﻌﻟا :ﺐﻏاﺮﻟا لﺎﻗو .ً اﻮﻟأ ﻪﻨﻣ غﻮﺒﺼﳌا وأ فﻮﺼﻟا ﻮﻫ :سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ (
ﺔﻳرﺎﺟو .ءاﺮﻤﳊا ةدرﻮﻟﺎﻛ يأ ،نﺎﻫﺪﻟﺎﻛ ةدرو ﺖﻧﺎﻛو :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ﺮﻛذ ﺎﻤﻛ ،نﻮﻠﻟا ﻦﻣ ﻪﻴﻓ ﺎﳌ ﻦﻬﻌﻟا ﺺﻴﺼﲣو ﺖﻳﺰﻟا ﻦﻫد ﻞﺜﻣ ناﻮﻟﻷا يذ فﻮﺼﻟﺎﻛ
غﻮﺒﺼﳌا فﻮﺼﻟﺎﻛ يأ ﻦﻣو :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ ﺎﻤﻛ ،ناﻮﻟﻷا ﺔﻔﻠﺘﳐ لﺎﺒﳉا نﺈﻓ ً اﻮﻟأ
اذإ شﻮﻔﻨﳌا ﻦﻬﻌﻟا ﺖﻬﺒﺷأ ﻮﳉا ﰲ تّﲑ و ﺖﺜﺑ اذإ ﺎ ﺈﻓ .دﻮﺳ ﺐﻴﺑاﺮﻏو ﺎ اﻮﻟأ ﻒﻠﺘﳐ ﺮﲪو ﺾﻴﺑ دﺪﺟ لﺎﺒﳉا قّﺮﻔﺘﻟاو نّﻮﻠﺘﻟا ﰲ ﺢﻳﺮﻟا تّﲑ شﻮﻔﻨﳌا)
( 191
ﺪﻨﳌ ﻪﺑﺮﺿ ﱐﺎﺜﻟا بﺎﺒﻟا ﻦﻣ ﻪﻓﺪﻨﻳ ﻦﻄﻘﻟا فﺪﻧ :لﺎﻘﻳ .فوﺪﻨﳌا ف
ﺶﻔﻨﻟا :ﺐﻏاﺮﻟا لﺎﻗ .سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ ﺎﻤﻛ ﻒﻳﺪﻧو فوﺪﻨﻣ ﻮﻫو ،ﻦﻄﻘﻟا قﲑﻟ ﺮﺗﻮﻟا ﺎ قﺮﻄﻳ ﱵﻟا ﻪﺘﺒﺸﺧ يأ ؛ﺔﻓﺪﻨﳌاو تﺮﺸﺘﻧاو ﺖﻗﺮﻔﺗ يأ .مﻮﻘﻟا ﻢﻨﻏ ﻪﻴﻓ ﺖﺸﻔﻧ ذإ :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ ،ﻩرﺎﺸﺘﻧا ﻢﻨﻐﻟا ﺶﻔﻧو ،فﻮﺼﻟا ﺮﺸﻧ ﺎﻬﺋاﺰﺟأ قﺮﻔﺘﻟ
؛ﻮﳉا ﰲ ﺎﻫﺮﻳﺎﻄﺗو ا ﺪﻌﺑ ﻚﻟذو .ضرﻷاو ءﺎﻤﺴﻟا ﲔﺑ ءاﻮﳍا يأ
ﺔﺌﻴﳍا ﻰﻠﻋ ﺮﺸﶈا ﻞﻫأ ﺎﻫﺪﻫﺎﺸﻴﻟ ،ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا ﺔﺨﻔﻨﻟ
ﺔﻠﺋﺎﳍا ﻪﻨﻳزاﻮﻣ ﺖﻠﻘﺛ ﻦﻣ ﺎﻣﺄﻓ) ( 192
ﻪﺗﺎﻨﺴﺣ عاﻮﻧأ ﺮﻳدﺎﻘﻣ ﺖﺤﺟﺮﺗ ن ﺔﻠﺑﺎﻘﻣ ب ﻦﻣ عاﻮﻧﻷا ﱃإ ﺮﻳدﺎﻘﳌا ﺔﻓﺎﺿإ
ﻰﻠﻋ ،ﺔﳊﺎﺼﻟا لﺎﻤﻋﻷا عاﻮﻧأ ﻦﻣ عﻮﻧ ﻞﻛ راﺪﻘﻣ ﺢﺟﺮﺗ اذإ يأ ؛دﺎﺣﻵا ﱃإ دﺎﺣﻵا مﺎﺴﻘﻧا ﺪﻴﻔﺘﻓ ،ﻊﻤﳉ ﻊﻤﳉا راﺪﻘﻣ ًادﺎﻌﺒﺘﺳا ؛تﺎﻨﺴﳊا عاﻮﻧأ ﺮﻳدﺎﻘﻣ ﺢﺟﱰﺑ ﻦﻳزاﻮﳌا ﻞﻘﺛ لّوأ .ﻪﺸﻴﻋ ﺐﻴﻄﻳ ،ﻪﺗﺎﺌﻴﺳ ﻦﻣ عﻮﻨﻟا ﻚﻟذ ﻞﺑﺎﻘﻳ ﺎﻣ ﻪﻟ يﺬﻟا ﻞﻤﻌﻟا ﻮﻫو نوزﻮﻣ ﻊﲨ ﻦﻳزاﻮﳌا ﻞﻌﺟو .مﺎﺴﺟﻷا تﺎﻔﺻ ﻦﻣ ﻞﻘﺜﻟاو ضاﺮﻋأ ﺎ ﻷ ؛ﺎﻬﺴﻔﻨﺑ لﺎﻤﻋﻷا ناﺰﺗﻻ
ﻢﳍ ﻢﻴﻘﻧ ﻼﻓ :لﺎﻗ ﺎﻤﻛ ﻩﺪﺿ ﻪﻴﻠﻋ لد ،ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ﺪﻨﻋ ﺮﻄﺧو نزو .نزﻮﺗ ﱴﺣ ﻢﳍﺎﻤﻋﻷ رﺪﻗ ﻻ يأ .ًزو ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا مﻮﻳ
ﻞﻛ ناﺰﻴﻣ ﺔّﻔﻛو ،ً اﺰﻴﻣ ﻒّﻠﻜﻣ ﻞﻜﻟ نﻷ ﻊﻤﳉاو .لﺎﻤﻋﻷا ﺐﺘﻛ ﻪﻴﻓ ﻊﺿﻮُﻳ ناﺰﻴﻣ ﻊﲨ ﻦﻳزاﻮﳌا :ﻖﺋﺎﻘﳊا ﻞﻫأ لﺎﻗو تﺎﳊﺎﺼﻟﺎﻓ ؛ﺢﺒﻘﻟاو ﻦﺴﳊا ﰲ ﺎﳍ ﺔﺒﺳﺎﻨﻣ ﺔﻳﺮﻫﻮﺟ ةرﻮﺼﺑ ﺔﻴﺿﺮﻌﻟا لﺎﻤﻋﻷا زّﱪﺗ :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗو .ﻪﻠﻤﻋ رﺪﻘﺑ ﺪﺣأ ﺘﺗ راﺪﻘﳌا ﺢﺟار نﺎﻛ ﺎﻣ نﻷ ؛ﺎ ﺎﺤﺟر لﺎﻤﻋﻷا ﻞﻘﺜﺑ داﺮﳌاو .ﺔﺤﻴﺒﻗ رﻮﺻ ﻰﻠﻋ تﺎﳊﺎﻄﻟاو ،ﺔﻨﺴﺣ رﻮﺻ ﻰﻠﻋ ﺪﺴﺠ ﻞ ﺎﺒﻟا ﻻإ ﻪﻴﻓ ﻊﺿﻮﻳ ﻻ ناﺰﻴﳌ ﱠﻖﺣ ﻪﻧأ ﺎﻤﻛ .ًﻼﻴﻘﺛ نﻮﻜﻳ نأ ﻖﳊا ﻻإ ﻪﻴﻓ ﻊﺿﻮﻳ ﻻ ناﺰﻴﳌ ﱠﻖﺣو ،ناﺰﻴﳌا ﺢﺟار نﺎﻛ
لﺎﻗو .ﻒﻴﻔﺧ ﻞ ﺎﺒﻟاو ﻞﻴﻘﺛ ﻖﳊا ذإ ؛ًﺎﻔﻴﻔﺧ نﻮﻜﻳ نأ اﺬﻟو ،ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﺲﻔﻨﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻠﻴﻘﺛ تﺎﻨﺴﳊا ﺖﻧﺎﻛ :ﻢﻬﻀﻌﺑ
ﺖﻔُﺣ :ﺚﻳﺪﳊا ﰲو .ناﺰﻴﳌا ﰲ ﺔﻔﻴﻔﺧ ﺖﻧﺎﻛ اﺬﻟو ،ﺎﻬﻴﻓ ﺎﻬﻴﻠﻋ ﺔﻔﻴﻔﺧ تﺎﺌﻴﺴﻟا ﺖﻧﺎﻛو .ناﺰﻴﳌا ﰲ ﺔﻠﻴﻘﺛ ﺖﻧﺎﻛ ﺔﻌﺴﺗو ﺔﻔﻛ ﰲ ﺪﻴﺣﻮﺘﻟا ﺔﻗﺎﻄﺑ ﻊﺿﻮﺘﻓ ،ﺪﻴﺣﻮﺘﻟا ﺔﻤﻠﻛ تﺎﻨﺴﳊا ﻞﻘﺛأو .تاﻮﻬﺸﻟ رﺎﻨﻟا ﺖﻔُﺣو ،ﻩرﺎﻜﳌ ﺔﻨﳉا ﻮﻌﺴﺗو ﻪﻧﻷ ؛ﺪﺣأ ناﺰﻴﻣ ﰲ ﺪﻴﺣﻮﺘﻟاو كﺮﺸﻟا ﻊﻤﺘﳚ ﻻ ﻦﻜﻟ .ﺔﺤﺟار ءﻰﺠﺘﻓ ،ىﺮﺧأ ﰲ ﺮﺸﻟا لﺎﻤﻋأ ﻦﻣ ًﻼﺠﺳ ن ﺎﻫﲑﺧ حراﻮﳉا لﺎﻤﻋأ ﻻإ ﻦﻳزاﻮﳌا ﻞﺧﺪﻳ ﻻ ﰒ .ﺪﻘﺘﻋا ﺎﻤﻓ كﺮﺷأ نإو ،كﺮﺷأ ﺎﻤﻓ ﺎﳍ ًاﺪﻘﺘﻌﻣ ﷲ ﻻإ ﻪﻟإ ﻻ لﺎﻗ نإ
،ﻞﺟﺮﻟاو جﺮﻔﻟاو ﻦﻄﺒﻟاو ﺪﻴﻟاو نﺎﺴﻠﻟاو ﺮﺼﺒﻟاو ﻊﻤﺴﻟا ؛ﺎﻫﺮﺷو ﺎ اﺰﻴﻤﻓ ﺔﻨ ﺎﺒﻟا لﺎﻤﻋﻷا ﺎﻣأو .ءﺎﻀﻋأ ﺔﻌﺒﺳ ﻲﻫو
ﻪﻨﻣو .ﺔﺑﻮﺘﻜﳌا ﻒﺤﺼﻟا ﻊﻣ ﻲﺴﳊا ناﺰﻴﳌا ﰲ ﻊﺿﻮﺗ ﻻ ﻦﻜﻟ ،ًﺎﻀﻳأ ﺎﻬﻴﻓ لﺪﻌﻟا ﺔﻣﺎﻗإ ﻦﻣ ﺪﺑ ﻻ ذإ ؛ﻲﻤﻜﺣ يﻮﻨﻌﻣ ناﺰﻴﳌا ﰲ عﻮﺿﻮﻣ بﻮﺘﻜﳌا نأ ﻚﺷ ﻻو .اﻮﺒﺘﻜﻟ اﻮﻌﻠ ا ﻮﻟ ذإ ؛بﻮﻠﻘﻟا لﺎﻤﻋأ ﻰﻠﻋ ﺔﻜﺋﻼﻤﻠﻟ عﻼ ا ﻻ نأ ﻢﻠﻌﻳ
191 Kâri’a 101/5.
192 Kâri’a 101/6.
47
48
49
50
51
52
رﻮﺸﻨﻟا ﻲﺧاﱰﻟﺎﻓ .نﻮﻣﺮﻟﻤﺠا ﺎﻬﻳأ مﻮﻴﻟا اوزﺎﺘﻣا :لﺎﻘﻳ ﲔﺣو .ﺎﻫﺪﻌﺑ ةدﺎﻌﺳ ﻻ ةوﺎﻘﺷ نﻼﻓ ﻲﻘﺷ يدﺎﻨﳌا يدﺎﻨﻳ ﲔﺣ
ﺘﻟا لﻮﺼﳊ راﺬﻧﻹا ﰲ ﺮﻳﺮﻜﺗ ﻻ اﺬﻫ ﻰﻠﻌﻓ .ﱐﺎﻣز ﺮﻳﺎﻐﺘﻟا لﻮﺼﳊ ﺪﻴﻛﺄﺘﻠﻟ ﺮﻳﺮﻜﺘﻟا نﻮﻜﻳ ﻻ يأ ؛عدﺮﻟا فﻼﲞ ﺮﻳﺎﻐ
ﻞﻠﻌﳌا ﺮﺟﺰﻟاو ،باﺬﻌﻟا ﻦﻣ ﺮﺧآ ًﺎﻋﻮﻧ ﲔﻧﺎﻣﺰﻟا ﻦﻣ ﺪﺣاو ﻞﻛ ﰲ ﻰﻘﻠﻳ ﻪﻧﺈﻓ .ﺎﻤﻬﻴﻘﻠﻌﺘﻣو ﲔﻤﻠﻌﻟا ﱐﺎﻣز ﺮﻳﺎﻐﺘﺑ ﺎﻤﻬﻨﻴﺑ اﺬﻛ اﻮﻠﻌﻔﺗ ﻻو .اﺬﻛ باﺬﻌﻟا ﻦﻣ ﻪﺑ نﻮﻘﺤﺘﺴﺗ ﻢﻜﻧﺈﻓ اﺬﻛ اﻮﻠﻌﻔﺗ ﻻ :لﺎﻗ ﻪﻧﺄﻛ ،ﻪﺘﻠﻋ دﺪﻌﺘﺑ دﺪﻌﺘﻳ نﻮﺒﺟﻮﺘﺴﺗ ﻢﻜﻧﺈﻓ
رﻮﺒﻘﻟا ﲔﺑ ﺎﻣ اﺬﻛو ،رﻮﺸﻨﻟاو تﻮﳌا ﲔﺑ ﺎﻣ ﺪﻋﺎﺒﺘﻟ ؛ﺔﻠﻬﳌا ﻦﻣ ﻦﻣ ﺎ ﻰﻠﻋ ﻢﺜﻓ .باﺬﻌﻟا ﻦﻣ ﺮﺧآ ًﺮﺿ ﻪﺑ فﻮﺳ ﻼﻛ ﰒ :ﻪﻟﻮﻗ ﱃإ ةرﻮﺴﻟا ﺖﻟﺰﻧ ﱴﺣ ﱪﻘﻟا باﺬﻋ ﰲ ﻚﺸﻧ ﺎﻨﻟز ﺎﻣ :ﻪﻬﺟو ﷲ مﺮﻛ ﻲﻠﻋ ﻦﻋو .رﻮﺸﻨﻟاو ﺎﻴﻘﻟا ﰲ ﰒ ﱪﻘﻟا ﰲ نﻮﻤﻠﻌﺗ فﻮﺳ ﻼﻛ يأ ؛نﻮﻤﻠﻌﺗ .ﺔﻣ
ّﻼﻛ) ًاﺪﻴﻛ ﻪﻴﺒﻨﺘﻠﻟ ﺮﻳﺮﻜﺗ ( ﲔﻘﻴﻟا ﻢﻠﻋ نﻮﻤﻠﻌﺗ ﻮﻟ)
( 202
ﲔﻘﻴﻟا ﺮﻣﻷا ﻢﻠﻋ ﻢﻜﻳﺪﻳأ ﲔﺑ ﺎﻣ نﻮﻤﻠﻌﺗ ﻮﻟ يأ فﻮﺻﻮﳌ ﺔﻔﺻ ﲔﻘﻴﻟاو ،ﻪﻟﻮﻌﻔﻣ ﱃإ ﻒﻴﺿأ رﺪﺼﻣ ﻢﻠﻌﻟا نأ ﲏﻌﻳ
ﻦﻈﻟا ﻢﻌﻳ ﺪﻗ ﻢﻠﻌﻟا نﺈﻓ ،ﻢﻠﻌﻟا ﻦﻣ ّﺺﺧأ ﲔﻘﻴﻟا نأ ﻰﻠﻋ ءﺎﻨﺑ ،صﺎﳋا ﱃإ مﺎﻌﻟا ﺔﻓﺎﺿإ ﻦﻣ ﻞﻌﳚ ﺪﻗو .فوﺬﳏ ًﺎﻀﻳأ ﻒﻄﻌﻟا ﰲ ﻞﺻﻷا نﻮﻛ ﻊﻣ ﲏﻌﻳ ،ﻒﻄﻌﻟا ﰲ ﻚﻟذ ﻞﺜﻣ اﻮﻠﻌﻓ ﺎﻤﻛ ،داﺪﻐﺑ ﺪﻠﺑ ﺔﻓﺎﺿﺈﻛ ﻪﺘﻓﺎﺿإ نﻮﻜﻴﻓ ﲔﻘﻴﻟاو .ﻰﻬﺘﻧا ﻒﻄﻌﻟا ﰲ ﻚﻟذ ﻞﺜﻣ اﻮﻠﻌﻓ ﺎﻤﻛ ،ﻪﻓداﺮﻣ ﱃإ ءﻲﺸﻟا ﺔﻓﺎﺿإ ﲔﻘﻴﻟا ﱃإ ﻢﻠﻌﻟا ﺔﻓﺎﺿإ :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗو .ةﺮﻳﺎﻐﳌا
ﲨ ﺪﻨﻋ ﺰﺋﺎﺟ ﲑﻏ ﺪﺳأ ﺚﻴﻠﻛ ﻪﻓداﺮﻣ ﱃإ ءﻲﺸﻟا ﺔﻓﺎﺿإ نأ ﻪﻴﻓو .ﻲﺿﺮﻟا ﻪﺑﻮﺼﺘﺳاو ءاﺮﻔﻟا ﻩزّﻮﺟ نإو ،ةﺎﺤﻨﻟا رﻮﻬ
:ﻪﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر ﻲﻠﻋ لﻮﻗو
ةرﻮﺴﻗ ﺚﻴﻟو مﺎﺟآ مﺎﻏﺮﺿ....ةرﺪﻴﺣ ﻲﻣأ ﲏﺘﲰ يﺬﻟا أ
ةرﻮﺴﻘﻟا ﰲ ﻦﻜﻟ ،ﺪﺳﻷا ﲎﻌﲟ ﺎﳘ ذإ ﻪﺴﻔﻧ ﱃإ ءﻲﺸﻟا ﺔﻓﺎﺿإ ﻦﻣ ﻪﻧأ ىﺮُﻳ نﺎﻛ نإو ،ةرﻮﺴﻗ ﺚﻴﻟ ﺮﻫﺎﻈﻓ ﻮﻜﻴﻓ ،ﺶﻄﺒﻟاو ﺮﻬﻘﻟا ﲎﻌﻣ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ لﺪﻳ ،ﲏﻴﻘﻴﻟا ﻢﻠﻌﻟا :ﻢﳍﻮﻗو .داﺪﻐﺑ ﺪﻠﺑ ﻢﻜﺣ ﰲو ﺔﺼِّﺼﺨﳌا ﺔﻔﺼﻟا ﲎﻌﻣ ﰲ ن
ﻢﻠﻌﻟا فﺎﻀﻳ نأ زﺎﺟ اﺬﳍو ،ﲔﻘﻴﻟ ﻒﺼﺘﻳ ﻻو ،ﻪﻠﻬﺟ ﺎﻤﻴﻓ ﻢﻠﻌﻟ ﻒﺼﺘﻳ ﺪﻗ ﻞﻫﺎﳉا :ﺮﺑﺎﻛﻷا ﺾﻌﺑ لﺎﻗ .ﺎﻨﻠﻗ ﺔﻈﻔﻟ نﺈﻓ ﻆﻔﻠﻟا ﺎﻣﺄﻓ ؛ﲎﻌﻣ ﻻو ًﺎﻈﻔﻟ ﻻ ﻪﺴﻔﻧ ﱃإ ءﻲﺸﻟا ﺔﻓﺎﺿإ ﻦﻣ ﺲﻴﻟو ،ﲔﻘﻴﻟا ﱃإ ﻢﻠﻌﻟا ﺔﻈﻔﻟ ﻲﻫ ﺎﻣ ﲔﻘﻴﻟا
ﲔﻋ ﻮﻫ ﺎﻣ راﺮﻘﺘﺳﻻاو ،ﺲﻔﻨﻟا ﰲ ﻢﻠﻌﻟا راﺮﻘﺘﺳا ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﲔﻘﻴﻟا نﻸﻓ ﲎﻌﳌا ﻖﻳﺮ ﻦﻣ ﺎﻣأو .ﺔﻓﺎﺿﻹا تزﺎﺠﻓ ﺎﻬﺘﻌﻓر اذإ ﱵﻟا ﻲﻫ ﺔﻳﻮﻨﻌﳌا تﺎﻔﺼﻟا نأ قﺮﻔﻟاو .ﺔﻴﺴﻔﻧ ﻻ ﺔﻳﻮﻨﻌﻣ ﺔﻔﺻ ﻲﻫو ،ﺮِّﻘﺘﺴﻤﻠﻟ ﺔﻔﺻ راﺮﻘﺘﺳﻻا ﻞﺑ ،ﺮِّﻘﺘﺴﳌا ﺎ ﺔﻓﻮﺻﻮﳌا تاﺬﻟا ﻦﻋ ،فﻮﺻﻮﳌا ﻊﻔﺗرا ﺎ فﻮﺻﻮﳌا ﻦﻋ ﺎﻬﺘﻌﻓر اذإ ﱵﻟا ﻲﻫ ﺔﻴﺴﻔﻨﻟا تﺎﻔﺼﻟاو ،تاﺬﻟا ﻊﻔﺗﺮﺗ ﱂ
تزﺎﺠﻓ ﲔﻘﻴﻟا ﲔﻋ ﻢﻠﻌﻟا ﺔﻔﺻ ﺖﺴﻴﻠﻓ .ﺎﻬﺘﻌﻓر ﺎﻤﺜﻴﺣ ﻲﻠﻘﻌﻟا دﻮﺟﻮﻟا ﰲ ﻻو ﲏﻴﻌﻟا دﻮﺟﻮﻟا ﰲ ﲔﻋ ﻪﻟ ﻖﺒﻳ ﱂو :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻘﻟ ﻪﺑ ﻞﻫﺎﺟ ﻮﻫ ﺎﻤﻴﻓ ﻢﻠﻌﻟ ﻒﺼﺘﻳ ﺪﻗ ﻞﻫﺎﳉا نإ :ﺎﻨﻠﻗ ﺎﳕإو .ﺔﻓﺎﺿﻹا ﱂو ﺮﻛذ ﻦﻋ ﱃﻮﺗ ﻦﻤﻋ ضﺮﻋﺄﻓ
ﻢﻠﻋأ ﺮﻛﺬﻓ .ﻦﻳﺪﺘﻬﳌ ﻢﻠﻋأ ﻮﻫو ﻪﻠﻴﺒﺳ ﻦﻋ ﻞﺿ ﻦﲟ ﻢﻠﻋأ ﻮﻫ ﻚﺑر نإ ﻢﻠﻌﻟا ﻦﻣ ﻢﻬﻐﻠﺒﻣ ﻚﻟذ ﺎﻴﻧﺪﻟا ةﺎﻴﳊا ﻻإ دﺮﻳ ،ﻪﺘﻔﺻ ﱃإ فﻮﺻﻮﳌا ﻒﻴﺿﺄﻓ ﲔﻘﻴﻟا ﻢﻠﻌﻟا ﻞﺻأ :ﻞﻴﻗو .ﻪﻣﻼﻛ ﻰﻬﺘﻧا .ﲔﻔﻨﺼﻟا ﰲ .نﻮﻘﻴﺘﺴﺗ ﺎﻣ ﻢﻜﻤﻠﻌﻛ يأ
رﺎﺷأ
ﳋا عﺰﻧ ﻰﻠﻋ ﻢﻠﻋ ﺐﺼﻧ نأ ﱃإ ﻒﻨﺼﳌا ﻩرّﺪﻗ ﺎﻣ ﲔﺑ لﺂﳌا ﰲ قﺮﻓ ﻻ ﻪﻧأ ﻢﻠﻋاو .نﺪﺷ نﺎﻤﻛ ﰉ نﺎﻘﻴﺘﺳﻻاو .ﺾﻓﺎ
ﻪﻧﻷ ؛ﻩﺮﻛذ يﺬﻟا ﺮﻳﺪﻘﺘﻟا ﱃإ ﺔﺟﺎﺣ ﻼﻓ ﲏﻴﻘﻴﻟا ﻢﻠﻌﻟا لﻮﺼﺣ ﻮﻫو ،ﺪﺣاو ﲎﻌﳌا ذإ ؛صﺎﳋا ﱃإ مﺎﻌﻟا ﺔﻓﺎﺿإ ﲔﺑو ﻟا مﺰﻠﻴﻓ ،ﻪﻴﺒﺸﺘﻟا ﻪﺟو ﰲ ىﻮﻗأ ﻪﺑ ﻪﺒﺸﳌا نأ ﻰﻠﻋ .ﻪﻴﻟإ ﺔﻴﻋاد ةروﺮﺿ ﲑﻏ ﻦﻣ ﻒﺴﻌﺗ .دﻮﺼﻘﳌا ﻢﻠﻌﻟا ﰲ ﻒﻌﻀ
202 Tekâsür 102/5.
53
54
55
56
ةﻼﺼﻟاو تاﻮﻠﺼﻟا ﻰﻠﻋ اﻮﻈﻓﺎﺣ :ﺎﻬﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر ﺔﺼﻔﺣ ﻒﺤﺼﻣ ﰲ ﻊﻗو ﺪﻗو .ﺎﻬﻠﻀﻓ ﻰﻠﻋ ﺺﻴﺼﻨﺗ ،تاﻮﻠﺼﻟا ﻀﻓو .ﺮﺼﻌﻟا ةﻼﺻ ﻰﻄﺳﻮﻟا ةﻼﺻ ﻮﻫ يﺬﻟا ﻊﻔﺸﻟا ﲔﺑ ﺖﻄﺳﻮﺗ ﺪﻗو .رﺎﻬﻨﻟاو ﻞﻴﻠﻟا ﺔﻜﺋﻼﻣ ﺎﻬﻴﻓ ﻊﻤﺘﳚ ﻪﻧأ ﺎﻬﻠ
ةدوﺪﳏ ﻊﺑرﻷا تاﻮﻠﺼﻟا ﻞﺋاوأ تﺎﻗوأ نأ ًﺎﻀﻳأو .ﲔﻓﺮﻄﻟا لﺎﻤﻛ تزﺮﺣﺄﻓ ،بﺮﻐﳌا ةﻼﺻ ﻮﻫ يﺬﻟا ﺮﺗﻮﻟا ﲔﺑو ﺮﻬﻈﻟا دوﺪﳊ ﺪﻴﻴﻘﺘﻟا ﻦﻋ ﻪﻳﺰﻨﺘﻟا ﺮﺳ ﻪﻴﻔﻓ ، ﻖﻘﶈا ﺪﳊ دوﺪﳏ ﲑﻏ ﺮﺼﻌﻟا ةﻼﺻ ﺖﻗو لوأو ﺮﺼﻌﻟا ةﻼﺻ ءادأ ًﺎﻀﻳأو .
ضرأو بﺮﻌﻟا دﻼﺑ ﰲ ًﺎﺻﻮﺼﺧ ﻢﻬﺸﻳﺎﻌﲟ رﺎﻬﻨﻟا ﺮﺧآ نﻮﻠﻐﺘﺸﻳ سﺎﻨﻟا نأ ﻚﻟذو ؛ﺎﻬﻘﺷأ لﺎﻤﻋﻷا ﻞﻀﻓأو ،ﻖﺷأ ﰲ درو ﺪﻗو .ﻚﻟذ ﻮﳓو ضرﻷا ﻰﻠﻋ نﺎﻄﻴﳊا ﻞﻇ طﺎﺴﺒﻧاو ﺲﻤﺸﻟا ةرﻮﺳ رﺎﺴﻜﻧا ﺐﺒﺴﺑ ﺬﺌﺘﻗو ءاﻮﳍا دﱪﻟ ؛زﺎﺠﳊا ﺮﺗو ﺎﳕﺄﻜﻓ ﺮﺼﻌﻟا ةﻼﺻ ﻪﺘﺗﺎﻓ ﻦﻣ :ﺚﻳﺪﳊا ﻪﻠﻫأ بﺎﻫذ ﻦﻣ رﺬﳛ ﺎﻤﻛ رﺬﳊا ﻰﻠﻋ ﺎ ﻮﻓ ﻦﻣ ﻦﻜﻴﻟ يأ .ﻪﻟﺎﻣو ﻪﻠﻫأ
ﻞﻴﺘﻗ ﻪﻟ ﻞﺘُﻗ يﺬﻟا ﻮﻫ رﻮﺗﻮﳌا نﺈﻓ .ﻪﻟﺎﻣ ﺐﻴﺻأو ﻪﻠﻫأ ﻪﻟ ﻞﺘُﻗ ن ًارﻮﺗﻮﻣ رﺎﺻ ﻦﻤﻛ ﻮﻬﻓ يأ :ﺦﻴﺸﻟا ﻦﺑا لﺎﻗ .ﻪﻟﺎﻣو ﱃإ دﻮﻌﻳ ﲑﻤﻀﻟاو لﻮﻌﻔﻤﻠﻟ ءﺎﻨﺒﻟ ﺮﺗُو :ﻪﻟﻮﻘﻓ .ﻩ إ ﻪﺼﻘﻧ .ﻪﻟﺎﻣ ﻩﺮﺗو :لﺎﻘﻳو .ﻪﻣﺪﺑ كرﺪﻳ ﻢﻠﻓ ﻪﻟﺎﻣو ﻪﻠﻫأو ، ﻦﻣ
لﺎﻗ ،ﻞﻋﺎﻔﻟا ﺎﻤ أ ﻰﻠﻋ ﺎﻤﻬﻌﻓﺮﺑو .لﺎﻣ ﻻو ﻪﻟ ﻞﻫأ ﻻ ًاﺮﺗو رﺎﺼﻓ ﺎﻤﻬﺒﻠﺳو ﺎﻤﻬﺼﻘﻧ ﻪﻧﺄﻛ يأ ؛ن لﻮﻌﻔﻣ ﺎﻤﻬﺒﺼﻨﺑ ﻲﻄﻋُأ ﰲ ﺎﻤﻛ ،ﻪﻠﻫأ ﰲ ﺐﺼﻨﻟاو ﻊﻓﺮﻟا ءﺎﺟ ﺐﻠﺴﻟا ﲎﻌﻣ ﲔﻤﻀﺘﺑ ﲔﻟﻮﻌﻔﻣ ﱃإ ً ﺪﻌﺘﻣ ﺮﺗو نﺎﻛ ﺎﳌ :ﻒﺸﻜﻟا ﰲ ﲟ ﻞﺻﻷا نﺎﻛ نإ رﻮﺗﻮﳌﺎﻓ .ًﺎﳘرد ﺪﻳز عﻮﺟﺮﻟ ﻚﻟذ نأ ﻻ ،بﺎﺼﳌا ﻮﻬﻓ ﺮﺼﻌﻟا ﻪﺘﺗﺎﻓ يﺬﻟا نﺎﻛ نإو ذﻮﺧﺄﳌا ﲎﻌ
ﻢﺴﻘﻟا نﻮﻜﻳ نأ زﻮﳚو .ﻞﻣ ﻪﻴﻓو :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗ .ﱯﻴﻄﻟا ﻢﻋز ﺎﻤﻛ ﺮﺼﻌﻟا ﻪﺘﺗﺎﻓ يﺬﻟا ﱃإ وأ ﻞﻫﻷا ﱃإ ﺺﻘﻨﻟا و ﺎﻤﻛ مﻼﺴﻟا ﻪﻴﻠﻋ مدآ ﺮﺸﺒﻟا ﻞﺻأ ﺔﻌﻤﳉا مﻮﻳ ﺮﺼﻋ ﰲ ﷲ ﻖﻠﺧ ﺪﻘﻓ ،ﺮﺠﻔﻟا ﰲ ﺎﻤﻛ ﻪﺴﻔﻧ ﺮﺼﻌﻟا ﺖﻗﻮﺑ ﰲ در
ﺎﻤﻬﻴﻓ ﺎﳌ ﻰﺤﻀﻟ ﻢﺴﻗأ ﺎﻤﻛ ،بوﺮﻐﻟاو لاوﺰﻟا ﲔﺑ ﺎﻣ ﻮﻫ يﺬﻟا ﻲﺸﻌﻟ ﻢﺴﻗأ :لﺎﻘﻳ ﺎﻣ ﻪﻨﻣ بﺮﻘﻳو .ﻢﻠﺴﻣ ﺢﻴﺤﺻ ةرﺪﻘﻟا ﻞﺋﻻد ﻦﻣ ًﺎﻌﻴﲨ ةﻮﺒﻨﻟا ﺮﺼﻌﺑ وأ
ﻮﻫو ، رﺎﻬﻨﻟا ﻦﻣ ﺮﺼﻌﻟا ﺖﻗو راﺪﻘﻣ نﺎﻣﺰﻟا ﻦﻣ ﻰﻀﻣ ﺎﻤﻴﻓ ﻩراﺪﻘﻣ يﺬﻟا
و مﻮﻳ ﺔﻣﻷا ﻩﺬﻫ ةﺪﻣ نﻷ ؛ ﺔﻨﺳ فﻻآ ﺔﻌﺒﺳ ﻦﻣ ﺔﻨﺳ ﻒﻟأ اﺬﻟو ، م أ ﺔﺘﺳ ﱃوﻷا ﻢﻣﻷا رﺎﻤﻋأو .ﻲﳍﻹا مﻮﻴﻟ ﺪﺣا
فﻼﲞ ،ﻪﻠﻀﻓ رﻮﻬﻈﻟ ةﻮﺒﻨﻟا ﺮﺼﻌﺑ ﻢﺴﻘﻟا ﺔﻠﻋ ﺮﻛﺬﻳ ﱂو .ةﺮﺧﻵا ﻊﲨ ﻦﻣ ﺔﻌﲨ ﺎﻴﻧﺪﻟا :ﺎﻤﻬﻨﻋ ﷲ ير سﺎﺒﻋ ﻦﺑا لﺎﻗ ﻮﺒﻨﻟا ﺮﺼﻌﺑ داﺮﳌا نأ ﺮﻳﺮﻘﺘﻟا اﺬﻫ ﻦﻣ ﺮﻬﻇ ﺪﻘﻓ .ﺢﻀﺘﻣ ﲑﻏ ﻲﻋﺮﺷ ﺎﻬﻠﻀﻓ نﻷ ؛تاﻮﻠﺼﻟا ﲔﺑ ﺎﻤﻴﻓ ﺮﺼﻌﻟا ةﻼﺻ ة
ماد ﺎﻣ ﺔﻴﻗ ةﻮﺒﻨﻟا نﻷ ؛نﺎﻣﺰﻟا ضاﺮﻘﻧا ﱃإ ﻲﺣﻮﻟا لوأ ﻦﻣ ﻞﺑ ،ﺔﻨﺳ نوﺮﺸﻋو ثﻼﺛ ﻮﻫو ﻂﻘﻓ ﻲﺣﻮﻟا ﺮﺼﻋ ﺲﻴﻟ ﻰﻠﻋ ،ﻞﻀﻓأ ﻞﻀﻓﻷا نﺎﻣز نأ ﻚﺷ ﻻو .ﺔﻋﺎﺴﻟا مﺎﻴﻗ ﱃإو نﻵا ﺮﻬﻇأ ﲔﺑ مﻼﺴﻟاو ةﻼﺼﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﻪﻧﺄﻜﻓ ًﺎﻴﻗ عﺮﺸﻟا ﻮﻗ ﻪﻴﻠﻋ لد نﺎﻣز ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ًﺎﻘﻠﻄﻣ نﺎﻣﺰﻟا نإ :لﻮﻗأ ﱐأ يأ ؛كﺎﻨﻠﺳرأ ﺎﻣو :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗو ،نﻮﻘﺑﺎﺴﻟا نوﺮﺧﻵا ﻦﳓ :ﻪﻟ
نﺎﻣﺰﻟا ﻦﻣ ﻦﻜﻳ ﱂ ﻞﺑ ،ﲔﻄﻟاو ءﺎﳌا ﲔﺑ مدآو حاورﻷا ﱂﺎﻋ ﰲ ﻞﻌﻔﻟ ًﺎﻴﺒﻧ نﺎﻜﻓ .ﲔﳌﺎﻌﻠﻟ ﺔﲪر ﻻإ ، ًاﺪﺴﺟو ًﺎﺣور ﻴﳍﻹا ءﺎﲰﻷا ﻪﻴﻓ ﻊﻤﺘﺟا ﻪﻧﺈﻓ ،ﺔﻴﻨﻴﻌﻟا ﻪﺗرﻮﺼﺑ ﻢﺘﺧ نأ ﱃإ ءﺎﻴﺒﻧﻷا رﻮﺻ ﰲ ﺮﻬﻇ ﰒ ،ًﻼﺻأ ﺮﺛأ تﻻﺎﻤﻜﻟا تﺮﻬﻇو ﺔ
ةرﺎﺒﻋ ﻩﺮﺧآو ﺮﻣﻷا لوأ نﺎﻜﻓ ،نﺎﻣﺰﻟا ﺮﺧآ ﱃإ ﻪﻣﺎﻘﻣ ﺔﺛرﻮﻟا مﺎﻗو ،ﺮﺧآ ﱯﻧ ﱃإ ﺔﺟﺎﺣ ﻖﺒﻳ ﻢﻠﻓ ،ًﻼﻴﺼﻔﺗ تﺎﻴﻠﺠﺘﻟاو نﺎﻜﻣو نﺎﻣز ﻞﻜﺑ ًﺎﻄﻴﳏ نﺎﻛو ،ﻪﻨﻋ ﺮﻫﺪﻟ وأ
ﻊﺋﺎﺷ ﲑﺜﻛ ﺮﻫﺪﻟا ﻮﻫو نﺎﻣﺰﻟا ﻖﻠﻄﻣ ﰲ ﺮﺼﻌﻟا ﻆﻔﻟ لﺎﻤﻌﺘﺳا نﺈﻓ
ﺦﻴﺸﻟا ﻦﺑا ﻲﺷاﻮﺣ ﰲ ﺎﻤﻛ ﻠﻋ ﻪﻟﺎﻤﺘﺷﻻ
ﺐﻴﺟﺎﻋﻷا ﻰ ﻊﲨ ﲑ ﺎﺳﻷﺎﻛ ﻪﻨﻣ ﺐﺠﻌﺘُﻳ ﺎﻣ ﻲﻫو ،ﻢﻀﻟ ﺔﺑﻮﺠﻋُأ ﻊﲨ
ﺮﻫﺪﻟا ماود موﺪﻳ ﺎﻣ ﺐﻴﺟﺎﻋﻷا ﻦﻣ ذإ ،ةرﺎﳌاو ةرﺎﻘﻟا رﻮﻣﻷا ﺐﻴﺟﺎﻋأ ﻰﻠﻋ يأ .ﺔﺛوﺪﺣُأ ﻊﲨ ﺚﻳدﺎﺣﻷاو ةرﻮﻄﺳأ ﻪﻴﻠﻋ ﻒﺳﻮﻳ تﺎﻋﻮﺿﻮﻣ ﻦﻣ سﺎﻴﻘﳌﺎﻛو ،مﻼﺴﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﺲﻳردإ ﻪﻌﺿو ﺎﳑ ﺎﳘﻼﻛو ﻞﻴﻨﻟا ﻢﺴﻘﻣو ﺮﺼﻣ تﺎﻣاﺮﻫﺄﻛ
57
58
59
.ﺔﻳﻵا ﻦﻣ ةدارﻹا رﺎﺒﺘﻋ ﻻ ،ﺪﺒﻌﻟا ﻦﻣ روﺪﺼﻟاو عﻮﻗﻮﻟا رﺎﺒﺘﻋ ﻒﻨﺼﳌا ﺪﻳدﺮﺗ نﻮﻜﻳ نأ ﻞﻤﺘﺤﻴﻓ ﲔﺻاﻮﺘﳌا ﲔﻨﻣﺆﳌا ﻜﻳو رﺎﺒﺘﺧﻻا ءﻼﺒﻟاو ﻮﻟﺪﻟﺎﻛ ﻮﻠﺒﻟاو ﱪﺼﻟا ب ﰲ ﺎﻬﻨﻣ ﻞﻛ لﻼﻘﺘﺳا ﱃإ ةرﺎﺷإ نﻮﻜﻳ نأ زﻮﳚو .ﻰﻬﺘﻧا ﲑﳋ نﻮ
ﻮﻠﺒﻟ ﺪﺼﻘﻟا نﺈﻓ ﻒﺸﻜﻟا ﻊﺿﻮﻣ ﻮﻠﺒﻟا ﻊﺿﻮﻳ نأ زﺎﺟو .ﺮﻬﻈﻧو ﻒﺸﻜﻧ يأ .ﻢﻛرﺎﺒﺧأ ﻮﻠﺒﻧو :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗو ﺮﺸﻟاو ﻪﻟﺎﺣ ﻒﺸﻜﻳو ﻩﱪﺻ ﻦﻋ ﻩﺮﺠﺿ ﺮﻬﻈﻳ ﺪﺒﻌﻟا ﺐﻴﺼﻳ يﺬﻟا ﻩوﺮﻜﳌا ﺮﻣﻷاو .ﻪﻴﻟإ لوﺆﻳ ﺎﲟ ﺮﺴﻔﻳ نأ زﺎﺠﻓ ،ﻒﺸﻜﻟا ﻪﺗﺎﻴﻠﻛ ﱃإ رﺎﺷأ ﺪﻗو ،ءﻼﺒﻟا مﻮﻤﻋ ﺎﻨﻫ داﺮﳌاو .سﺎﻨﻟا ﲔﺑ ﺺﻘﻧو عﻮﳉاو فﻮﳋا ﻦﻣ ءﻲﺸﺑ ﻢﻜﻧﻮﻠﺒﻨﻟو :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ
ﱪﺼﻟا نﻮﻜﻟو .ءﻼﺘﺑﻻا ﺐﺒﺳ ﺔﺒﶈا نأ ﺎﻤﻛ ،ءﺎﺒﺘﺟﻻا ﺐﺒﺳ ﱪﺼﻟاو .ﻦﻳﺮﺑﺎﺼﻟا ﺮﺸﺑو تاﺮﻤﺜﻟاو ﺲﻔﻧﻷاو لاﻮﻣﻷا ﻦﻣ رﻮﺒﺼﻟا ﻢﺳﻻا ﻢﻜﲝ ﻢﺘﻳ ﺎﳕإ ﱐﺎﺴﻧﻹا لﺎﻤﻜﻟا نﺈﻓ ﻚﻟذ ﻦﻣ ﺪﺑ ﻻو ،سﺎﻨﻟا ﺮﺜﻛأ ﻪﻗﺬﻳ ﱂ ًاﺮﻣ ﻒﻄﻋ ﻦﻣ اﺬﻫو
صﺎﳋا مﺎﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﻖﻠﻌﺘﻳ ﺎﻣ لوﺎﻨﺘﻳ ﺎﻤﻛ ﱀﺎﺼﻟا ﻞﻤﻌﻟا نأ ﻊﻣ ،تﺎﳊﺎﺼﻟا ﻞﻤﻋ ﻰﻠﻋ ﻦﻳﺮﻣﻷ ﻲﺻاﻮﺘﻟا ﻒﻄﻋ ﲏﻌﻳ
،ﻖﳊ اﻮﺻاﻮﺗو :ﻪﻟﻮﻗ ﺪﻌﺑ ﱪﺼﻟ اﻮﺻاﻮﺗو .رﻮﻛﺬﳌا ﻲﺻاﻮﺘﻟﺎﻛ ﻩﲑﻏ ﻞﻴﻤﻜﺘﺑ ﻖﻠﻌﺘﻳ ﺎﻣ ًﺎﻀﻳأ لوﺎﻨﺘﻳ ﻪﺴﻔﻧ ﻞﻴﻤﻜﺘﺑ ﻪﻴﻟإ ﺮﺷأ ﺎﻤﻛ ﻪﺘﲢ ﻪﺟارﺪﻧﻻ ﻒﻄﻌﻟا ﻚﻟذ ﻞﻴﺒﻗ ﻦﻣ ﺔﻐﻟﺎﺒﻤﻠﻟ
ﰲ ﺪﻗ ﺮﺧآ ﺲﻨﺟ ﻪﻧﺄﻛ ﻪﻓﺮﺸﻟ ﻞﻌﺟ ﺚﻴﺣ ،ﻪﻔﻳﺮﺸﺗ
ﺔﻜﺋﻼﳌا ﻰﻠﻋ ﻞﻳﱪﺟ ﻒﻄﻋ ﰲ ﺎﻤﻛ ،مﺎﻌﻟا ﺖﲢ جارﺪﻧﻻا ﻦﻋ جﺮﺧ ﻰﻠﻋ ًارﻮﺼﻘﻣ نﻮﻜﻳ ﺎﲟ ﻞﻤﻌﻟا ﺺﳜ نأ ﻻإ
ﻪﻟﺎﻤﻛ ﻞﺧاد ﻞﻣﺎﻜﻟا نﺈﻓ ،مﻼﻜﻟا ﻪﻟ قﻮﺴﳌا ﺢﻳﺮﺼﻟا ﺮﻬﻇﻷا ﻮﻫو نﺎﺴﻧﻹا ﱃإ ﻊﺟﺮﻳ نأ ﺎﻣإ ﻪﻟﺎﻤﻛ ﲑﻤﺿ نأ ﻢﻠﻋا
ﻨﺟ ﻪﻧﻮﻜﻟ ﺺﻗﺎﻨﻟﺎﻛ ﻪﻴﻓ ﱂ ﻪﻧﻷ ﲏﻤﺿ ﻮﻫو ﻞﻣﺎﻌﻟا ﱃإ ﺎﻣإو . ﻊﺋﺎﺷ مﺎﻌﻟا ﺺﻴﺼﲣ نﻷ ؛ﺺﻴﺼﺨﺘﻟا ﻩﺮﻀﻳ ﻼﻓ ًﺎﺴ
ﻞﻤﻌﻟا ﺺﳜ نأ ﻻإ ﲎﻌﳌﺎﻓ لوﻷا نﺎﻛ نﺈﻓ ،بﺮﻗأ ﻪﻧﺈﻓ ﺔﻟﻮﺻﻮﳌا ﺎﲟ ﻪﻨﻋ ّﱪﻌﳌا ﻞﻤﻌﻟا ﱃإ ﺎﻣإو . ًﺎﳛﺮﺻ ﻖﺒﺴﻳ ﺠﺘﻳ ﻻ ،ﻪﺴﻔﻧ ﰲ نﺎﺴﻧﻹا لﺎﻤﻛ ﻰﻠﻋ ًارﻮﺼﻘﻣ ،تﺎﳊﺎﺼﻟا اﻮﻠﻤﻋو :ﻪﻟﻮﻗ ﰲ نﻮﻤﻀﳌا ﺔﺒﺴﻨﻟ لﺎﻤﻛ ﻮﻫ ﺎﻣ ﱃإ زوﺎ
ﻪﺑ ﺪﺼﻘُﻳ نأ ﲑﻏ ﻦﻣ ﻂﻘﻓ ﻪﺴﻔﻧ ﻞﻴﻤﻜﺘﺑ ًﺎﻘﻠﻌﺘﻣ نﺎﻛ اذﺈﻓ ،لﺎﻤﻛﻹاو لﺎﻤﻜﻠﻟ ﻞﻣﺎﺷ ﻪﻧﺈﻓ ﻲﺻاﻮﺘﻟﺎﻛ ﲑﻐﻟا ﱃإ مﺪﻌﻟ ةرﻮﻛﺬﳌا ﺔﻐﻟﺎﺒﳌا ﻪﻴﻓ ﺪﺟﻮﻳ ﱂ ،ًﺎﻌﻴﲨ ﻞﻴﻤﻜﺘﻟاو لﺎﻤﻜﻟا ﻪﻴﻓ ﻞﺧاد ﱀﺎﺼﻟا ﻞﻤﻌﻟا نأ ﻊﻣ ،ًﺎﻀﻳأ ﻩﲑﻏ ﻞﻴﻤﻜﺗ فﻮﻄﻌﳌا ﺖﲢ فﻮﻄﻌﳌا جارﺪﻧا صﺎﳋا ﻒﻄﻋ ﻞﻴﺒﻗ ﻦﻣ ﱁإ اﻮﺻاﻮﺗو ﻒﻄﻋ ﻦﻜﻳ ﻢﻠﻓ ،ﺺﻴﺼﺨﺘﻟا ﺐﺒﺴﺑ ﻪﻴﻠﻋ
تﺎﳊﺎﺼﻟا اﻮﻠﻤﻋو :ﻞﻴﻗ ﻪﻧﺄﻜﻓ ،ﺮﺧﻵا ﻰﻠﻋ ﻦﻳﺮﻳﺎﻐﺘﳌا ﺪﺣأ ﻒﻄﻋ ﻮﻫو ؛ﻩﺮﻫﺎﻇ ﻰﻠﻋ نﺎﻛ ﻞﺑ مﺎﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﺚﻟﺎﺜﻟا نﺎﻛ نإو .لوﻷا ﲔﺑو ﻪﻨﻴﺑ ﲎﻌﳌا ﰲ قﺮﻓ ﻼﻓ ﻞﻣﺎﻌﻟا ﱃإ ﲑﻤﻀﻟا ﻊﺟﺮﻳ نأ ﻮﻫو ﱐﺎﺜﻟا نﺎﻛ نإو .تﺎﺤﻠﺼﳌاو ﻪﺴﻔﻧ ﰲ نﺎﻛ نإو ،ﻂﻘﻓ ﻪﻟﺎﻤﻛ ﺐﻧﺎﺟ ﻪﻴﻓ ﻆﺣﻼﻳ ن ﱄﺎﻤﻜﻟا ﻞﻤﻌﻟا ﻰﻠﻋ ًارﻮﺼﻘﻣ ﻞﻤﻌﻟا نﻮﻜﻳ نأ ﻻإ ﲎﻌﳌﺎﻓ ؛ﱁإ اﻮﺻاﻮﺗو ﺔﻴﻟﺎﻤﻜﻟا لﺎﻤﻋﻷا اﻮﻠﻤﻋو اﻮﻨﻣآ ﻦﻳﺬﻟا ﻻإ :ﻞﻴﻗ ﻪﻧﺄﻜﻓ ،ًﺎﻀﻳأ ﻪﻟﺎﻤﻛإ ﺐﻧﺎﺟ ﻪﻴﻓ ﻆﺣﻼﻳ نﻷ ًﺎﳊﺎﺻ ﲔﻟوﻷا ﲔﺑو ﻪﻨﻴﺑ قﺮﻓ ﻻو ،ﺔﻴﻟﺎﻤﻛﻹا لﺎﻤﻋﻷا اﻮﻠﻤﻋ يأ ﻰﻠﻋ صﺎﳋا ﻒﻄﻋ ﻰﻠﻋ مﻼﻜﻟا ﻞﲪ نإ ﰒ .لﺂﳌا ﰲ
.ﺾﻌﺒﻟا لﺎﻗ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ مﺎﻌﻟا ﺺﻴﺼﲣ ﻦﻣ ﲑﺧ ﻢﻴﻤﻌﺘﻟا ﺪﻌﺑ ﺺﻴﺼﺨﺘﻟا نﻷ ؛ﱃوأ مﺎﻌﻟا ﺮﻛذ ﱃﺎﻌﺗو ﻪﻧﺎﺤﺒﺳ ﻪﻠﻌﻟو
ناﺮﺴﳋا نود ﺢﺑﺮﻟا ﺐﺒﺳ ﻪﻧأ ﲏﻌﻳ ،ﱪﺼﻟ ﻲﺻاﻮﺘﻟاو ﻖﳊ ﻲﺻاﻮﺘﻟاو ﱀﺎﺼﻟا ﻞﻤﻌﻟاو نﺎﳝﻹا ﻮﻫو ًﺎﳛﺮﺻ ﻩﺮﻛذ يأ
ﲎﺜﺘﺳا ﺎﳌ ءﺎﻨﺜﺘﺳﻼﻟ ﺔﻠﻋ ﺔﻌﺑرﻷا فﺎﺻوﻷا نﻮﻛ ﻚﻟذ ﺮﻌﺷأ ﺮﺴﺧ ﰲ نﻮﻜﻟا ﻦﻣ ﺔﻌﺑرﻷا رﻮﻣﻷا ﻩﺬ ﻒﺼﺗا ﻦﻣ
ﻪﺒﺒﺳ ﺮﻛﺬﻳ ﱂو ﺮﺴﳋا ﻮﻫو ﻢﻜﳊا ﺮﻛذ ﻰﻠﻋ ﺮﺼﺘﻗا ناﺮﺴﳋا ﺐﻧﺎﺟ ﰲو ،ﲎﺜﺘﺳا ﻦﻣ ﺢﺑﺮﻟ ًﺎﺒﺒﺳو رﻮﻛﺬﳌا نﺎﻴﺒﺑ ءﺎﻔﺘﻛا
دﻮﺼﻔﳌا ﳍا ﻦﻣ ﺪﺼﻘﳌا ذإ ؛ﺪﺼﻘﲟ ﺲﻴﻟ ناﺮﺴﳋا ﺐﺒﺳو ﺢﺑﺮﻟا ﺐﺒﺳ ﻮﻫو
ةﺄﺸﻨﻟ ءﺎﺸﺘﻧﻻاو ضرﻷا ﱃإ طﻮﺒ
ﻪﺑﺎﺒﺳأ اﺬﻛو ضرﺎﻋ ﺐﻀﻐﻟﺎﻓ ﺔﲪﺮﻠﻟ نﺎﺴﻧﻹا ﻖﻠﺧ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نﻷ ؛ﻪﻘﻳﺮ ﻦﻣ ﺢﺑﺮﻟا ﻮﻫ ﺔﻴﻧﺎﺴﻧﻹا ًارﺎﻌﺷإو
ًﺎﻣﻼﻋإ يأ
60
ﻢﻠﻌﻠﻟ رﻮﻌﺸﻟا نﺈﻓ ﺪﻋ ﺎﻣ اﺪﻋ ﺎﻣ ن
ﺔﻴﻟﺎﻤﻛﻹاو ﺔﻴﻟﺎﻤﻜﻟا ﺔﻌﺑرﻷا رﻮﻣﻷا ﻦﻣ ﻆﺣ ﺺﻘﻧو ناﺮﺴﺧ ﱃإ يدﺆﻳ
ﻆﳊا
ﻳ .رّﺪﻘﳌا ﺐﻴﺼﻨﻟا زﻮﻔﻟا ﻖﻠﻋ ﺎﳌ ﻪﻧإ ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﻲﻫ ﺎﳕإ ﺮﺴﳋا بﺎﺒﺳأ ن رﺎﻌﺷﻹا ﻦﻤﻀﺘﻳ رﻮﻛﺬﳌا ﺢﻳﺮﺼﺘﻟا نأ ﲏﻌ
ناﺮﺴﳋا ﻮﻫو بﻮﻠﻄﳌ زﻮﻔﻟا ﻲﻔﺘﻨﻳ ﺎﻬﺋﺎﻔﺘﻧا ﺪﻨﻋ ﻪﻧأ ﻚﻟذ ﺮﻌﺷأ ﺔﻌﺑرﻷا فﺎﺻوﻷا ﻩﺬ ًﺎﻣﺮﻜﺗ وأ
ﰲ ﺔﻐﻟﺎﺒﻣ يأ
ﺮﺸﺒﻟا لﺎﻌﻓأ ﰲ ﺎﻤﻛ ﻒﻠﻜﺗ ﺎﻬﻴﻓ ﺲﻴﻟ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ لﺎﻌﻓأ نﺈﻓ ،مﺮﻜﻟا ﻹا نﺈﻓ
مﺮﻛ ﺮﺴﳋا ﺐﻧﺎﺟ ﰲ مﺎ ﺐﺴﲝ يأ
ﺎﲟ ﻢﻬﺘﻬﺟاﻮﻣ ﻦﻋ ضﺮﻋأو ﻢﻬﺒﻟﺎﺜﻣ داﺪﻌﺗ كﺮﺗ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نأ ﻞﺻﺎﳊاو .ﻢﻴﺨﻔﺘﻠﻟ مﺎ ﻹا ﻞﻤﻌﺘﺴﻳ ﺎﻣ ًاﲑﺜﻜﻓ ﻻإو مﺎﻘﳌا ﺾﻌﺒﻟو س ﺾﻌﺒﻟ ﻞﺼﳊ ﻢ ﻮﻴﻋ ﺮﻛذ ﻮﻟ ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ ﻞﻀﻔﻟا ﺔﻳﺎﻏ ﻪﻨﻣ ًﻼﻀﻓو مﺮﻜﻟا ﺔﻳﺎ ﻪﻨﻣ ًﺎﻣﺮﻛ ﻢﻬﺤﻀﻔﻳ ﻤﻜﳊا ﺖﻀﺘﻗﺎﻓ ﻦﻣأ ﰲ ﲔﻘﻓﺎﻨﳌاو ﲔﻓﺎﻜﻟا ﺢﻀﻓ ﻪﻧﺎﺤﺒﺳ ﻟﻠﻪﺎﻓ ﻻإو ،مﺎﻘﳌا اﺬﻫ ﱃإ ﺔﺒﺴﻨﻟ اﺬﻫو ،ﱰﺴﻟا ﺔﻴﳍﻹا ﺔ
ﺔﻟﺎﲪ ﻪﺗأﺮﻣا ﻮﳓو ،فﺎﺻوﻷا ﺮﺧآ ﱃإ .ﲔﻬﻣ فﻼﺣ ﻞﻛ ﻊﻄﺗ ﻻو :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﻮﳓ مﺬﻟا ﺪﺷأ ﻢﻬﻣذو ،ﱴﺷ ت آ ﻟا ﻦﺑا لﺎﻗ .ﺎﻫﲑﻏ باﺰﺣﻷاو لﺎﻔﻧﻷاو ةءاﺮﺑ ةرﻮﺳ ﰲ ﺎﻣ ﻮﳓو ،ﱁإ ﺐﻄﳊا ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﺪﻳﺪﺷ ﺪﻴﻋو ﺔﻳﻵا ﰲو :ﺦﻴﺸ
ﻪﺘﺤﻴﺼﻨﺑ ﻩﲑﻏ نﺄﺸﺑ مﺎﻤﺘﻫﻻا ﻦﻣ ﻪﻌﻣ ﺪﺑ ﻻ ﻞﺑ ،ﺔﺻﺎﺧ ﻪﺴﻔﻧ ﻞﻴﻤﻜﺘﺑ ناﺮﺴﳋا ﻦﻣ ﻮﺠﻨﻳ ﻻ نﺎﺴﻧﻹا نأ ﺎﻬﺘﻟﻻد ﺔﺒﺗﺮﻣ ﱃإ نﻮﻟﺰﻨﺘﳌا ءﺎﻴﻟوﻷا ﰒ ءﺎﻴﺒﻧﻷا ﻪﻴﻓ ﻞﺻﻷاو ﻚﻟﺬﻟ ًﻼﻫأ نﺎﻛ اذإ يأ .ﻰﻬﺘﻧا ﺮﻜﻨﳌا ﻦﻋ ﻪﻴ و فوﺮﻌﳌ ﻩﺮﻣأو ﻢ ﺈﻓ ،ءﺎﻘﺒﻟا ﻦﻣ ﻞﻀﻓأ ًﺎﻀﻳأ ﻩﲑﻐﺑ لﻮﻐﺸﳌا نأ ﺮﻬﻈﻓ .ﺪﺋاﺪﺸﻟا اﻮﺳﺎﻗو ﷲ ﰲ اوذوأ نإو ،سﺎﻨﻟا دﺎﺷر نورﻮﻣﺄﻣ
مﻼﺴﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﺮﻀﳋا ﻞﺻو ﺎﳕإ :اﻮﻟﺎﻗ ﺪﻗو .سﺎﻨﻟا ﱀﺎﺼﻣ ﰲ ﻲﻌﺴﻟاو يﺪﻌﺘﳌا ﲑﳋا ﻦﻣ ﻪﻴﻓ ﺎﳌ ؛ﻂﻘﻓ ﻪﺴﻔﻨﺑ لﻮﻐﺸﳌا ﷲ ﻦﻣو .رﺪﻨﻜﺳﻹا ﺮﻜﺴﻌﻟ ءﺎﳌا ﺐﻠ ﰲ نﺎﻛ ﻪﻧﻷ ةﺎﻴﳊا ءﺎﻣ لإ .دﺪﳌا لﻮﺻو ﺪﺣﻷا
ةﻼﺼﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﱯﻨﻟا ﻦﻋ
ﺮﺼﻌﻟا ةرﻮﺳ أﺮﻗ ﻦﻣ :مﻼﺴﻟاو ﻲﻫ ﻻإ سﺎﻨﻟا ﱃإ لﺰﻨﺗ ﱂ ﻮﻟ ةرﻮﺳ :ﷲ ﻪﲪر ﻲﻌﻓﺎﺸﻟا مﺎﻣﻹا لﺎﻗ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ ﻲﻫو
.نآﺮﻘﻟا مﻮﻠﻋ ﻊﻴﲨ ﺖﻠﴰ ﺎ إ :ﻩﲑﻏ لﻮﻗ ﲎﻌﻣ ﻮﻫو .ﻢﻬﺘﻔﻜﻟ ﻪﻟ ﷲ ﺮﻔﻏ
تﺎﻨﺴﳊاو ﻪﻠﺒﻗ ﺎﻣ ّﺐﳚ نﺎﳝﻹا نﻷ
ﺎﺌﻴﺴﻟا ﱭﻫﺬﻳ ت
ﱪﺼﻟ ﻰﺻاﻮﺗو ﻖﳊ ﻰﺻاﻮﺗ ﻦﳑ نﺎﻛو .ﲔﻠﻤﻜﳌا ﲔﻠﻣﺎﻜﻟا ﻦﻣ يأ
فﻼﺧ ﻼﺑ ﻊﺴﺗ ﺎﻬﻳآو عﺎﲨﻹ ﺔﻴﻜﻣ ةﺰﻤﳍا ةرﻮﺳ
ﻢﻴﺣﺮﻟا ﻦﲪﺮﻟا ﷲ ﻢﺴﺑ
ﻞﻳو) ( ﺎﻣ ﻩﱪﺧو ،ﺮﺸﻟا ةﺪﺸﺑ وأ ﺔﻜﻠﳍ ﻢﻬﻴﻠﻋ ءﺎﻋد ﻪﻧﻷ ﻪﺑ ءاﺪﺘﺑﻻا غﺎﺳو أﺪﺘﺒﻣ ﻮﻫو .ىآو ﲎﻌﲟ ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ
ﻈﻌﺘﻠﻟ ﻩﲑﻜﻨﺗو .ﻩﺪﻌﺑ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ﻻإ ﻪﻬﻨﻛ ﻢﻠﻌﻳ ﻻ ﻢﻴﻈﻋ ﻞﻳو يأ ﻢﻴ
ةﺰﳌ ةﺰﳘ ﻞﻜﻟ) ( 209
؛ةﺰﳘ ﻦﻣ لﺪﺑ ةﺰﳌ :ﻪﻟﻮﻗ
،ﺔﻣ ّﻼﻋ ﰲ ﺎﻤﻛ ﻒﺻﻮﻟا ﰲ ﺔﻐﻟﺎﺒﻤﻠﻟ ﺎﻤﻬﻴﻓ ءﺎﺘﻟاو ﺎﳍ ﺔﻔﺻ وأ ،ﻞﺻﻷا ﰲ ﻦﻳﺮﻳﺎﻐﺘﻣ ﺎﻛ نإو لﺂﳌا ﰲ ﺪﺣاو ﺎﻤ ﻷ ﳌ ةﺰﳘ ﻞﻜﻟ ﻞﻳو ﲎﻌﳌاو .ةﺰﳌ ةﺰﳘ ةأﺮﻣاو ةﺰﳌ ةﺰﳘ ﻞﺟر :لﺎﻘﻳ اﺬﻟو نﺎﺴﻧﻹا ﻲ ﺪﺼﻘﳌا ذإ ؛ًاﺮﻓﺎﻛ وأ نﺎﻛ ًﺎﻨﻣﺆﻣ ةﺰ
ﻪﻴﻟإ رﺎﺷأ ﺎﻤﻛ ﺮﻓﺎﻜﻟا ﻚﻟذ ﲔﻴﻌﺗ ﰲ فﻼﺘﺧا ﻊﻣ ًﺎﻋﺎﲨإ رﺎﻔﻜﻟا ﰲ لﺰﻧ نإو ،ﺎﻤﻬﺤﻴﺒﻘﺗو ﲔﻠﻌﻔﻟا ﻦﻳﺬﻫ ﻦﻋ ﻦﻣ ﺔﻳﺪﻳﺮﺗﺎﳌا تﻼﻳوﺄﺘﻟا ﰲ ﺎﻣ ﻊﻓﺪﻧا اﺬ و .ﺎ ﺬﺧاﺆﻣو عوﺮﻔﻟ ﻒﻠﻜﻣ ﺮﻓﺎﻜﻟا نأ ﻰﻠﻋ ﲔﺑ ﺪﻫﺎﺷ ﻮﻫو .ﻒﻨﺼﳌا
209 Hümeze 104/1.
61
62
63
ﺔﻳﺎﻨﻛو ﻩدﺪﻋ ﻂﺒﺿ ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ لﺎﳌا دﺪﻋ ﻊﲨ نﻮﻜﻳ نأ ﻰﻠﻋ ،ﻩﺎﺼﺣأو ﻩدﺪﻋ ﻂﺒﺿو ىﺮﺟ اﺬﻫ ﻰﻠﻋو .ﻪﺗﺮﺜﻛ ﻦﻋ
يأ ؛اﻮﻨﻨﺿ نإو ماﻮﻗﻷ زﻮﺟأ ﱐإ :ﻮﳓ مﺎﻏدﻹا ﻚﻓ ﻰﻠﻋ ﻩّﺪﻋو ﻩﺎﻨﻌﻣ ﻩدﺪﻋو :ﻞﻴﻗو :لﺎﻗ اﺬﻟو ،فﺎﺸﻜﻟا ﺐﺣﺎﺻ نﻮﻜﻴﻓ ،بﻮﺼﻨﳌا ﲑﻤﻀﻟا ﻪﺑ ﻞﺼﺗاو ﻪﻣﺎﻏدإ ﻚﻓ ﻞﻌﻓ ﺮﺼﻨﻛ ﻩدﺪﻋ اﺬﻫ ﻰﻠﻌﻓ .ﻒﻴﻌﻀﺘﻟا ﺮﻬﻇﺄﻓ ،اﻮﻠﲞو اﻮّﻨﺿ ةءاﺮﻗ ﺪﻳﺆﻳ ﻦﻳﺮﻳﺪﻘﺘﻟا ﻰﻠﻋو ﻊﲨ ﻰﻠﻋ ًﺎﻓﻮﻄﻌﻣ نﺄﻛو .ءﺎﺼﺣﻹا ﲎﻌﲟ ّﺪﻌﻟا ﻦﻣ... ﺪﻳﺪﺸﺘﻟ ﻩدّﺪﻋ ﻪﻧأ ﻒﻴﻔﺨﺘﻟا
ﻪﻧأو ﻞﻌﻔﻟا ﱃإ ًاﺮﻇ ﻚﻟذ نﻮﻜﺑ لﺎﺒﻳ ﱂو ،مﺎﻏدﻹا ﻚﻓ ﻖﻠ ﺄﻓ ﻪﺗدﺎﻋ ﻮﻫ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ ﻪﻣﻼﻛ ﰲ لﺎﲨﻹا دارأ ﻒﻨﺼﳌا .ﺔﻘﻴﻘﳊا ﰲ ﻚﻓ ﻪﻴﻓ ﺲﻴﻟ ًﺎﲰا ﻪﻧﻮﻛ ﻮﻫو داﺮﳌا رﻮﻬﻈﺑ ﻰﻔﺘﻛا ﻞﺑ ،ضﺮﳑ ﻪﺟو ﻩﺪﻠﺧأ ﻪﻟﺎﻣ نأ ﺐﺴﳛ)
( 211
ﻘﻳ :لﺎ
نأ داﺮﳌا نﻷ ﻩﺪِﻠ ُﳜ :ﻞﻘﻳ ﱂو .ﺮﻳﺮﻘﺘﻟا ةد ﺰﻟ لﺎﳌا رﺎﻬﻇإو ،ّﻦﻇ ﲎﻌﲟ ءﺎﳊا ﺮﺴﻜﺑ ً ﺎﺒﺴﺣ ﺐﺴﳛ ﻢﻠﻌﻛ ﺐﺴﺣ ﻆﻔﻠﺑ ﻩﺮﻛذ ﻚﻟﺬﻟو ،ﻪﻨﻣ غﺮﻓ ﺪﻗ ﻢﻜﺣ ﻪﻧﺄﻜﻓ ،تﻮﳌا ﻦﻣ ةﺎﺠﻨﻟا ﻩﺎﻄﻋأو دﻮﻠﳋا ﻪﻟ ﻦﻤﺿ لﺎﳌا نأ ﺐﺴﳛ نﺎﺴﻧﻹا ﻲﺿﺎﳌا ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ًاﺪﻟﺎﺧ ﻪﻛﺮﺗ ﺗ ن ﻞﻴﻬﺴﺘﻟا ﰲ حّﺮﺻ
ًﻼﻳﻮ ًﺎﺜﻜﻣ ًﺎﺜﻛﺎﻣ ﻩّﲑﺻ يأ ّﲑﺻ ﲎﻌﲟ ﲔﻟﻮﻌﻔﻣ ﱃإ يﺪﻌﺘﳌا كﺮ
ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﻢﺘﻔﻠﺣ ﲏﻌﻳ .لاوز ﻦﻣ ﻢﻜﻟ ﺎﻣ ﻞﺒﻗ ﻦﻣ ﻢﺘﻤﺴﻗأ اﻮﻧﻮﻜﺗ ﱂوأ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﻮﳓ ﻪﻟ ﺐﺒﺴﺗو ،ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﻴﻘﺒﻳ ﻪﻟﺎﻣ نأ ﻦﻈﻳ :يﺪﺴﻟا لﺎﻗو .ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ دﻮﻠﳋا ﺪﺣأ ﺪﻘﺘﻌﻳ ﻻ ﻪﻧأ رﻮﻬﻈﻟ ،ًاروﺮﻏو ًاﱪﻜﺗ ﻢﻜﺘﻨﺴﻟ .تﻮﳝ ﻻ ًﺎﻴﺣ ﻪ
ﺔﻠﻔﻐﻟا لﺎﻤﻛ ﻦﻣ تﻮﳌا رﺎﻜﻧإ ﻰﻠﻋ ًﻻﻮﻤﳏ ﱁإ اﻮﻧﻮﻜﺗ ﱂوأ :ﻪﻟﻮﻗ نﻮﻜﻴﻓ ﻪﺒﺣﺄﻓ
دﻮﻠﳋا ﺐﺒﺳ ﻮﻫ يﺬﻟا لﺎﳌا يأ
ﻩدﺎﻘﺘﻋا ﺐﺴﺣ دﻮﻠﳋا ﺐﳛ ﺎﻤﻛ
ﰲ دﻮﻠﳋا ﻩﻮﺟﻮﻟا ﻚﻠﺗ ﰲ دﻮﻠﳋ داﺮﳌاو ﻩﻮﺟو ﺔﺛﻼﺜﺑ ﺔﻳﻵا ﻪّﺟو .ﺐﺒﺴﳌا ﻮﻫ يﺬﻟا
ﺟﻮﻟا ﰲ ﺔﻘﻴﻘﺣ نﺎﺒﺴﳊاو ﺎﻴﻧﺪﻟا ﻊﲨ ﺐﺴﳛ :ﻪﻟﻮﻗ نأ ﺮﻫﺎﻈﻟاو .ﻦﻳﲑﺧﻷا ﲔﻬﺟﻮﻟا ﰲ ﺔﻴﻠﻴﺜﲤ ةرﺎﻌﺘﺳاو ،لوﻷا ﻪ
ﺔﻠﲨ نﻮﻜﻳ نأ زﻮﳚو .ﻩﺪﻋو لﺎﳌا ﻊﻤﲜ ﻪﻣﺎﻤﺘﻫا ﺐﺒﺳ نﺎﻴﺒﻟ باﺮﻋﻹا ﻦﻣ ﻪﻟ ﻞﳏ ﻻ لوﻷا ﻪﺟﻮﻟا ﻰﻠﻋ فﺎﻨﺌﺘﺳا ﺦﻴﺸﻟا ﻦﺑا ﻲﺷاﻮﺣ ﰲ ﺎﻤﻛ ،ﺮﻳدﺎﻘﺘﻟا ﻊﻴﲨ ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻟﺎﺣ تﻮﳌا ﻦﻣ ﻪﻠﻔﻏأ ﻦﻣ لﺎﳌا ﺐﺣ وأ
ﻣ لﺎﳌا ﺐﺣ ﺔﻠﻤﳉاو أﺪﺘﺒ
ﺐﺣ ﰲ ﻪﻟﺎﺣ ﻪّﺒُﺷ ﻦﻜﻟ ﺔﻘﻴﻘﺣ دﻮﻠﳋا ﺐﳛ ﻦﳑ ﺲﻴﻟ ﻪﻧأ ﲏﻌﻳ ،ﲎﻌﳌا ﻰﻠﻋ ًﺎﻔﻄﻋ ﺐﻴﻛﱰﻟا ةرﻮﺻ ّﲑﻏو ﻩﱪﺧ ﻩﺪﻌﺑ ﺐﻴﻛﱰﻟا اﺬﻫ ﻪﻘﺣ ﰲ ﻖﻠ ﺄﻓ ،ﻩﺪﻠﳜ ﻪﻟﺎﻣ نأ ﺐﺴﺣ ﻦﻣ لﺎﲝ ﻩﺪﻌﺑ ﺎﻣو تﻮﳌا نﺎﻴﺴﻧو ﻪﻌﻤﲜ ﻪﳘ قاﺮﻐﺘﺳاو لﺎﳌا ًازﺎﳎ ﻪﻠﻣأ لّﻮ وأ ر ﻞﻣﻷاو ﻪﻠﻔﻏأ ﻰﻠﻋ ﻒﻄﻋ
لﺎﻗ ،لﺎﻣ ةد زو ﺔﺤﺻو ﺮﻤﻋ لﻮ ﻮﳓ ﻦﻣ ﺲﻔﻨﻟا ﻪﺒﲢ ﺎﻣ ءﺎﺟ
ﻻ نأو لاﻮﺣﻷا ﺔﻣﺎﻘﺘﺳاو رﺎ وﻷا غﻮﻠﺑو رﺎﻤﻋﻷا لﻮﻄﻟ ﻊﻗﻮﺘﻟا يأ . ﻞﻣﻷا ﻢﻬﻬﻠﻳو اﻮﻌﺘﻤﺘﻳو اﻮﻠﻛ ﻢﻫرذ :ﱃﺎﻌﺗ ًاﲑﺧ ﻻإ لﺂﳌاو ﺔﺒﻗﺎﻌﻟا ﰲ اﻮﻘﻠﻳ تﻮﳌا ﻦﻈﻳ ﻻ ﻦﻣ ﻞﻤﻋ ﻞﻤﻌﻓ ﺪﻠﳐ ﻪﻧأ ﺐﺴﺣ ﱴﺣ
و نﺎﻴﻨﺒﻟا ﺪﻴﻴﺸﺗ ﻞﺜﻣ ﻦﻣ ﻊﻓر
ﲔﻬﻴﺟﻮﺘﻟا ﻦﻣ ﻞﻛ ﱃإ ﺮﻇ ،ﱁإ ﺐﺴﺣ ﱴﺣ :ﻪﻟﻮﻘﻓ .ر ﻵا ﺮﻔﺣو رﺎ ﻷا يﺮﻛو رﺎﺠﺷﻷا سﺮﻏو ،ناﻮﻳﻹا ﺐﺴﳛ ﻞﺑ ،تﻮﳌا ﻦﻈﻳ ﻻ ﻦﻣ ﻞﻤﻋ ﻞﻤﻌﻳ نأ ﻰﻠﻋ ﻪﻠﲪو ،ﻪﻟﺎﻣآ لّﻮ ﺎﻴﻧﺪﻟا ﺐﺣ نأ ﰲ ﻪﻟﺎﺣ ﻪّﺒﺷ .ﻦﻳﲑﺧﻷا ﻠ أ ﺎﻣ ﻪﻘﺣ ﰲ ﻖﻠ ﺄﻓ ،ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﻩﺪﻠﺧأ ﻪﻟﺎﻣ نأ ﺐﺴﳛ ﻦﻣ لﺎﲝ دﻮﻠﳋا ﺔﻟﺎﳊاو ،ﺔﻘﻴﻘﺣ ﻚﻟذ ﺐﺴﳛ ﻦﻣ ﻰﻠﻋ ﻖ
لﺎﳌا ﺐﺣ ﻦﻋ ﺔﺌﺷ ﱐﺎﺜﻟا ﻪﺟﻮﻟا ﰲ ﺔﻠﻔﻐﻟا ﻚﻠﺗ نأ ﻻإ ،ﻩﺪﻌﺑ ﺎﻣو تﻮﳌا ﻦﻋ ﺔﻠﻔﻐﻟا ﻲﻫ ﲔﻬﺟﻮﻟا ﰲ ﺔﻬﺒﺸﳌا ءﺎﻔﻴﺘﺳا ﻰﻠﻋ ﻪﺗﺎﻗوأو ﻪﳘ قاﺮﻐﺘﺳاو ﺎﻴﻧﺪﻟا ﺐﺣ ﻦﻋ ﺔﺌﺷ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻪﺟﻮﻟا ﰲو .ﻩﲑﺜﻜﺗو ﻪﻌﲨ ﻰﻠﻋ ﺪﻳﺪﺸﻟا صﺮﳊاو ﺘﺳﻻاو .ﺔﻴﻧﺎﻔﻟا تاﺬﻠﻟا .نﺎﻴﺒﻟا ﻢﻠﻋ ﰲ ّﲔﺑ ﺎﻤﻛ دﺪﻌﺘﻣ ﻦﻣ ًﺎﻋﺰﺘﻨﻣ ﺎﻬﻬﺟو نﻮﻜﻳ ﺎﻣ ﺔﻴﻠﻴﺜﻤﺘﻟا ةرﺎﻌ
ﻪﻴﻓو ﺪﻳﺪ ﰲ يأ
؛لﺎﳌا ﲑﻏ ﻪﻧأ ﻻإ ،ﻪﻴﻠﻋ ّﺐﻜﻳ نأ ﻞﻗﺎﻌﻠﻟ ﻲﻐﺒﻨﻳ ًاﺪِّﻠﳐ ﺔﲦ نأ ﱃإ ةرﺎﺷإ كﻼﳍاو ﻞﻳﻮﻟ ﻩﺪﻠﺧأ ﻪﻟﺎﻣ نأ ﺐﺴﳛ ﻦﻣ
211 Hümeze 104/3.
64
65
داﺆﻔﻟا :ﻪﻟ لﺎﻘﻳ ﻦﻜﻟ ﺐﻠﻘﻟﺎﻛ داﺆﻔﻟا :ﺐﻏاﺮﻟا لﺎﻗ .ﺐﻠﻘﻟا ﻂﺳو داﺆﻔﻟاو .ﻩﻼﻋ اذإ ،ﻪﻴﻠﻋ ﻊﻠ او ﻞﺒﳉا ﻊﻠ :لﺎﻘﻳ ﻷاو .ﻪﺘﻳﻮﺷ ،ﻢﺤﻠﻟا تدءﺎﻓ :لﺎﻘﻳ .ﺪّﻗﻮﺘﻟاو قّﺮﺤﺘﻟا يأ ؛دﺆﻔﺘﻟا ﲎﻌﻣ ﻪﻴﻓ ﱪﺘﻋا اذإ ﻂﺳوو .ﺔﻛﺮﳏ ﻂَﺳَو ﻊﲨ طﺎﺳو
.ﺔﻛﺮﳊ يأ ،ﺐﻠﺻ ﻪﻄَﺳو :ﺪﺣاﻮﻟا ﻢﺴﳉ ﺔﻠﺼﺘﳌا ﺔﻴﻤﻜﻟا ﰲ لﻮﻘﺗ ،رﺪﻘﻟا وﺎﺴﺘﻣ ﺎﻛ اذإ ﻪﻴﻓﺮ ﲔﺑ ﺎﻣ ءﻲﺸﻟا ﰲ ﻞﺧﺪﺘﻓ مﻮﺤﻠﻟا ﻞﻛ و مﺎﻈﻌﻟا ﻢﻄﲢ رﺎﻨﻟا ﻚﻠﺗ نأ ﲏﻌﻳ نﻮﻜﺴﻟ يأ ؛اﺬﻛ مﻮﻘﻟا ﻂْﺳَو :ﺔﻠﺼﻔﻨﳌا ﺔﻴﻤﻜﻟا ﰲو ﻞﺼﺗو تاﻮﻬﺸﻟا ﱯﳏ فاﻮﺟأ ﺖﻗﺮﺣأ ﻮﻟ ذإ ﺎﻬﻗﺮﲢ ﻻ ﺎ أ ﻻإ ،ﺎﻬﻴﻠﻋ ﱄﻮﺘﺴﺗو ﻢ ﺪﺌﻓأ ﻰﻠﻋ ﻮﻠﻌﺗو ﻢﻫورﺪﺻ ﱃإ
ﻢﻬﻣﻮﳊو ﻢﻬﻣﺎﻈﻋ ﷲ ﺪﻴﻌﻳ ﻢ ﺪﺌﻓأ ﱃإ رﺎﻨﻟا ﺖﻬﺘﻧا اذﺈﻓ .ﺎﻴﳛ ﻻو ﺎﻬﻴﻓ تﻮﳝ ﻻ :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ ﺪﻗو ،ﺎ ﺎﺤﺻأ ﺖﺗﺎﳌ ﺎﻤﻓ ﺔﺘﺒﻟا ﻪﻧﺎﳝإ ﻞﳏ ﻰﻠﻋ عﻼ ا رﺎﻨﻠﻟ ﺲﻴﻟ ﻦﻣﺆﳌا :رﺎﺒﻜﻟا ﺾﻌﺑ لﺎﻗ .ىﺮﺧأ ةﺮﻣ ﻊﻠﻄﺗ ﱵﻟا رﺎﻨﻟا ﻦﻣ ﺐﻴﺼﻧ ﻪﻟ
باﺬﻋ ﻦﻣ ﻪﻨﻋ ّدﺮﻳو ﻪﻴﻤﺤﻴﻟ جﺮﳜ ﺎﳕإو ،نﺎﺴﻧﻹا ﻦﻣ ﻪﻠﳏ ﰲ ﺔﻳرﺎﺳ ﻪﺘﻳﺎﻨﻋ نﺈﻓ كﺎﻨﻫ ﻪﻨﻋ جﺮﺧ نإو ،ةﺪﺌﻓﻷا ﻰﻠﻋ ﻪﻨﻋ جﺮﺧ ﱏز اذإ ﺪﺒﻌﻟا نإ :مﻼﺴﻟاو ةﻼﺼﻟا ﻪﻴﻠﻋ لﺎﻗ .ﺔﻴﺼﻌﳌا ﻊﻗوأ اذإ ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﻪﻨﻋ جﺮﺧ ﺎﻤﻛ ،ﷲ ءﺎﺷ ﺎﻣ ﷲ ﲑﺼﻳ ﱴﺣ نﺎﳝﻹا ﱵﻟا رﺎﻨﻟ بّﺬﻌﻣ ﻖﻓﺎﻨﳌاو .نﺎﳝﻹا ﻪﻴﻟإ ﻊﺟر ﻊﻠﻗأ اذﺈﻓ ،ﺔّﻠﻈﻟﺎﻛ ﻪﻴﻠﻋ
ﻰﺗأ ذإ ةﺪﺌﻓﻷا ﻰﻠﻋ ﻊّﻠﻄﺗ
ﰲ ﻩﺪﻨﻋ ﺎﻣ ،ةﺮﻫﺎﻈﻟا لﺎﻤﻋﻷاو ﻞﺳﺮﻟا ﻖﻳﺪﺼﺗ رﺎﻬﻇإو ةدﺎﻬﺸﻟ ﻆﻔﻠﺘﻟا ﻦﻣ عوﺮﺸﳌا ﻢﻜﳊا ﺮﻫﺎﻇ ةرﻮﺼﺑ ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﻷا كرﺪﻟا ﰲ نﻮﺑﺬﻌُﻳ نﻮﻘﻓﺎﻨﳌﺎﻓ .ةرذ لﺎﻘﺜﻣ نﺎﳝﻹا ﻦﻣ ﻪﻨ باﺬﻋ ﻢﳍ نوﺮﻓﺎﻜﻟاو ،رﺎﻨﻟا ﻦ ﻮﻫو رﺎﻨﻟا ﻦﻣ ﻞﻔﺳ
ﻻو ،ﺮﻫﺎﻈﻟ ﻪﺑاﺬﻋ ﻖﻠﻌﺘﳌا ﻰﻠﻋﻷا كرﺪﻟا ﰲ ﻩﺮﻫﺎﻈﺑ بّﺬﻌﻳ ﻦﻣﺆﳌا نأ ﻞﺻﺎﳊاو .ﻪﻣﻼﻛ ﻰﻬﺘﻧا .ﻞﻔﺳﻷاو ﻰﻠﻋﻷا ﰲ ﻻإ رﺎﻨﻟا ﺮﺛﺆﻳ ﻻ اﺬﻠﻓ ،ﻩﺮﻫﺎﻈﺑ ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﺮّﺛأ ﺎﳕإ نﺎﻴﺼﻌﻟﺎﻓ .ﻪﻨ ﺎﺒﺑ نﺎﻴﺼﻌﻟا ﻩﺮﻜﻳ نﺎﻛ ﻪﻧﻷ ﻪﻨ ﺎﺒﺑ بّﺬﻌُﻳ ﻩﺮﻫﺎﻇ ﰲ
ﺮﻫﺎﻈﻟا ﰲ ًﺎﻌﻴﻄﻣ نﺎﻛأ ﻚﻟذو ﻦ ﺎﺒﻟ ﻪﺑاﺬﻋ ﻖﻠﻌﺘﳌا ﻞﻔﺳﻷا كرﺪﻟا ﰲ ﻪﻨ ﺎﺒﺑ ﻪﺑاﺬﻋ نﻮﻜﻳ ﻪﻧﺈﻓ ﻖﻓﺎﻨﳌا فﻼﲞ ﻦﻣ ﺪﺷأ ﺐﻠﻘﻟا قاﱰﺣاو .ﻩداﺆﻓ ﻰﻠﻋ ﷲ ر ﻊﻠ ا اﺬﻟو ﻪﻨ ﰲ ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﺮﺛأ ﺎﳕإ نﺎﻴﺼﻌﻟﺎﻓ ،ﻦ ﺎﺒﻟا ﰲ ًﺎﻴﺻﺎﻋ ﱰﳏ ًﺎﻀﻳأ ﺪﺴﳉا نﺎﻛ نإو ﺪﺴﳉا قاﱰﺣا اﻮﻗوﺬﻴﻟ ﺎﻫﲑﻏ ًادﻮﻠﺟ ﻢﻫﺎﻨﻟﺪﺑ ﻢﻫدﻮﻠﺟ ﺖﺠﻀﻧ ﺎﻤﻠﻛ :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ .ًﺎﻗ
ﺎﻤﻜﻓ ،يﺮﺸﺒﻟا ﺪﺴﺠﻠﻟ ةﺮﻫﺎﻈﻟا ةﺎﻴﳊا ﻮﻫ يﺬﻟا مﺪﻟا ﻢﺴﻘﻣ ﺐﻠﻘﻟا نﻷ ﺐﻠﻘﻟاو ﱐاﻮﻴﳊا حوﺮﻟا ﻮﻫ ﻖﺋاﺬﻟاو باﺬﻌﻟا او ﱯﻠﻘﻟا باﺬﻌﻟا ﰲ نﻮﻛرﺎﺸﻣ رﺎﻔﻜﻟا نأ فﺮﻌﻳ ﻪﻨﻣو .ﱂﻷا ن ﺮﺳ اﺬﻜﻓ ﺪﺴﳉا ﱃإ ﻪﻨﻣ مﺪﻟا اﺬﻫ ىﺮﺳ ،ّﱯﻟﺎﻘﻟ
ﺎﳕﺈﻓ .ﻪﺒﺣﺎﺻ تﺎﻣ ﻻإو قﱰﳛ ﻻ داﺆﻔﻟا نأ ﻦﻣ ﺮﻫﺎﻈﻟا ﻞﻫأ لﺎﻗ ﺎﻣ نإو ،ﻢﻫﲑﻏ ﻦﻣ ً اﺬﻋ ﺪﺷأ ﲔﻘﻓﺎﻨﳌا ﻦﻜﻟو ﱐﺎﺣور باﺬﻋو قاﱰﺣﻻا ﻮﻫو ﱐﺎﻤﺴﺟ باﺬﻋ ﻪﻠﻓ ،ًﻼﺻأ باﺬﻌﻟا ﻪﺴﳝ ﻻ ﻪﻧأ ﻻ ﺔﻴﻠﻜﻟ ءﺎﻨﻔﻟا قاﱰﺣﻻ نوﺪﻳﺮﻳ ﰲ ﻲﻫ ﺎﳕإ ةرﻮﺴﻟا نإو .ﺔﻣاﺪﻨﻟاو ﺮﺴﺤﺘﻟا ﻮﻫو ًﺎﻀﻳأ ﺪﻳﺪ ﺎﻬﻴﻓ نﺎﻛ نإو ،ﺐﻠﻘﻟا باﺬﻋ ﱃإ ﺔﺒﺴﻨﻟ رﺎﻔﻜﻟا ﻖﺣ
ﻞﻬﳉا باﺬﻋ ﺔ رو ﻦﻣ ﻚﺼﻠﳜو ﻚﻌﻔﻨﻳ ﻪﻧﺈﻓ اﺬﻫ ،لﺎﻤﻋﻷا ﺾﻌﺑ ﰲ ﻢﻬﻛرﺎﺷ ﻖﺳﺎﻓ ﻞﻜﻟ ﺮﻛﺬﻟ ﺎﻬﺼﻴﺼﲣو
يأ
ءﺎﻀﻋﻷاو ىﻮﻘﻟا ﺮﺋﺎﺳ نود ةﺪﺌﻓﻷا ﺺﻴﺼﲣ نﺪﺒﻟا ﰲ ﺎﻣ ﻒﻄﻟأ داﺆﻔﻟا نﻷ
.ﲎﻌﻣو ةرﻮﺻ يأ ؛ىﻮﻘﻟاو حراﻮﳉا ﻦﻣ
ﺎﻣأ ﺔﻴﳍﻹا ت ﺎﻣﻸﻟ ﺔﻠﻣﺎﳊا ﺔﻘ ﺎﻨﻟا ﺲﻔﻨﻟ ﻖﻠﻌﺘﻣ ﻪﻧﻸﻓ ﲎﻌﻣ ﺎﻣأو ،ﻒﻴﻔﳋا ﻒﻴﻄﻠﻟا يﺮﺑﻮﻨﺼﻟا ﻢﺤﻠﻟا ﻪﻧﻸﻓ ةرﻮﺻ
ًﺎﳌ ﻩﺪﺷأو ىﺮﺗ ﻻأ ؟ﻢﻨﻬﺟ ر ﻪﻴﻠﻋ ﱃﻮﺘﺳا اذإ ﻒﻴﻜﻓ ،ﻪﺘﻓﺎﻄﻟ لﺎﻤﻜﻟ ﻪﺴﳝ ىذأ ﱏد ًﺎﳌ نﺪﺒﻟا ﰲ ﺎﻣ ﺪﺷأ يأ
ﻔﻧ ﻦﻋ ﻪﺗﻮﳌ ءﻲﺷ ﱏدأ ﻪﳌﺆﻳ ﻞﻣﺎﻜﻟا نﺎﺴﻧﻹا نأ ﻻ ﺐﻠﻗ ﻪﻧﺄﻛ نﺎﻛ ﺪﻘﻓ ،ﻲﳍﻹا ﺮﻬﻘﻟا ﺎ موﺎﻘﻳ ﱵﻟا ةﻮﻘﻟا مﺪﻋو ﻪﺴ
ﱪﻛأ ﻲﻠﺘﺑا ﻮﻟو ،ﻩوﺄﺘﻳ ﱂو ﺮﺠﻀﺘﻟا ﺮﻬﻈﻳ ﻢﻠﻓ ﻩﺪﻠﺟ ﺦﻠﺳ ﻞﺑ ﻪﻘﻨﻋ بﺮﺿ ﺪﻗ فﻼﺟﻷا ﻦﻣ ﺎﻨﻳأر ﻢﻛو .ﻪﻟ ﺐﻟﺎﻗ ﻪﺳﺎﺴﺣإ ﻊﻨﲤ ةﺪﻫﺎﺸﲟ ﺔﻳﺮﺸﺒﻟا ﻦﻣ ﺦﻠﺴﻨﻳ نأ ﻻإ حﺎﺼﻟ ﻚﻟذ ﻞﺜﲟ ءﺎﻴﻟوﻷا ﺔﻐﺋاﺰﻟا ﺪﺋﺎﻘﻌﻟا ﻞﳏ ﻪﻧﻷ وأ
يأ ﺔﻠﺋﺎﳌا
66
67
68
ﰲ ةﺪﺣاو ةرﻮﺳ ﺎ إ :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗ ﺪﻗو .ةدﺎﺒﻌﻟ ﺮﻣﻷاو ﲔﺘﻠﺣﺮﻟ ًﺎﻀﻳأ نﺎﻨﺘﻣﻻا ﺎﻬﻴﻓ نﺈﻓ ؛فﻼﻳﻹا ةرﻮﺳ ﻦﻣ ﻞﻴﻔﻟا بﺎﺤﺻأ يﺪﻳأ ﻦﻣ اﻮﳒ ﺎﳕإ ﻢ ﺈﻓ ﺔﺒﻌﻜﻟا ةﺰﻌﻟ نﺎﻴﺑ ﻪﻴﻔﻓ .ﻞﺻﻷا ةﺮﻀﳊ ﺔﻴﻠﺴﺗو .اﻮﻠﺻﺆﺘﺳﻻ ﺎﻫﻻﻮﻟو ،ﺎﻬﺒﺒﺴﺑ
ﻩﺪﺴﺟو دﻮﺳﻷا ﺮﺠﳊا ﻪﻨﻴﳝو ﺪﺼﻘﳌا ﺔﺒﻌﻛ ﻪﺒﻠﻗ نﺈﻓ ،ﺔﺒﻌﻜﻟا ءاﺪﻋأ ﻦﻣ ﻢﻘﺘﻧا ﺎﻤﻛ ﻪﺋاﺪﻋأ ﻦﻣ ﻢﻘﺘﻨﻳ ﷲ ن ةﻮﺒﻨﻟا ﺔﻤﻠﻈﻠﻟ ﺪﻳﺪ و .كﻼﻬﻠﻟ ﺔﺿﺮﻋ ﻪﺴﻔﻧ ﻞﻌﺟ ﺪﻘﻓ ءﻮﺴﺑ ﻪﻟ ضﺮﻌﺗ ﻦﻤﻓ ،ﺐّﺼﶈا ﻪﺴﻔﻧو تﺎﻓﺮﻋ ﻩﺮﺳو ﺮﻬﻄﳌا مﺮﳊا ﰲ ﺶﻳﺮﻘﻟ ًﺎﺻﻮﺼﺧ مﺎﻨﺻﻷا ﻊﺿﻮﺑ ﺔﺴﻴﻨﻜﻟﺎﻛ ماﺮﳊا ﷲ ﺖﻴﺑ ﻢﻬﻠﻌﺟ
تﺎﺻﺎﻫرﻹا ﻦﻣ ﺎ ﺈﻓ فﺮﺷو :ﻪﻟﻮﻘﺑ ﻖﻠﻌﺘﻣ
ةﻮﻋد مﺪﻘﺘﻳ نأ صﺎﻫرﻹاو .ﻂﺋﺎﳊا ﰲ ﺮﺟﻵاو ﱭﻠﻟا ﻦﻣ لوﻷا ﻒﺼﻟا ﺺﻫﺮﻟاو ،ﺔﻌﻗاﻮﻠﻟ بﻮﺼﻨﳌا ﲑﻤﻀﻟاو .ﻪﻟﻮﺳر او ﺮﺠﳊا ﻢﻠﻜﺗو ﻪﻟ مﺎﻤﻐﻟا لﻼﻇﺈﻛ ﺔﻣﺪﻘﻣو ﺎﳍ ًﺎﺴﻴﺳ ةﺰﺠﻌﳌا ﻪﺒﺸﻳ ﺎﻣ ةﻮﺒﻨﻟا صﺎﻫرﻹا :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗو .ﻪﻌﻣ رﺪﳌ
،ﻪﺗّﻮﺒﻧ ﻪﺗﺪﻫﺎﺸﲟ ﺪﺻﱰُﻳ ﺎﳑ ﺎﻬﻨﻣ ًﻼﻛ نﻷ تﺎﺻﺎﻫرإ ﱯﻨﻠﻟ ﺖﻌﻗو تادﺎﻋ قراﻮﺧو ﺔﺒﻳﺮﻏ رﻮﻣأ ﺖﻴﲰ .ﺪﺻﱰﻟا :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗو .ﻊﻴﺑﺮﻟا ﻞﺼﻓ لﻮﺧد ﺪﻌﺑ ﻻإ ﺐﻬﻳ ﻻ ﻢﻴﺴﻨﻟﺎﻛ ﻪﺜﻌﺒﻣ ﻞﺒﻗو ﱯﻨﻟا دﻮﺟو ﺪﻌﺑ نﻮﻜﻳ ﺎﳕإ صﺎﻫرﻹﺎﻓ ﻦﻣ ًﺎﺒﻳﺮﻗ ًﺎﻀﻳأ ﻩدﻮﺟو ﻞﺒﻗ نﻮﻜﻳ رﻮﻨﻟا نأ ﻪﻴﻓو :ﲑﻘﻔﻟا لﻮﻘﻳ .لوﻷا اﻮﺤﺟرو .ﻞﻴﻔﻟا ﺔﺼﻗ ﻪﻴﻠﻋ لﺪﻳ ﺎﻤﻛ ،ﻩﺪﻬﻋ
نإ ﺮﻫﺎﻈﻟﺎﻓ .ﺪﻴﺴﻟا تﺎﻔﻳﺮﻌﺗ ﰲ ﺎﻤﻛ ،تﺎﺻﺎﻫرﻹا ﻦﻣ ﱡﺪﻋ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﺎﻨﻴﺒﻧ ء آ ﲔﺒﺟ ﰲ ﻊﻤﻠﻳ نﺎﻛ يﺬﻟا :ﻒﻨﺼﳌا لﻮﻗ ﻪﻴﻠﻋ لد مﺎﻋ صﺎﻫرﻹا ﺎ أ يور ذإ
ﻞﻴﻔﻟا بﺎﺤﺻأ ﺔﻌﻗاو يأ ﻟا ﺔﻨﺴﻟا ﰲ ﺖﻌﻗو
لﻮﺳﺮﻟا ﺎﻬﻴﻓ ﺪﻟو ﱵ
ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﺔﻌﻗاﻮﻟا نﻮﻛ ﻦﻋ ﻊﻨﳝ ﻻ ﻲﻗﺎﻔﺗا ﺮﻣأ ﺪﻟﻮﳌا مﺎﻋ ﺔﺼﻘﻟا عﻮﻗو نﻮﻜﻳ ن ﺔﻨﺴﻟا دﺎﲢا :ﻞﻴﻗ نﺈﻓ
ﺪﻠﺒﻟ مﺎﺴﻗﻹا ﺪّﻴﻗ ﻒﻴﻛ ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻧأ ىﺮُﻳ ﻻأ ،مﻼﺴﻟاو ةﻼﺼﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﻪﻧﺎﻜﻣ فﺮﺸﺑ ًﺎﻀﻳأ ﺎﻬﻓﺮﺷ :ﺎﻨﻠﻗ .ﺔﺒﻌﻜﻟا ﻢﻴﻈﻌﺘﻟ ﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﻪﻟﻮﻠﲝ .ﺔﻳﺪﻌﺴﻟا ﻲﺷاﻮﳊا ﰲ ﺎﻤﻛ .ﺪﻠﺒﻟا اﺬ ﻞﺣ ﺖﻧأو ﺪﻠﺒﻟا اﺬ ﻢﺴﻗأ ﻻ :لﺎﻗ ﺚﻴﺣ ﻪﻴﻓ ﻢ
ﰲ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﺪﻟُوو .مﺮﶈا ﻒﺼﻧ ﰲ مﻼﺴﻟاو ةﻼﺼﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﱯﻨﻟا ﺪﻟﻮﻣ مﺎﻋ اﺬﻫ نﺎﻛ :ﻦﲪﺮﻟا ﺢﺘﻓ ﰲ لﺎﻗ آ ﺔﺘﺳ ﺔﻨﺳ ﻲﻫو ﺔﻠﻴﻟ نﻮﺴﲬو ﺲﲬ ﻒﻳﺮﺸﻟا ﻩﺪﻟﻮﻣ ﲔﺑو ﻞﻴﻔﻟا ﲔﺒﻓ لوﻷا ﻊﻴﺑر ﺮﻬﺷ ﻦﻣ ﲔﺘﺳو ﺔﺛﻼﺛو ﺔﺌﻣو فﻻ
ﺔﻳﻮﺒﻨﻟا ﺔﻔﻳﺮﺸﻟا ةﺮﺠﳍاو ﻞﻴﻔﻟا ﺔﺼﻗ ﲔﺑو ،ﲔﺧرﺆﳌا ﺪﻨﻋ ةﺪﻤﺘﻌﳌا ﺔﻴﻧ ﻮﻴﻟا ةارﻮﺘﻟا ﻢﻜﺣ ﻰﻠﻋ مﻼﺴﻟا ﻪﻴﻠﻋ مدآ طﻮﺒﻫ .ﻰﻬﺘﻧا ﺔﻨﺳ نﻮﺴﲬو ثﻼﺛ ﺎﻬﺘﺼﻗو
ﺚﻳﺪﳊا ﺮﺴﻜﻟ ﺔﺼﻘﻟاو .ﺔﻌﻗاﻮﻟا ﻚﻠﺗ ﻞﻴﺼﻔﺗ وأ ،ﻪﺑﺎﺤﺻأو ﻞﻴﻔﻟا ﺔﺼﻗ يأ
ّﺺَﻘﻟا ﻦﻣ ،ﲔﻟوﻷا ت ﺎﻜﺣو ﺎﳘر آ ﻰﻠﻋ اﺪﺗرﺎﻓ :ﻪﻟﻮﻗو ،ﺔﻌﱠﺒﺘﺘﳌا رﺎﺒﺧﻷا ﺮﺴﻜﻟ ﺺﺼِﻘﻟﺎﻓ .ر ﻵا ﻊﺒﺘﺗ ﻮﻫو
.نﺎﻴﺒﻟا ﻦﺴﺣأ ﻚﻟ ﲔﺒﻧ ،ﺺﺼﻘﻟا ﻦﺴﺣأ ﻚﻴﻠﻋ ّﺺﻘﻧو .ﺮﺛﻷا نﺎّﺼﻘﻳ ﻩﺎﻜﻠﺳ يﺬﻟا ﻖﻳﺮﻄﻟا ﻦﻣ ﺎﻌﺟر يأ .ًﺎﺼﺼﻗ طوﺮﺸﻟا ناﺪﻘﻔﻟ ّمّذ ﰒ ﲑﻛﺬﺘﻟا ﻞﻫأ ﻞﺻﻷا ﰲ ﻮﻫو ﺔﺼﻘﻟ ﰐ ﻦﻣ ّصﺎﻘﻟاو ﻟا ﻦﺑ ﺔﻫﺮﺑأ نأ
مﺮﺷﻷا حﺎﺒﱡﺼ ﻲﺸﺒﳊا
اذ نﺎﻤﺜﳉا ﲑﺼﻗ ًﻼﺟر نﺎﻛو .ﻪﺟﻮﻟا ﺾﻴﺑﻷا ﺔﺸﺒﳊا نﺎﺴﻠﺑ ﺔﻫﺮﺑأ ﲎﻌﻣو .ﻊّﺒﺗ ﻮﻫو ثﺮﳊا ﻦﺑ ﺔﻫﺮﺑأ ﻦﻋ ًازاﱰﺣا ﻪﺒﺴﻧ .ﻒﻧﻷا موﺮﺸﻣ يأ ﺔﻛﺮﳏ مﺮﺸﻟا ّﲔﺑ مﺮﺷأ ﻞﺟرو ،ﺔﺒﻧرﻷا ﲔﺑ ﺎﻣ ﻊﻄﻗ مﺮﺸﻟاو .مﻮﺴﻜﻳ ﻮﺑأ ﻪﺘﻴﻨﻛو ﺔﻴﻧاﺮﺼﻨﻟا ﰲ ﻦﻳد ﻧ ﰲ ﻊﻗو ﺔﻫﺮﺑأ نأ ﻚﻟذو ﻰﻠﻋ ﺔﺑﺮﳊا ﺖﻌﻗﻮﻓ ﻪﺧﻮﻓ ﺪﻳﺮﻳ ﺔﺑﺮﳊ ط رأ ﻪﺑﺮﻀﻓ رﺎﺤﺘﻓ ،ﻲﺸﺒﳊا ط رأ ﻚﻠﳌا ﻊﻣ عاﺰ
ﺖﺷﺪﺧو ﺖﻌﻄﻗو ﺖﻘﺷ يأ ؛ﻪﻴﺘﻔﺷو ﻪﻔﻧأو ﻪﺒﺟﺎﺣ ﺖﻣﺮﺸﻓ ،ﺔﻫﺮﺑأ ﺔﻬﺒﺟ ﻦﻤﻴﻟا ﻚﻠﻣ
ﻦﻣ ﺔﻴﻟﺪﺒﻟا ﻰﻠﻋ ﺐﺼﻨﻟ
ﻔﺑ رﻮﻐﻟا دﻼﺑ ﻦﻣ ﺔﻠﺒﻘﻟا ﲔﳝ ﻦﻋ ﺎﻣ ﻦﻤﻴﻟاو .نﺎﻴﺒﻟا ﻒﻄﻋ ﻰﻠﻋ وأ ﺔﻴﻔﺻﻮﻟا ﻰﻠﻋ وأ ، ﺔﻫﺮﺑأ ﻮﻫو ،ﺔﻤﺠﻌﳌا ﲔﻐﻟا ﺢﺘ
ﺔﺒﻌﻜﻟا نﺎﻛرأ ﻦﻣ ﱐﺎﻤﻴﻟا ﻦﻛﺮﻟا ﻪﻨﻣو ، ﱐﺎﳝو نﺎﳝو ﲏﳝ ﻲﺷﺎﺠﻨﻟا ﺔﻤﺤﺻأ ﻞﺒِﻗ ﻦﻣ
ﱯﻨﻟا ﺪﻬﻋ ﰲ ﻢﻠﺳا ﺔﺸﺒﳊا ﻚﻠﻣ
ﺢﺘﻓو دﺎﺼﻟا نﻮﻜﺳو ةﺰﻤﳍا ﺢﺘﻔﺑ ﺔﻤﺤﺻأو ،ﺔﻬﳉا ﲎﻌﲟ ةﺪﺣﻮﳌا ﺢﺘﻓو فﺎﻘﻟا ﺮﺴﻜﺑ ﻞﺒِﻗو ،ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ
69
70
71
72
73
ﻂﻴ ﺎﴰو ﺪﻳدﺎﺒﻋو ﻞﻴﺑ أ نﺎﻛ ﻮﻟو .ﻂﻴﻄ ِﴰ ﻊﲨ :حﺎﺤﺼﻟا ﰲ لﺎﻗ ﻞﺑ .دﺮﻔﻣو ﻊﲨ ﻂﻴ ﺎﻤﺸﻟا نأ ﺬﺧﺆﻳ ﺮﻳﺮﻘﺘﻟا اﺬﻫ :ﻞﺜﳌا ﰲ ﻢﳍﻮﻗو .تادﺮﻔﳌا ﰲ ﺪﺟﻮﻳ ﻻ ﻪﻧﻷ ﻪﻓﺮﺻ ﻊﻨﳝ ﻊﻤﳉا ﻦﻣ نزﻮﻟا اﺬﻫ نإ ةﺎﺤﻨﻟا لﻮﻗ ﻞﻜﺷﻷ تادﺮﻔﻣ ﲟ ﺮﺴﻜﻟ ﻞﻴ ﺮﺑ ﻊﲨ ﻞﻴ اﱪﻟا .ﻞﻴ ﻷا ﺮﺼﻨﺗ ﻞﻴ اﱪﻟا ﲑﻏ ﻰﻠﻋ ﻞ ﻊﲨ ﻪﻧأ ﻞﻴ ﻷا ﰲ ﺮﻫﺎﻈﻟاو ،ةﻮﺷﺮﻟا ﲎﻌ
.سﺎﻴﻘﻟا ةرﺎﺠﲝ ﻢﻬﻴﻣﺮﺗ)
ﺎﻤﻛ ﻩﺎﻘﻟأ ﻪﺑو ءﻲﺸﻟا ﻰﻣرو ,ﺔﻔﺼﻟ ﺖﺼﺼﺧ ﺎ ﻷ ﺎﻬﻨﻣ لﺎﺣ وأ ًاﲑﻄﻟ ىﺮﺧأ ﺔﻔﺻ (
ﺐﻠﺼﻟا ﺮﻫﻮﳉا ﻮﻫو ةﺮﺨﺼﻟا ﲎﻌﲟ ﻚﻳﺮﺤﺘﻟ ﺮﺠﺣ ﻊﲨ ةرﺎﺠﳊاو .ﺔﺼﻘﻟا نﺎﻴﺑ ﰲ ﻖﺒﺳ ﲑﻛﺬﺗ ﻰﻠﻋ ءﺎﻴﻟ ءىﺮﻗو
ﻧﻷ ﲑﻄﻟا ﻊﲨ ﻢﺳا ﻪ
ﲑﻤﻀﻟا نأ ﻰﻠﻋ ﻞﻔﺳأ ﻦﻣ ةﺎﻨﺜﳌا ءﺎﻴﻟ ﻢﻬﻴﻣﺮﻳ ﺔﺤﻠ و ﻰﺴﻴﻋو ﲑﻤﻌﺗ ﻦﺑاو ﺔﻔﻴﻨﺣ ﻮﺑأ أﺮﻗ ﲏﻌﻳ
ﺚﻧﺆﻳو ﺮﻛﺬﻳ ﻊﻤﳉا ﻢﺳاو ، ﻊﲨ ﻢﺳا ﻪﻧﻷ ﲑﻄﻟا ﱃإ ﻊﺟﺮﻳ ﻚﺑر ﲑﻤﺿ ﱃإ ﻩدﺎﻨﺳإو
ﻩدﺎﻨﺳإو ﱃﺎﻌﺗ بﺮﻟا ﻢﻬﻴﻣﺮﻳ يأ
ﻟﺄﺳ ﻦﳌ ً اﻮﺟ ًﺎﻓﺎﻨﺌﺘﺳا نﻮﻜﻴﻓ ،ﻲﻣﺮﻠﻟ ﲑﻄﻟا ﻞﺳﺮﻣ ﻪﻧﻷ ﻪﻴﻟإ نﺎﻴﺑ ﰲ ةد ز لﺎﳊا رﺎﻀﺣﻹ عرﺎﻀﳌاو ؟ﻞﻌﻓ ﻒﻴﻛ ﻪ
فﻮﺻﻮﳌ ﺔﻔﺼﻟا ﻂﺒﺗﲑﻟ ﺎ ﻢﻬﻴﻣﺮﻳ ﻞﺜﻣ ﺔﻄﺑار رﺪﻘﻳ نأ ﻞﻤﺘﳛو ،ﻢﳍﺎﺣ ﺔﻴﻔﻴﻛ ﻞﻴﺠﺳ ﻦﻣ)
( 221
ﻲﻫ :يﺮﻫﻮﳉا لﺎﻗ
مﻮﻘﻟا ءﺎﲰأ ﺎﻬﻴﻠﻋ بﻮﺘﻜﻣ ﻢﻨﻬﺟ رﺎﻨﺑ ﺖﺨﺒ ﲔ ﻦﻣ ةرﺎﺠﺣ ﺮﺠﺤﺘﻣ ﲔ ﻦﻣ
يأ ﺮّﺠﺣا :لﺎﻘﻳو ،ﺮﺟﻵا ﻮﻫو
ﺮﺠﳊﺎﻛ رﺎﺻ ﱴﺣ ﺐﻠﺻ ﻞﻛ ﻚﻨﺳ بّﺮﻌﻣ
ﻪﺟﺎﻬﻨﻣ ﻦﻋ ﻩﲑﻴﻐﺘﺑ ﰊﺮﻌﻟا ﻆﻔﻠﻟا ﻖﻓاﻮﻳ ﺚﻴﲝ ﻲﻤﺠﻌﻟا ﻞﻌﺟ ﺐﻳﺮﻌﺘﻟا
فﺎﻜﻟا ﺮﺴﻜﺑ ﻞِﻛ نﺈﻓ .ﲔﻄﻟا ﻦﻣ ﺬﺨﺘﳌا ﺮﺠﳊا يأ ﺔﻓﺎﺿﻹ ﻞﻛ ﻚﻨﺳ :ﻪﻟﻮﻗو .باﺮﻋﻹا ﻪﺟو ﻰﻠﻋ ﻪﺋاﺮﺟإو ﻣ ﺎﻤﻛ يﺮﻫﻮﳉا ﻩﺮﻛذ ﺎﻣ ﻪﻨﻣ ىﻮﻗأو ﺐﻠﺻأ ﺮﺠﳊا نأ ﻊﻣ ﺮﺠﺤﺘﻣ ﲔ ﻦﻣ ﻪﻧﻮﻛ ّﺮﺳو .ﲔﻄﻟا ﻮﻫ ﻲﺳرﺎﻔﻟا ،ًﺎﻔﻧآ ﺮ
ءﺰﺟ ﺎﻴﻧﺪﻟا ر ،ًاءﺰﺟ نﻮﻌﺒﺳ ﻢﻨﻬﺟ ر ذإ ؛ﻩﲑﻏ ﺔﻳﺮﺠﺣ ﻰﻠﻋ ﻪﺘﻳﺮﺠﺣ سﺎﻘﻳ ﻻ ﻢﻨﻬﺟ رﺎﻨﺑ ﺦﺒ اذإ ﲔﻄﻟا نﺈﻓ نإو ،ﺎﻴﻧﺪﻟا ﺮﺟآ نﻮﻜﻴﻓ .ﲔ ﻦﻣ ةرﺎﺠﺣ ﻢﻬﻴﻠﻋ ﻞﺳﺮﻨﻟ :طﻮﻟ مﻮﻗ ﻖﺣ ﰲ ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻘﻛ ﻞﻴﺠﺴﻟا اﺬﻬﻓ .ﺎﻬﻨﻣ ﺪﺣاو ﰲ ﻢﻨﻬﺟ ﺮﺟآ ﻦﻣ ًاءﺰﺟ ﲔﻌﺒﺳ ﻦﻣ ﺪﺣاو ءﺰﺠﻛ ،ﻪﺨﺒ ﺪﺘﺷا فاﻮﺟأ ﰲ ﻞﺧد ﺎﳌ اﺬﻟو .ةراﺮﳊاو ﺔﺑﻼﺼﻟاو ةﺪﺸﻟا
ﺮﺠﳊا يأ ﲔﺴﻨﳉا ﻦﻳﺬﻫ ﻦﻣ ةﺮﺠﺤﺘﻣ ةرﺎﺠﲝ ﻢﻬﻴﻣﺮﺗ :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﻮﻗو .ﻢﻬﻠﻓﺎﺳأ ﻦﻣ جﺮﺧو ﺎ اذأو ﺎﻬﻴﻓ ﺮّﺛأ مﻮﻘﻟا .ﺮﺠﺤﺘﻣ ﲔ ﻦﻣ :ﻪﻟﻮﻘﺑ ﻒﻨﺼﳌا ﻪﻴﻟإ رﺎﺷأ ﺎﻤﻛ ﲔﻄﻟا نﺄﺷ ﻦﻣ ﺮﺠﺤﺘﻟا ﻞﺑ ،ﺮﺠﺤﺘﻳ ﻻ ﺮﺠﳊا ذإ ؛ﺄﻄﺧ ﲔﻄﻟاو ﺎﻣ ﺐﺠﻌﻟا ﻦﻣو !ﻂﻠﺘﳐ ﲔ و ﺮﺠﺣ ﻞﻴﺠﺴﻟا :ﺐﻏاﺮﻟا لﺎﻗ
ﻞﺠﺴﻟا :ﻞﻴﻗو ﲑﺒﻜﻟا ﻮﻟﺪﻟا ﻮﻫو ﻪﻨﻣ ﻖﺘﺸﻣ يأ ﺢﺘﻔﻟ
ﲏﻌﻳ .ﺮّﻛﺬﻳ ﺪﻗو فوﺮﻌﻣ :ﻮﻟﺪﻟا ﰲ لﺎﻗو .ﺮﻛﺬﻣ ةءﻮﻠﳑ ﺔﻤﻴﻈﻌﻟا لوﺪﻟا ﻞﺠﺴﻟا :سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ ﺎﻤﻛ ،ءﺎﻣ ﻪﻴﻓ نﺎﻛ اذإ
،ًﻼﻴﻠﻗ نﺎﻛ نإو ﻩﲑﻛﺬﺗ ﱃإ ﻒﻨﺼﳌا ﺐﻫذ ﺪﻗو ،ﺚﻴﻧﺄﺘﻟا ﻮﻟﺪﻟا ﰲ ﺐﻟﺎﻐﻟا نأ ﲎﻌﳌاو .ةﲑﺒﻜﻟا ﻮﻟﺪﻟا :ﻞﻘﻳ ﱂ ﺚﻴﺣ
ﻩﺮﻬﻗ ﺔﻧاﺰﺧ ﻦﻣ ﷲ ﻪﺒﺻ ﺎﳑ ﺔﻨﺋﺎﻛ ةرﺎﺠﲝ ﻢﻬﻴﻣﺮﺗ لﺎﺳرﻹا ﻮﻫو لﺎﺠﺳﻹا وأ
ﷲ ﻪﻠﺳرأ ﺎﳑ ةرﺎﺠﳊا ﻚﻠﺗ نأ ﲎﻌﳌاو
ﺎﻤﻛ .ًﺎﳛر ﻢﻬﻴﻠﻋ ﺎﻨﻠﺳرﺄﻓ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗو .ﺔﻳﻵا نﺎﻓﻮﻄﻟا ﻢﻬﻴﻠﻋ ﺎﻨﻠﺳرﺄﻓ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻘﻛ لﺎﺳرﻹ ﻒﺻﻮﻳ باﺬﻌﻟاو ﻢﻬﻴﻟإ .ﺔﻳﻵا ءﺎﻤﺴﻟا ﻦﻣ ًاﺰﺟر اﻮﻤﻠﻇ ﻦﻳﺬﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﻨﻟﺰﻧﺄﻓ :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ لاﺰﻧﻹ ﻒﺻﻮﻳ
مﻼﻟا ﺪﻳﺪﺸﺗو ﺮﺴﻜﻟ ّﻞﺠﺴﻟا ﻦﻣ وأ
ﲑﺧﻷا اﺬﻫ ﻰﻠﻋ يأ ﻩﺎﻨﻌﻣو نّوﺪﳌا بﻮﺘﻜﳌا باﺬﻌﻟا ﺔﻠﲨ ﻦﻣ
،رﺎﻔﻜﻟا باﺬﻋ ﻪﻴﻓ ﺐﺘﻛ يﺬﻟا ناﻮﻳﺪﻠﻟ ﻢﻠﻋ ﻪﻧأ ﲏﻌﻳ
ﻪﻧﺄﻛ ،ﻢﳍﺎﻤﻋأ ﻪﻴﻓ ﺐﺘﻛ يﺬﻟا ناﻮﻳﺪﻠﻟ ﻢﻠﻋ ﲔﺠﺴﻟا نأ ﺎﻤﻛ بﻮﺘﻜﳌا باﺬﻌﻟا ﺔﻠﲨ ﻦﻣ ةرﺎﺠﲝ ﻢﻬﻤﻴﻣﺮﺗ :ﻞﻴﻗ
ﺔﻋﻮﻤﳎ ﺲﻴ اﺮﻘﻟا ﻦﻣ ﻊﻄﻗ ﺎ ﻷ ؛ﺎﻬﻌﲨ اذإ ﺐﺘﻜﻟا نّود ﻦﻣ ةﺪﻳﺮﳉا ناﻮﻳﺪﻟاو .نّوﺪﳌاو ﻒﺼﻌﻛ ﻢﻬﻠﻌﺠﻓ)
221 Fîl 105/4.
74
75
ﻖﻠَﳋا ﻪﻳﻮﺸﺗ ﺔﻠﻤﳉ و .ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نود ﻦﻣ اﺪﺒﻋ ةﺪﳌا ﺖﻟﺎ ﺎﻤﻠﻓ .ﺎﻤ ﱪﺘﻌﻴﻟ ةوﺮﳌاو ﺎﻔﺼﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﻌﺿﻮﻓ ،ﻦﻳﺮﺠﺣ ﻖﻠُﳋاو ًﺎﺨﺴﻣ ًاﺮﻳﺰﻨﺧ ﺦِﺴُﻣ ﻮﻟو :ﱄﺰﺘﻌﳌا ﻢﻠﻜﺘﳌا ﻆﺣﺎﳉا ﻖﺣ ﰲ ﻞﻴﻗو .ﺦﺴﳌا ﻮﻫ ةرﻮﺻ ﱃإ ةرﻮﺻ ﻦﻋ ﺎﻤﻬﻠﻳﻮﲢو .ﺲﻴﻠﺑإ :ﻞﻴﻗ ّﲑﻏو ﺦﺴﻣ ﺎﻤﻠﻓ ،ﻞﻳزاﺰﻋ ﺦﺴﳌاو ﻦﻌﻠﻟا ﻞﺒﻗ نﺎﻄﻴﺸﻟا ﻢﺳا نﺎﻛو .ﻆﺣﺎﳉا ﺢﺒﻗ نود ﻻإ نﺎﻛ ﺎﻣ ًﺎﻴﻧ
ﻖﻴﻘﺤﺘﻟا ﻞﻴﺒﻗ ﻦﻣ ﺲﻴﻟ ﺮﻳﺰﻨﳋا ةرﻮﺻ ﻰﻠﻋ ﻪﻧإ ﻪﻴﻓ ﻢﳍﻮﻗ ﻩﻮﳓو رﻮﺻ ﲔﺑ ﻦﻳ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نأ ﻰﻠﻋ .ﻪﻨﻣ ﺢﺒﻗأ ﻮﻫ ﻞﺑ
ﺎﻤﻬﺘﻓﺎﻄﻠﻟ ﺎﻤ ﺈﻓ ؛ﻞﻴﺜﻤﺘﻟا ﻖﻳﺮ ﻦﻣ ﺖﻧﺎﻛ ﻦﳉا وأ ﻚﻠﳌا يؤر ﻮﻠﻓ .تﺎﻗﻮﻠﺨﳌا ﺮﺋﺎﺳو ﻚﻠﳌاو ﻦﳉاو ﺲﻧﻹا ﻖﺴﻌﲪو ﺺﻌﻴﻬﻛ أﺮﻘﻴﻠﻓ ﻩﺮﺷ فﺎﳜ ﻦﻣ ﻰﻠﻋ نﺎﺴﻧإ ﻞﺧد اذإ :يﲑﻣﺪﻟا مﺎﻣﻹا لﺎﻗ اﺬﻫ .ﺔﻔﻠﺘﳐ لﺎﻜﺷ نﻼﻜﺸﺘﻳ ﻠﻜﻟا فوﺮﺣ دﺪﻋو اذﺈﻓ .ىﺮﺴﻴﻟا مﺎ ﻢﺘﳜو ﲎﻤﻴﻟا مﺎ أﺪﺒﻳ ؛ﻪﻌﺑﺎﺻأ ﻦﻣ ًﺎﻌﺒﺻأ فﺮﺣ ﻞﻜﻟ ﺪﻘﻌﻳ ،ةﺮﺸﻋ ﲔﺘﻤ
ﰲ ﺢﺘﻔﻳ تاﺮﻣ ﺮﺸﻋ ﻢﻬﻴﻣﺮﺗ ﻆﻔﻟ رﺮﻛ ،ﻢﻬﻴﻣﺮﺗ :ﻪﻟﻮﻗ ﱃإ ﻞﺻو اذﺈﻓ ،ﻞﻴﻔﻟا ةرﻮﺳ ﻪﺴﻔﻧ ﰲ أﺮﻗ ﻊﺑﺎﺻﻷا ﺪﻘﻋ ﻦﻣ غﺮﻓ ﳎ ﺐﻴﺠﻋ ﻮﻫو ﻩﺮﺷ ﻦﻣأ ﻚﻟذ ﻞﻌﻓ اذﺈﻓ .ةدﻮﻘﻌﳌا ﻊﺑﺎﺻﻷا ﻦﻣ ًﺎﻌﺒﺻأ ةﺮﻣ ﻞﻛ .بّﺮ
ﻊﺑرأ ﺎﻬﻳآو رﻮﻬﻤﳉا ﺪﻨﻋ ﺔﻴﻜﻣ ﺶﻳﺮﻗ ةرﻮﺳ
ﻢﻴﺣﺮﻟا ﻦﲪﺮﻟا ﷲ ﻢﺴﺑ
ﺶﻳﺮﻗ فﻼﻳﻹ) ( 223
ﺖﻴﺒﻟا اﺬﻫ بر اوﺪﺒﻌﻴﻠﻓ :ﻪﻟﻮﻘﺑ ﻖﻠﻌﺘﻣ طﺮﺸﻟا ﻦﻣ حﻮﻠﻳ يﺬﻟا ﺮﺼﳊا ةدﺎﻓﻹ مّﺪﻗ
ﺪﺼﻣ .ﻒِﻟﻷا ﺔﻳﺪﻌﺗ فﻼﻳﻹاو .جﺎّﺟﺰﻟا لﻮﻗ اﺬﻫو .ءﻲﺠﻴﺳ ﺎﻤﻛ ءﺎﻔﻟ لﻮﻟﺪﳌا ﱃإ ًﺎﻓﺎﻀﻣ لﻮﻌﻔﻤﻠﻟ ﲏﺒﳌا ﻦﻣ ر
،ﺮﺼﻘﻟ ءﻲﺸﻟا ﺖﻔﻟأ :لﺎﻘﻳ ،ﱐﺎﺜﻟا فﻼﻳﻹا ﰲ ﻪﺑ ﺪّﻴﻗ ﺎﻤﻛ ﺔﻠﺣﺮﻟا ﻮﻫ يﺬﻟا ﱐﺎﺜﻟا ﻦﻋ ًﺎﻘﻠﻄﻣ لوﻷا لﻮﻌﻔﳌا نﻮﻜﻴﻓ ،ﻪﻔﻟ ﻪﺘﻠﻌﺟو ﻩ إ ﻪﺘﻣﺰﻟأ يأ ﺪﳌ .يﲑﻏ ﻪﺘﻔﻟآ :ًﺎﻀﻳأ لﺎﻘﻳو .ﻪﺘﻛﺮﻧ ﺎﻣو ﻪﻴﻠﻋ ﺖﻣدو ﻪﺘﻣﺰﻟ ﲎﻌﲟ ﺪﳌ ﻪﺘﻔﻟآو ﺎﻤﻛ ً ﺪﻌﺘﻣ ﺪﺿ سﺎﻨﻳﻹاو فﻼﻳﻹاو .ﺎ نﻮﻔَﻟﺆﻣ ﻢﻬﻓ ﺔﻠﺣﺮﻟا نﻮﻔﻟ ﻢﻬﻠﻌﺟ يﺬﻟا ﻮﻫ ﷲ نﺈﻓ ،مﺎﻘﳌا اﺬﻫ ﰲ
شﺎﳛﻹا طﺮﺸﻟا ﲎﻌﻣ ﻦﻣ مﻼﻜﻟا ﰲ ﺎﳌ ءﺎﻔﻟاو
مﺰﻟ ،اوﺪﺒﻌﻴﻠﻓ :ﻪﻟﻮﻘﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﻣ ﺖﻧﺎﻛ اذإ مﻼﻟا نأ ﻦﻣ دﺮﻳ ﺎﻣ باﻮﺟ
ﻪﻟﻮﻗ نأ ﲏﻌﻳ .ﻪﻟ ﻪﺟو ﻻو ،ﻪﻟﻮﻤﻌﻣو ﻞﻣﺎﻌﻟا ﲔﺑ ﺐﻴﻘﻌﺘﻟا ءﺎﻓ ﻂﺳﻮﺗ ﻪﻴﻠﻋ مﺪﻗ فوﺬﳏ طﺮﺷ ءاﺰﺟ ،اوﺪﺒﻌﻴﻠﻓ :
،فوﺬﶈا طﺮﺸﻟا ﻦﻋ ًﺎﺿﻮﻋ نﻮﻜﻴﻟ ءﺎﻔﻟا ﻰﻠﻋو ﻪﻠﻣﺎﻋ ﻰﻠﻋ ،ﺶﻳﺮﻗ فﻼﻳﻹ :ﻪﻟﻮﻗ مّﺪﻗو ،ﻩﺮﻛذ ﺎﻣ ﲎﻌﳌاو .ﻪﻟﻮﻤﻌﻣ .ﺦﻴﺸﻟا ﻦﺑا ﻲﺷاﻮﺣ ﰲ ﺎﻤﻛ ﻰﺼﲢ ﻻ ﻢﻬﻴﻠﻋ ﷲ ﻢﻌﻧ نأ ﲎﻌﳌا ذإ
ﻘﻬﻴﺒﻟا لﺎﻗ .ّﺪﻌﺗ ﻻ يأ ﻲ
ندﺮﴰ ءﺎﺼﺣﻹا :
ﻪﻠﺻأو .ﺎﺼﻘﺘﺳا ﻞﻴﺒﺳﺮﺑ داﺪﻋﻷا دﻮﻘﻋ ﻦﻣ ًﺎﻨﻴﻌﻣ ًاﺪﻘﻋ ﻎﻠﺑ اذإ بﺎﺴﳊا نأ بﺮﻌﻟا ةدﺎﻋ ﻦﻣ نﺈﻓ ،ﻰﺼﳊا ﻦﻣ
ﰲو .ةﺎﺼﺣ ﻊﺿﻮﺘﻓ ﺔﻳﺎﻏ ﻪﻟ ﺪﺟﻮﺗ ﻻ ﷲ ﻢﻌﻧ نأ ﲎﻌﳌﺎﻓ .ﺪﻌﻟا نﻮﻔﻧﺄﺘﺴﻳ ﰒ ،ﺎ ﻩﻮﻈﻔﺤﻴﻟ ةﺎﺼﺣ ﻪﻟ اﻮﻌﺿو ﻻ ﺮﲝ ﺎ ﺈﻓ ؛ﺎﻬﺘﻳﺎﻏ ﻎﻠﺒﺗ نأ ﻖﻴﻄﺗ ﻻ يأ .ﺎﻬﻴﺼﲢ ﻻ ةرﺎﻣإ ﻦﻣ ﲑﺧ ﺎﻬﻴﺠﻨﺗ ﺲﻔﻧ :ﺚﻳﺪﳊا رﻮﻏ ﻻو ﻪﻟ ءﻰ ﺎﺷ
ﻪﻤﻌﻧ ﺮﺋﺎﺴﻟ ﻩوﺪﺒﻌﻳ ﱂ نﺈﻓ ﻩﺪﻴﻌﻧ ﻼﻓ ًﻼﺼﻔﻣ ةﺰﻤﳍ ﺮﺋﺎﺴﻟا ﲎﻌﻣ ﻰﻀﻣ
ﻞﺟﻷ ﻩوﺪﺒﻌﻴﻠﻓ ءﺎﺘﺸﻟا ﺔﻠﺣر ﻢﻬﻓﻼﻳإ )
ﻒﻴﺼﻟاو ( 224
ﻪﺑ لﻮﻌﻔﻣ ﺔﻠﺣرو .ﻪﻟ نﺎﻴﺑ وأ ،لوﻷا ﻦﻣ نﺎﻴﺑ لﺪﺑ ﻮﻬﻓ .ﻢ ﺔﺼﻴﺼﳋا ﺔﻠﻴﻠﳉا ﺔﻤﻌﻨﻟا ﻩﺬﻫ ﻞﺟﻷ
و ،عﻮﻨﻠﻟ وأ لﺎﲢرﻻا ﺮﺴﻜﻟ ﻲﻫو ،ﻢﻬﻓﻼﻳﻹ ﻲﻫو ﺔﻠﺣاﺮﻟا ﻰﻠﻋ ﲑﺴﻟا ﺔﻠﺣﺮﻟا ﻞﺻأو .ﺎﻬﻴﻟإ ﻞﺣﺮُﻳ ﱵﻟا ﺔﻬﳉا ﻢﻀﻟ
ﻰﻠﻋ يﻮﻘﻟا .يﺮﻫزﻷا لﺎﻗ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ ﲑﻌﺒﻟا ﻦﻣ ﺔﻠﺣاﺮﻟا وأ ﻞﺣﺮﻟا ﺎﻬﻴﻠﻋ ﻊﺿﻮﻳ يأ ؛ﻞﺣﺮُﺗ نﻷ ﺔﳊﺎﺼﻟا ﺔﻳﻮﻘﻟا ﺔﻗﺎﻨﻟا
223 Kureyş 106/1.
224 Kureyş 106/2.
76
ﺣﺮﻟا يأ ﺖﻠﻤﻌﺘﺳا ﰒ .ﺔﻐﻟﺎﺒﻤﻠﻟ ءﺎﺘﻟاو ،ﻰﺜﻧﻷاو ﺮﻛﺬﻟا ﻰﻠﻋ ﻖﻠﻄﻳ ،ﻖﻠﳋا مﺎﺘﻟا لﺎﲪﻷاو رﺎﻔﺳﻷا ﲑﺳ ﻞﻛ ﰲ ﺔﻠ
ﻊﻣ .اﻮﻌﺘﲤ ﻢﻜﻨﻄﺑ ﺾﻌﺑ ﰲ اﻮﻠﻛ :ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ﺎﻤﻛ ﺲﺒﻠﻟا ﻦﻣﻷ ،ﻒﻴﺼﻟاو ءﺎﺘﺸﻟا ﱵﻠﺣر دارأ ﻪﻧأ ﻊﻣ ،ﺎﻫداﺮﻓإو .لﺎﲢراو ﺮﺟ ﻢﻬﻓﻼﻳإ ﻩؤﺪﺘﺒﻣ ﱪﺧ فﻼﻳﻹ :لﺎﻘﻳ نأ ﻊﻨﺘﳝ ﻻو :ﺮﺛﻮﻜﻟا ﲑﺴﻔﺗ ﰲو .ﲑﺜﻜﻟاو ﺪﺣاﻮﻠﻟ ﺲﻨﳉا ﻢﺳا لوﺎﻨﺗ ا ﻢ ﻮﻠﻗ ﻒّﻟ و ﻢﻬﻘﻓاﻮﺘﻟ ﲎﻌﳌاو ،راﻮﺠﻠﻟ مﺎﻋ ﻞﻛ ﺞﳊ ﻢﻬﻣ أ سﺎﻨﻟا ﻒﻟﻹ وأ ،ﷲ ﻊﻨﺼﺑ صﺎﺧ ﺮﻣأ ﻮﻫ يﺬﻟ
ﻊﻴﺑﺮﻟا :ﺔﻌﺑرأ لﻮﺼﻓ ﺔﻨﻣزﻷا نﻷ ﺔﻨﻣزﻷا ع رأ ﺪﺣأ ﻮﻫو ،ﻒﻴﺼﻠﻟ ﻞﺑﺎﻘﳌا ﻞﺼﻔﻟا ءﺎﺘﺸﻟاو .ﻰﻬﺘﻧا ﲔﺘﻠﺣﺮﻟا ﻢﻬﻔﻟإ ﺮﺜﻟا عﻮﻠ ﻦﻣ ﻒﻴﺼﻟا ﻢﻴﻤﺻ ﻆﻴﻘﻟا سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲو .ﻒﻴﺼﳌاو ﱴﺸﳌا ﻊﺿﻮﳌاو .ءﺎﺘﺸﻟاو ﻒﻳﺮﳋاو ﻒﻴﺼﻟاو عﻮﻠ ﱃإ
ﻞﻴﻬﺳ ﻦﻤﻴﻟا ﱃإ ءﺎﺘﺸﻟا ﰲ ﺔﻠﺣﺮﻟا يأ ﺐﻧﺎﳉا ﻚﻟذ ﰲ ءﺎﺘﺸﻟا ﰲ ءاﻮﳍا لاﺪﺘﻋﻻ
مﺎﺸﻟا ﱃإ ﻒﻴﺼﻟا ﰲو لاﺪﺘﻋﻻ
لاﺪﺘﻋاو .قرﺎﺸﳌا دﻼﺑ ﺮﺋﺎﺳ لﺎﺤﻛ ﺎﻬﻋﺎﻔﺗرﻻ ءاﻮﳍا ةردﺎﺒﻟا موﺮﻟا ضر ﺎﳍﺎﺼﺗﻻ ؛ﺔﻴﺣﺎﻨﻟا ﻚﻠﺗ ﰲ ﻒﻴﺼﻟا ﰲ ءاﻮﳍا ﺐﻠﻘﺘﻟاو تارﺎﺠﺘﻠﻟ ﲑﺴﻤﻠﻟ نﻮﻋأ ءاﻮﳍا ﲔﺘﻠﺣﺮﻟا ﺐﺒﺳ ﰒ .ﻆﻴﻗ وأ دﱪﻟ ﺪﺻﺎﻘﳌا نود ﻞﻓاﻮﻘﻟا ﺖﻌﻄﻗ ﻢﻛو ،دﻼﺒﻟا ﰲ
،اﻮﺗﻮﳝ ﱴﺣ ءﺎﺒﺧ ﻢﻬﺴﻔﻧأ ﻰﻠﻋ اﻮﺑﺮﺿو ﻊﺿﻮﻣ ﱃإ ﻪﻟﺎﻴﻋو ﻮﻫ جﺮﺧ ،ﺔﺼﻤﳐ ﻢﻬﻨﻣ ًاﺪﺣاو بﺎﺻأ اذإ نﺎﻛ ًﺎﺸﻳﺮﻗ نأ ﻌﻟ ءﻼﻌﻟا وﺮﻤﻋ :ﻪﻟ لﺎﻘﻳ نﺎﻛو ،ﻪﻣﻮﻗ ﺪﻴﺳ نﺎﻛو ،فﺎﻨﻣ ﺪﺒﻋ ﻦﺑ ﻢﺷﺎﻫ ءﺎﺟ نأ ﱃإ ﻚﻟذ ﻰﻠﻋ اﻮﻧﺎﻛو ،ﻪﺘﺒﺗر ﻮﻠ
ّﲏﻐﻟا ﺢﺑر ﺎﻤﻓ ،ﲔﺘﻠﺣﺮﻟا ﻰﻠﻋ ﺶﻳﺮﻗ ءﺎﻴﻨﻏأ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ مﺎﳍ ﻊﻤﺠﻓ ،راوﺰﻟاو جﺎﺠﺤﻠﻟ ﺪﻳﺮﺜﻟا ﻢﺸﻬﻳ نﺎﻛ ﻪﻧﻷ ﻢﺷﺎﻫو نﺎﻛو .ﲎﻏو ةﺰﻋ ﻰﻠﻋ ﻢﻫﺪﺟوو ،ﻚﻟذ ﻰﻠﻋ ﻢﻫو مﻼﺳﻹا ءﺎﺠﻓ ،ﻢﻬﻴﻨﻐﻛ ﻢﻫﲑﻘﻓ رﺎﺻ ﱴﺣ ﻢﻬﺋاﺮﻘﻓ ﲔﺑو ﻪﻨﻴﺑ ﻢﺴﻗ ﳊا ﻲﻫو ؛مﺎﺸﻟا ﻦﻣ ءاﺮﻤﺴﻟا ﻞﲪ ﻦﻣ لوأ ﻢﺷﺎﳍا سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ ﺎﻤﻛ ﺔﻄﻨ
نورﺎﺘﻴﻤﻓ ﻪﻴﻠﻋ لد فوﺬﳏ ﻰﻠﻋ ﻒﻄﻋ
ﻲﻫو ﺔَﺒﻨِﻌﻟا نزﻮﺑ ةَﲑِﳌ ﻢﻫ أ اذإ .ًاﲑﻣ ﲑﳝ ﻪﻠﻫأ رﺎﻣ :لﺎﻘﻳ .ةﲑﳌا نﻮﺒﻠﻄﻳ يأ ؛نورﺎﺘﻤﻴﻓ نﻮﻠﺣﺮﻳ اﻮﻧﺎﻛ ذإ يأ ؛ﺔﻠﺣﺮﻟا ندروآ د رﻮﺧ رﺎﻴﺘﻣﻻا :ﻲﻘﻬﻴﺒﻟا لﺎﻗ ﺎﻤﻛ .رﺎﺘﻣا ﻪﻠﺜﻣو ،ﺪﻠﺑ ﱃإ ﺪﻠﺑ ﻦﻣ بﻮﻠﳉا مﺎﻌﻄﻟا نوﺮﺠّﺘﻳو
ﻦﻣ رﺎ ّﲡﻻا
ءﺎﺘﻟا ﰲ ءﺎﺘﻟا ﺖﻤﻏدﺎﻓ ةرﺎﺠﺘﻟا ﻞﻤﻋ يأ ﺮﺼﻧ ب ﻦﻣ ﺮﲡ ﻦﻣ ﺮﺠﺘﺗا ﻞﻌﻔﻟاو ﲔﺋﺎﺘﺑ رﺎﺠﺘﺗا ﻞﺻﻷاو .ةرﺎﺠﺘﻟا ﺎﻬﻴﻓ ﺮﺠﺘُﻳ ةﺮﺠْﺘَﻣ ضرأو يﱰﺸﻳو ﻊﻴﻴﺑ ﻦﻣ ﺮﺟﺎﺘﻟاو ،ﺢﺑﺮﻠﻟ ًﺎﺒﻠ لﺎﳌا سأر ﰲ فﺮﺼﺘﻟا ةرﺎﺠﺘﻟاو ﺮﺠﺘﻟاو .ً ﻮﺟو ﻣ رﺎﻴﺘﻣﻻا ﻰﻠﻋ رﺎﲡﻻا ﻒﻄﻋو ،ﺎﻬﻴﻟإو ﻢﻴﻤﻌﺘﻟا ب ﻦ
فوﺬﺤﲟ وأ
:ﻪﻟﻮﻗ ﻰﻠﻋ ﻒﻄﻋ ﺶﻔﺧﻷاو ﻲﺋﺎﺴﻜﻟا ﻪﻟﺎﻗ ﺎﻤﻛ
تءﺎﺟ اذإ بﺮﻌﻟاو ،ﺐﺠﻌﺘﻟا مﻻ مﻼﻟاو .فوﺬﺤﲟ ﻞﺑ ،ﺎﻫﺪﻌﺑ ﺎﲟو ﺎﻬﻠﺒﻗ ﺎﲟ ﺔﻘﻠﻌﺘﻣ ﲑﻏ مﻼﻟا نأ ﲏﻌﻳ .اوﺪﺒﻌﻴﻠﻓ ﺐﺠﻌﺘﻟا ﻞﻌﻓ رﺎﻬﻇإ ﲑﻏ ﻦﻣ ﺐﺠﻌﺘﻟا ﻰﻠﻋ ًﻼﻴﻟد ﺎ اﻮﻔﺘﻛا مﻼﻟا ﻩﺬ اﻮﺒﺠﻋا ﻞﺜﻣ
ﻦﻣ ةﺰﻤﳍا ﺮﺴﻜﺑ ﻢﻠﻌﻛ ﺐِﺠَﻋ
ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ةدﺎﺒﻋ ﻢﻬﻛﺮﺗو ،ﻒﻴﺼﻟاو ءﺎﺘﺸﻟا ﺔﻠﺣر ﺶﻳﺮﻗ فﻼﻳﻹ ﺮﻣﻷا ﺔﻘﻴﻘﺣ ﻰﻠﻋ نﻮﻔﻗاﻮﻟا ءﻼﻘﻌﻟا ﺎﻬﻳأ اﻮﺒﺠﻋا يأ ،ﻢﻬﻨﻣآو ﻢﻬﻤﻌ أ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نأ ﻢﻬﻤﻠﻋأو ﺪﻌﺑ ةدﺎﺒﻌﻟ ﻢﻫﺮﻣأ ﰒ ،ناﺮﻔﻛ يأ ناﺮﻔﻛ ﻲﻫو ﺎﳍﺪﺑ ن وﻷا اوﺪﺒﻋ ﺚﻴﺣ أ ﻪﺟﻮﻟا اﺬﻫ ﻰﻠﻋ ﺮﻫﺎﻈﻟاو :ﺦﻴﺸﻟا ﻦﺑا لﺎﻗ ناﺮﻔﻜﻟا اﺬﻫ ﻦﻋ اﻮﻬﺘﻨﻴﻟ يأ رﺪﻘﻣ ﻰﻠﻋ ًﺎﻓﻮﻄﻌﻣ ،اوﺪﺒﻌﻴﻠﻓ :ﻪﻟﻮﻗ نﻮﻜﻳ ن
ﺐﻴﻘﻌﺘﻠﻟ ءﺎﻔﻟاو اوﺪﺒﻌﻴﻠﻓ ﻪﻠﺒﻗ ﺎﲟ وأ
؛لﻮﻛﺄﻣ ﻒﺼﻌﻛ ﻢﻬﻠﻌﺠﻓ :ﻪﻟﻮﻗ ﻮﻫو ،فﻼﻳﻹ :ﻪﻟﻮﻗ ﻞﺒﻗ ةرﻮﺴﻟا ﰲ ﺮﻣ ﺎﲟ يأ
ﺪﺣاو ءﻲﺷ نآﺮﻘﻟا نﻷ ﺮﻌﺸﻟا ﰲ ﲔﻤﻀﺘﻟﺎﻛ
ﺢﺼﻳ ﻻ ًﺎﻘﻠﻌﺗ ﻪﻠﺒﻗ يﺬﻟ ﺖﻴﺒﻟا ﲎﻌﻣ ﻖﻠﻌﺘﻳ نأ ﻮﻫو ﰲ لﺎﻗ ،ﻪﺑ ﻻإ
ﻪﻴﻠﻳ يﺬﻟ ﻻإ ﻩﺎﻨﻌﻣ ﻢﺘﻳ ﻻ ﺎﻣ ﺖﻴﺒﻟا ﻦﻣو ،ًﺎﺘﻴﺑ ﻪﺘﻨﻤﺿ ﺎﻣ ﺮﻌﺸﻟا ﻦﻣ ﻢّﻈﻌﻤﻛ ﻦّﻤﻀﳌا :سﻮﻣﺎﻘﻟا ﻢﻬﻠﻌﺟ يأ
ﺶﻳﺮﻗ فﻼﻳﻹ لﻮﻛﺄﻣ ﻒﺼﻌﻛ لﺎﻗو .ﲔﺘﻠﺣﺮﻟا ﻦﻣ ﻩﻮﻔﻟأ ﺪﻗ ﺎﻣو ﺶﻳﺮﻗ ﻰﻘﺒﻴﻟ ﻞﻴﻔﻟا بﺎﺤﺻأ ﷲ ﻚﻠﻫأ يأ
ﺔﺸﺒﳊ ﻚﻟذ ﺎﻨﻠﻌﻓ يأ ؛ﺮﻤﻀﲟ ًﺎﻘﻠﻌﺘﻣ ﻞﻌﳚ ﺪﻗو :ﻢﻬﻀﻌﺑ ةروﲑﺼﻠﻟ اﺬﻫ ﻰﻠﻋ مﻼﻟﺎﻓ ،ﺎﻤﻬﻴﺘﻠﺣر ﺶﻳﺮﻗ ﻒﻠﺗﺄﻴﻟ
77
نأ ﻦﻣ ﻊﻨﻣ ﻻ ﻪﻧأ ﺮﻫﺎﻈﻟاو .ﻰﻬﺘﻧا ﺶﻳﺮﻗ ﻒﻴﻟﺄﺘﻟ ﻻ ءﻮﺴﻟا ﻢﻫﺪﺼﻗ ﺐﺒﺴﺑ اﻮﻜﻠﻫأ ﺎﳕإ مﻮﻘﻟا نﻷ ؛ﺔﻠﻌﻠﻟ ﻻ ﺔﺒﻗﺎﻌﻟاو نﻮﻜﻳ ناﺮﻔﻜﻟ ﺾﻳﺮﻌﺘﻟاو نﺎﻨﺘﻣﻻا مﺎﻘﻣ مﺎﻘﳌا نﻷ ًﺎﻀﻳأ ﻒﻴﻟﺄﺘﻠﻟ ﻩﺪﻳﺆﻳو
ﻪﻠﺒﻗ ﺎﲟ ًﺎﻘﻠﻌﺘﻣ فﻼﻳﻹ نﻮﻛ يأ ﺎﻤ أ
يأ
فﻼﻳﻹا ةرﻮﺳو ﻞﻴﻔﻟا ةرﻮﺳ ّﰊأ ﻒﺤﺼﻣ ﰲ
ﻢﻬﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر ﺔﺑﺎﺤﺼﻟا ءاﺮﻗ ﻦﻣ ﺐﻌﻛ ﻦﺑ ةﺪﺣاو ةرﻮﺳ
ﻞﺼﻓ ﻼﺑ
ﺪﺒﻋ ﻒﺤﺼﻣ ﻦﻣ ﺔﻳﻮﻄﻣ ن ذﻮﻌﳌاو بﺎﺘﻜﻟا مأو ،ﺪﻫﺎﳎ ﺪﻨﻋ ةﺪﺣاو ةرﻮﺳ ﺔﺑﻮﺘﻟاو لﺎﻔﻧﻷا ةرﻮﺳ نأ ﺎﻤﻛ .ﺔﻠﻤﺴﺒﻟ ﻟو ﲔﺗرﻮﺳ تﻮﻨﻘﻟا ﺪﻌﻳ ّﰊأ نﺎﻛو ،ﻪﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر دﻮﻌﺴﻣ ﻦﺑ ﷲ رﻮﺳ دﺪﻋ ﰲ ﻒﻠﺘﺧا ﰒ ﻦﻣو ،ﻪﻔﺤﺼﻣ ﰲ ﻪﺟردأ اﺬ
ضﺮﻌﻟا ﺮﺧآ ﻦﻣ ﻪﻧﻷ ؛ةﺮﺸﻋ ﻊﺑرأو ﺔﺌﻣ ﻩرﻮﺳو مﺎﻣﻹا ﻮﻫو ،ﻪﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر ﺖﺑ ﻦﺑ ﺪﻳز ﻒﺤﺼﻣ ﺢﺻﻷاو .نآﺮﻘﻟا ﻢﻫﺪﺼﻗ ﻦﻣ ﷲ ﻚﻠﻫأ ﲎﻌﳌاو ،مزﻼﻟا ﻒﻟﻹا ﲎﻌﲟ فﻼﻳﻹﺎﻓ اﺬﻫ ﻰﻠﻋو .ﻢﻫﲑﻏو ﺔﺑﺎﺤﺼﻟا دﺎﻤﺘﻋا ﻪﻴﻠﻋو ،يﻮﺒﻨﻟا نﻷ ﺔﺸﺒﳊا ﻦﻣ ﻞﻛ ﻢﻫﻮﻣﱰﺣا كﻼﻫﻹا ﻚﻟﺬﺑ اﻮﻌﻣﺎﺴﺗ اذإ سﺎﻨﻟا نﻷ ؛ﺎﻤﻬﻨﻴﺑ اﻮﻌﻤﳚو ﲔﺘﻠﺣﺮﻟا ﲔﺗﺎﻫ اﻮﻔﻟ
ﻢﻫرﺎﻤﻋأ ﺮﺧآ ﻰﻠﻋ اﻮﺗ نأ ﱃإ ً إو ً ﺎﻫذ ﻦﻣﻷا ﻢﳍ ﻢﻈﺘﻨﻴﻓ ،ﻢﻫرﺎﻔﺳأ ﰲ ﺪﺣأ ﻢﻬﻴﻠﻋ ءىﱰﳚ ﻞﻓ ،ماﱰﺣﻻا ءىﺮﻗو
ﻜﻣ ءﺎﻬﻘﻓ ﺪﺣأ ﻮﻫو .فﺎﻜﻟا نﻮﻜﺳو ءاﺮﻟاو ﲔﻌﻟا ﺮﺴﻜﺑ ﺔﻣﺮﻜﻋ أﺮﻗ ﲏﻌﻳ أو سﺎﺒﻋ ﻦﺑا ﻩﻻﻮﻣ ﻊﲰ ،ﺎﻬﻴﻌﺑ و ﺔ
ﺔﻣﺮﻜﻋ :لﺎﻗ ؟ﻚﻨﻣ ﻢﻠﻋأ ﺪﺣأ ﻞﻫ :ﲑﺒﺟ ﻦﺑ ﺪﻴﻌﺴﻟ ﻞﻴﻗ .ةﺮﻳﺮﻫ ءﺎﺘﺸﻟا ﺔﻠﺣر ﻢﻬﻔﻟإ ﺶﻳﺮﻗ ﻒَﻟﺄﻴﻟ
مﻼﻟا ﺢﺘﻔﺑ
؛ﺔّﻴﻐُﻟ ﻲﻫو ،ﺮﻣﻷا ﻊﻣ ﺢﺘﻔﻟ وأ .موﺰﳎ ﻩﺮﺧﺂﻓ ﺮﻣﻷا ﻰﻠﻋ ﺮﺴﻜﻟ وأ .عﻮﻓﺮﻣ ﻩﺮﺧآو عرﺎﻀﻣ ﻞﻌﻓ ﻒﻟ و .ﺪﻴﻛﺄﺘﻠﻟ ﺰﳎ ﻩﺮﺧﺂﻓ ﺔﻔﻴﻌﺿ ﺔﻐﻟ يأ ةرﺎﺒﻌﻟا تﻼﻤﺘﳏ ﻦﻣ ﻩﺬﻫ ﻞﻜﻓ .ًﺎﻀﻳأ مو
ﺔﻧﺎﻨﻛ ﻦﺑ ﺮﻀﻨﻟا ﺪﻟو ﺶﻳﺮﻗو ﺲﻴﻠﻓ ﻩﺪﻠﻳ ﱂ ﻦﻣو
ﺮﻀﻨﻟﺎﻓ .ﻢﻫدﻻوأو ﻪﻗﻮﻓ ﻦﻣ اﺬﻛو ،ﻲﺷﺮﻘﺑ ﺲﻴﻟ ﻪﺴﻔﻧ ﺔﻧﺎﻨﻜﻓ ،ﻲﺷﺮﻗ ﻪﻗﻮﻓ ﻦﻣ دﻻوأ ﻦﻣ ﺪﺣﻷ لﺎﻘﻳ ﻻ ﲏﻌﻳ .ﻲﺷﺮﻘﺑ ﺪﻟو ﻦﻣ :لﺎﻗ ﺶﻳﺮﻗ ﻦﻋ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﻞﺌﺳ ﺎﳌ ﻪﻧﺈﻓ .ءﺎﻬﻘﻔﻟا ﺪﻨﻋ ﺶﻳﺮﻗ عﺎّﲨ ﻪﺗرﺎﻀﻨﻟ ﻪﺑ ﺐﻘﻟو .ﺮﻀﻨﻟا
ﺪﻟو ﻦﻣ ﺔﻧﺎﻨﻛ ﻰﻔﻄﺻا ﷲ نإ :مﻼﺴﻟاو ةﻼﺼﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﻪﻟﻮﻗ ﻦﻣ ﺢﻴﺤﺼﻟا ﰲ ﺎﻣ ﺔﻳاوﺮﻟا ﻩﺬﻫ شﺪﳜو .ﻪﻟﺎﲨو ﻪﻨﺴﺣو نأ ﻻإ .ﻰﻬﺘﻧا .ﻢﺷﺎﻫ ﲏﺑ ﻦﻣ ﱐﺎﻔﻄﺻاو ،ﻢﺷﺎﻫ ﲏﺑ ﺶﻳﺮﻗ ﻦﻣ ﻰﻔﻄﺻاو ،ﺔﻧﺎﻨﻛ ﻦﻣ ًﺎﺸﻳﺮﻗ ﻰﻔﻄﺻاو ،ﻞﻴﻋﺎﲰإ
،ﺔﻧﺎﻨﻛ ﺪﻟو ﻦﻣ ًﺎﺸﻳﺮﻗ ﻰﻔﻄﺻا داﺮﳌا نﻮﻜﻳ .ﺶﻳﺮﻗ عﺎّﲨ ﻪﻧﺄﻜﻓ ،ﻪﻴﻟإ ﻊﺟار ﺮﻀﻨﻟا ﻩﺪﻟو ﻦﻣ ﻞﺻﺎﳊا فﺮﺸﻟا نﺈﻓ
ﺎ ﲏﺒﻴﻟ ﺔﺒﻌﻜﻟا ةرﺎﺠﺣ ﺬﺧﻷ ؛ﻢﻫﲑﻏو ﲑﲪ ﰲ ﻦﻤﻴﻟا ﻦﻣ لﻼﻛ ﺪﺒﻋ ﻦﺑ نﺎﺴﺣ ءﺎﺟ ﺎﳌ ﺮﻀﻨﻟا ﻦﺑ ﻚﻟﺎﻣ ﻦﺑ ﺮﻬﻓو ﲑﲪ ﺖﻣﺰ او ،ﻩﺮﺳأو ﻪﻠﺗﺎﻘﻓ بﺮﻌﻟا ﻞﺋﺎﺒﻗ ﻊﻣ ﻪﺘﻠﺗﺎﻘﻣ ﱃإ جﺮﺧ ،ﺔﻠﺨﻨﺑ لﺰﻧو ،ﻪﻴﻟإ سﺎﻨﻟا ﺞﺣ ﻞﻌﳚو ًﺎﺘﻴﺑ ﻢﻀﻧا ﻦﻣو
ﺖﺒﻬﻓ ﻦﻤﻴﻟاو ﺔﻜﻣ ﲔﺑ تﺎﻤﻓ جﺮﺧو ،ﲑﺜﻛ لﺎﲟ ﻪﺴﻔﻧ ىﺪﺘﻓا ﰒ ،ﲔﻨﺳ ثﻼﺛ ﺮﺳﻷا ﰲ نﺎﺴﺣ ﺮﻤﺘﺳاو . ﻢﻬﻴﻟإ ﺐﻫذ ﻦﻣ ﻞﻌﻟ :لﻮﻗأو ،ﺢﻴﺤﺼﻟا ﻞﺑ ﺢﺻأ لوﻷاو .ﺮﺜﻛﻷا ﺪﻨﻋ ﺶﻳﺮﻗ عﺎّﲨ ﻮﻫو ،ﻩﺮﻣأ ﻼﻋو ﻩﻮﻤﻈﻋو ًاﺮﻬﻓ بﺮﻌﻟا ﺔﻔﺋﺎﻄﻟا ﻩﺬﻫ ﻊﻤﺘﳎ ﻪﻠﻌﺠﻓ رﻮﻬﻈﻟا لﺎﻤﻛ ﱃإ ﺮﻈﻧ ﻪﻴﻟإ ﻮﻘﻨﻣ
ْشﺮَﻗ ﲑﻐﺼﺗ ﻦﻣ ل ﲑﻐﺼﺗ ﻞﺻﻷا ﰲ ًﺎﺸﻳﺮﻗ نأ ﲏﻌﻳ
لﻮﻘﻨﳌا ﻮﻬﻓ ،ﰐﺄﻴﺳ ﺎﻤﻛ ﺶﻳﺮﻗ ﲔﺑو ﻢﻬﻨﻴﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟ ﻪﺑ ﻢﻫﻮﲰو ،ﺮﻀﻨﻟا ﺪﻟو ﱃإ ﲑﻐﺼﺘﻟا اﺬﻫ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﻞﻘﻧ ﰒ ،شﺮﻗ ﰲﺮﻌﻟا ﺮﺤﺒﻟا ﰲ ﺔﻤﻴﻈﻋ ﺔﺑاد ﻮﻫو ﺎﻬﻋﻼﺘﺑاو ﺎﻫﺮﻬﻗو ﺎﻬﻤﻈﻌﻟ ﺎﻬﻠﻛ ﺮﺤﺒﻟا باود ﺎﻬﻓﺎﳜ
ﻦﻔﺴﻟ ﺚﺒﻌﺗ ﺎﻬﺒﻠﻘﺗو
ﻓ ﺎ ﺮﻀﺗو ﺮﻣأ بﺎﻜﺗراو ﺢﻴﺤﺻ ضﺮﻏ ﻪﻠﻋﺎﻔﻟ ﺲﻴﻟ ﺎﻣ ﻮﻫو .ﺐﻌﻟو حﺮﻔﻛ ﺚﺒﻋ :لﺎﻘﻳ .ﺐﻌﻠﻟا ﺚﺒﻌﻟاو .ﺎﻫﺮﺴﻜﺘ
:ﺮﻌﺸﻟا ﰲ ءﺎﺟو .ﺔﺤﻠﺼﻣو ﺔﻤﻜﺣ ﲑﻐﺑ يأ ًﺎﺜﺒﻋ ﻢﻛﺎﻨﻘﻠﺧ ﺎﳕأ ﻢﺘﺒﺴﺤﻓأ :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ ،ةﺪﺋﺎﻔﻟا مﻮﻠﻌﻣ ﲑﻏ
ءﺎﳌا ﲔﳉ ﻰﻠﻋ ﻞﻴﺻﻷا ﺐﻫذ ىﺮﺟ ﺪﻗو نﻮﺼﻐﻟ ﺚﺒﻌﺗ ﺢﻳﺮﻟاو
78
او فاﺮ ﻷا ﱃإ ﺎﻬﻠﻴﲤ يأ .ﻩﺮﺸﻗ ﻪﻨِﻔﺴَﻳ ﻪﻨَﻔَﺳ :لﺎﻘﻳ .ﺔﻨﻴﻔﺳ ﻊﲨ ﲔﺘﻤﻀﺑ ﻦُﻔﱡﺴﻟاو .ﺎ ﺐﻌﻠﺗ ﺎ ﺄﻛ ﺐﻧاﻮﳉ
ﺖﻴﲰ ﻩرﺎﺒﺘﻋ و ،ﺪﻠﳉاو دﻮﻌﻟا ﻦْﻔَﺴﻛ ءﻲﺸﻟا ﺮﻫﺎﻇ ﺖﳓ ﻦْﻔﱠﺴﻟا :ﺐﻏاﺮﻟا لﺎﻗ .ءﺎﳌا ﻪﺟو ﺎﻫﺮﺸﻘﻟ ﺔﻨﻴﻔﺴﻟا ﻪﻨﻣو ﻞﻬﺳ بﻮﻛﺮﻣ ﻞﻛ ﺎ ﻪﺒُﺸﻓ ﺎﻬﻴﻓ زّﻮُﲡ ﰒ .ﺔﻨﻴﻔﺴﻟا رﺎﻨﻟ ﻻإ ﺎﻬﻴﻠﻋ قﺎﻄﺗ ﻻو
ﻦﻣ .ءﻲﺸﻟا ﻰﻠﻋ ةرﺪﻘﻟا ﻲﻫو ؛ﺔﻗﺎ ﻹا
ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ ﺾﻌﺑ ﺖﻌﲰ :يﺮﺸﳐﺰﻟا لﺎﻗ .ﺎﻬﻌﻓد ﻰﻠﻋ ﺔﻗﺎﻄﻟا داﺮﳌاو .ﺔﻗﺎﻄﻟا ﻢﺳﻻاو ﻪﻴﻠﻋو ﻪﻗﺎ أو .ﱳﺴﻧاﻮﺗ
ﱃإ اﺬﻫ ﺎﻨﻣﺎﻘﻣ ﲔﺑ ﺎﻤﻛ ﺔﻘﻠﳋا رّوﺪﻣ ﻮﻫ :لﺎﻘﻓ شﺮﻘﻟا ﱄ ﻒﺼﻳ ،ﺔﺒﻴﺷ ﲏﺑ ب ﺪﻨﻋ دﻮﻌﻗ ﻦﳓو ،ﺔﻜﲟ رﺎﺠﺘﻟا ﻠﻟ ضﺮﻌﺘﻳ نأ ﻪﻧﺄﺷ ﻦﻣو .ﺔﺒﻌﻜﻟا .قﱪﻟﺎﻛ ﻪﻬﺟو ﻰﻠﻋ ّﺮﻤﻴﻓ ﻞﻋﺎﺸﳌا ﺎﻬﻠﻫأ ﺬﺧ نأ ﻻإ ،ءﻲﺷ ﻩّدﺮﻳ ﻼﻓ رﺎﺒﻜﻟا ﻦﻔﺴ
:ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ لﺎﻗ :ﺮﺑﺎﻛﻷا ﺾﻌﺑ لﺎﻗ .ناﻮﻴﳊا ةﺎﻴﺣ ﰲ يﲑﻣﺪﻟا ﻩﺮﻛذ .رﺎﻨﻟا ﻻإ ﻞﻴﻠﻗ ﻩﺪﻨﻋ ءﻲﺷ ﻞﻛو ًﺎﺸﻳﺮﻗ ﺖﻴﲰ ﺖﻌﲨ ﺔﻠﻴﺒﻘﻟا ﻩﺬﻫ ﺖﻧﺎﻛ ﺎﳌو ،عﺎﻤﺘﺟﻻاو ﺾﺒﻘﺘﻟا شﺮﻘﺘﻟاو .ﺶﻳﺮﻗ ﻦﻣ ءﺎﻔﻠﳋا ﻮﻫو شﺮﻘﻟا نﻷ ؛
،ﻪﺘﻓﻼﺧ ﺢﺼﻳ ﻼﻓ ﻻإو ،ﻪﻔﻠﺨﺘﺳا ﻦﻣ قﻼﺧﻷ ًﺎﻌﻣﺎﺟ نﻮﻜﻳ نأ ﺐﳚ مﺎﻣﻹا ﻚﻟﺬﻛو .ﻊﻤﺘﳎ ﺾّﺒﻘﺘﻣ يﺮﲝ ناﻮﻴﺣ ﻻ ﻪﻧﻷ ةﻼﺼﻟا لاﻮﺣﻷا ﻦﻣ ﻪﻟو ،ﺪﺣاو مﺎﻣإ ﻰﻠﻋ ﺮﺼﳌا ﰲ عﺎﻤﺘﺟﻻا...ﺔﻌﻤﳉا م ﻷا ﻦﻣ ﻪﻟو عﻮﻤﻟﻤﺠا ﺪﺣاﻮﻟا ﻮﻬﻓ أ نﻮﻜﻳ ﺔﻋﺎﻤﳉا ﰲ ﺪﺣاو مﺎﻣإ ﻻإ ﺎﻬﻤﻴﻘﻳ ﻰﻬﺘﻧا نآﺮﻘﻠﻟ ًﺎﻌﲨ ﻢﻫﺮﺜﻛأ يأ ؛ﻢﻫأﺮﻗ
ﺎ اﻮﻬّﺒﺸﻓ ﺔﺑاﺪﻟ ﺶﻳﺮﻗ ﻪّﺒﺷ يأ
:ﻪﻟﻮﻘﺑ ﻩﺮﻛذ ﺎﻣ ﻪﻴﺒﺸﺘﻟا ﻪﺟوو .ةرﻮﻛﺬﳌا ﺔﻳﺮﺤﺒﻟا ﺔﻤﻴﻈﻌﻟا ﻞﻛﺆﺗ ﻻو ﻞﻛ ﺎ ﻷ
باود ﻞﻛ ﺔﺑاﺪﻟا ﻚﻠﺗ نﻷ يأ
ﻠﻛ ﻻو ،ﺎﻬﻠﻛ ﻞﺋﺎﺒﻘﻟا ﻞﻛ ﺶﻳﺮﻗ ﺔﻠﻴﺒﻗ ﻚﻟﺬﻜﻓ .ﺎﻬﻠﻛ نأ ﺎﻬﻨﻣ ﺪﺣأ رﺪﻘﻳ ﻻو ،ﺎﻬﻠﻛ ﺮﺤﺒﻟا ﺔﻠﻴﺒﻗ يأ ﺔﻠﻴﺒﻗ ﺎﻬ
لﺎﻗ ﺎﻤﻛ .ﺎﻬﻴﻨﻔﺗو ﺎﻬﻴﻠﻋ ﺐﻠﻐﺘﻓ ﻞﻓﺎﺳﻷا ﻰﻠﻋ ﺔﻄﻠﺴﻣ ﱄﺎﻋﻷا نﻷ ؛ﺖﻧﺎﻛ ﻰﻠﻌﺗ ﻻو ﻮﻠﻌﺗ
ﲑﻏ ﺔﺒﻟﺎﻏ ﻲﻫ ﲏﻌﻳ
ﻦﺑا لﺎﻗ .ﻩﺮﻣأ ﻰﻠﻋ ﺐﻟﺎﻏ ﷲو ،ﻒﻴﻨﳌا مﺮﳊا نﺎﻜﺳ ﻢ إ ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﻢﻬﻌﻣ ﷲ نﻷ ﺶﻳﺮﻗ ﺔﻠﻴﺒﻗ ﻚﻟﺬﻜﻓ ،ﺔﺑﻮﻠﻐﻣ ﰲ ﺔﺑاد ﻢﺳ ًﺎﺸﻳﺮﻗ ﺖﻴﲰ :ﻪﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر سﺎﺒﻋ ﻦﻣ ةذﻮﺧﺄﻣ ﻒﻨﺼﳌا ةرﺎﺒﻌﻓ .ﻰﻠﻌﺗ ﻻو ﻮﻠﻌﺗو ﻞﻛﺆﺗ ﻻو ﻞﻛ ﺮﺤﺒﻟا
ﻖﺋﺎﻘﳊا ب رأ ﻪﻴﻠﻋو ﻩﺮﻛذ ﺎﻣ ﻮﻫ ﺪﻤﺘﻌﳌاو ،ﺮﺧأ لاﻮﻗأ ﺔﻴﻤﺴﺘﻟا ﻪﺟو ﰲو .سﺎﺒﻋ ﻦﺑا مﻼﻛ ﻢﻴﻈﻌﺘﻠﻟ ﻢﺳﻻا ﺮّﻐُﺻو
ﻜﺗ ﺪﻗ ﲑﻐﺼﺘﻟا ﺔﻐﻴﺻ :ءﺎﻤﻠﻌﻟا لﺎﻗ .ﺾﻌﺒﻟا ﻢﻋز ﺎﻤﻛ ﻪﺘﻘﻴﻘﺣ ﻰﻠﻋ ﲑﻐﺼﺘﻟا نأ ﻻ ،ﻢﻴﻈﻋ شﺮﻗ :ﻞﻴﻗ ﻪﻧﺄﻛ نﻮ
ﻮﻟ اﺬﻛو .ﻢﻴﻈﻌﺘﻟا دارأ نإ ﺮﻔﻜﻳ ﻻ ﲑﻌُﺷ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﱯﻨﻟا ﺮﻌﺸﻟ لﺎﻗ ﻮﻟ اﺬﳍو ،ﻢﻴﻈﻌﺘﻟاو ﻒﻄﻌﻟا رﺎﻬﻇﻹ ﻊﺟﺮﻳ ﻪﻧﻷ ؛ﺮﻔﻜﻳ ﻻ سﺮﻔﻟا ﻞﻫأ ﺪﻨﻋ ﲑﻐﺼﺘﻟا ﻮﻫ يﺬﻟا ﰊﺮﻌﻟا فﺎﻜﻟ ،ﻚﻬﻠﻟا ﺪﺒﻋ :ﷲ ﺪﺒﻌﺑ ﻰﻤﺴﻣ ﺪﺣاﻮﻟ لﺎﻗ ﻓﺮﻋﺎﻓ .ﷲ ﺪﻴﺒﻋ ﰲ ﺎﻤﻛ ﷲ ﱃإ ﻻ ﷲ ﺪﺒﻋ ﱃإ ﻪ
ﻢﻴﺨﻔﺘﻠﻟ ﻪﻨﻋ ﺪﻴﻘﳌا لاﺪﺑإ ﰒ فﻼﻳﻹا قﻼ إو ﻖﻠﻌﺘﻣ ،ﻪﻨﻋ :ﻪﻟﻮﻗ
كﺮﺗو ﻢﻴﻈﻌﺘﻟا ﻢﻴﺨﻔﺘﻟاو .لﺰﳉا ﻖﻄﻨﳌا ﻦﻣو .رﺪﻘﻟا ﻢﻴﻈﻌﻟا ﻢﺨﻔﻟاو . ﻢُﺨَﺿو مُﺮَﻜﻛ ﻢُﺨَﻓ سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲو .لاﺪﺑﻹ ﻢﻴﺨﻔﺘﻟ ﻩﺎﻨﻌﻣ ﻪﻨﻋ ىدأ ﰒ ﻢﻴﻈﻌﺘﻠﻟ ًﻻوأ لﺎﻗ ﺚﻴﺣ ةرﺎﺒﻌﻟا ﰲ ﻒﻨﺼﳌا ﻦﻨﻔﺗ ﺪﻘﻓ .ﻰﻬﺘﻧا ﺔﻟﺎﻣﻹا قﻼ إو يأ .
لوأ ﻦﻣ ﻞﻴﻗ ﻮﻠﻓ ﻻإو ،ﻪﻴﻓ ﺔﻤﻌﻨﻟا ﻢﻈﻋ ﲑﻛﺬﺗو ،ﻩﺮﻣأ ﻢﻴﻈﻌﺘﻟ ﻪﻨﻋ ﻪﺑ ﺪﻴﻘﳌا لاﺪﺑإ ﰒ ،ًﻻوأ لﻮﻌﻔﳌا ﻦﻋ فﻼﻳﻹا زﺎﳉ ﻒﻴﺼﻟاو ءﺎﺘﺸﻟا ﺔﻠﺣر ﺶﻳﺮﻗ فﻼﻳﻹ :ﺮﻣﻷا ةﺰﻤﳍا ﺪﻌﺑ ء ﲑﻐﺑ فﻻﻹ ﺮﻣﺎﻋ ﻦﺑا أﺮﻗو
ﻒﻟأ رﺪﺼﻣ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ
ﻒﻟآ رﺪﺼﻣ ,أ ، ﺎﺘﻛ ﺐﺘﻛ :ﻢﳍﻮﻘﻛ ﻲﺛﻼﺜﻟا ،يﺮﺸﳐﺰﻟا رﺎﺘﳐ ﻮﻫ اﺬﻫو .ﺶﻳﺮﻗ ﺔﻔﻟاﻮﳌ يأ ،ًﻻﺎﺘﻗ ﻞﺗﺎﻗ ﻮﳓ ﻲﻋ ﺮﻟا
ءاﺮﻘﻟا نأ ﲔﻓﺮﳊا ﻦﻳﺬﻫ ﰲ ﻖﻔﺗا ﺎﻣ ﺐﻳﺮﻏ ﻦﻣو :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗ .ﻒﻟﺄﻴﻟ ءىﺮﻗو .ﻪﻟﻮﻗ ﻰﻠﻋ لﻮﻘﻟا اﺬﻫ ﱘﺪﻘﺗ ﺮﻬﻇﻷاو إ ﻰﻠﻋ اﻮﻘﻔﺗاو .ًﺎﻄﺧ ﺎ ﺎﺒﺛإ ﻰﻠﻋ ﻒﺣﺎﺼﳌا قﺎﻔﺗا ﻊﻣ ،لوﻷا ﰲ ﺎ ﻮﺒﺛو ءﺎﻴﻟا طﻮﻘﺳ ﰲ اﻮﻔﻠﺘﺧا ،ﱐﺎﺜﻟا ﰲ ءﺎﻴﻟا تﺎﺒﺛ
ﻂﳋا دﺮﳎ ﻻ ﺔﻳاوﺮﻟاو ﺮﺛﻷا نﻮﻌﺒﺘﻳ ءاﺮﻘﻟا نأ ﻰﻠﻋ ﻞﻴﻟد لدأ ﻮﻬﻓ ،ًﺎﻄﺧ ﻪﻴﻓ ﺎﻬ ﻮﻘﺳ ﻰﻠﻋ ﻒﺣﺎﺼﳌا قﺎﻔﺗا ﻊﻣ
79
80
ﻦﻣ رﺬﺣاو ﻚﻟذ ﻢﻠﻋﺎﻓ .ﺎﻬﺘﻠﲨ ﻦﻣ ﺎﻬﻌﻓد وأ ﺎﻬﺒﻠﺟ ﰲ ﻲﻌﺴﻟا نﺎﻛ ﺎﲟر ،بﺎﺒﺳأ ﻰﻠﻋ ﺔﻔﻗﻮﺘﻣ نﻮﻜﺗ ﺪﻗ ﺔﻴﺋﺰﳉا .ﻚﻟﺎﻬﳌا ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻞﺻ ﷲ لﻮﺳر ﻦﻋ
لﺎﻗ ﻪﻧأ ﻪﻨﻋ يور يأ ﺶﻳﺮﻗ فﻼﻳﻹ ةرﻮﺳ أﺮﻗ ﻦﻣ
ﺎ أ ﱃإ ةرﺎﺷإ ﻪﻴﻓ
رﻮﺳ ﻰﻤﺴﺗ ﺎﻤﻛ ةرﻮﺳ ﺶﻳﺮﻗ فﻼﻳﻹ ةرﻮﺳو ﻞﻴﻔﻟا ةرﻮﺳ نإ ﻞﻴﻗ ﺎﻣ دﺮﻳ ﻮﻫو .ﺶﻳﺮﻗ فﻼﻳﻹ ةرﻮﺳ ﻰﻤﺴﺗ ،ﺶﻳﺮﻗ ة
ﻩﺪﻨﻋ ﺖﺑ ﲑﻏ ﺚﻳﺪﳊا نﻮﻜﻳ نأ ﻻإ ،ةﺪﺣاو ﺔﺒﻌﻜﻟ فﺎ ﻦﻣ دﺪﻌﺑ تﺎﻨﺴﺣ ﺮﺸﻋ ﷲ ﻩﺎﻄﻋأ
ﻞﻛ ﺔﻠﺑﺎﻘﲟ يأ
ﻞﺟﺮﻟا ﺐﻌﻛ :ﺐﻏاﺮﻟا لﺎﻗ .ﺪﻣآ ﺮﺑدﺮﻛ ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ .راد ﺎ و ﺔﺒﻌﻜﻟا لﻮﺣ فﺎ و .ﺎ ﻒﺋﺎ ﻰﻘﺘﻠﻣ ﺪﻨﻋ يﺬﻟا ﻢﻈﻌﻟا
ﻲّﲰ ﺖﻴﺒﻟا نأ ﺮﻫﺎﻈﻟاو .ﻰﻬﺘﻧا ﺔﺒﻌﻜﻟا ﺖﻴﲰ ﺎ و ،ﻊﻴﺑﱰﻟا ﰲ ﺎﻬﺘﺌﻴﻫ ﻰﻠﻋ ﺖﻴﺑ ﻞﻛ ﺔﺒﻌﻜﻟاو .قﺎﺴﻟاو مﺪﻘﻟا ثﺪﺣ ﰒ ،ﱘﺪﻘﻟا ﻞﻜﺸﻟا ﰲ ﻞﻜﺸﻟا ﺚﻠﺜﻣ ﻮﻬﻓ ،نﺎﻛرأ ﺔﺛﻼﺛ ﻰﻠﻋ ﺐﻌﻜﻣ ﻞﻜﺷ ﻪﻧﻷ ﺐﻌﻜﻟ ًﺎﻬﻴﺒﺸﺗ ﺔﺒﻌﻜﻟ
ﻟاو ﻲﻜﻠﳌاو ﻲﳍﻹا ﺮ ﺎﳋا ﱃإ ةرﺎﺷإ ﻊﻴﺑﱰﻟا ﻪﻠﳏ اﺬﻫ ﺲﻴﻟ ﻞﻴﺼﻔﺗ ﻪﻟو ،ﱐﺎﻄﻴﺸﻟاو ﱐﺎﺴﻔﻨ
ﺎ ﻒﻜﺘﻋاو :ﺐﻏاﺮﻟا لﺎﻗ
ﻰﻠﻋ ﺪﺠﺴﳌا ﰲ سﺎﺒﺘﺣﻻا ﻮﻫ عﺮﺸﻟا ﰲ فﺎﻜﺘﻋﻻاو .ﻢﻴﻈﻌﺘﻟا ﻞﻴﺒﺳ ﻰﻠﻋ ﻪﺘﻣزﻼﻣو ءﻲﺸﻟا ﻰﻠﻋ لﺎﺒﻗﻹا فﻮﻜﻌﻟا ،ﻪﺑﺮﻟ ةدﺎﺒﻌﻟ ﺮﻣأو ﺖﻴﺒﻟا ﺎﻬﻴﻓ ﺮﻛذ ﻪﻧﻷ ﺮﻫﺎﻇ ةرﻮﻛﺬﳌا تﺎﻨﺴﳊ ةرﻮﺴﻟا ﺔﺒﺳﺎﻨﻣ ﻪﺟوو .ﺔﺑﺮﻘﻟا ﻞﻴﺒﺳ ﻪﻧأ ﻚﺷ ﻻو
ﰲ ﻞﺧدأو ،ﻪﺑ ﻪّﺼﺧ ﺖﻴﺒﻟا ﰲ ﻞﻤﻋ ﻞﻀﻓأ فاﻮﻄﻟا نﺎﻛ ﺎﳌو .دﻮﺠﺴﻟا ﻊﻛﺮﻟاو ﲔﻔﻛﺎﻌﻟاو ﲔﻔﺋﺎﻄﻠﻟ ﻊﺿو ﺎﳕإ ﻰﻠﻋ ﺔﻓﻮﻗﻮﻣ ﺎ أ ﱃإ ةرﺎﺷإ ﺔﺑﻮﺜﳌا نﺎﻴﺑ ﰲو .ةﻼﺼﻟا ﺪﻌﺑ ةﻼﺼﻠﻟ رﺎﻈﺘﻧا فﺎﻜﺘﻋﻻا ﰲ نﻷ ؛ةﻼﺼﻟا فﺎﻜﺘﻋﻻا ﻦﻋ ﲔﻘﺘﳌا ﻦﻣ ﻻإ ﷲ ﻞﺒﻘﺘﻳ ﻻ ذإ ؛ﺔﺼﻟﺎﺧ ةدﺎﺒﻋ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نأ ىﺮﺗ ﻻأ .ﺔﻴﻧﺎﺴﻔﻨﻟا ضاﺮﻏﻷاو قﺎﻔﻨﻟاو ء ﺮﻟاو كﺮﺸﻟا
،ًﺎﻛاﱰﺷا ﻻو ًﻻﻼﻘﺘﺳا ﻻ ،مﺎﻨﺻﻷا ﻦﻣ ﻪﻟﻮﺣو ﻪﻗﻮﻓو ﻪﻴﻓ ﺎﻣ ﻻو ،ﻪﺴﻔﻧ ﺖﻴﺒﻟا ﻻ يأ .ﺖﻴﺒﻟا اﺬﻫ بر اوﺪﺒﻌﻴﻠﻓ :لﺎﻗ .ﺔﻴﻠﻜﻟا ﺔﻨﻄﻠﺴﻟا ﻪﻠﻓ ﺔﻴﺗاﺬﻟا ةﺪﺣﻮﻟا ﻪﻟو ،كﺮﺸﻟا ﻦﻋ ءﺎﻛﺮﺸﻟا ﲎﻏأ ﷲ نﺈﻓ
نﻮﻋﺎﳌا ةرﻮﺳ ﺖﺳ وأ ﻊﺒﺳ ﺎﻬﻳآو ﺔﻴﻜﻣ
ﻢﻴﺣﺮﻟا ﻦﲪﺮﻟا ﷲ ﻢﺴﺑ
ﺖﻳأرأ) ( ﺎﻣإ ﺖﻳأرو .ﺐﺠﻌﺘﻟاو ﻢﻬﻔﻟا ﻪﻧﺄﺷ ﻦﻣ ﻞﻗﺎﻋ ﻞﻜﻟ مﺎﻋ وأ ،ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﷲ لﻮﺳﺮﻟ بﺎﻄﳋا
وأ ﻦﻳﺪﻟ بﺬﻜﻳ يﺬﻟا تﺮﺼﺑأ ﻻأ :لﺎﻗ ﻪﻧﺄﻛ ،لﻮﺻﻮﳌا ﻮﻫو ﺪﺣاو لﻮﻌﻔﻣ ﱃإ ىﺪﻌﺘﻴﻓ ،نﺎﻓﺮﻌﻟا ﲎﻌﲟ وأ ﺔﻳﺮﺼﺑ ﺔﻴﻤﻠﻋ ﺎﻣإو .ﻪﺘﻓﺮﻋأ ،ﻮﻫ ﻦﻣ يﺮﺸﳐﺰﻟا ﻩرﺪﻗ فوﺬﳏ ﱐﺎﺜﻟاو ،لﻮﺻﻮﻣ لوﻷا ﲔﻨﺛا ﱃإ ىﺪﻌﺘﻴﻓ ،ﱐﱪﺧا ﲎﻌﲟ نﻮﻜﻴﻓ
ﻚﻟذ ﻞﻌﻔﻳأ ،ﻪﻠﺋﻻد رﻮﻬﻇ ﺪﻌﺑ ﻦﻳﺪﻟ بﺬﻜﻳ يﺬﻟا اﺬﻫ ﻞﻗﺎﻋ ﺖﻳأرأ ﲎﻌﳌاو .ءﻰﻄﳐ وأ ﻮﻫ ﺐﻴﺼﻣأ ﱯ ﺮﻘﻟاو ،ضﺮﻏ ﲑﻏ ﻦﻣ ﻪﺴﻔﻧ ﱃإ ﺔﻳﺪﺑﻷا ﺔﺑﻮﻘﻌﻟا ﺮﳚ نأ ﻞﻗﺎﻌﻟ ﻖﻴﻠﻳ ﻒﻴﻜﻓ !؟ضﺮﻐﻟ ﻻ ﻖﻴﻠﻳ ﻒﻴﻜﻓ !؟ﺎﻴﻧﺪﻟا ﻞﺟﻷ وأ
ﺦﻴﺸﻟا ﻦﺑا ﻲﺷاﻮﺣ ﰲ ﺎﻤﻛ !؟ﻞﻴﻠﻘﻟ ﲑﺜﻜﻟا ﻊﻴﺒﻳ نأ ﻞﻗﺎﻌﻟ ﺐﺠﻌﺘﻟا ﻩﺎﻨﻌﻣ مﺎﻬﻔﺘﺳا
اﺬﻫ ﻦﻣ ضﺮﻐﻟا ﲏﻌﻳ
ﺐﺠﻌﺘﻳ ﺎﳑ ﺔﻟﺎﳊا ﻩﺬﻫ نﺈﻓ !؟ﻪﺴﻔﻧ ضﺮﻋ اذﺎﳌو !؟ﺐﻜﺗرا اذﺎﻣ ً ﻼﻓ ﺖﻳأرأ :ﻚﻟﻮﻘﻛ ،ﺐﺠﻌﺘﻟا ﻮﻫ مﺎﻬﻔﺘﺳﻻا ﺔﻴﺷﺎﻐﻟا لوأ ﰲ مﺎﻘﳌا اﺬﻫ ﻞﻴﺼﻔﺗو .ﻪﻨﻣ ﺐﺠﻌﻟا ﻪﻨﻣ ﻰﻀﻘُﻳ ﺎﳑ ﻪﻧﺈﻓ ،ﻪﻴﻟإ ﻊﺟرﺎﻓ
ًﺎﻗﺎﳊإ ةﺰﳘ ﻼﺑ ﺖﻳرأ ءىﺮﻗو
عرﺎﻀﳌ ىأﺮﻳ ﻪﻠﺻأ نﻷ ؛ىﺮﻳ ﻮﻫو ﻪﻋرﺎﻀﲟ ﻪﻟ ًﺎﻗﺎﳊإ ﺐﺟﻮﳌا مﺪﻋ ﻊﻣ ،ﺖﻳأر ﻦﻣ ةﺰﻤﳍا فﺬﲝ ﻲﺋﺎﺴﻜﻟا أﺮﻗ ﲏﻌﻳ
ﰲ ﻪﻟ ﻪﺘﻛرﺎﺸﻣ ﻊﻣ ىرأ ﻮﻫو لﺎﻌﻓﻷا ب ﻲﺿﺎﻣ نود ﻪﻋرﺎﻀﲟ ﻖﳊأ ﺎﳕإو .ﻪﻠﳏ ﰲ فﺮﻋ ﺎﻤﻛ ﻞﻌﻔﻴﻛ ؛ﺔﻳﻮﺿﺎﳌا
ﻪﺘﺑاﺮﻗ يذ ﱃإ ﻞﻴﳝ ﺎﳕإ ءﻲﺸﻟاو ،ﺔﻘﻴﻘﳊا ﰲ ﻪﻨﻋ ﱯﻨﺟأ ﻪﻧﻷ ﺎﻫﺮﻣأ ﻞّﻬﺳ مﺎﻬﻔﺘﺳﻻا فﺮﲝ ﺎﻫﺮﻳﺪﺼﺗ ﻞﻌﻟو
ﺮﻣأ يأ
فﺬﺣ ﺮﻣأ ﻞﻌﺟ ةزﻮﻤﻬﳌا ﺔﻤﻠﻜﻟا لوأ ﰲ مﺎﻬﻔﺘﺳﻻا فﺮﺣ عﻮﻗو نأ ﲏﻌﻳ ؛ﺎﻬﻓﺬﺣ يأ ةﺰﻤﳍا ﺮﻣأ وأ ،ةءاﺮﻘﻟا ﻩﺬﻫ
81
82
83
بﻮﺠﶈا ﻲﻠﺼﳌا ﻮﻠﳜ ﻻ ذإ ؛لﺎﳊا ﺪﺘﺷﻻ ،ﰲ :لﺎﻗ ﻮﻟو .ﻦﻋ ﲎﻌﻣ اﺬﻬﻓ .ﻞﻌﻔﻳ اذﺎﻣ يرﺪﻳ ﻻو ﻊﻓﺮﻳو ﺾﻔﺨﻴﻓ مﺎﻘﳌا ﰲ ﻢﺋﺎﻗ ﺲﳊا ﻦﻋ ﺦﻠﺴﻨﻣ ﻪﻧﺈﻓ ،ﻞﻣﺎﻜﻟا ﻒﺷﺎﻜﳌا لﺎﺣ فﻼﲞ ،ﺲﻔﻧ ﺚﻳﺪﺣو ﺔﺳﻮﺳو ﻦﻋ ﺺﻗﺎﻨﻟا ﺖﻠﻗ نﺈﻓ .ةﺎﺟﺎﻨﳌا مﺎﻘﻣ ﻮﻫ يﺬﻟا ،ﻲﺧزﱪﻟا ﺮﺠﻔﻟا ةﻼﺻ ﻦﻋ ﺲﻳﺮﻌﺘﻟا ﺔﻠﻴﻟ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﱯﻨﻟا ﺎﻬﺳ ﺪﻗ :
ﻻ ﻞﺑ ،ﻩﲑﻏ ﻮﻬﺳ ﻰﻠﻋ ﻩﻮﻬﺳ سﺎﻘﻳ ﻼﻓ ﻊﻳﺮﺸﺘﻟاو ءﺎﻀﻘﻟا ﻞﻴﺒﻗ ﻦﻣ ﻚﻟذ :ﺖﻠﻗ ؟ﺮﺼﻌﻟا ةﻼﺻ ﻦﻋ قﺪﻨﳋا مﻮﻳو ﺚﻳﺪﳊا ﰲ درو ﺎﻤﻛ ،ﻪﺒﻠﻗ ﲔﻋ مﺎﻨﻳ ﻻو ،ﻪﺒﻟﺎﻗ ﲔﻋ مﺎﻨﻳ ﻪﻧﻷ ﻪﻴﻟإ ﺔﺒﺴﻨﻟ ﻮﻬﺳ نوؤاﺮﻳ ﻢﻫ ﻦﻳﺬﻟا)
( 232
ﻟا رﺮﻛ ﻦﻳﺬ
نﻮﻠﺗﺎﻘﻴﻛ نﻮﻴﺋاﺮﻳ نوؤاﺮﻳ ﻞﺻأو .ﻢﺳﻻا ﻰﻠﻋ ﻞﻌﻔﻟا ﻒﻄﻋ عﺎﻨﺘﻣﻻ ﻢﻬﻴﻠﻋ ءﺎﻨﺜﻟا ﻢﻫوُﲑﻟ ﻢﳍﺎﻤﻋأ سﺎﻨﻟا نوﺮﻳ
ﻦﻣ
ﻲﻫو ،ةاءاﺮﳌا ﻦﻣ نوؤاﺮﻳ نﺈﻓ ﺔﻠﻋﺎﻔﳌا ﲎﻌﳌ نﺎﻴﺑ ﻮﻫو ،ﻪﺘﻳأرأ ﻪﻠﺻأو .ءﻲﺸﻟا ﻪﺘﻳرأ :لﺎﻘﻳ .ندﻮﳕ ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ .ةءارﻹا ندﺮﻛ ﻰﺴﻛراﺪﻳد ىاﺮﺑ رﺎﻛ ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ ء ﺮﻟاو .ﲎﻌﲟ ﺐﻠﻘﻟا ﻰﻠﻋ ة اﺮﻣ ﻢﻫ ارو ةاءاﺮﻣ ﻢﻬﻴﺋاﺮﻳ سﺎﻨﻟا نﻼﻓ ىأر :لﺎﻘﻳ .
ﰲ لﺎﻗ ﺎﻤﻛ ﻢﻫءﺎﻨﺛ سﺎﻨﻟا ﻢﻬﻳﺮﻳو :لﻮﻘﻳ نأ نود ،ءﺎﻨﺜﻟا ﻢﻫوﲑﻟ :لﺎﻗ ﺎﳕإو .لﺎﻌﻓﻹا ﻦﻣ ةذﻮﺧﺄﻣ ﺎ أ ﱃإ ةرﺎﺷإو ﻮﺳ ،سﺎﻨﻟا ءﺎﻨﺛ ضﺮﻐﻟ ﻪﻟﺎﻤﻋأ سﺎﻨﻟا يﺮُﻳ ﻦﳌ ﻻإ لﺎﻘﻳ ﻻ فﺮﻌﻟا ﰲ ﻲﺋاﺮﳌا نﻷ فﺎﺸﻜﻟا .ﻻ وأ ءﺎﻨﺜﻟا ُسﺎﻨﻟا ﻩارأ ءا
ﻻ ءﺎﻨﺜﻟا نﻷ ؛زﺎﻟﻤﺠاو ﺔﻘﻴﻘﳊا ﲔﺑ ﻊﻤﳉا مﺰﻠﻳ ﺬﺌﻨﻴﺤﻓ :ﱵﻔﳌا يﺪﻌﺳ لﺎﻗ ،ﻪﻤﻴﻈﻌﺘﺑ ﺮﻌﺸﻳ ﺎﻣ ﻞﻌﻓ ءﻲﺸﻠﻟ ءﺎﻨﺜﻟاو ﰒ .ﻰﻬﺘﻧا ﺔﻓﺮﻌﳌا ﲎﻌﲟ ﺔﻳؤﺮﻟا ﻦﻣ ةاءارﻹا ﻞﻌﺟ ﻞﻋو ،زﺎﻟﻤﺠا مﻮﻤﻋ ﻰﻠﻋ لﻮﻤﳏ اﺬﻫ :ﺖﻠﻗ .ﺔﻳﺮﺼﺒﻟا ﺔﻳؤﺮﻟا ﻪﺑ ﻖﻠﻌﺘﻳ ء ﺮﻟا ﺔﻘﻴﻘﺣ ﻪﺒﻠ و ﻖﳊا ﻮﻫ ﺎﳕإ ﺢﻴﺤﺼﻟا ضﺮﻐﻟاو ،ةﺪﺳﺎﻔﻟا ضاﺮﻏﻷا ﻦﻣ ﻚﻟذ نﻷ ؛ةدﺎﺒﻌﻟ ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﺎﻣ ﺐﻠ
نﻮﻋﺎﳌا نﻮﻌﻨﳝو) ( 233
ﻦﻣ لﻮﻋﺎﻓ نﻮﻋﺎﳌاو .ﻞﻌﻔﻟا ﻰﻠﻋ ﻞﻌﻔﻟا ﻒﻄﻋ ﻦﺴﺤﻓ ﻞﻌﻓ ﻪﻧﻷ ؛نﻮﻌﻨﳝ ﻢﻫ ﻦﻳﺬﻟاو :ﻞﻘﻳ ﱂ
ﻪﻟﻮﻘﺑ ﻩﺮﺴﻓ اﺬﻟو ،ﻞﻴﻠﻘﻟا ءﻲﺸﻟا ﻮﻫو ﻦﻌﳌا ةﺎﻛﺰﻟا
ﻫو ،ﺮﺸﻌﻟا ﻊﺑر ةﺎﻛﺰﻟا نﻷ نﻮﻋﺎﳌا نأ ﻰﻠﻋ لدو .ﲑﺜﻛ ﻦﻣ ﻞﻴﻠﻗ ﻮ
ﺔﻐﻠﺑ نﻮﻋﺎﳌا :ﺚﻴﻠﻟا ﻮﺑأ لﺎﻗ .نآﺮﻘﻟا ﻦﻣ ﻊﺿاﻮﳌا ﺮﺜﻛأ ﰲ ىﺮﺧﻷا ﺔﻨﻳﺮﻗ ﺎﳘاﺪﺣإ ذإ ؛ةﻼﺼﻟا ﺪﻌﺑ ﻩﺮﻛذ ةﺎﻛﺰﻟا ﻮﻫ ﺎﻤﻛ ﲑﺧﻷا ﺐﺳﺎﻨﻳ لﻮﻘﻟا اﺬﻫو .ءﺎﳍا ﻦﻣ ضﻮﻋ ﻒﻟﻷاو ،ﺔﻧﻮﻌﻣ نﻮﻋﺎﳌا ﻞﺻأ :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗو .لﺎﳌا ﺔﺸﺒﳊا ﻪﻴﻟإ ةرﺎﺷﻹا ءﻲﺠﻴﺳ ةدﺎﻌﻟا ﰲ روﺎﻌﺘُﻳ ﺎﻣ وأ
ﰲ سﺎﻨﻟا ﻪﻟواﺪﺘﻳ يأ ؛ﻢﻬﻨﻴﺑ ﺎﻤﻴﻓ ﻩﻮﻟواﺪﺗ اذإ ءﻲﺸﻟا اورﻮﺘﻋا :لﺎﻘﻳ
ل ﺮﻐﻟاو ﺔﻌﺼﻘﻟاو ةﺮﺑﻹاو ﻮﻟﺪﻟاو رﺪﻘﻟاو سﺎﻔﻟاو لﻮﻌﳌاو ﻞﻴﻜﻟا ﻞﺜﻣ ةرﺎﻋﻹ ًﺎﻀﻌﺑ ﻢﻬﻀﻌﺑ ﲔﻌﻳو ،ﺔﻳرﺎﻌﻟ ةدﺎﻌﻟا فﺮﻌﻳو .ﻚﻟذ ﻮﳓو ﺢﻠﳌاو رﺎﻨﻟاو ءﺎﳌاو ناﺰﻴﳌاو ﺔﺣﺪﻘﳌاو موﺪﻘﻟاو تﲑﻌﺘﺳا اذإ ماﺮﺣ ءﺎﻴﺷﻷا ﻩﺬﻫ ﻊﻨﻣ نأ مﺬﻟا ﻦﻣ
وأ ﻞﻌُﻓ ﺎﻣ ﻮﻬﻓ ،ﺢﻠﻤﺘﺴﻣ ﻎﺋﺎﺳ ﻦﳊ ﻪﻟوأ ﰲ ﺪﳌاو ،نﻮﻌﻟا ﻦﻣ لﻮﻌﻔﻣ نوﻮﻌﻣ ﻒﻔﳐ نﻮُﻌَﻣ نﻮﻋﺎﳌا ﻞﺻﺄﻓ .ةروﺮﺿ ءﺎﻔﻟا ﲑﺧﺄﺘﺑ لﻮﻔﻌﻣ ﻮﻬﻓ ﺔﺑﻮﻠﻘﻣ نﻮﻋﻮﻣ ﺔﻴﺋاﺰﺟ ءﺎﻔﻟاو
فوﺬﳏ طﺮﺸﺑ ﺎﻫﺪﻌﺑ ﺎﻣ ﻂﺑﺮﻟ ﻞﻳﻮﻓ ﰲ ءﺎﻔﻟا يأ اذإ ﲎﻌﳌاو
مﺪﻋ نﺎﻛ ﻦﻳﺪﻟا ﻒﻌﺿ ﻦﻣ ﻢﻴﺘﻴﻟ ةﻻﺎﺒﳌا
.ﺔﻳﺪﻌﺴﻟا ﻲﺷاﻮﳊا ﰲ ﺎﻤﻛ داﺮﻄﺘﺳﻻﺎﻛ ﱁإ ﻞﻳﻮﻓ :ﻪﻟﻮﻗ نﻮﻜﻴﻓ اﺬﻫ ﻰﻠﻋو
ﻦﻣ ًﺎﺒﺒﺴﺘﻣ بِّﺬﻜﳌا ةﻻﺎﺒﻣ مﺪﻋ نﺎﻛ اذإ ﻪﻧﺈﻓ ،ﻢﻈﻨﻟا نﻮﻤﻀﻣ ﻪﻴﻠﻋ ﻪّﺒﻨﻳ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ يأ .ﻦﻳﺪﻟا ﻒﻌﺿ ﻦﻣ :ﻪﻟﻮﻗو ﻴﻘﻳ ﺪﻘﻋ ةوﺎﺧرو ﻪﻨﻳد ﻒﻌﻀﻟ بِّﺬﻜﳌا ﲑﻏ ةﻻﺎﺒﻣ مﺪﻋ نﻮﻜﻳ ،ﻪﺒﻳﺬﻜﺗ ﻪﺿﺎﻘﺘﻧﻻ ﻞﻣ ﻪﻴﻓ :ﱵﻔﳌا يﺪﻌﺳ لﺎﻗ .ﻪﻨ
نأ ﺮﻫﺎﻈﻟاو .ﻪﻴﻟإ ةرﺎﺷﻹا تﺮﻣ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ ،ﰒﻹاو ﻒﻌﻀﻟا ﻦﻣ ﺪﻌﻳ ﻻ ﻪﻧﺈﻓ يأ .ﻰﻬﺘﻧا ﲔﻜﺴﳌا مﺎﻌ ﻰﻠﻋ ﺾﳊا كﱰﺑ ﻪﺟاﺮﺧﻹ ﻢﻴﺘﻴﻟ ﺪﻴﻴﻘﺘﻟا ﺦﻴﺑﻮﺘﻟاو مﺬﻠﻟ ﺐﺟﻮﳌاو
.ندﺮﻛ شزﺮﺳ ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ .حﺪﳌا ﺪﺿ مﺬﻟا ﱵﻟا ةﻼﺼﻟا ﻦﻋ ﻮﻬﺴﻟﺎﻓ
232 Mâûn 107/6.
233 Mâûn 107/7.
84
85
86
87
88
89
ﻪﻴﻠﻋ ﲔﻠﺳﺮﳌا ﺪﻴﺳ ﺔﻳرذ ﻦﻣ ﺎﻤﻬﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر ﲔﺴﳊاو ﻦﺴﳊﺎﻓ ،مﺎﻌﻧﻷا ةرﻮﺳ ﰲ مﻼﺴﻟا ﺎﻤﻬﻴﻠﻋ حﻮﻧ ﺔﻳرذ ﻦﻣ ﻢﻬﻴﻠﻋو ﻪﺘﻳرذ ىذآ ﺪﻘﻓ ﺎﳘاذآ ﻦﻣو ،ﺎﻤﻬﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر ءاﺮﻫﺰﻟا ﺔﻤ ﺎﻓ ﺎﻤﻬﻣ ﻪﻴﻟإ ﺎﻤ ﺎﺴﺘﻧا ﻊﻣ ،مﻼﺴﻟاو ةﻼﺼﻟا ﻦﻣ ﺔّﻴﻠﻌُﻓ ﺔّﻳرﺬﻟاو .ةﺪﺴﻔﻟا ةﺪﺴﳊا ﺔﻠﻬﳉا ﻢﻫ ﻚﺌﻟؤأ ،اﻮﻠﻌﻓ ﺎﻣ اﻮﻠﻌﻔﻓ ﺔﻴﻣأ ﻮﻨﺑ اﺬﻫ ﺮﻜﻧأو .ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ
ﲨ ًﺎﻀﻳأ رﺬﻟاو .ﻖﻳﺮﻔﺘﻟا ﻮﻫو ،ﺚﺒﻟا ﲎﻌﲟ ﺢﺘﻔﻟ ّرﺬﻟا .رذ ﰊ ﲏﻛو ًارذ ﻞﺟﺮﻟا ﻲﲰ ﻪﻨﻣو ،ﻞﻤﻨﻟا ﺮﻐﺻأ ﻲﻫو ةرذ ﻊ
.رﺬﻟا ﺔﺌﻴﻬﻛ ﻪﺒﻠﺻ ﻦﻣ مدآ ﻞﺴﻧ جﺮﺧأ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نﻷو ،ضرﻷا ﰲ ﻢﻬﺜﺑ ﺪﻗ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نﻷ ﺔﻳرذ ﲔﻠﻘﺜﻟا ﻞﺴﻧ ﻲُﲰو ﺖﻘﺒﺳو ءﺎﻴﻟاو واﻮﻟا ﺖﻌﻤﺘﺟﺎﻓ ، ترﺎﺼﻓ ةﺰﻤﳍا ﺖﻨّﻴُﻟ ةءورُذ ﻪﻠﺻأو ،ﻖﻠﳋا ﲎﻌﲟ ءرﺬﻟا ﻦﻣ ﺔﻟﻮﻌﻓ وأ ﺎﳘاﺪﺣأ
.ﺔﻳرذ ترﺎﺼﻓ ،ءﺎﻴﻟا ﻢﻠﺴﺘﻟ ﺔﻨﻛﺎﺴﻟا ءﺎﻴﻟا ﻞﺒﻗ ﺎﻣ تﺮﺴﻛ ﰒ ،ءﺎﻴﻟا ﰲ ءﺎﻴﻟا ﺖﻤﻏدأو ،ء واﻮﻟا ﺖﺒﻠﻘﻓ نﻮﻜﺴﻟ :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ ،ﻢﻬﻨﻣ دﻻوﻷا أرذ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نﻷ ﺔﻳرذ ء ﻵا ﻲﲰو ،ء ﻵا ﻦﻣ ﻢﻫأرذ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نﻷ ﺔﻳرذ دﻻوﻷا ﻲﲰو
ﻚﻠﻔﻟا ﰲ ﻢﻬﺘﻳرذ ﺎﻨﻠﲪ أ ﻢﳍ ﺔﻳآو ﻢﻫء آ يأ .نﻮﺤﺸﳌا
ﻚﺘﻴﺻ ﻦﺴﺣو ﻦﺴﺣو ﻞﻤﺤﻴﻓ ﻦﺴﳊا ﺮﻛﺬﻟا ﺖﻴﺼﻟا
ﺮﻛﺬﻟا ﻮﻫو .كﺮﻛذ ﻚﻟ ﺎﻨﻌﻓرو :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ ،مﻼﻜﻟا ﻊﻓر ﻻ ﻪﻌﻓرو تﻮﺼﻟا رﺎﺸﺘﻧا ﻪﻠﺻأو ،ﺪﻳﺮﺠﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﻚﺘﻴﺻ اذإ ءﺎﻨﺒﻟا ﰲ ةر و ،ﺎﻫﺮﻘﻣ ﻦﻋ ﺎﻬﺘﻴﻠﻋأ اذإ ﺔﻋﻮﺿﻮﳌا مﺎﺴﺟﻷا ﰲ ةر لﺎﻘﻳ ﻊﻓﺮﻟا نﺈﻓ .ﻦﺴﳊا ءﺎﻨﺜﻟاو ﻞﻴﻤﳉا ،ﻪﺘﻟﻮ
ﺎﻬﺘﻓﺮﺷ اذإ ﺔﻟﺰﻨﳌا ﰲ ةر و ،ﻪﺘﻫّﻮﻧ اذإ ﺮﻛﺬﻟا ﰲ ةر و ﻚﻠﻀﻓ ر آو
ﻰﻠﻋ لﺪﻳ ﺎﻣ لﻮﺼﺣ ءﻲﺸﻟا ﺮﺛأو .ﻚﻟﺎﻤﻛو
ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﱯﻨﻟا ﻪﺑ دﺮﻔﺗ ﺪﻗو ،ﻞﻀﻔﺘﻠﻟ رﺎﺜﻳﻹاو ﻞﻀﻔﻠﻟ رﺎﻌﺘﺴﻳو نﺎﺴﻧﻹا مرﺎﻜﻣ ﻦﻣ ىوﺮﻳ ﺎﻣ ﺮﺛﺂﳌاو ،ﻩدﻮﺟو ﻦﻣ ﻪﻟ ًﺎﻔﻳﺮﺸﺗ ﻞﺋﺎﺼﺧو ﲑﺳو ﻞﺋﺎﻀﻓو ر ﻢﻠﺳو ﺎﻫﺮﻛﺬﺑ ﺔﻧﻮﺤﺸﻣ ﺐﺘﻜﻟاو ،ىرﻮﻟا نود
ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا مﻮﻳ ﱃإ ﻖﻠﻌﺘﻣ
ﱃإ ﺮﻣﻷا ﻲﻬﺘﻨﻳ نأ ﱃإ ناروﺪﻟا ﺮﻣو نﺎﻣﺰﻟا ﻪﺟو ﻰﻠﻋ ق ﻪﻠﻀﻓ ر آو ﻪﺘﻴﺻو ﻦﺴﺣو ﻪﺘﻳرذ ﻦﻣ ﻞﻜﻓ .ﻰﻘﺒﺗ :ﻪﻟﻮﻘﺑ ﺪﺑﻷا ﱃإ ﺪﻤﺼﻟا ﺪﺣﻷا ﻪﻤﺘﻳو ،ﺪﺣأ ﻪﺌﻔﻄﻳ ﻻ ﻲﳍﻹا ﻊﻤﺸﻟﺎﻓ ،ﻩاوﺎ ُﲪ ﻒﺻﻮﻟا ﺖﲢ ﻞﺧﺪﻳ ﻻ ﺎﻣ ةﺮﺧﻵا ﰲ ﻚﻟو
ﺮﻫاﻮﻇ ﺎﳍ ﺔﲪﺮﻟا ﻚﻠﺗو ،ةﺮﺧﻵا ﰲ ﺔﲪر ﺔﺌﻣ ﻦﻣ ﺪﺣاو ءﺰﺟ ﺎﻬﻴﻓ ﷲ ﺔﲪﺮﻓ ،ﻖﻴﻀﻟ ﺔﻓﻮﺻﻮﻣ ﺎﻴﻧﺪﻟا نﻷ ؛نﺎﻴﺒﻟاو ﰲ ةرﻮﺳ ﺮﺼﻗأ ﺎ ﻮﻛ ﻊﻣ ،ةرﻮﺴﻟا ﻩﺬﻫ :ﻢﻠﻌﻟا ﻪﻟأ لﺎﻗ .ﲎﻌﻣو ةرﻮﺻ تﻮﻜﻠﳌا ﱂﺎﻋ عﺎﺴﺗﻻ ؛ﺎﻤﳍ ﺔﻳﺎﻏ ﻻو ﻦ اﻮﺑو ﻣ ؛ﺔﻌﻳﺪﺑ ﺐﻴﻟﺎﺳأو ﺔﻐﻴﻠﺑ نﺎﻌﻣ ﻰﻠﻋ تﻮﺘﺣا ﺪﻗ ،نآﺮﻘﻟا ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ،ﺔﻴﻄﻌﻟا ﺔﻤﻈﻋ ﻰﻠﻋ ةرﻮﺴﻟا لﻼﻬﺘﺳا ﺔﻟﻻد ﺎﻬﻨ
نإو ،ﺮﺛﻮﻜﻟاو .ﻪﻟﺎﻀﻓأو ﻪﻟاﻮﻧ ةﺮﺜﻜﺑ ﻪﺗرﺪﻗ ﻦﺋاﺰﺧ ﰲ ﺎﳑ ءﻲﺷ ﺺﻘﺘﻨﻳ ﻻ يﺬﻟا ،ضرﻷاو تاوﺎﻤﺴﻟا بر ﺔﻴﻄﻋ ﺎ إ نﻮﻜﻳ ﺎﻣ ﺮﺜﻛأو ﺔﻳوﺮﺧﻷا ﺎﻄﻌﻟا نأ ﻊﻣ ،عرﺎﻀﳌا ﺔﻐﻴﺼﺑ ﻩداﺮﻳإ ﺎﻬﻨﻣو.ﲑﺜﻛ ﻦﻣ ﲑﺜﻛ ﻩءﺎﻄﻋإ نﺈﻓ ،ًاﲑﺜﻛ ًاﲑﺧ نﺎﻛ ﰲ
،ﺔﺒﳍا ﺖﻗو بﻮﻫﻮﳌا فﺮﺼﺗ ﻦﻣ ﻪﻟ بﻮﻫﻮﳌا ﻦﻜﲤ ﻲﻋﺪﺘﺴﻳ ﻻ ءﺎﻄﻋﻹا نأ ﻊﻣ ،ﻪﻋﻮﻗﻮﻟ ًﺎﻘﻴﻘﲢ ؛ﺪﻌﺑ ﻞﺼﲢ ﱂ ﺎﻴﻧﺪﻟا نﻮﻜﻳ ﻻ ﺔﻟﺎﳊا ﻚﻠﺗ ﰲ ﱯﺼﻟا نأ ﻊﻣ ،ﺔﻌﻴﻀﻟا ﻚﻠﺗ ﻩﺎﻄﻋأ ﻪﻧإ لﺎﻘﻳ نأ ﺢﺼﻳ ﻪﻟ ﺔﻌﻴﻀﺑ ﲑﻐﺼﻟا ﻩﺪﻟﻮﻟ ﺮﻗأ ﻦﻣ نﺈﻓ ىﺮﳎ يرﺎﳉا ن ﺔﻠﻤﳉا ﺪﻴﻛ ﺎﻬﻨﻣو .فﺮﺼﺘﻠﻟ ًﻼﻫأ ﻎﻟ اذإ ﻒﻴﻜﻓ ،بﺬﻜﻟا ﻦﻣ نﻮﺼﻣ قدﺎﺼﻟا مﻼﻛو ،ﻢﺴﻘﻟا
ﺎﻬﻨﻣو ،دﺎﻨﺳﻹا راﺮﻜﺗ ﻰﻠﻋ مﻼﻜﻟا لﺎﻤﺘﺷﻻ ًﺎﻀﻳأ ﺪﻴﻛﺄﺘﻟا ﺪﻴﻔﻳ ﻪﻴﻠﻋ ﻞﻌﻔﻟا ءﺎﻨﺑو أﺪﺘﺒﳌا ﱘﺪﻘﺗ نﺈﻓ ؛ﺪﻴﻛﺄﺘﻟا ﰲ ﻹاو عﺎﻴﺸﻟا طﺮﻓ ﻦﻣ ﻪﻓﺬﺣ ﰲ نﻷ ﺮﺛﻮﻜﻟ فﻮﺻﻮﳌا فﺬﺣ ﺎﻬﻨﻣو ،ةﺮﺜﻜﻟا ﰲ ﺔﻐﻟﺎﺒﳌا ﻰﻠﻋ لﺪﺗ ﺔﻐﻴﺼﺑ نﺎﻴﺗﻹا مﺎ
ﺮﻜﺸﻠﻟ ﺐﺒﺳ مﺎﻌﻧﻹا نﺈﻓ ؛ﺐﺒﺴﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻟاﺪﻟا ﺐﻴﻘﻌﺘﻟا ءﺎﻓ ﺎﻬﻨﻣو ،قاﺮﻐﺘﺳﻻا مﻼﺑ ﻪﻔﻳﺮﻌﺗ ﺎﻬﻨﻣو ،ﻪﺗﺎﺒﺛإ ﰲ ﺲﻴﻟ ﺎﻣ ﺮﻛﺬﻟ ةﻼﺼﻟا ﺺﻴﺼﲣ ﺎﻬﻨﻣو ،ﷲ ﲑﻐﻟ ﻩﺮﳓو ﻪﺗﻼﺻ ﺖﻧﺎﻛ ﻦﳌ ﺾﻳﺮﻌﺘﻟا ﻦﻣ ،ﻚﺑﺮﻟ :ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ﺎﻣ ﺎﻬﻨﻣو ،ةدﺎﺒﻌﻟاو ﺎﻬﻠﻀﻓأو ﺔﻴﻨﻳﺪﻟا لﺎﻤﻋﻷا دﺎﻤﻋ ﺎ أ ﱃإ ةرﺎﺷﻺﻟ ،ﺮﺤﻨﻟا ﻮﻫو ﺎﻬﻨﻣ ﲎﺳأ ﻮﻫ ﺎﻣ ﺮﻛﺬﺑ ﺔﻴﻟﺎﳌا ةدﺎﺒﻌﻟا ﱃإ رﺎﺷأ ﰒ ،
90
ﻦﻣ ﺎ ﺈﻓ ﻊﺠﺴﻟا ةﺎﻋاﺮﻣ ةﺎﻋاﺮﻣ ﺎﻬﻨﻣو ،ﻪﻟ ﺮﳓاو ﺮﻳﺪﻘﺘﻟا ذإ ؛ةﻼﺼﻟا ﰲ ﻩﺮﻛﺬﺑ ءﺎﻔﺘﻛا ﺮﺤﻨﻟا ﻖﻠﻌﺘﻣ فﺬﺣ ﺎﻬﻨﻣو ﺎﻔﺻ ﺮﺋﺎﺳ نود ﺔﻔﺼﻟا ﻩﺬ نﺎﻴﺗﻹا ﰲ نﺈﻓ ،ﻚﺑﺮﻟ :ﻪﻟﻮﻗ ﺎﻬﻨﻣو ،ﻒﻠﻜﺘﻟا ﻦﻋ ﺔﻳرﺎﻌﻟا ﺔﻴﻌﻳﺪﺒﻟا ﻊﺋﺎﻨﺼﻟا ﲎﺴﳊا ﻪﺗ
ﻢﻠﻜﺘﳌا ﲑﻤﺿ ﻦﻣ تﺎﻔﺘﻟﻻا ﺎﻬﻨﻣو ،ﻪﻨﻣ ﻻإ ﲑﺧ ﻞﻛ ﺲﻤﺘﻠُﻳ ﻼﻓ ،ﻪﻤﻌﻨﺑ ﺢﻠﺼﳌاو ﻪﻟ ﰊﺮﳌا ﻮﻫ ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ ﺔﻟﻻد ﻪﻨﻣو ،ﺔﺤﻴﺒﻘﻟا ﺔﻔﺼﻟا ﻩﺬ ﻟﻠﻪ ذﺎﻴﻌﻟاو ﻒﺼﺗا ﻦﻣ ﻞﻛ ﻞﻤﺸﻴﻟ ءﱏﺎﺸﻟا ﻢﺴﻳ ﱂ ﻪﻧا ﻩﺎﻨﻣو ،ﻚﺑﺮﻟ :ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ﺐﺋﺎﻐﻟا ﱃإ ﻠﻋ ﺔﺤﻴﺒﻘﻟا ﺔﻔﺼﻟا ﻩﺬﻫ ﺮﻛﺬﺑ ﻪﻴﺒﻨﺘﻟا ﻦﻣ نﻷ ﻪﻀﻐﺒﻳ ﻦﻤﻴﻓ ﺮّﺛﺆﻳ نأ ﲑﻏ ﻦﻣ ﻪﺑ ﺔﻔﺼﻟا مﺎﻴﻗ دﺮﺠﲟ ﻻإ ﻒﺼﺘﻳ ﱂ ﻪﻧأ ﻰ
ﺮﻳﺪﻘﺗو ﻢﺴﻘﻟا ﺎ ﻰﻘﻠﺘﻳ ﺬﻟو ،ﱪﳋا ﺪﻴﻛﺄﺘﺑ ﺔﻧذﺆﳌا ن ﺔﻠﻤﳉا ﺪﻴﻛ ﺎﻬﻨﻣو ،ﻪﻀﻐﺑ ﻪﻴﻓ ﺮﺛﺆﻳ ﺪﻗ ًﺎﺼﺨﺷ ﺾﻐﺒﻳ ﺼﻓ ﻮﻫ ﺎﻨﻠﻌﺟ نإ ﺪﻴﻛﺄﺘﻟاو صﺎﺼﺘﺧﻻ نذﺆﳌا ﻞﺼﻔﻟا ﲑﻤﻀﺑ نﺎﻴﺗﻹا ﺎﻬﻨﻣو ،ﺎﻨﻫ ﺢﻠﺼﻳ ﻢﺴﻘﻟا ﻩﺎﻨﻠﻌﺟ نإو ،ًﻼ
،ﺔﻔﺼﻟا ﻩﺬ ﺔﻴﺻﻮﺼﳋ ﺔﻧذﺆﳌا ل ﱰﺑﻷا ﻒﻳﺮﻌﺗ ﺎﻬﻨﻣو ،ﲔﺗﺮﻣ دﺎﻨﺳﻹا ﲑﺼﻳ ﻻ ذإ ﺪﻴﻛﺄﺘﻟا ﺪﻴﻔﻳ ﻚﻟﺬﻜﻓ أﺪﺘﺒﻣ ﻪﻟﺎﺒﻗإ ﺎﻬﻨﻣو ،ﺔﻔﺼﻟا ﻩﺬﻫ ﰲ ﻲﻫﺎﻨﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻟاﺪﻟا ﻞﻌﻓأ ﺔﻐﻴﺼﺑ نﺎﻴﺗﻹا ﺎﻬﻨﻣو ،ﺔﻔﺼﻟا ﻩﺬﻫ ﰲ ﻞﻣﺎﻜﻟا :ﻞﻴﻗ ﻪﻧﺄﻛ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﻪﻟﻮﺳر ﻰﻠﻋ ﱃﺎﻌﺗ ﺚﻴﺣ كﺎﻨﻴﻄﻋأ إ ﰲ ﻊﻤﳉا نﻮﻧ ﺎﻬﻨﻣ ،ﺎﻫﺮﺧآ ﱃإ ةرﻮﺴﻟا لوأ ﻦﻣ بﺎﻄﳋ
نوﺮﺸﻋو ىﺪﺣإ ﻩﺬﻬﻓ .ﺔﻴﻟﺎﻤﻜﻟا تﺎﻔﺼﻟاو ﺔﻴﻟﺎﻤﳉا ءﺎﲰﻷا ﺔﻴﻌﲨ ﱃإ ةرﺎﺷإ نﻮﻨﻟا ﰲ نﻷ ؛ﻚﺘﻴﻄﻋأ ﱐإ ﻞﻘﻳ ﱂ مﻼﻛ ﲔﺑ قﺮﻔﻟا ﰲ ﻢﻴﻬﻔﻠﻟ ﺔﺠﺣ نﻮﻜﺘﻟ ﺎ دروأ ،ﻪﺘﻏﻼﺑو نآﺮﻘﻟا ﺔﺣﺎﺼﻓ ﻰﻠﻋ ﺔﻨﻴﺑ ﺔﻟﻻد لﺪﺗ ﺔﺘﻜﻧ ،ﺰﺠﻌﳌا ﻖﻟﺎﳋا
كﺎﻨﻴﻄﻋأ إ :ﻮﻫو ﺪﺳﺎﻔﻟا ﻪﻤﻋﺰﺑ ﺔﻠﻴﻠﳉا ةرﻮﺴﻟا ﻩﺬﳍ ًاﲑﻈﻧ لﺎﻗ باﺬﻜﻟا ﺔﻤﻠﻴﺴﻣ نأ ّﺢﺻ ﺪﻗو .قﻮﻠﺨﳌا مﻼﻛ ﲔﺑو ﺪﲡ ﻒﻴﻛ ﻞﻣ و ﱃﺎﻌﺗ ﷲ مﻼﻛ ﱃإو ،ﻞﻓﺎﺴﻟا اﺬﻫ ﱃإ ﺮﻈﻧﺎﻓ .ﺮﻫﺎﻟﻤﺠا كﺎﻨﻴﻔﻛ إ ﺮﻫﺎﺟو ﻚﺑﺮﻟ ﻞﺼﻓ ﺮﻫﺎﻤﳉا .ﺎﻤﻬﻨﻴﺑ نﺎﻗﺮﻔﻟا ﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﱯﻨﻟا ﻦﻋ
ﺮﺛﻮﻜﻟا ةرﻮﺳ أﺮﻗ ﻦﻣ :ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠ ﻪﻴﻓو .ﺎﻬﻴﻓ ﺎﲟ ﻞﻤﻋو ﲔﻘﻳو نﺎﳝإ ةءاﺮﻗ يأ
ًﺎﻀﻳأ ﺾﻌﺒﻟا ﺎﻬﻴﻟإ ﺐﻫذ ﺎﻤﻛ ﺮﺤﻨﻟا ةرﻮﺳ ﻦﻣ ﺢﺟرأ ﺮﺛﻮﻜﻟا ةرﻮﺳ نأ ﱃإ ةرﺎﺷإ ﺔﻨﳉا ﰲ ﻪﻟ ﺮ ﻞﻛ ﻦﻣ ﷲ ﻩﺎﻘﺳ
ﻎﻠﺑأ ﻮﻬﻓ ءﺎﺷ ﻒﻴﻛ ﻪﻟوﺎﻨﺘﻳ ﱴﺣ ﻚﻟذ ﻪﻟ ﻞﻌﲡ نأ ءﺎﻘﺳﻹاو ،بﺮﺸﻳ ﺎﻣ ﻪﻴﻄﻌﺗ نأ ﺎﻴﻘﺴﻟاو ﻲﻘﺴﻟا ﻮﳓ ،ﻲﻘﺴﻟا ﻦﻣ
ﻦﻣ يأ .ﺔﻨﳉا ﰲ ﻪﻟ ﺮ ﻞﻛ ﻦﻣ :ﻪﻟﻮﻗو .ﻪﻨﻣ بﺮﺸﻳ ءﺎﺷ ﻒﻴﻛو ءﺎﺷ ﱴﻣ ﺎﻴﻘﺳ ﺮﻬﻨﻟا ﻪﻟ ﺖﻠﻌﺟ يأ ؛ًاﺮ ﻪﺘﻴﻘﺳأ ﺎﻬﻨﻣو ﻪﻨﻣ ﺐﺸﻟا نﻮﻜﻴﻓ ،رﺎ ﻷا ﻊﻴﲨ ﻞﺻأ ﺮﺛﻮﻜﻟا نأ ﻪﻴﻓ ﺔﻠﻌﻟاو ،ﻪﻗﻮﻠﳐو ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟ ﻞﻜﻟا نﻷ ﺎﻬﻠﻛ ﺔﻨﳉا رﺎ أ ﻦﻣ ﺮﺛﻮﻜﻟ ﻩدﺎﻘﺘﻋﻻ ةرﻮﺴﻟا ﱄ و ،ءاﻮﺳ ًﺎﻗﺎﻓو ءاﺰﺟ ﺎﻬﻠﻛ رﺎ ﻷا ﻦﻣ ﻲﻘﺴﻟ ًﺰﳎ نﻮﻜﻳ ﻞﻳو ﲑﻏ
ﻪﻟ ﺐﺘﻜﻳو
تﺎﻨﺴﺣ ﺮﺸﻋ ﻩﺮﻤﻋ ءﺎﻬﺘﻧا ﱃإ ًاﺮﻤﺘﺴﻣ أﺮﻘﻳ لاﺰﻳ ﻻ ﻪﻧﻷ ؛ﻲﺿﺎﳌا ﻮﻫ ﻪﻠﺒﻗ ﺎﳌ ﺐﺳﺎﻨﳌا نأ ﻊﻣ عرﺎﻀﳌا دروأ
دﺪﻌﺑ
ن ﺮﻗ ﻞﻛ ﻳ ﺎﻣو ﻢﻨﻏو ﺮﻘﺑو ﻞﺑإ ﻦﻣ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ﱃإ ﻪﺑ بﺮﻘﺘُﻳ ﺎﻣ ن ﺮﻘﻟاو .ﺔﻠﺑﺎﻘﻤﻠﻟ ءﺎﺒﻟا
ﺔﻗﺪﺻو مﺎﻌ ﻦﻣو ،ﺎﻬﻠﻛﺎﺸ
ﻪﻴﻟإ ﻻإ قﻼ ﻹا ﺪﻨﻋ ﻦﻫﺬﻟا ردﺎﺒﺘﻳ ﻻ اﺬﻟو ،حوﺮﻟا يذ ﰲ ًﺎﻓﺮﻋ رﺎﺻ ﰒ ،ﻪﻠﺻأ اﺬﻫ ﺔﺑﺮﻘﻟا بﺎﺒﺳأ ﻦﻣ ﺎﳘﲑﻏو ﻪﺑﺮﻗ
دﺎﺒﻌﻟا نﻮﻨﻣﺆﳌا ﺮﺤﻨﻟا مﻮﻳ ﰲ مﻮﻳ ﰲ نﻮﻜﻴﻓ ﺪﻴﻌﻟا مﻮﻳ ﺮﺤﻨﻟا مﻮﻳ نﻷ ﺪﺣاو ﲎﻌﳌاو .ﺪﻴﻋ ﻞﻛ ﰲ :ت اوﺮﻟا ﺾﻌﺑ ﰲو
ﻞﻛ ﰲ ﲎﻌﲟ ﺮﺤﻨﻟا ﺮﺤﻨﻟا مﻮﻳ
ﻪﻧﻮﺑﺮﻘﻳ وأ ﺔﻌﻗاﻮﻟا ت اوﺮﻟا ﺾﻌﺑ ﰲ ﻚﻟذ ﻪﺑ ﺪّﻴﻗ ﺎﻤﻛ ﲔﻛﺮﺸﳌاو بﺎﺘﻜﻟا ﻞﻫأ ﻦﻣ يأ
ﻻإ ﷲ ﻞﺒﻘﺘﻳ ﻻ نﺎﻛ نإو ،ﺎﻬﻠﻛ ﻢﻣﻷا ﻦﻣ ﺔﻌﻗاﻮﻟا ﲔﺑ ﻢﻴﻤﻌﺘﻟا ﺮﻫﺎﻈﻟاو .ﺔﻠﺻﺎﻔﻟا و ﻻ نﻮﺑﺮﻘﻳو ﰲ ﺔﻌﻣﺎﳉا واﻮﻟ واﺮﻟا ﻦﻣ ﻚﺸﻠﻟ ﻻ ّﻮﻠﳋا ﻊﻨﳌ وأ نﻮﻜﻳ نأ زﻮﳚو .ﲔﻘﺘﳌا ﻦﻣ ﰲو ﺮﺤﻨﻟا مﻮﻳ ﰲ ًﺎﻘﻠﻄﻣ دﺎﺒﻌﻟا ﻪﺑﺮﻗ ﲎﻌﳌا نﻮﻜﻴﻓ ي
ًﺎﻤﺴﺘﺒﻣ ﻪﺳأر ﻊﻓﺮﻓ ةءﺎﻔﻏإ ﻰﻔﻏأ ذإ ﺮﻬﻇأ ﲔﺑ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﷲ لﻮﺳر ﺎﻨﻴﺑ :ﻪﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر ﺲﻧأ ﻦﻋو .ﻩﲑﻏ ﻏأو .ﺎﻬﻤﺘﺧ ﱴﺣ ﺮﺛﻮﻜﻟا كﺎﻨﻴﻄﻋأ إ ﻢﻴﺣﺮﻟا ﻦﲪﺮﻟا ﷲ ﻢﺴﺑ أﺮﻘﻓ ةرﻮﺳ ًﺎﻔﻧآ ّﻲﻠﻋ ﺖﻟﺰﻧأ :لﺎﻘﻓ ،ًاﺮﺸﺒﺘﺴﻣ يأ ﻰﻔ
91
مﻼﺴﻟاو ةﻼﺼﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﻪﺧﻼﺴﻧا ﻦﻋ ﱪﻋو .مﻮﻨﻟا ر آ ﻦﻣ ﲔﻌﻟا ﰲ نﺎﻛ ﺎﻣ ﻮﻫو سﺎﻌﻨﻟا ءﺎﻔﻏﻹا وأ .ﺔﻔﻴﻔﺧ ﺔﻣﻮﻧ م ﺾﻌﺑ ﻦﻣ ﻪﻴﻓ ﺬﺧﻷا نﺎﻛ نإو ،مﻮﻨﻟا ﰲ ﻲﺣﻮﻟا ﺬﺧ نأ ﱃإ ﻪﻟ ﺔﺟﺎﺣ ﻼﻓ ﻻإو ،ةرﻮﺼﻟا ﰲ ﻪﻟ ﻪﺘ ﺎﺸﳌ ءﺎﻔﻏﻹ ﻧ ﻞﻤﻋ ﺪﻗو ،ءﺎﻴﺒﻧﻷا ﺾﻌﺒﻟ ﻊﻘﻳ نﺎﻛ ﺎﻤﻛ ﻪﺗﻻﺎﺣ ،ﺚﻌﺒﻟا ﻞﻴﺒﻗ ﻚﻟذو ﺮﻬﺷأ ﺔﺘﺳ ؤﺮﻟ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﺎﻨﻴﺒ
ﻦﻜﻳ ﱂ ذإ ،ﺔﻈﻘﻴﻟا ﻞﻴﺒﻗ ﻦﻣ نﺎﻛ ﻪﻣﻮﻧ نأ ﻰﻠﻋ .حﻮﺿو ﻰﻠﻋ ًﺎﺣﻮﺿو ﻻإ ﺮﻣﻷا ﻦﻜﻳ ﱂ ﰒ ،ﺔﻤﻬﻠﳌا ﺲﻔﻨﻟا ﺔﺒﺗﺮﻣ ﻲﻫو .ﺔﺤﻴﺤﺼﻟا ﺚﻳدﺎﺣﻷا ﺾﻌﺑ ﰲ درو ﺎﻤﻛ ﻪﺒﻠﻗ ﺎﻨﻴﻋ مﺎﻨﻳ
فﻼﺧ ﻼﺑ ﺖﺳ ﺎﻬﻳآو نوﺮﻓﺎﻜﻟا ةرﻮﺳ
ﺮﻟا ﷲ ﻢﺴﺑ ﻢﻴﺣﺮﻟا ﻦﲪ
ﻞﻗ) ( ﺔﻴﻟﺎﻤﻜﻟاو ﺔﻴﻟﻼﳉاو ﺔﻴﻟﺎﻤﳉا ﷲ تﺎﻔﺼﺑ ﺮﻫﺎﻈﻟا ﱯﻨﻟا ﺎﻬﻳأ نوﺮﻓﺎﻜﻟا ﺎﻬﻳأ )
( 237
:لﺎﻗ
اوﺮﻔﻛ ﻦﻳﺬﻟا ﺎﻬﻳأ :لﺎﻗو ،ﻩدﺎﺒﻋ ﲔﺑو ﷲ ﲔﺑ ﺔﻄﺳاو ﺎﻬﻴﻓ ﱯﻨﻟاو ،ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﻊﻗو ﺎﳕإ ءاﺪﻨﻟا اﺬﻫ نﻷ ﻞﻗ ﻵا ﰲ ﺔﻄﺳاو ﻻ ﻪﻧﻷ ﺔﻄﺳاﻮﻟا ّﻲﻄﺑ ،مﻮﻴﻟا اورﺬﺘﻌﺗ ﻻ ﻢﻬﻨﻣ ًﻼﻛ ﻢﻠﻜﻳ ﻞﺑ ،ﻩدﺎﺒﻋ ﲔﺑو ﷲ ﲔﺑ ةﺮﺧ
نﻮﻜﻟو ،ﺮﻔﻜﻟا ﰲ ﻢﻫراﺮﻤﺘﺳا ﻰﻠﻋ ﺮﻣﻷا لوأ ﻦﻣ ﺔﻟﻻﺪﻠﻟ ،اوﺮﻔﻛ ن يﺬﻟا ﺎﻬﻳأ :ﻞﻘﻳ ﱂو .ﺔﻬﻓﺎﺸﳌ ﺎﻤﻛ ﻞﻬﳉ اﺬﻛو ،ﻢﻫﺪﻨﻋ لذﱰﺴﳌا ﻒﺻﻮﻟا اﺬ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﻪﺗﺮﻫﺎﳎو ﺔﻠﺻﺎﻓو ﻪﻟ ﺔﻨﻳﺮﻗ نوﺪﺒﻌﺗ
ﷲ ﲑﻐﻓأ ﻞﻗ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ﻪﺗﻮﺒﻧ مﻼﻋأ ﻦﻣ ﻢﻬﺘﻴﺒﺼﻋ طﺮﻓو ﻢﻬﺸﻄﺑ ةﺪﺸﻟ ،نﻮﻠﻫﺎﳉا ﺎﻬﻳأ ﺪﺒﻋأ ّﱐوﺮﻣ
ﻢﻫﺮﺷ ﻦﻣ سوﺮﳏ ﻪﻧاو ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ﺪﻨﻋ ﻦﻣ ﺪﻳﺆﻣ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ ﺎﻬﺘﻟﻻﺪﻟ ﻢﻬﻨﻣ ﷲ ﻢﻠﻋ ﺪﻗ ﲔﺻﻮﺼﳐ ةﺮﻔﻛ ﲏﻌﻳ
نﻮﻨﻣﺆﻳ ﻻ ﻢ أ ةﺮﻔﻛ ﲏﻌﻳ ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻧإ ﲑﺳﺎﻔﺘﻟا ﺾﻌﺑ ﰲ لﺎﻗ ﺎﻤﻛ ،ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ﱃإ ﻊﺟار ﲏﻌﻳ ﲑﻤﺿ
ﲔﺻﻮﺼﳐ
ﻢﻴﻈﻌﺘﻠﻟ رﺎﻤﺿﻹا ﻊﺿﻮﻣ ﰲ رﺎﻬﻇﻹ ،ﷲ ﻢﻠﻋ ﺪﻗ :ﻒﻨﺼﳌا لﻮﻗ نﻮﻜﻴﻓ ،نﻮﻨﻣﺆﻳ ﻻ ﻢ أ ﻢﻬﻨﻣ ﻢﻠﻋ ﺪﻗ ةﲑﻐﳌا ﻦﺑ ﺪﻴﻟﻮﻟﺎﻛ ةرﻮﺴﻟا نﻮﻤﻀﻣ ﻮﻫ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ ًاﺪﺑأ نﺎﳝﻹا ﻢﻬﻨﻣ ﻰﺗﺄﺘﻳ ﻻ يأ ،نﻮﻨﻣﺆﻳ ﻻ :ﻪﻟﻮﻗو .ﻦﻤﻴﺘﻟاو ثﻮﻐﻳ ﺪﺒﻋ ﻦﺑ دﻮﺳﻷاو ﻒﻠﺧ ﻦﺑ ﺔﻴﻣأو ﻞﺋاو ﻦﺑ صﺎﻌﻟاو ﻞﻬﺟ ﰊأو ﻒﻟﻷﺎﻓ .ﻢﻫﻮﳓو ﺲﻴﻗ ﻦﺑ ثﺮﳊاو
داﺮﳌا نأ ﻻإ ،يﻷ ﻲﻔﺻ نﻮﻓﺎﻜﻟا ﻊﻗو ﺚﻴﺣ ،ﺮﻫﺎﻈﻟا ﺐﺴﲝ ،ﺲﻨﺠﻠﻟ ﺖﻧﺎﻛ نإو ،نوﺮﻓﺎﻜﻟا ﰲ مﻼﻟاو :ﻪﻟﻮﻗ نﻮﻜﻳ نأ زﻮﳚ ﻻ ﻪﻧأ ﻲﻫ ﺔﻳﻵا ﰲ صﻮﺼﳋا ﺔﻨﻳﺮﻗو ،ﻊﺋﺎﺷ ﻦﺋاﺮﻘﻟا ﺐﺴﲝ مﺎﻌﻟا ﺺﻴﺼﲣ نﺈﻓ ﺪﻬﻌﻟا ﻴﻓ ﻦﻟ ؛ةﺮﻔﻜﻟا ﻞﻛ ﻊﻣ ً ﺎﻄﺧ ،نوﺪﺒﻌﺗ ﺎﻣ ﺪﺒﻋأ ﻻ لﺎﻘﻳ نأ زﻮﳚ ﻼﻓ ،ىرﺎﺼﻨﻟاو دﻮﻬﻴﻟﺎﻛ ﷲ ﺪﺒﻌﻳ ﻦﻣ ﻢﻬ
نﻷ ؛ﻞﻜﻟا ﻊﻣ ً ﺎﻄﺧ ،ﺪﺒﻋأ ﺎﻣ نوﺪﺑﺎﻋ ﻢﺘﻧأ ﻻو :ﻪﻟﻮﻗ نﻮﻜﻳ نأ زﻮﳚ ﻻ اﺬﻛو .نوﺪﺒﻌﺗ ﺎﻣ ﺪﺒﻋأ ﻻ :ﻢﳍ ﻪﻣذ ﻦﳑ نﺎﻛ نﺎﻴﻔﺳ أ نأ نﻮﻋﺎﳌا ةرﻮﺳ ﰲ ﻖﺒﺳ ﺪﻗ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ .ﷲ ﺪﺒﻌﻳ ﺚﻴﲝ رﺎﺻو ﻦﻣآ ﻦﻣ رﺎﻔﻜﻟا ﰲ ﺬﻜﺘﺑ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ﻊﻨﳝ ﻢﻠﻓ ،ﺢﺘﻔﻟا مﻮﻳ ﻦﻣآ نأ ﻩﺮﻣأ ﺔﺒﻗﺎﻋ ﻦﻣ نﺎﻛ ﰒ ،ﻩروﺰﺟ ﻢﳊ ﻦﻋ ﻢﻴﺘﻴﻟا ﻪﻌﻨﳌ ﻦﻳﺪﻟا ﺐﻳ
ﻢﻴﺗاﻮﳋ ةﱪﻌﻟا ﺖﻧﺎﻛ نإو ،لﺂﳌ ﻻ لﺎﻘﳌا اﺬﻫ ﻞﺜﻣ ﰲ لﺎﳊ رﺎﺒﺘﻋﻻا نﻷ ؛مﺪﻘﺘﳌا ﻪﻣذ ﻦﻋ ﺮﺧﺄﺘﳌا ﻪﻧﺎﳝإ .ﱘﻮﻗ ﺢﻴﺤﺻ لﻮﻗ ﻪﻧﺈﻓ ﱪﺘﻋﺎﻓ ﺶﻳﺮﻗ ﻦﻣ ًﺎﻄﻫر نأ يور
ﻟا مﻮﻗ كﺮﳛو ﻂْﻫﺮﻟا ﺔﻌﺒﺳ ﱃإ ﺔﺛﻼﺛ ﻦﻣو ﻪﺘﻠﻴﺒﻗو ﻞﺟﺮ
طﺎﻫرأو ﻂﻫارأو ﻂﻫرأ ﻊﻤﳉاو ﻪﻈﻔﻟ ﻦﻣ ﻪﻟ ﺪﺣاو ﻻو ةأﺮﻣا ﻢﻬﻴﻓ ﺎﻣو ،ةﺮﺸﻌﻟا نود ﺎﻣ وأ ةﺮﺸﻋ ﱃإ .تادﺮﻔﳌا ﰲ ﺎﻤﻛ ﲔﻌﺑرﻷا ﻂﻫﺮﻟا لﺎﻘﻳ ﻞﺑ :ﻞﻴﻗو .سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ ﺎﻤﻛ ﻂﻴﻫارأو ﺎﻨﺘﳍآ ﺪﺒﻌﺗ ﺪﻤﳏ :اﻮﻟﺎﻗ
237 Kâfirûn 109/1.
92
93
نﺎﻣﺰﻟا ﻚﻟذ ﰲ يﺬﻟا ﻆﻔﻠﻟا نأ ﺎﻫﺎﻨﻌﻣ ﺲﻴﻟو .نﻵا دﻮﺟﻮﻣ ﻪﻧﺄﻛ نﺎﻣﺰﻟا ﰲ ﻪﺑ ﻆﻔﻠُﺗ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ نﻵا ﻰﻜﳛ
نأ ﺎﻫﺎﻨﻌﻣ ﺔﻴﺿﺎﳌا لﺎﳊا ﺔﻳﺎﻜﺣ ﺮﺼﺘﺨﳌا ﰲو .ﻆﻔﻠﺑ ﺖﻗﻮﻟا ﻚﻟذ ﰲ ﻆّﻔﻠﺘﻳ ﻻ نأ زﻮﳚ ﻪﻧﻷ ؛ﺖﻗﻮﻟا ﻚﻟذ ﰲ ﺮﺼﺘﻗا ﻪﻧإ ﰒ .ﻰﻬﺘﻧا عرﺎﻀﳌا ﻆﻔﻠﺑ ﻪﻨﻋ ﱪﻌﻴﻓ ،نﺎﻣﺰﻟا اﺬﻫ ﰲ ًﺎﻌﻗاو ﻲﺿﺎﳌا نﺎﻣﺰﻟا ﰲ نﺎﻛ ﺎﻣ ضﺮﻔﻳ ا ﻮﻫو ﲔﻧﺎﻣﺰﻟا ﻦﻣ ﱐﺎﺜﻟا ﻰﻠﻋ فﺎﺸﻜﻟا ﻪﻧﺎﻴﺑ ﱃإ ﺔﺟﺎﺣ ﻻ ﺢﻀﺘﻣ لﺎﳊا نﺎﻣز نأ ؛ﻲﺿﺎﳌ
ﻢﺘﻧأ ﻻو)
ﺪﺒﻋأ ﺎﻣ نوﺪﺑﺎﻋ ( 241
ﻩﺪﺑﺎﻋ أ ﺎﻣ ﺎﻣ ٍﺖﻗو ﰲ ﰎﺪﺒﻋ ﺎﻣو يأ ﻢﺳﻻا ﲑﻜﻨﺗ ﺪﻛﺆﺗ ﺔﻴﻣﺎ إ ﺎﻣإ ﱃوﻷا ﺎﻣ
نﻮﻜﻳ ﻼﻓ ةﺪﻳاز ﺖﻧﺎﻛ نﺈﻓ .ًﺎﻀﻳأ ﺪﻴﻛﺄﺘﻠﻟ ةﺪﻳﺰﻣ وأ ،ﺪﻴﻴﻘﺘﻟا قﺮ ﻪﻨﻋ ﺪﺴﺗو ًﺎﻋﺎﻴﺷو ًﺎﻣﺎ إ ﻩﺪﻳﺰﺗو ﺎﻬﻠﺒﻗ
،باﺮﻋإ ﺎﳍ ﺖﻧﺎﻛ نإو .ﻢﳍ ﺖﻨﻟ ﷲ ﻦﻣ ﺔﲪر ﺎﻤﺒﻓ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ﺎﻤﻛ ﺎﻫﺪﻌﺑ ﺎﻣ ﱃإ ﺎﻣإ ىﺪﻌﺘﻳ ﻞﻣﺎﻌﻟاو
ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا ﺎﻣو .ﻪﻠﳏ ﰲ ﺐﻠﻄﻴﻠﻓ ﻞﻴﺼﻔﺗ ﻪﻴﻓو .ﺎﻬﺘﻴﲰ لﺎﻗ ﻦﻣ ﺪﻨﻋ ةﺮﻜﻨﻟا ﻦﻣ ﺎﻬﻠﺒﻗ ﺎﳌ ﺔﻔﺻ نﻮﻜﺗ ﺔﻴﻣﺎ إ ﻋ لﻮﻌﻔﻣ ﻪﺘﻠﺻ ﻊﻣ لﻮﺻﻮﳌاو ،ﺎﻣ ﺔﻠﺻ ﺔﻠﻤﳉاو ،ﻩﱪﺧ ﻩﺪﺑﺎﻋو أﺪﺘﺒﻣ أو ،ﺔﻟﻮﺻﻮﻣ لﻮﺻﻮﳌ داﺮﳌاو .ﰎﺪﺒ
ﻊﻴﻤﳉ ﻪﻟﻮﴰو ﻲﻔﻨﻟا قاﺮﻐﺘﺳا ﻰﻠﻋ ﺪﺒﻋأ ﺎﻣ نوﺪﺑﺎﻋ ﻢﺘﻧأ ﻻو ﻲﻫو ﺔﻌﺑاﺮﻟا ﺔﻴﻧﺮﻘﻟا ﻞﲪو .ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ﻮﻫ ﺎﳕإو .ﻲﻔﻨﻟا ماود ﺪﻴﻔﺗ ﻲﻔﻨﻟا فﺮﺣ ﺎﻬﻴﻠﻋ ﻞﺧد اذإو ،ماوﺪﻟا ﺪﻴﻔﺗ ﺔﻴﲰﻻا ﺔﻠﻤﳉا نأ ﻰﻠﻋ ءﺎﻨﺑ ،ﺔﻨﻣزﻷا ﻲﻫو لﺎﺒﻘﺘﺳﻻا ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا ﺔﻴﻧﺮﻘﻟا ﺖﻠﲪ ﻰﻠﻋ ﺔﻟﻮﻤﶈاو ﱃوﻸﻟ ﺎﻬﺘﻠﺑﺎﻘﻣ ﺔﻴﻧﺮﻘﺑ ﺔﻌﺑاﺮﻟا ﺔﻴﻧﺮﻘﻟا ﻩﺬﻫ ﲔﻋ
ﻰﻠﺻ ﻪﻟ اﻮﻟﺎﻗ ﲔﻛﺮﺸﳌا نأ ﻪﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر قدﺎﺼﻟا ﺮﻔﻌﺟ ﻦﻋو .راﺮﻜﺗ ةرﻮﺴﻟا ﰲ ﺲﻴﻟ ﻪﻧأ ﺮﻬﻈﻓ ،لﺎﺒﻘﺘﺳﻻا ﻚﳍإ ﻚﻌﻣ ﺪﺒﻌﻧ ًاﺮﻬﺷ ﺎﻨﺘﳍآ ﺎﻨﻌﻣ ﺪﺒﻋاو .ةﺮﺸﻋ ﻚﳍإ ﻚﻌﻣ ﺪﺒﻌﻧ ًﺎﻣﻮﻳ ﺎﻨﺘﳍآ ﺎﻨﻌﻣ ﺪﺒﻋا :ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ًاﺮﻬﺷ ﰎﺪﺒﻋ ﺎﻣ ﺪﺑﺎﻋ أ ﻻو ،ةﺮﺸﻋ ﺪﺒﻋأ ﺎﻣ نوﺪﺑﺎﻋ ﻢﺘﻧأ ﻻو ًﺎﻣﻮﻳ نوﺪﺒﻌﺗ ﺎﻣ ﺪﺒﻋأ ﻻ يأ ؛ﺖﻟﺰﻨﻓ .ﺔﻨﺳ ﰲ ﺐﻴﺠﻋ ﺪﺣاو ﻖﺴﻧ ﻰﻠﻋ راﺮﻜﺘﻟا ن نآﺮﻘﻟا ﰲ ﺔﻗد ﺰﻟا ﻦﻌ ﻪﺑ ﻊﻓﺪﻧﺎﻓ ،ﺔﻨﺳ ﺪﺒﻋأ ﺎﻣ نوﺪﺑﺎﻋ ﻢﺘﻧأ ﻻو
!نآﺮﻘﻟا ﰲ ﻒﻴﻜﻓ ،ﺮﻌﺸﻟا ﻎﻠﺑأ ﺔﻘﻳﺮ ﻰﻠﻋ ﻦﻳﺪﻴﻛ ﻮﻜﻳ نأ زﻮﳚو
ﲏﻌﻳ :ﻪﻟﻮﻗ ﻲﻫو ﺔﺜﻟﺎﺜﻟا ﺔﻴﻧﺮﻘﻟا نأ
:ﻪﻟﻮﻗ ﻲﻫو ﺔﻌﺑاﺮﻟا ﺔﻴﻧﺮﻘﻟا نأو .نوﺪﺒﻌﺗ ﺎﻣ ﺪﺒﻋأ ﻻ :ﻪﻟﻮﻗ ﻲﻫو ﱃوﻷا ﺔﻴﻧﺮﻘﻠﻟ ﺪﻴﻛ ،ﰎﺪﺒﻋ ﺎﻣ ﺪﺑﺎﻋ أ ﻻو .راﺮﺻﻹ رﺎﺒﺧﻹا ﻖﻴﻘﲢو رﺎﻔﻜﻟا عﺎﻤ أ ﻊﻄﻗ ﺪﻴﻛﺄﺘﻟا ةﺪﺋﺎﻓو .ﺔﻴﻧﺎﺜﻠﻟ ﺪﻴﻛ ،ﺪﺒﻋأ ﺎﻣ نوﺪﺑﺎﻋ ﻢﺘﻧأ ﻻو ﺔﻴﻧﺮﻘﻟا نأ ﺔﻴﻐﻠﺑﻷا ﻪﺟوو ﺎﻣ ﺪﻴﻔﺘﻓ ،ﺔﻨﻣزﻷا ﻊﻴﲨ ﰲ ﻲﻔﻨﻟا ماود ﺪﻴﻔﺗ ﺔﺜﻟﺎﺜﻟا ﺔﻴﻧﺮﻘﻟاو ،لﺎﺒﻘﺘﺳﻻا ﻲﻔﻨﻟ ﱃوﻷا
ًاﺪﻴﻛ نﻮﻜﺗ نأ زﻮﳚ ﺔﻌﺑاﺮﻟا ﺔﻴﻧﺮﻘﻟا اﺬﻛو .ﻎﻠﺑأ ﺔﻘﻳﺮ ﻰﻠﻋ ﺎﳍ ًاﺪﻴﻛ ﺖﻧﺎﻜﻓ ةد ز ﻊﻣ ﱃوﻷا ﻪﺗدﺎﻓأ و ،لﺎﺒﻘﺘﺳﻻا ﻲﻔﻧ ﻰﻠﻋ ﺔﻠﺑﺎﻘﳌا ﺔﻴﻧﺮﻘﺑ ﺖﻠﲪ ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا نﻷ ؛ﻎﻠﺑأ ﻪﺟو ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻧﺎﺜﻠﻟ مﻮﻤﻋ ﻰﻠﻋ ﺔﻟﻮﻤﳏ ﺔﻌﺑاﺮﻟا
ﻦﻣ ﻪﻠﻌﻟ ،ﻎﻠﺑأ ﺔﻘﻳﺮ ﻰﻠﻋ :ﻪﻟﻮﻗ :ﱵﻔﳌا يﺪﻌﺳ لﺎﻗو .ﺦﻴﺸﻟا ﻦﺑا ﻲﺷاﻮﺣ ﰲ ﺎﻤﻛ ،ﺎﻬﻨﻣ ﻎﻠﺑأ نﻮﻜﺘﻓ ﻲﻔﻨﻟا .ﻰﻬﺘﻧا ﺔﻴﲰﻻا ﱃإ ﺔﻴﻠﻌﻔﻟا ﻦﻋ ﻪﻴﻓ لﺪﻋ ﺚﻴﺣ ،لوﻷا ﺪﻴﻛﺄﺘﻟا ﰲ ﻲﻫ ﺎﳕإ ﺔﻴﻐﻠﺑﻷا نﻷ ؛ﺐﻴﻠﻐﺘﻟا ب
ﺎﻌﻟا ﻊﻣ نﻮﻜﻳ ﻻ ﺪﻴﻛﺄﺘﻟا نأ ﻪﻴﻓ :مﺎﺼﻌﻟا لﺎﻗو ﻒﻨﺼﳌا نﺄﻛو ،فﺎﺸﻜﻟا ﻪﻴﻟإ ﺖﻔﺘﻠﻳ ﱂ اﺬﻟو ؛ﻢﺜﺑ ﻻإ ﻒ
ﻰﻬﺘﻧا ﻒ ﺎﻌﻟا داﺮﻳإ رﺎﺒﺘﻋ ﺔﻴﻐﻠﺑﻷا نﻮﻜﻳ نأ زﻮﳚ ﺬﺌﻨﻴﺣو ،ﰒ ﻰﻠﻋ واﻮﻟا سﺎﻗ تﺪﺒﻋ ﺎﻣ :ﻞﻘﻳ ﱂ ﺎﳕإو
ﻞﺑ
ﺪﺒﻋأ ﺎﻣ :لﺎﻗ ﰎﺪﺒﻋ ﺎﻣ ﻖﺑﺎﻄﻴﻟ
ﻲﻔﻨﻤﻠﻟ ﻞﻴﻠﻌﺗ مﺎﻨﺻﻷا ةدﺎﺒﻌﺑ ﺚﻌﺒﳌا ﻞﺒﻗ ﲔﻣﻮﺳﻮﻣ اﻮﻧﺎﻛ ﻢ ﻷ
نﻷ يأ
ﻮﻧﺎﻛ رﺎﻔﻜﻟا ﰲ ﻞﻌﻔﻟ ﺎﻬﻋﻮﻗوو ﺎﳍ ﻢ دﺎﺒﻋ ﻖﻘﺤﺘﻠﻓ ،مﺎﻨﺻﻷا ةدﺎﺒﻌﺑ ﺔﻳﻮﺒﻨﻟا ﺔﺜﻌﺒﻟا ﻞﺒﻗ ﲔﻣﻮﻠﻌﻣ ﲔﻤﻠﻌﻣ ا
241 Kâfirûn 109/5.
94
ﻲﺿﺎﳌا ﺔﻐﻴﺼﺑ ،ﰎﺪﺒﻋ :ﻢﻬﺘﺒ ﺎﳐ ﰲ لﺎﻗ ﻢﻬﺘﻴﻠﻫﺎﺟ نﺎﻣز ﷲ ةدﺎﺒﻌﺑ ًﺎﻣﻮﺳﻮﻣ ﺬﺌﻨﻴﺣ ﻦﻜﻳ ﱂ ﻮﻫو
ﻮﻫو يأ
ةدﺎﺒﻌﺑ ًﺎﻣﻮﺳﻮﻣ ،ﻟﻠﻪأ ةدﺎﺒﻌﺑ ﲔﻣﻮﺳﻮﻣ ﻢ ﻮﻛ ﲔﺣ ،ﻦﻜﻳ ﱂ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﻪﻟ ةدﺎﺒﻌﻟ ًاﺮﻬﺘﺸﻣو ﷲ
لﺪﻳ ﻪﻧﺈﻓ لﻮﺻﻮﻤﻠﻟ ﺔﻠﺻ ةدﺎﺒﻌﻟا ﻞﻌﺟ ﻪﻴﻀﺘﻘﻳ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ ،ﺔﻋﺎﻄﻟا ﻪﻟ لﺎﻘﻳ يﺬﻟا ﻩﺮﻣﻷ لﺎﺜﺘﻣﻻا ﻞﻴﺒﺳ ﻰﻠﻋ ﰲ ﷲ ﺪﺒﻌﻳ ﻦﻜﻳ ﱂو :ﻪﻟﻮﻘﺑ فﺎﺸﻜﻟا ﺐﺣﺎﺻ داﺮﻣ اﺬﻫو .اوﺮﻔﻛ ﻦﻳﺬﻟا ﻦﻜﻳ ﱂ : ﰲ ﺮﻣ ﺎﻤﻛ ثوﺪﳊا ﻰﻠﻋ ةدﺎﺒﻋ ﷲ ﺪﺒﻌﻳ ﻦﻜﻳ ﱂ ﻩﺎﻨﻌﻣ نﺈﻓ .ﺖﻗﻮﻟا ﻚﻟذ ﺎﻤﻛ ،عﺮﺷ ﺖﻗﻮﻟا ﻚﻟذ ﰲ ﻦﻜﻳ ﱂ ذإ ،ﺮﻣﻷا ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻨﺒﻣ
ﻦﻣ ﻪﻴﻓ ﺎﻣو بﺎﺘﻜﻟا ﺎﻣ يرﺪﺗ ﺖﻨﻛ ﺎﻣ يأ ،نﺎﳝﻹا ﻻو بﺎﺘﻜﻟا ﺎﻣ يرﺪﺗ ﺖﻨﻛ ﺎﻣ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﻪﻴﻠﻋ لد ،ﻪﺘﻌﺑﺎﺘﻣو عﺮﺸﻟا دﻮﺟو ﺪﻌﺑ ﻻإ نﺎﳝﻹا ﻖﻠﻄﻳ ﻻ ﻪﻧﺈﻓ ،بﺎﺘﻜﻟا ﻚﻟذ ﻰﻠﻋ ﲏﺒﳌا نﺎﳝﻹا ﻻو ،ﺔﻋوﺮﺸﳌا رﻮﻣﻷا ﺪﻴﺣﻮﺘﻟا فﻼﲞ ﻦﻜﻳ ﱂ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﻪﻧأ ﻩداﺮﻣ ﻦﻜﻳ ﱂو.عﺮﺸﻟا دﻮﺟو ﻰﻠﻋ عﺮﻔﺘﲟ ﺲﻴﻟ ﻪﻧﺈﻓ ﻲﻠﻘﻌﻟا
ﻞﻴﻋﺎﲰإو ﻢﻴﻫاﺮﺑإ ثرإ ﻦﻣ ﻢﻬﻴﻓ ﻲﻘﺑ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ يأ ؛ﻪﻣﻮﻗ ﻦﻳد ﻰﻠﻋ ﱯﻨﻟا نﺎﻛ ﺚﻳﺪﳊا ﰲ ﺎﻤﻛ،ًﻼﺻأ ﺪﺒﻌﻳ ﺒﻋ ﻩﺪﺠﻛ ءاﺮﺣ رﺎﻏ ﰲ ﺪﺒﻌﺘﻳ نﺎﻛ ﻞﺑ ،ﻢﻬﺒﻴﻟﺎﺳأو ﻢﻬﻋﻮﻴﺑو ﻢﻬﺤﻛﺎﻨﻣو ﻢﻬﺠﺣ ﰲ مﻼﺴﻟا ﺎﻤﻬﻴﻠﻋ ﺪ
ﻪﻨﻋ رﺪﺼﻳ ﱂ ﻪﻧﺈﻓ ،ﻪﻴﻠﻋ ﻻإ ﻦﻜﻳ ﱂ مﻼﺴﻟاو ةﻼﺼﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﱯﻨﻟاو ﻩﻮﻟّﺪﺑ اﻮﻧﺎﻛ ﻢ ﺈﻓ ﺪﻴﺣﻮﺘﻟا ﺎﻣأو .ﺐﻠﻄﳌا ةرﺎﺒﻋ ﻦﻣ ﻦﺴﺣأ مﺎﻘﳌا اﺬﻫ ﰲ ﻒﻨﺼﳌا ةرﺎﺒﻋ ﻢﻌﻧ .ﺎﻫﻮﳓو ﺮﲬ بﺮﺷو ﺮﻣزو ﺐﻌﻟو ﻮﳍ ﻻو ةﲑﺒﻛ ﻻو كﺮﺷ
،ةدﺎﺒﻌﻟا مﺪﻋ ةدﺎﺒﻌﻟ ﺔﻴﻣﻮﺳﻮﳌا مﺪﻋ ﻦﻣ مﺰﻠﻳ ﻻ ﻪﻧﻷ ؛فﺎﺸﻜﻟا عﻮﻧ ﺎﻬﻴﻓ نﺈﻓ فﺎﺸﻜﻟا ةرﺎﺒﻋ فﻼﲞ
ﻪﻴﻠﻋ دودﺮﻣ ،فﺎﺸﻜﻟا ﺐﺣﺎﺼﻟ ّدر ﱁإ ﻦﻜﻳ ﱂ ﻮﻫو ﻪﻟﻮﻗ :لﺎﻗ ﻦﻣ لﻮﻘﻓ مﺎﻬﻳإ ﻦﻣ نود ﺎﻣ :لﺎﻗ ﺎﳕإو
ﲏﻌﻳ
ﻻ ﻪﻧأ ﺎﻣ ﻞﺻأ نإو ،ﷲ ﻮﻫ ﲔﻌﺿﻮﳌا ﰲ ﺪﺒﻋأ ﺎﲟ داﺮﳌا نأ ﻊﻣ ﻦﻣ ﻰﻠﻋ ﺔﻌﺑاﺮﻟاو ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا ﺔﻴﻧﺮﻘﻟا ﰲ ﺎﻣ رﺎﺜﻳإ ﳊاو .ﻢﻠﻌﻟا ﱄوأ ﻰﻠﻋ ﻖﻠﻄﻳ ،ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻴﻠﻋ فﺮﺷﻷا ﺎﻣ قﻼ إ ﻰﻠﻋ ﺔﻳرﺎﺟ ةدﺎﻌﻟا نأو ﻢﻠﻋ وذ ﷲ نأ ﻞﺻﺎ
ﻆﻔﻟ ﺚﻴﻧ رﺎﺒﺘﻋ ،ﺔﻳﺪﺣﻷا تاﺬﻟا :ﻢﳍﻮﻗو ،ﺚﻴﻧﺄﺘﻟاو ﲑﻛﺬﺘﻟا ﻦﻋ ﻩّﺰﻨﻣ ﻪﻧأ ﻊﻣ ﻮﻫ ﲑﻤﺿ ﻪﻴﻠﻋ ﻖﻠﻄﻳ ﺎﻤﻛ ﻌﻗﻮﻣ ﰲ ﺔﻌﻗاﻮﻓ ﰎﺪﺒﻋ ﺎﻣ ﺪﺑﺎﻋ أ ﻻو :ﻪﻟﻮﻗ ﰲو نوﺪﺒﻌﺗ ﺎﻣ ﺪﺒﻋأ ﻻ :ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ﺔﻤﻠﻛ ﺎﻣأو ،تاﺬﻟا نﻷ ﺎﻬ
مﺎﻨﺻﻷا ﺎ داﺮﳌا ﺔﻔﺼﻟا داﺮﳌا نﻷ
ﻦﻋ لﺄﺴﺗ نأ تدرأ اذإ ﺎﻤﻛ تﺎﻔﺼﻟا ﰲ ﻞﻤﻌﺘﺴﺗ ﺎﻣ ﺔﻤﻠﻛو .تاﺬﻟا ﻻ
ﻒﻳﺮﺷ وأ ﻪﻴﻘﻓ ﻪﻧ بﺎﺠﻴﻓ ؟ﺪﻳز ﺎﻣ :لﻮﻘﺗ ﺪﻳز ﺔﻔﺻ ﻖﳊا نوﺪﺒﻌﺗ ﻻو ﻞ ﺎﺒﻟا ﺪﺒﻋأ ﻻ :لﺎﻗ ﻪﻧﺄﻛ
ﺄﺘﻟا ﱃإ جﺎﺘﳏ ﲑﻏ ﻩّﺰﳏ ﰲ نﺎﻛ نإو ،ﻢ ادﻮﺒﻌﻣ ﰲ ﺎﻣ ﺔﻤﻠﻛ لﺎﻤﻌﺘﺳاو ﻊﺒﺘﺘﺳا ﺎﻬﻠﺑﺎﻘﻣ ﻞﻳو نأ ﻻإ ،ﻞﻳو
،ﻞﺑﺎﻘﺘﻠﻟ ًﺎﻘﻴﻘﲢ ﻖﳊ ﻲﻘﻴﻘﳊا دﻮﺒﻌﳌا ﻦﻋو ﻞ ﺎﺒﻟ ﻢ ادﻮﺒﻌﻣ ﻦﻋ ﱪﻌﻓ .ﺔﻳﺪﻌﺴﻟا ﻲﺷاﻮﳊا ﰲ ﺎﻤﻛ ،ﺎﻬﻠﻳو دﻮﺒﻌﳌا ﻮﻫ ،نوﺪﺒﻌﺗ ﺎﻣ :ﻪﻟﻮﻗ ﻦﻣ ةدﺎﻔﺘﺴﳌا ﺔﻔﺼﻟا نأ ﻊﻣ ،يدﻮﺒﻌﻣ نوﺪﺒﻌﺗ ﻻو ﻢﻛدﻮﺒﻌﻣ ﺪﺒﻋأ ﻻ :ﻞﻘﻳ ﻻو
اﺮﻣ نﻷ ؛ﻖﳊاو ﻞ ﺎﺒﻟا ﻻ ردﺎﻘﻳ ﻻ يﺬﻟا نﺄﺸﻟا ﻢﻴﻈﻌﻟا ﻖﳊا دﻮﺒﻌﳌا نوﺪﺒﻌﺗ ﻻو ﻞ ﺎﺒﻟا دﻮﺒﻌﳌا ﺪﺒﻋأ ﻻ ﻩد
ﻖﳊا دﻮﺒﻌﳌا يأ ؛ﷲ ﻻإ ﻖﳊ دﻮﺒﻌﻣ ﻻ ﻩﺎﻨﻌﻣ نﺈﻓ ،ﷲ ﻻإ ﻪﻟإ ﻻ :ﺎﻨﻟﻮﻗ ﱃإ ىﺮﺗ ﻻأ .ﻰﻔﳜ ﻻ ﺎﻤﻛ ﻩرﺪﻗ ﷲ ﻮﻫ ﺔﻘﺑﺎﻄﻤﻠﻟ وأ ﻰﻠﻋ ﺎﲟ ﺔﻠ ﺎﺒﻟا تادﻮﺒﻌﳌا ﻦﻋ ﱪﻋ ﺎﳌ ﻪﻧﻷ ؛ﺔﻠﻛﺎﺸﻤﻠﻟ يأ
دﻮﺒﻌﳌا ﻦﻋ ﱪﻋ ،ﻞﺻﻷا
داﺮﻔﻧﻻا لﺎﺣ ﻦﺴﳛ ﻻ ﺎﻣ ﻦّﺴﲢ ﺔﻠﺑﺎﻘﳌا نﻷ ؛ﺔﻠﻛﺎﺸﻤﻠﻟ ﻪﺑ ًﺎﻀﻳأ ﻖﳊ ﺔﻳرﺪﺼﻣ ﺎ إ :ﻞﻴﻗو
،ﻊﺿاﻮﳌا ﰲ
،ﰐدﺎﺒﻋ نوﺪﺑﺎﻋ ﻢﺘﻧأ ﻻو ﻢﻜﺗدﺎﺒﻋ ﺪﺒﻋأ ﻻ يأ ؛ﻖﻠﻄﻣ لﻮﻌﻔﻣ ﺎ أ ﻰﻠﻋ ﺎ ﺎﺼﺘﻧا نﻮﻜﻴﻓ ﺚﻟ باﻮﺟ ﻮﻫو ﺨﺸﻟا نﻷ ؛ﰐدﺎﺒﻋ ﻞﺜﻣو ﻢﻜﺗدﺎﺒﻋ ﻞﺜﻣ داﺮﳌاو ﻪﻠﻌﻓ ﻞﺜﻣ ﻞﻌﻔﻳ ﻦﻜﻟو ﻩﲑﻏ ﻞﻌﻓ ﺲﻔﻧ ﻞﻌﻔﻳ ﻻ ﺺ
:ﻞﻴﻗو
95
يﺬﻟا ﲎﻌﲟ نﺎﻴﻟوﻷا ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نوﺪﺒﻌﺗ ﻻو مﺎﻨﺻﻷا ﺪﺒﻋأ ﻻ يأ
نﺎﺘﻳرﺪﺼﻣ ن ﺮﺧﻷاو ﻞﺜﻣ ﺪﺑﺎﻋ أ ﻻو يأ
ﱃوﻷا ﺔﻴﻨﺜﺗ .نﺎﻴﻟوﻷا :ﻪﻟﻮﻗ .ﲔﻘﻴﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻨﺒﳌا ﰐدﺎﺒﻋ ﻞﺜﻣ نوﺪﺑﺎﻋ ﻢﺘﻧأ ﻻو ،ﻚﺸﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻨﺒﳌا ﻢﻜﺗدﺎﺒﻋ جﺮﺧ ﺎﻤﻛ ﻞﺻﻷا ﻰﻠﻋ جﺮﳜ ﱂو ،ًﺎﻣزﻻ ًﺎﻤﺿ ﺎﻬﻣﺎﻤﻀﻧﻻ ةﺰﳘ واﻮﻟا ﺖﻟﺪﺑﺄﻓ ﱃْوُو ﺎﻬﻠﺻأو ،لوﻷا ﺚﻴﻧ .ﻞﻴﻀﻔﺘﻟا ﻞﻌﻓأ ﻮﻫو ،ﺮﺧﻵا ﺚﻴﻧ ىﺮﺧﻷا ﺔﻴﻨﺜﺗ .ن ﺮﺧﻷا :ﻪﻟﻮﻗو .ﻦﻳواﻮﻟا عﺎﻤﺘﺟا ﺔﻫاﺮﻛ ﻩﻮﺟوو ،ﺖﺘّﻗُو
نﻮﻠﻀﻓأ نﻼﻀﻓأ ﻞﻀﻓأ ﻮﳓ ،ﺮﺧأو ت ﺮﺧأ ن ﺮﺧأ ىﺮﺧأ نوﺮﺧآ ناﺮﺧآ ﺮﺧآ :لﻮﻘﺗ نﺎﻴﻠﻀُﻓ ﻰﻠﻀُﻓ
ﻞﻀُﻓو تﺎﻴﻠﻀُﻓو ﻢﻜﻨﻳد ﻢﻜﻟ)
:ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ﺎﻤﻛ ًﺎﻨﻳد ﻪﺑ اﻮﻨّﻳﺪﺗ ﺎﻣ ﻰﲰ .ﰎﺪﺒﻋ ﺎﻣ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻘﻟ ﺮﻳﺮﻘﺗ (
ﻖﳊا ﻢﻌﻳ ﻦﻳﺪﻟﺎﻓ ،ﻩﺪﻘﺘﻌﻳو ﻪﻴﻟإ ﻞﺤﺘﻨﻳ ًﺎﻨﻳد ﺪﻴﺣﻮﺘﻟا ﲑﻏ ﺐﻠﻄﻳ ﻦﻣ يأ ،ًﺎﻨﻳد مﻼﺳﻹا ﲑﻏ ﻎﺘﺒﻳ ﻦﻣو ﻞ ﺎﺒﻟاو ﻪﻧﻮﻛﱰﺗ ﻻ ﻪﻴﻠﻋ ﻢﺘﻧأ يﺬﻟا
ﻣ ﻢ أ ﱃإ ةرﺎﺷإ نﻮﺿﻮﺒﻘﻣو ،ﺮﻤﻌﻟا ﺮﺧآ ﱃإ ﻞ ﺎﺒﻟا ﻢﻬﻨﻳد ﻰﻠﻋ نوﺮﺼ
نﺎﳝﻹا ﺎﻬﻠﺧﺪﻳ ﻻو ﺮﻔﻜﻟا ﻦﻣ ﺎﻬﻴﻓ ﺎﻣ جﺮﳜ ﻼﻓ ،ﻢ ﻮﻠﻗ ﻰﻠﻋ ﻢﺘﺧ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نﻷ ﻪﻴﻠﻋ ﻦﻳد ﱄو)
( 242
ﺮﻳﺮﻘﺗ
ﺪﺒﻋأ ﺎﻣ نوﺪﺑﺎﻋ ﻢﺘﻧأ ﻻو :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻘﻟ ﻪﻴﻠﻋ أ يﺬﻟا ﲏﻳد
،ﻢﻠﻜﺘﳌا ءﺎﻴﺑ ﲏﻳد ﻦﻳد ﻞﺻأ نأ ﱃإ رﺎﺷأ
ﺔﻓﺎﺿﻹا ءﺎﻴﻟا فﺬﺣ ﻢﺳا ﺎ ﻷ بﻮﻘﻌﻳو م ّﻼﺳ ﲔﻟﺎﳊا ﰲ ﺎﻬﺘﺒﺛأو ،ءاﺮﻘﻟا رﻮﻬﲨو ﺔﻌﺒﺴﻟا ًﻼﺻوو ًﺎﻔﻗو ﻪﻨﻣ
ﺖﻤﻗ ﰲ ءﺎﺘﻟاو ﻚﻨﻳذ ﰲ فﺎﻜﻟا ﻞﺜﻣ ﻪﻀﻓرأ ﻻ
ﺮﺼﺘﻗاو ،سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ ﺎﻤﻛ ﱐﺎﺜﻟاو لوﻷا بﺎﺒﻟا ﻦﻣ
ﻮﺼﻘﻣ كاﺮﺷﻹا ﻮﻫ يﺬﻟا ﻢﻜﻨﻳد نأ ﲎﻌﳌاو ،كﱰﻟا ﺾﻓﺮﻟاو .ﱐﺎﺜﻟا ﻰﻠﻋ ردﺎﺼﳌا ج ﰲ ﻲﻘﻬﻴﺒﻟا ﻰﻠﻋ ر
ﻦﻣ ﻚﻟذ نﺈﻓ ،ﺔﻏرﺎﻔﻟا ﻢﻜﻴﻧﺎﻣأ ﻪﺑ اﻮﻘﻠﻌﺗ ﻼﻓ ،نﻮﻌﻤﻄﺗ ﺎﻤﻛ ًﺎﻀﻳأ ﱄ لﻮﺼﳊا ﱃإ ﻩزوﺎﺠﺘﻳ ﻻ ﻢﻜﻟ لﻮﺼﳊا ﻢﻜﻧﻷ ؛ًﺎﻀﻳأ ﻢﻜﻟ لﻮﺼﳊا ﱃإ ﻩزوﺎﺠﺘﻳ ﻻ ﱄ لﻮﺼﳊا ﻰﻠﻋ رﻮﺼﻘﻣ ﺪﻴﺣﻮﺘﻟا ﻮﻫ يﺬﻟا ﲏﻳد نإو .لﺎﶈا ﺎﻣ نﻷو ؛ﺎﻫ إ ﻲﻣﻼﺘﺳاو ﻢﻜﺘﳍﻵ ﰐدﺎﺒﻋ ﻮﻫ يﺬﻟا لﺎﶈ ﻩﻮﻤﺘﻘﻠﻋ نﺎﻛ ﺚﻴﺣو ،كاﺮﺷﻹا ﲔﻋ ﻩﻮﲤﺪﻋو
دﺎﻔﺘﺴﳌا ﺮﺼﻘﻟا نﺎﻛ ﲔﺗدﺎﺒﻌﻟا ﺎﺘﻠﻛ ﰲ ﲔﻘﻳﺮﻔﻟا ﺔﻛﺮﺷ ﻰﻠﻋ ،ﺔﻨﺳ ﻚﳍإ ﺪﺒﻌﻧو ﺔﻨﺳ ﺎﻨﺘﳍآ ﺪﺒﻌﺗ :ﻢﳍﻮﻗ ﲎﺒﻣ ًﻻﻮﻗ ﻊﲰ وأ ًاﺮﻜﻨﻣ ىأر اذإ ﻞﺟﺮﻟا نأ ﻰﻠﻋ ﻞﻴﻟد ﺎﻬﻴﻓ :ﺚﻴﻠﻟا ﻮﺑأ لﺎﻗ .ًﺎﻤﺘﺣ داﺮﻓإ ﺮﺼﻗ ﺪﻨﺴﳌا ﱘﺪﻘﺗ ﻦﻣ ﻣ اﻮﻠﺒﻘﻳ ﱂو ،ﻩﺮﻜﻧﺄﻓ ًاﺮﻜﻨﻣ ﻢﻬﺒﻫﺬﻣ ﻰﻠﻋ ﻢﻬﻛﺮﺗو ﻪﻘﻳﺮ و ﻪﺒﻫﺬﻣ ﻪﻴﻠﻋ ﺎﳕإو ،ﻚﻟذ ﻦﻣ ﺮﺜﻛأ ﻪﻴﻠﻋ ﺐﳚ ﻻ ،ﻪﻨ
ﻢﻬﻘﻳﺮ و ﺮﻔﻜﻟا ﰲ نذإ ﻪﻴﻓ ﺲﻴﻠﻓ
ﻞﺑ ،ﺮﻔﻜﻟا ﰲ ﺔﺼﺧرو نذإ ،ﻦﻳد ﱄو ﻢﻜﻨﻳد ﻢﻜﻟ :ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ﺲﻴﻟ يأ
مﺪﻋ ﻰﻠﻋ عﺮﻔﺘﻣ ءﺎﻔﻟﺎﻓ .ةﻮﺒﻨﻟا مﻼﻋأ ﻦﻣ ﻮﻫو ،ﻪﻧﻮﻛﱰﻳ ﻻو ﻢﻫﺮﻔﻛ ﻦﻋ نﻮﺟﺮﳜ ﻻ ﻢ ﺐﻴﻐﻟا ﻦﻋ رﺎﺒﺧإ ﻩﺎﻨﻌﻣ ﻞّﺼﶈ نﺎﻴﺑو ،ﱁإ ﺪﺒﻋأ ﻻ :ﻪﻟﻮﻘﻟ ﺔﻜﻟﺬﻓ مﻼﻜﻟا اﺬﻫ ن رﺎﻌﺷإ ﻪﻴﻓ ﺾﻓﺮﻟاو ،كﱰﻟا ﻦﻋ ﻊﻨﻣ ﻻو
دﺎﻬﳉا دﺎﻬﳉا ﻦﻣ ﻊﻨﻣ ﻪﻴﻓ ﻦﻜﻳ ﱂ ﺮﻔﻜﻟا ﰲ ذإ ﻪﻴﻓ ﻦﻜﻳ ﱂ اذإ ﻪﻧﻷ لﺎﺘﻘﻟا ﺔﻳ ًﺎﺧﻮﺴﻨﻣ نﻮﻜﻴﻟ
:ﻪﻟﻮﻘﻟ ﺔﻠﻋ
ﳉ ﺦﺴﻨﻟا ﻖﻠﻌﺘﻟ ﲎﻌﻣ ﻼﻓ ﻲﻔﻨﻣ نذﻹا نأ ﲏﻌﻳ ﻩﺪﺣو .ﱁإ ﻊﻨﻣ ﻻو ،ﲔﻛﺮﺸﳌا اﻮﻠﺘﻗﺎﻓ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﻞﺜﲟ دﺎﻬ
نﺎﻛ اذإ ﺎﻤﻴﻓ ﺎ ﻞﻤﻌﻟ س ﻻ ﻪﻨﻜﻟ ،ﺔﺧﻮﺴﻨﻣ ﺖﻧﺎﻛ نإو، ةرﻮﺴﻟا ﻩﺬﻫ نإ ﻞﻴﻗ ﱴﺣ ،ﻢﻬﻀﻌﺑ ﻪﻤﻋز ﺎﻤﻛ ﻪﻧإ ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗو .ﺦﺴﻨُﻳ ﻻ ﱪﳋاو ،ﱪﺧ ﺎ ﻷ ءﻲﺷ ةرﻮﺴﻟا ﻩﺬﻫ ﻦﻣ ﺦﺴﻧ ﺎﻣ :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗو .ًﺎﺒﻟﺎﻏ وﺪﻌﻟا و ﻲﺴﻔﻧ ﲎﻌﻣ يﱪﺘﻟا نأ ﰲ ﺐﻳر ﻻ ًﺎﻣﻼﻛ ﻻإ ةﺪﻴﻔﻣ ةرﻮﺴﻟا نﻮﻜﻳ ﻼﻓ لﻮﺒﻘﻟاو بﺎﳚﻹﺎﻛ ﱯﻠﻗ ﺪﻘﻋ
ﻢﻠﻋﺎﻓ ﻖﺋﺎﻘﳊاو ﻦ اﻮﺒﻟا نود مﺎﻜﺣﻷاو ﺮﻫاﻮﻈﻟا ﰲ يﺮﳚ ﺎﳕإ ﺦﺴﻨﻟا ﰒ .ﺦﺴﻨﻟا ﻪﻴﻓ يﺮﳚ ءﺎﺸﻧﻹاو ،ًﺎﻴﺋﺎﺸﻧإ
242 Kâfirûn 109/6.
96
ﻪﻨﻳد ﻰﻠﻋ ﺮﺧﻵ ﲔﻘﻳﺮﻔﻟا ﻦﻣ ﻞﻛ ﺮﻳﺮﻘﺗو ﺔﻛرﺎﺘﳌ ﺮّﺴﻓ اذإ ﻻإ ﻢﻬﻠﻟا ﻚﻟذ ﻒﻛأ ﲏﻋ اﻮﻔﻛ :لﺎﻘﻳ ن
ﰲ ﺎﻤﻴﻓ ﺔﻤﻠﻜﻟا ﻩﺬﻫ لﺎﻤﻌﺘﺳ ﲔﻠﺼﶈا ةدﺎﻋ تﺮﺟ ﺪﻗ ،ﻢﻬﻠﻟا :ﻪﻟﻮﻗ .ًﺎﺧﻮﺴﻨﻣ نﻮﻜﻳ ﻻ ﺬﺌﻨﻴﺤﻓ .ﻢﻜﻨﻋ وأ ﱐءﺎﺟ ﺎﻣ :ﺖﻠﻗ اذﺈﻓ ،ًﺎﻬﺟو ﻪﺘﻧوﺎﻌﲟ ﲑﺼﻴﻓ ،ﱃﺎﻌﺗ ﻟﻠﻪ ﻪﺗﺎﺒﺛإ ﰲ نﺎﻌﺘﺴﻳ ﻪﻧﺄﻛو ،ءﺎﻔﺧو ﻒﻌﺿ ﻪﺗﻮﺒﺛ
ﲑﻏ لوﻷا ﻲﻣﻼﻛ نﺈﻓ بر ﱐﺬﺧاﺆﺗ ﻻ ﻩﺎﻨﻌﻤﻓ .ﺪﻳز ﻻإ ﻢﻬﻠﻟا مﻮﻘﻟا ﱐءﺎﺟ .ءﺎﻨﺜﺘﺳﻻا ﱃإ جﺎﺘﳛ ﻞﺑ م
ﻪﻧأ ﻲﻣﻼﻛ ﻰﻠﻋ ﺪﻬﺸﻳ نأ ﷲ ﻮﻋدأ ﱐأ ﻢﻠﻋا ﻊﻤﺘﺴﳌا ﺎﻬﻳأ :لﺎﻗ ﻢﻠﻜﺘﳌا نﺎﻜﻓ ،مﻼﻜﻟا ﺪﻴﻛﺄﺘﻟ ﺎ إ لﺎﻘﻳو ﻰﻠﻋ ﺮﺧﻵا ﺎﳘﺪﺣأ كﺮﺗ ﺔﻛرﺎﺘﳌا نﺈﻓ ،ﺔﻛرﺎﺘﻤﻠﻟ ﲑﺴﻔﺗ ﺖﻴﺒﺜﺘﻟاو ﻖﻴﻘﺤﺘﻟا ﲎﻌﲟ ﻩﺮﻳﺮﻘﺗو .قﺪﺻ ءﺎﻨﺜﺘﺳاو ﻖﺣ ﻪﻟﻮﻘﻛ ﺪﻳﺪﻬﺘﻟا ﻦﻋ ﻮﻠﲣ ﻻو ،ﻪﻟﺎﺣ نإو ،ﺔﻛرﺎﺘﳌا :ﺮﺛﻮﻜﻟا ﲑﺴﻔﺗ ﰲ لﺎﻗ .ﻢﻜﻟﺎﻤﻋأ ﻢﻜﻟو ﺎﻨﻟﺎﻤﻋأ ﺎﻨﻟ :ﱃﺎﻌﺗ
مﺮﺟ ﻼﻓ ،ًﺎﻌﻄﻗ ةﻮﻋﺪﻟاو دﺎﻬﺠﻠﻟ ﺔﻌﻧﺎﻣ ﺎ أ ﻻإ ،ﻪﺒﺷﻷا ﻰﻠﻋ ﺮﻔﻜﻟا ﰲ نذ ﺖﺴﻴﻠﻓ ،ءﻼﻣإو ًﻻﺎﳘإ ﺖﻧﺎﻛ ﺪﻗو ،ﲔﺻﻮﺼﳐ ةﺮﻔﻛ ةرﻮﺴﻟا ﰲ نأ ﺪﻴﻔﻳ ،ةﻮﻋﺪﻟاو :ﻪﻟﻮﻗ .ﻰﻬﺘﻧا لﺎﺘﻘﻟا ت ﺔﺧﻮﺴﻨﻣ ةرﻮﺴﻟا نﻮﻜﺑ ﻢﻋز
ًاﺪﺟ ﻢﻬﻓﺎﻓ مﻮﻤﻌﻠﻟ ضرﺎﻌﲟ ﺲﻴﻟ ﺶﻳﺮﻗ ﻦﻣ ﻂﻫر ﰲ ﺎﳍوﺰﻧ نإ :لﺎﻗو ﻪﻓﻼﺧ بﺎﺴﳊ ﻦﻳﺪﻟا ﺮﺴُﻓ ﺪﻗو
ﺎﻣ ﺪﺒﻌﻠﻟ ﺎﻣ رﺎﻬﻇإ ﻮﻫو ،ﺔﺒﺳﺎﶈا ﲎﻌﲟ بﺎﺴﳊا :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗو .ةازﺎﺠﻤﻠﻟ ةﺮﺧﻵا ﰲ دﺎﺒﻌﻟا لﺎﻤﻋأ ﺪﻋ ﻮﻫو ﺣ ﱄو ﻢﻜﺑﺎﺴﺣ ﻢﻜﻟ ﲎﻌﳌاو ،ﺪﺣاو ﲔﻟﻮﻘﻟا لﺂﻣو .ﻚﻟذ ﻰﻠﻋ ىزﺎﺠﻴﻟ ﻪﻴﻠﻋ ﻞﻛ ﱃإ ﻊﺟﺮﻳ ﻻو ،بﺎﺴ
ﺔﺘﺒﻟا ﺮﺛأ ﻪﺒﺣﺎﺻ ﻞﻤﻋ ﻦﻣ ﺎﻨﻣ ﺪﺣاو ءاﺰﳉاو
لﺪﻳو ءاﺰﳉا مﺰﻠﺘﺴﻳ بﺎﺴﳊا نﺎﻛ نإو ،بﺎﺴﳊا ﲑﻏ ﻮﻫو
ﻦﻣ ﺔﻳﺎﻔﻜﻟا ﻪﻴﻓ ﺎﻣ ﻞﻤﻌﻟا ءاﺰﺟ ﲎﻌﻤﻓ ،ﺔﻳﺎﻔﻜﻟاو ءﺎﻨﻐﻟا ءاﺰﳉاو .ﺔﻠﺻﺎﻔﻟا و ﻩﺮﻛذ ﻦﻳﺮﺴﻔﳌا ﺾﻌﺑ نأ ﻪﻴﻠﻋ ﺰﺟ :لﺎﻘﻳ .ﺮﺸﻓ ًاﺮﺷ نإو اﲑﺨﻓ ًاﲑﺧ نإ ﺔﻠﺑﺎﻘﳌا .اﺬﻜﺑ اﺬﻛ ﻪﺘﻳ
ءﺎﻋﺪﻟاو ﲎﻌﲟ ﻞﻤﻌﺘﺴﻳ ﺪﻗ ﻦﻳﺪﻟا نﺈﻓ
ﰲ ﻻإ ﻦﻳﺮﻓﺎﻜﻟا ءﺎﻋد ﺎﻣو ﻢﻛؤﺎﻋد ﻢﻜﻟ ﲎﻌﳌاو .ءﺎﻋﺪﻟا ﻪﻟ ﲔﺼﻠﳐ ﷲ اﻮﻋدﺎﻓ :ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ﺎﻤﻛ ،ءﺎﻋﺪﻟا ﺐﻳﺮﻗ ﱐﺈﻓ :لﺎﻗو ،ﻢﻜﻟ ﺐﺠﺘﺳا ﱐﻮﻋدا :لﺎﻗ ﻪﻨﻐﻓ ﻲﺋﺎﻋد ﱄو .ﻢﻛءﺎﻋد اﻮﻌﻤﺴﻳ ﻻ ﻢﻫﻮﻋﺪﺗ نإو ،لﻼﺿ نﺎﻋد اذإ عاﺪﻟا ةﻮﻋد ﺐﻴﺟأ
ةدﺎﺒﻌﻟاو .ﻰﻬﺘﻧا ةدﺎﺒﻌﻟاو ةدﺎﻌﻟاو مﻼﺳﻹاو ءاﺰﳉا ﻦﻳﺪﻟا :سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ لﺎﻗ
ةدﺎﻋ ﻪﻧإ ﲔﺨﺳﺎﻨﻟا ﻒﻳﺮﲢ ﻦﻣ ﺦﺴﻨﻟا ﰲ ﺎﻣ ﻞﻌﻟو ،ةدﺎﺒﻌﻟ ﻦﻳﺪﻟا ﲑﺴﻔﺗ ﺪﺟأ ﱂو ﺦﻴﺸﻟا ﻦﺑا لﻮﻗ دﺮﻳ ﻮﻫو ﳌا ﻦﻣ ةذﻮﺧﺄﳌا ﰐدﺎﻋ ﱄو ،ﲔ ﺎﻴﺸﻟا ﻦﻣو ﻢﻜﻓﻼﺳأ ﻦﻣ ةذﻮﺧﺄﳌا ﻢﻜﺗدﺎﻋ ﻢﻜﻟ ﲎﻌﳌاو ،ةدﺎﺒﻋ ﻻ ﺔﻜﺋﻼ
اﺬﻫ ﺔﻨﳉاو ﺔﻜﺋﻼﳌا ﻰﻘﻟأ أو ،رﺎﻨﻟاو ﲔ ﺎﻴﺸﻟا نﻮﻘﻠﺗ ﻢﺘﻧأ ﲏﻌﻳ ،ﻪﻨﻳد ﻰﻠﻋ ﺪﺣاو ﻞﻛ ﻰﻘﺒﻳ ﰒ ،ﻲﺣﻮﻟا ﻦﻣو ﱃﺎﻌﺗ ﻟﻠﻪ ﰐدﺎﺒﻋ ﱄو مﺎﻨﺻﻸﻟ ﻢﻜﺗدﺎﺒﻋ ﻢﻜﻟ ﲎﻌﳌاو ،ةدﺎﻌﻟ ﻩﲑﺴﻔﺗ ﻦﻣ ﱃوأ ةدﺎﺒﻌﻟ ﻩﲑﺴﻔﺗو .ﻪﻣﻼﻛ أﺮﻗو
ﻢﺷﺎﻫو ﺺﻔﺣو ﻊﻓ ﻪﻨﻋ فﻼﲞ يﺰﺒﻟاو
ءﺎﻴﻟا ﺢﺘﻔﺑ يأ
،ﺎ ﺎﻜﺳ نﻮﻗﺎﺒﻟاو ،ﻢﻠﻜﺘﳌا ء ﻮﻫو ﱄ ﺢﺘﻔﺑ
ﻒﻴﻔﺨﺘﻟا نﺎﻈﻣ ﻦﻣ ﻲﻫو ،لﺎﻤﻌﺘﺳﻻا ةﺮﺜﻜﻟ ﺮﺜﻛأ نﻮﻜﺴﻟاو ﻞﺻﻷا ﻮﻫ ﺢﺘﻔﻟاو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﱯﻨﻟا ﻦﻋ
ﻦﻳﺮﻓﺎﻜﻟا ةرﻮﺳ أﺮﻗ ﻦﻣ :ﻢﻠﺳو ﺎﲟ ﻞﻤﻌﻳو ﻞﻣﺎﺘﻴﻟ ﻪﻟﺰﻧأ ﻞﺑ ﻰﻠﺘﻴﻟ نآﺮﻘﻟا ﷲ لﺰﻧأ ﺎﻣ :درو ﻪﻧﻷ ﺎ ًاﺪﺘﻌﻣ ةءاﺮﻗ
ﻘﻟا ﺎﻬﻳأ ﺎﻴﻓ .ﻪﻴﻓ ؟ﻪﺑ ﻞﻤﻌﻟاو ﺚﻳﺪﳊا اﺬﻫ ﻦﻣ ﻢﺘﻧأ ﻦﻳأ ظﺎﻔﳊاو ءاﺮ
نآﺮﻘﻟا ﻊﺑر أﺮﻗ ﺎﳕﺄﻜﻓ مﺎﻣﻹا لﺎﻗ
ﻢﺴﻘﻨﻳ ﺎﻤﻬﻨﻣ ﺪﺣاو ﻞﻛو ،تارﻮﻈﶈا ﻦﻋ ﻲﻬﻨﻟاو تارﻮﻣﺄﳌ ﺮﻣﻷا ﻰﻠﻋ ﻞﻤﺘﺸﻣ نآﺮﻘﻟا نﻷ ﻚﻟذو :يزاﺮﻟا ﻣﺮﶈا ﻦﻋ ﻲﻬﻨﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻠﻤﺘﺸﻣ ةرﻮﺴﻟا ﻩﺬﻫو ،حراﻮﳉ ﻖﻠﻌﺘﻳ ﺎﻣ ﱃإو بﻮﻠﻘﻟ ﻖﻠﻌﺘﻳ ﺎﻣ ﱃإ ﺔﻴﺒﻠﻘﻟا تﺎ
نآﺮﻘﻟا ﻊﺑر نﻮﻜﻴﻓ ﲔ ﺎﻴﺸﻟا ةدﺮﻣ ﻪﻨﻋ تﺪﻋﺎﺒﺗو
جرﺎﳋا ﻮﻫو ،ﺪﺳﺎﺣ ﻊﲨ ةﺪﺴﺤﻛ درﺎﻣ ﻊﲨ ﺔﻛﺮﳏ ةدﺮﻣ
97
ﺔﻠﻣﺮﻟاو ،قرﻮﻟا ﻦﻣ يﺮﻌﺘﳌا دﺮﻣﻷا ﺮﺠﺸﻟاو ،ﺮﻌﺸﻟا ﻦﻋ دﺮﺠﺘﳌا دﺮﻣﻷﺎﻛ ،ﲑﺧ ﻞﻛ ﻦﻋ يرﺎﻌﻟاو ﺔﻋﺎﻄﻟا ﻦﻋ ﻨﻋ تﺪﻋﺎﺒﺗ اذإ ﻪﻧﻷ ةدﺮﳌ ﺪّﻴﻗو .ًﺎﺌﻴﺷ ﺖﺒﻨﺗ ﻻ ﱵﻟا ءادﺮﳌا نأ ﱃإ ةرﺎﺷإ ﻪﻴﻔﻓ .ﻢﻫﲑﻏ ﺮﻣأ نﺎﻫ ةدﺮﳌا ﻪ
ﺲﻧﻹا ﲔ ﺎﻴﺸﻛ لﻻزﻹاو دﺎﺴﻓﻹاو ﺮﺸﻟا ﰲ ﺔﻔﻠﺘﳐ تﺎﻘﺒ ﻦﳉا ﲔ ﺎﻴﺷ كﺮﺸﻟا ﻦﻣ ءىﺮﺑو
أﱪﻳ ءىﺮﺑ
ﻦﻣ ةرﻮﺴﻟا ﻩﺬﻫ ﰲ نﺎﻛ ﺎﳌو .نﺪﺷراﺰﻴﺑ ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ ،ﻪﺗروﺎﳎ ﻩﺮﻜﻳ ﺎﳑ ﻲﺼﻔﺘﻟا ةءاﱪﻟاو .ﻊﺑاﺮﻟا بﺎﺒﻟا ﻦﻣ ةءاﺮﺑ ﻜﻳ ﱂ كﺮﺸﻟا ﻦﻣ ةءاﺮﻟا مدآ ﻦﺑا ﻞﲪو كﺮﺸﻟا ﻦﺳ ﻦﻣ لوأ ﻪﻧﻷ ؛ﺎﻬﻨﻣ نﺎﻄﻴﺸﻟا ﻰﻠﻋ ﺪﺷأ ةرﻮﺳ نآﺮﻘﻟا ﰲ ﻦ
ﺮﺠﻔﻟا ﱵﻌﻛر ﻊﻛﺮﻓ ﻞﺟر مﺎﻗو .ءﻲﺷ ﻢﳍ ضﺮﻌﻳ ﻼﻓ مﺎﻨﳌا ﺪﻨﻋ ﺎﻫوؤﺮﻘﻴﻠﻓ ﻢﻜﻧﺎﻴﺒﺻ اوﺮﻣ :ﺚﻳﺪﳊا ﰲو .ﻪﻴﻠﻋ ﻷا ﰲ أﺮﻗو .ﻪﺑر فﺮﻋ ﺪﺒﻋ اﺬﻫ :ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ لﺎﻘﻓ نوﺮﻓﺎﻜﻟا ﺎﻬﻳأ ﻞﻗ ﱃوﻷا ﰲ اﺮﻘﻓ ﻞﻗ ىﺮﺧ
ﻦﻣو .ﲔﺗرﻮﺴﻟا ﲔﺗﺎﻫ ةءاﺮﻗ ﺮﺠﻔﻟا ﱵﻌﻛر ﰲ نﻮﻨﺴﳌا نﺎﻛ اﺬﻟو .ﻪﺑﺮﺑ ﻦﻣآ ﺪﺒﻋ اﺬﻫ :لﺎﻘﻓ .ﺪﺣا ﷲ ﻮﻫ ﻪﺑو ،حراﻮﳉ ﻞﻤﻌﻟا ﲑﻏ راﺮﻗﻹا نأ ﺎﻤﻛ ﺔﻴﺒﻠﻗ ﺔﻔﺻ ﺎﻤﻬﻨﻣ ﻞﻛ نﺎﻛ نإو ،نﺎﳝﻹا ﲑﻏ ﺔﻓﺮﻌﳌا نأ ﺬﺧﺆﻳ اﺬﻫ و نﺎﳝإو ﺔﻓﺮﻌﻣ نآﺮﻘﻟا نأ ﻮﻫو ؛ﻊﺑﺮﻟا ﲎﻌﳌ ﺮﺧآ ﻪﺟو ﺮﻬﻈﻳ ﻩﺬﻫ ﻦﻣ ﺪﺣاو ﻞﻜﺑ ﺮﻣ ﻪﻧأ ﲏﻌﻳ .ﻞﻤﻋو راﺮﻗإ
.ﺔﻴﳍﻹا ﺐﻫاﻮﳌا ﻦﻣ ﻪﻧﺈﻓ ﻪﻈﻔﺣﺎﻓ ﺔﻌﺑرﻷا
عﺎﲨﻹ ثﻼﺛ ﺎﻬﻳآو ﺔﻴﻧﺪﻣ ءﺎﺟ اذإو ﻊﻳدﻮﺘﻟاو ﺮﺼﻨﻟا ةرﻮﺳ
ﻢﻴﺣﺮﻟا ﻦﲪﺮﻟا ﷲ ﻢﺴﺑ
ﷲ ﺮﺼﻧ ءﺎﺟ اذإ) (
ﻦﻣ ءﺎﻔﻟا ﻊﻨﳝ ﻻو .ﺢﺒﺳ :ﻪﻟﻮﻗ ﻦﻣ ﻩﺪﻌﺑ ﺎﻣ اذإ ﰲ ﻞﻣﺎﻌﻟا ﻪﻠﻴﺼﻔﺗ ﻖﺒﺳ ﺎﻤﻛ ﻞﻤﻌﻟا
ﰲو .ﲔﻘﻘﶈا ﺐﻫﺬﻣ ﻰﻠﻋ ﻪﻴﻟإ ًﺎﻓﺎﻀﻣ ًاذإ ﺲﻴﻟو ،طﺮﺸﻟا ﻞﻌﻓ وأ ﺮﺼﻨﻟا ءﻲﳎ ﺖﻗو ﻚﺑر ﺪﻤﲝ ﺢﺒﺴﻓ يأ ؛ًاراﺮﻣ ﻪﻬﺒﺷ وأ ﻞﻌﻓ ﻦﻣ ﺎ اﻮﺟ ﰲ ﺎﻣ وأ ﺎﻬ ﺮﺷ ﺎﻬﺒﺻ :سﻮﻣﺎﻘﻟا ﻚﺋاﺪﻋأ ﻰﻠﻋ ك إ ﻩرﺎﻬﻇإ
ﻪﻠﻋﺎﻓ لإ فﺎﻀﻣ رﺎﻬﻇإ
ﻚﺋاﺪﻋأ ﻰﻠﻋ ًﺎﺒﻟﺎﻏ ﻚﻠﻌﺟ يأ ؛ﻪﻟﻮﻌﻔﻣ ك إو ﺖﺒﻠﻏ اذإ ،نﻼﻓ ﻰﻠﻋ تﺮﻬﻇ :لﺎﻘﻳ ،ﺔﺒﻠﻐﻟا ﲎﻌﲟ رﻮﻬﻈﻟا نﺈﻓ ،
ﻒﻴﺿُأ .بﻮﻠﻄﳌا ﻞﻴﺼﲢ ﻰﻠﻋ ﺔﻧﺎﻋﻹا ﺮﺼﻨﻟاو .ﺔﺒﻠﻐﻟا ﻦﻋ ﺔﻳﺎﻨﻛ ﺮﺼﻨﻟا ءﻲﺠﻤﻓ .ﻪﻴﻠﻋ ًﺎﺒﻟﺎﻏ ﻪﺘﻠﻌﺟ ﻪﺗﺮﻬﻇأو ،ﻪﻴﻠﻋ ﻦﻣ ﻻإ ﺮﺼﻨﻟا ﺎﻣو :لﺎﻗ ﺎﻤﻛ ﻲﻘﻴﻘﳊا ﺮﺻﺎﻨﻟا ﻮﻬﻓ ﻪﻟ ﺐﻟﺎﻏ ﻻ ًاﺰﻳﺰﻋ فوﺮﻌﳌا يأ ﻪﻳﻮﻨﺘﻠﻟ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ﱃإ ﺎﻣأو .ﷲ ﺪﻨﻋ
ﻩﺮْﺼَﻨﻓ ﻦﲟ ﺪﻌﺘﻣ ﺎﻣإ ﺮﺼﻨﻟا ﰒ .ﻦﻤﻴﻟا ﻞﺒﻗ ﻦﻣ ﻦﲪﺮﻟا ﺲﻔﻧ ﺪﺟﻷ ﱐإ :ﻪﻟﻮﻘﺑ ةرﺎﺷﻹا ﻪﻴﻟإو ،ﺮﻫﺎﻈﳌا ﻢﻬﻓ رﺎﺼﻧﻷا ﱐﺎﺜﻟ ﻒﻨﺼﳌا ﻩﺮّﺴﻓو .ﻪﻴﻠﻋ ﻩؤﻼﻋإ وﺪﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﻩﺮْﺼَﻨﻓ ﻰﻠﻌﺑ ﺎﻣإو ،ﻪﻨﻣ ﻪﻈﻔﺣ وﺪﻌﻟا ﻦﻣ ﺮﻬﻈﻳو .ﺢﺘﻔﻟا ﻢﺋﻼﻳ ﻪﻧﻷ
ﻞﻳو ﻼﺑ ﻒﻄﻌﻟا ﺢﺼﻳو ،ﻪﻴﻠﻋ فﻮﻄﻌﳌا ﺢﺘﻔﻟا ﲔﺑو ﻪﻨﻴﺑ قﺮﻔﻟا ﺮﻬﻈﻴﻟ ﻩﺮﻫﺎﻇ ﻦﻋ ﺮﺼﻨﻟا جﺮﺧأ ﻪﻧأ ﻩﲑﺴﻔﺗ ﻦﻣ ﺲﻜﻋ ﻰﻠﻋ ﻪﻔﻄﻌﻓ ﺮﺼﻨﻟاو ﷲ ﺢﺘﻓ أﺮﻗو ،ﺐﺒﺴﻟا ﻰﻠﻋ ﺐﱠﺒﺴﳌا ﻒﻄﻋ ﰲ ﺪﻌُﺑ ﻻو ﺢﺘﻔﻠﻟ ﺐﺒﺴﻟﺎﻛ ﺮﺼﻨﻟا نﻷ ؛ًﺎﻀﻳأ لوﻷا ﺢﺘﻔﻟاو) ( 243
ﻮﻋ مﻼﻟا .ﻪﺤﺘﻓ يأ ﺪﺋﺎﻌﻟا فﺬﺣ ﻰﻠﻋ ﻪﻨﻣ ﺢﺘﻔﻟا وأ ،ﺔﻴﻓﻮﻜﻟا ﺪﻨﻋ ﺎﻤﻛ ﻪﻴﻟإ فﺎﻀﳌا ﻦﻋ ض
بﺮﲝ ًﺎﺤﻠﺻ وأ ًاﺮﻬﻗ يأ ةﻮﻨﻋ ﻪﺑ ﺮﻔﻈﻟا ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﺪﻠﺒﻟا ﺢﺘﻓو .لﺎﻜﺷﻹاو قﻼﻐﻧﻻا ﺔﻟازإ ﺢﺘﻔﻟاو .ﺔﻳﺮﺼﺒﻟا ﺪﻨﻋ ﺎﻤﻛ ﻏ ﻦﻣ كءﺎﺟ ﺮﻣأ ﻞﻛ ًﺎﻀﻳأ ﺢﺘﻔﻟاو .راﺪﻟا ب ﺢﺘﻓ ﻦﻣ ذﻮﺧﺄﻣ ﻖﻠﻐﻨﻣ ﻮﻬﻓ ﻪﺑ ﺮﻔﻈﻳ ﱂ نﺈﻓ ،ﻪﻧوﺪﺑ وأ ﻻو ﻞّﻤﻌﺗ ﲑ
ﻚﻟذ ﲑﻏو تﺎﻔﺷﺎﻜﳌاو فرﺎﻌﳌاو مﻮﻠﻌﻟاو تادﺎﺒﻌﻟاو قازرﻷﺎﻛ ًﺎﻨ وأ ﺮﻣﻷا ﻚﻟذ نﺎﻛ ًاﺮﻫﺎﻇ ،ﺐﻠ ﻻو فاﺮﺸﺘﺳا ﺔﻜﻣ ﺢﺘﻓو ﺔﻜﻣ نﻷ حﻮﺘﻔﻟا ﺢﺘﻓ ﻮﻫو ،رﺎﻴﺧﻷا ﻪﻟ ﺮﻈﺘﻨﻳو رﺎﺼﺑﻷا ﻪﻴﻟإ ﺢﻤﻄﺗ يﺬﻟا ﺢﺘﻔﻟا ﻮﻫو ﺪﻬﻌﻠﻟ مﻼﻟا نأ ﻰﻠﻋ
243 Nasr 110/1.
98
ىﺮﻘﻟا مأ ﲔﻨﻣﺆﻤﻠﻟ ﷲ ﺮﺼﻧ ﺲﻨﺟ :ﻞﻴﻗو
ﻢﻬﻴﻠﻋ دﻼﺒﻟا ﺮﺋﺎﺳو ﺔﻜﻣ ﺢﺘﻓو ،ﺲﻨﺟ ﻰﻠﻋ ﻒﻄﻋ ﻊﻓﺮﻟ ﺢﺘﻓو :ﻪﻟﻮﻗ
ﲑﻤﻀﻟاو ،ًﺎﻀﻳأ ﺮﺼﻨﻟ ﻖﻠﻌﺘﻳ نأ زﻮﳚ :ﻞﻴﻗو .ﲔﻨﻣﺆﳌا يﺪﻳأ ﻰﻠﻋ يأ ﺢﺘﻔﻟ ﻖﻠﻌﺘﻣ ﻢﻬﻴﻠﻋو .كﺮﺸﻟا دﻼﺑ دﻼﺒﻟاو ﺆﻤﻠﻟ دﻼﺒﻟا ﺮﺋﺎﺳو ﺔﻜﻣ ﺢﺘﻓو ،ءاﺪﻋﻷا ﻰﻠﻋ ﷲ ﺮﺼﻧ ﺲﻨﺟ :لﺎﻘﻳ نأ ﺬﺌﻨﻴﺣ ﺮﻫﺎﻈﻟا نأ ﻪﻴﻓو .ءاﺪﻋﻸﻟ .ﻢﻬﻓﺎﻓ ﲔﻨﻣ
ﻩﲑﻏ ﻰﻠﻋ ﻞﻤﳛ ﻻ ﻪﻴﻠﻋ ﻪﻠﲪ ﻦﻜﻣأ ﺎﻤﻓ ،ﺪﻬﻌﻟا ﻮﻫ ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا ﰲ ﻞﺻﻷا نﻷ ﺾﻳﺮﻤﺘﻟاو قاﺮﻐﺘﺳﻼﻟ مﻼﻟاو ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﻓ ﺪﻗو ،ﻖﺋﺎﻘﳊا ﻖﻓاو ﺎﻣ تﺎﻬﻴﺟﻮﺘﻟا ﺢﺻأ نﺈﻓ ﻪﺿّﺮﻣ يﺬﻟا ﰲ ﻮﻫ ﺎﳕإ ضﺮﳌا نأ ﺮﻫﺎﻈﻟاو .ﺔﻳﺪﻌﺴﻟا ﻲﺷاﻮﳊا ﰲ ﺎﻤﻛ ﻞﺻﺎﳊا ﻖﻠﻄﳌا ﺢﺘﻔﻟا ﻮﻫ :ﻖﺋﺎﻘﳊا ﻞﻫأ لﺎﻗ ﻩﺮﻛذ ﻪﻧأ ﻪﻴﻠﻋ لدو .ﻩءارو ﺢﺘﻓ ﻻو ،ﻲﺳﺪﻘﻟا ﺪﻴﻳﺄﺘﻟاو ﰐﻮﻜﻠﳌا داﺪﻣﻹ
ًﻼﻴﻠﻗ ﻻإ ةرﻮﺴﻟا لوﺰﻧ ﺪﻌﺑ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﺚﺒﻠﻳ ﱂ ﲔﺤﺘﻔﻟا ﺔﺠﻴﺘﻧ ﻪﻧﻮﻜﻟو ،ﲔﺒﳌا ﺢﺘﻔﻟاو ﺐﻳﺮﻘﻟا ﺢﺘﻔﻟا ﺪﻌﺑ ﻫ ﻰﻠﻌﻓ ،ضرﻷاو تاوﺎﻤﺴﻟا ﻦﺋاﺰﺧ ﺢﻴﺗﺎﻔﻣ ﻪﻟﺎﻘﺘﻧا ضﺮﻣ ﰲ ﰐوأ ﻪﻧأ ًﺎﻀﻳأ لدو .ﰐﺄﻴﺳ ﺎﻤﻛ ﺮﻣأ ﰲ ﻞﺧاد اذإ اﺬ
: ﻮﳓ ،لﺎﳊا ﰲ ﻖﻘﺤﺘﻣ ﻦﺋﺎﻛ
ﺎﳘﺮﺷ ﻦﻣ ﻟﻠﻪ ﻢﺼﻌﺘﺳا....ﺎﻫءﺎﻨﺑأو ﺎﻴﻧﺪﻟا ىأر اذإ
ﺮﺳ ﺮﻬﻈﻳ ﻪﺑو ،ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا مﻮﻳ ﱃإ ﻦﻳﺪﻫﺎﻟﻤﺠا ﻪﺘﻣأ يﺪﻳأ ﻰﻠﻋ تﺎﺣﻮﺘﻔﻟا ﻦﻣ نﺎﻣزﻷا ﰲ ﰐﺄﻴﺳ ﺎﳌ ﺪﻋﻮﻟا ﻊﻣ
ﺪﻘﻟو .ﻪﻠﻛ ﻦﻳﺪﻟا ﻰﻠﻋ ﻩﺮﻬﻈﻴﻟ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﻪﻴﻠﻋ لدو ،ﺔﺛرﻮﻠﻟ ﺔﻓﻼﳋا ﺔﻔﻠﺘﺨﳌا ن دﻷا ﻞﻫأ ﻰﻠﻋ ﲔﻨﻣﺆﳌا ﷲ ﻂﻠﺳ
ﲔﻤﻠﺴﻤﻠﻟ ﺔﻣذ وأ ﻢﻠﺴﻣ ﻻإ نﺎﻣﺰﻟا ﺮﺧآ ﰲ ﻰﻘﺒﻳ ﻻو ،مﻼﺳﻹا ﻦﻳﺪﺑ رﻮﻬﻘﻣ ﻮﻫو ﻻإ ن دﻷا ﻦﻣ ﻦﻳد ﻖﺒﻳ ﻢﻠﻓ ﺎﳕإو
ءﻲﻟﻤﺠ لﻮﺼﳊا ﻦﻋ ﱪﻋ ﲔﻬﺟﻮﻟا ﻰﻠﻋ ﲏﻌﻳ
ًازﻮﲡ ﰲ زﺎﳎو ،ﻲﺸﳌا ﺔﻟ كﺮﺤﺘﺗ ﱵﻟا نﺎﻴﻋﻷا ﰲ ﺔﻘﻴﻘﺣ ءﻲﻟﻤﺠا نﻷ
ﺔﻘﻴﻘﺣ ءﻲﻟﻤﺠاو ،ﺮﻬﻇو ﻖﻘﲢو ءﺎﺟ اذإ :ﺮﺛﻮﻜﻟا ﲑﺴﻔﺗ ﰲو .ﻞﺼﺣ وأ ﷲ ﺮﺼﻧ ﻊﻗو اذإ :لﺎﻘﻳ ﻪﻧأ ﺮﻫﺎﻈﻟﺎﻓ ،ﱐﺎﻌﳌا ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ زّﻮﺠﺘﻟﺎﻓ .زﺎﻟﻤﺠ ﻢﻠﻜﺗ ،ﻪﻣﻼﻛ ﰲ زّﻮﲡ :لﺎﻘﻳ .ﻩوﺮﻛذ يﺬﻟا رﺎﻌﺷﻺﻟ ًازﻮﲡ ﻪﻠﻌﺟ ﱃإ ﺔﺟﺎﺣ ﻼﻓ ﺎﻤﻬﻴﻓ ﻜﻟ ،نﺎﻴﺗﻹﺎﻛ ءﻲﻟﻤﺠا :ﺐﻏاﺮﻟا لﺎﻗ .ﱳﻔﻛ ﻦﺨﺳ زﺎﳎ لﺎﻘﻳ ﺪﻗ نﺎﻴﺗﻹاو ،ﺔﻟﻮﻬﺴﺑ ءﻲﳎ نﺎﻴﺗﻹا نﻷ ﻢﻋأ ءﻲﻟﻤﺠا ﻦ
.ﻰﻬﺘﻧا ﱐﺎﻌﳌاو نﺎﻴﻋﻷا ﰲ ءﺎﺟ :لﺎﻘﻳو .لﻮﺼﳊ ًارﺎﺒﺘﻋا لﺎﻘﻳ ءﻲﻟﻤﺠاو ،لﻮﺼﳊا ﻪﻨﻣ ﻦﻜﻳ ﱂ نإو ،ﺪﺼﻘﻟا رﺎﺒﺘﻋ ﺮﻟاو ﻖﳊﺎﻛ ﻰﻬﺘﻨﳌا ﱃإ ًﺎﻀﻳأ ﻪﻴﻓ ﻆﺣﻼﻳ نﺎﻴﺗﻹا ﰲو ،أﺪﺒﳌا ﺐﻧﺎﺟ ﻦﻣ ءﻲﺸﻟا ﻞﻘﻧ ﻪﻴﻓ ﻆﺣﻼﻳ ءﻲﻟﻤﺠاو ﰲ لﻮﺳ
ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ﻒﺻوو .ضرﻷا ﱃإ ةرﺪﺴﻟا ﻦﻣ ﻪﺘﻛﺮﺣو ﻞﻳﱪﺠﻛ ﻞﻣﺎﳊا رﺎﺒﺘﻋ ﻻإ ﻲﺴﺣ ءﻲﳎ ﱐﺎﻌﳌا ﰲ ﺲﻴﻟو ،ﻲﺣﻮﻟا ﻪﻠﻫأ ﻪﻓﺮﻌﻳ ﺎﻤﻛ ﻩﻮﳓو ﻩﺮﻣأ ءﻲﺠﲟ لوﺆﻣ ﺔﻛﺮﳊاو ءﻲﻟﻤﺠ تارﺪﻘﳌا ن رﺎﻌﺷﻺﻟ
ﺎﻫدﻮﺟو ﷲ رﺪﻗ ﱵﻟا ثداﻮﳊا يأ
لزﻷا ﰲ ﺘﳌا ﺎ ﺎﻗوأ ﱃإ لزﻷا ﻦﻣ ﺔﻬﺟﻮﺘﻣ
ﺎﳍ ﺔﻨﻴﻌ ًﺎﻬﺟﻮﺗ ﺔﻬﺟﻮﺘﻣ ﺮﻬﻇﻷاو .ﺔﻳﺪﻌﺴﻟا ﻲﺷاﻮﳊا ﰲ ﺎﻤﻛ ﺔﻬﺟﻮﺘﳌﺎﻛ يأ
ﻖﻘﲢ اذإ ﻻإ ﺎﻬﻨﻣ ءﻲﺷ ثﺪﳛ ﻻ ،ةرﺪﻘﻣو ً ﺎﻗوأو ﺔﻨﻴﻌﻣ ً ﺎﺒﺳأ ﺎﻬﻨﻣ ﻞﻛ ثوﺪﳊ ﺎﳍ رﺪﻗ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نأ ﲏﻌﻳ ً ﻮﻨﻌﻣ ﺑﻷا نأ ﺎﻤﻛ ،نﺎﻣﺰﻟا ﻦﻣ يرﻮﻬﻈﻟا لﺎﻤﻜﻟا ﺔﻴﺋﺪﺒﻣ ةرﻮﺻ لزﻷاو .ﺎ ﺎﻗوأ ﺮﻀﺣو ﺎ ﺎﺒﺳأ لﺎﻤﻜﻟا ﺔﻳدﺎﻌﻣ ةرﻮﺻ ﺪ
ﻪﻈﻔﺣﺎﻓ ﺔﺒﺗﺮﳌا ﻻإ ﺲﻴﻠﻓ ﺔﻫﻮﻟﻷا ﻖﺣ ﰲ لوأ ﺎﻨﻠﻗ اذﺈﻓ ،ﺔﻴﻟوﻷا ﻲﻔﻧ ﻮﻫو ﱯﻠﺳ ﺖﻌﻧ لزﻷاو .ﻪﻨﻣ يرﺎﻬﻇﻹا بﺮﻘﺘﻓ
ًﺎﺌﻴﺸﻓ ًﺎﺌﻴﺷ ﺎﻬﻨﻣ تاداﺪﻌﺘﺳﻻا ﺐﺴﲝ ًﺎﺟرﺪﻣ ًﺮﻗ يأ ؛ًﺎﺌﻴﺸﻓ ًﺎﺌﻴﺷ ﺎﳍ ﺔﻴﻨﻌﺘﳌا ﺎ ﺎﻗوأ ﻦﻣ تارﺪﻘﳌا ﻚﻠﺗ بﺮﻘﺗ يأ
او بﺎﺒﺳﻷاو ﺔﻳدﺎﻌﻟا بﺮﻘﺗ ﺚﻴﲝ ﺎﻬﻴﻟإ ﺔﻬﺟﻮﺘﻣ ﺎ ﻮﻜﺑ تﺎﻗوﻷا ﻚﻠﺘﺑ ﺔﻘّﻠﻌﻣ ﺔ ﻮﺑﺮﻣ ﺎ ﻮﻛ ﻪّﺒﺸﻓ ،ةرّﺪﻘﳌا ﻂﺋاﺮﺸﻟ
ﻪﻨﻣ ﻖﺘﺷا ﰒ عﻮﻗﻮﻟا ﻚﻟذ ﻰﻠﻋ ءﻲﻟﻤﺠا ﻢﺳا ﻖﻠ ﺄﻓ ،ﺎﻬﻴﻟإ ﺎﻬﺌﻴﺠﲟ ﺎ ﺎﻗوأ رﻮﻀﺣ ﺪﻨﻋ ﺎﻬﻋﻮﻗو ﻪﺒﺷو ،ًﺎﺌﻴﺸﻓ ًﺎﺌﻴﺷ ﺎﻬﻨﻣ ﻟ ﺎ ﻸﻓ ﺔﻴﳛﺮﺼﺗ ﺎ ﻮﻛ ﺎﻣأ .ﺔﻴﻌﺒﺗ ﺔﻴﳛﺮﺼﺗ ةرﺎﻌﺘﺳا نﺎﻜﻓ ،ءﺎﺟ ﻆﻔﻟ نﻸﻓ ﺎﻬﺘﻴﻌﺒﺗ ﺎﻣأو ،ﺔﻳﺎﻨﻜﻟا ﻞﻴﺒﺳ ﻰﻠﻋ ﺖﺴﻴ
99
:ﻪﻟﻮﻘﻓ .رﻮﻛﺬﳌا ز!ﻮﺠﺘﻟا ﲎﻌﻣ ﻮﻫو ءﺎﺟ ﻮﻫو ﻞﻌﻔﻟا ﰲ ﻪﺘﻴﻌﺒﺘﺑو ،ءﻲﻟﻤﺠا ﻮﻫو ًﻻوأ رﺪﺼﳌا ﰲ ةرﺎﻌﺘﺳﻻا ﻞﺻأ ًﺎﺌﻴﺷ :ﻪﻟﻮﻗو .ﺪﻌﺒﻟا ﻮﻫو ﻪﻀﻴﻘﻧ ﻰﻠﻋ ًﻼﲪ ﻦﲟ ﻞﻤﻌﺘﺳاو .ﻚﻳدﺰﻧ ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ بﺮﻘﻟاو .ﻦُﺴﺤَﻴﻛ ﻲﺛﻼﺜﻟا ﻦﻣ ،بﺮﻘﺗ ﺐﺼﻧ ،ًﺎﺌﻴﺸﻓ ﺪﻳاﺰﺗ ﲎﻌﲟ ﻊﺿاﻮﳌا ﺾﻌﺑ ﰲ ًﺎﻀﻳأ ﺔﻴﻟﺎﳊا زّﻮﺟ ﻒﻳﺮﺸﻟا ﻞﺿﺎﻔﻟاو .ًﺎﻔﻧآ ﻪﻴﻟإ ﲑﺷأ ﺎﻤﻛ ﺔﻳرﺪﺼﳌا ﻰﻠﻋ
ﻦﻣ دﺎﻔﺘﺴﻣ ﺔﻠﻘﻟا ﲎﻌﻣو ،لوﻷا ﻰﻠﻋ ﻒﻄﻋ ًﺎﺌﻴﺸﻓ ًﺎﺌﻴﺷ :ﻪﻟﻮﻘﻓ ،ًﻼﻴﻠﻗ ﻪﻧﻮﻛ لﺎﺣ ﺪﻳاﺰﺗ ﰒ ًﻼﻴﻠﻗ ﻪﻧﻮﻛ لﺎﺣ ﻪﺑﺮﻗ ﻪﻠﳏ ﰲ ﲔﺑ ﺎﻤﻛ تاﺮﻜﻨﻟا ﺮﻜﻧأ ﻪﻧﻷ ءﻲﺸﻟا ﻦﻣ ﺮﺼﻨﻟا بﺮﻗ ﺪﻗو
ﻪﻧﺄﻛ ﺮﺼﻨﻟا ﺮﻛﺬﺑ ﻪﻨﻋ ﻰﻔﺘﻛاو .ًﺎﻀﻳأ ﺢﺘﻔﻟاو ﻪﺘﻗو
ﺮﺧﻶﻟ مﺰﻠﺘﺴﻣ ﺎﳘﺪﺣأ نأ ﱃإ رﺎﺷأ ﻩﺮﻜﺸﻟ ًاﺪﻌﺘﺴﻣ ﻩدورﻮﻟ ًﺎﺒﻗﱰﻣ ﻦﻜﻓ
،مﻼﺴﻟاو ةﻼﺼﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﱯﻨﻠﻟ ً ﺎﻄﺧ ﻪﻠﻌﺟ
ﻚﺒﺋﺎﻏ ءﺎﺟ اذإ :لﻮﻘﺗ ﺎﻤﻛ اﺬﻫو .ﱳﺷاد ﻢﺸﺟ ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ ،رﺎﻈﺘﻧﻻا ﺐﻗﱰﻟاو .ﻪﻟ ﻩﺪﻌﺑ ﺎﻣو ﺖﻳأرو بﺎﻄﺧ نﻮﻜﻟ ﻪﺑ ﻊﻨﺻﺎﻓ ﻪﺌﻴﺠﲟ ﻖﻠﻌﺘﻳ ﺎﲟ ﻪﺘﻴﺻﻮﺗو ءﻲﻟﻤﺠا بﺮﻗ ﻰﻠﻋ ﺐ ﺎﺨﳌا ﻪﻴﺒﻨﺗ ﻪﺑ ﺪﺼﻘﻳ ﺎﳕإ مﻼﻜﻟا اﺬﻫ ﻞﺜﻣ نﺈﻓ .اﺬﻛو اﺬﻛ
ةﺪِﻋ ﺔﻜﻣ ﺢﺘﻓ ﻞﺒﻗ ﺖﻟﺰﻧ ةرﻮﺴﻟا ﻩﺬﻫ نأ فﺮﻌﻳ ﺮﻳﺮﻘﺘﻟا اﺬﻫ ﻦﻣو .ﻚﻟذ ﻮﳓو ﺔﻴﻬﺒﻟا ﺲﺑﻼﳌاو ﺔﻴﻬﺸﻟا ﻒﺋاﺮﻄﻟا ﻦﻣ
،ﻪﻴﻠﻋ ﺎﻬﺤﺘﻔﻳ ناو ﺔﻜﻣ ﻞﻫأ ﻰﻠﻋ ﻩﺮﺼﻨﻳ نأ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﻪﻟ ﻞﺒﻘﺘﺴﻳ ﺎﳌ فﺮﻇ اذإ ﺔﻤﻠﻜﻓ
سﺎﻨﻟا ﺖﻳأرو)
ًﺎﺟاﻮﻓأ ﷲ ﻦﻳد ﰲ نﻮﻠﺧﺪﻳ ( 244
ﻦﻳد ﻻ ﱵﻟا مﻼﺳﻹا ﺔﻠﻣ ﰲ نﻮﻠﺧﺪﻳ ﻢﻫﺮﻣأ ﻢﻜﻤﻬﻳ ﻦﻳﺬﻟا سﺎﻨﻟا ﺖﻳأرو يأ
ﻦﻏو ،يرﺎﻴﺘﺧا نﺎﳝﻹا نﻷ بﺮﻗأ لوﻷاو ًﻻﻮﻬﺟو ،نﻮﻠﺧﺪُﻳ :ءىﺮﻗو .ًﺎﺟاﻮﻓأ ﻢ ﻮﻛ لﺎﺣ ﺎﻫﲑﻏ ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻴﻟإ فﺎﻀﻳ ﻖﻠﳋاو ﻖﻴﻓﻮﺘﻟا نﺎﻛ اذإ :اﻮﻟﺎﻗ بﺮﻌﻟا نﻷ ؛ﺢﺘﻔﻟا ﺪﻌﺑ نﺎﻛ ﺎﳕإ رﻮﻛﺬﳌا لﻮﺧﺪﻟا نأ ﱃإ ةرﺎﺷإ ﻪﻴﻓو .ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ﻦﻣ
،ءﻮﺴﺑ ﻢﻫاذآ ﻦﻣ ﻞﻛ ﻦﻣو ﻞﻴﻔﻟا بﺎﺤﺻأ ﻦﻣ ﻢﻫرﺎﺟأ ﷲ نﺎﻛ ﺪﻗو .ﺪﻳ ﻪﺑ ﻢﻜﻟ ﺲﻴﻠﻓ مﺮﳊا ﻞﻫ ﺪﻤﳏ ﺮﻔﻇ
؛ﺢﻴﺤﺻ ﺪﻠﻘﳌا نﺎﳝإ نأ ﻢﻠﻌﻳ ﻪﻨﻣو .لﺎﺘﻗ ﻼﺑ ﺔﻣأ ﺔﻣأ مﻼﺳﻹا ﰲ نﻮﻠﺧﺪﻳ اﻮﻧﺎﻜﻓ ﰲ ﲔﻠﺧاﺪﻟا باﺮﻋﻷا ﺮﺜﻛأ نﻷ
ﻢﻈﻋأ ﻦﻣ ﻪﻠﻌﺟو ﻢ ﺎﳝإ ﺔﺤﺼﺑ ﷲ ﻢﻜﺣ ﺪﻗو .ﺪﻴﻠﻘﺘﻟ صﺎﻀﻌﺑ ﻢﻬﻀﻌﺑ ﻊﺒﺗ ﻞﺑ ،ﺔﻟدﻷا ﻞﻫأ ﻦﻣ اﻮﻧﻮﻜﻳ ﱂ مﻼﺳﻹا ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﷲ لﻮﺳر ﻰﻠﻋ ﻦﻨﳌا تﺎﻋﺎﲨ
تﺎﻋﺎﻤﳉا جاﻮﻓﻷﺎﻓ ﺔﻋﺎﻤﳉا جﻮﻔﻟا نأ ﻊﻤﳉا ﻪﺟو ﺔﻔﻴﺜﻛ
ﺔﻓﺎﺜﻜﻟا
ﻟا ﺪﺿ ﻆﻠِﻐﻟا ﺔﺑﺎﺤﺴﻛ ﺔﻤﻴﻘﺳ ةﲑﺜﻛ ﺔﺨﺴﻧ نأ ﺢﺼﻓ .سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ ﺎﻤﻛ ﺮﻜﺴﻌﻟا ﻪﺑ ﻒﺻﻮﻳ ﻢﺳا ﻒﻴﺜﻜﻟاو .ﺔﻗﺮ
اﻮﻧﺎﻛ ﺎﻣﺪﻌﺑ ﺎﻫﺮﺳ ﺔﻠﻴﺒﻘﻟا ﷲ ﻦﻳد ﰲ ﻞﺧﺪﺗ ﺖﻧﺎﻛ ﻪﻧﻷ ؛ةﺮﺜﻜﻟا ﻮﻫو ًاﺪﺣاو ﲎﻌﳌا نﺎﻛ نإو ﺦﺳﺎﻨﻟا ﻦﻣ ﻂﻠﻏو ﲔﻨﺛا ﲔﻨﺛاو ًاﺪﺣاو ًاﺪﺣاو ﻪﻴﻓ نﻮﻠﺧﺪﻳ ﻒﺋﺎﻄﻟاو ﺔﻜﻣ ﻞﻫﺄﻛ
ﻗ لوأ داو ﰲ ﻒﻴﻘﺛ دﻼﺑ ﻲﻫو .ﻂﻫﻮﻟا ﺎﻫﺮﺧآو ﻢﻴﻘﻟ ﺎﻫاﺮ
ﺎﻬﻠﻘﻨﻓ مﺎﺸﻟ ﺖﻧﺎﻛ ﺎ ﻷ وأ ،ﺖﻴﺒﻟا ﻰﻠﻋ ﺎ فﺎ ﻞﻳﱪﺟ نﻷ وأ ،نﺎﻓﻮﻄﻟا ﰲ ءﺎﳌا ﻰﻠﻋ ﺖﻓﺎ ﺎ ﻷ ﺎ ﺖﻴﲰ ﻦﻣ ًﻼﺟر نﻷ وأ .ًﺎﻌﺒﺳ ﻪﻴﻠﻋ ﻞﻳﱪﺟ ﺎ فﺎ ﺖﻴﺒﻟ تﺮﻣ ﺎﳌو ،مﻼﺴﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﻢﻴﻫاﺮﺑإ ةﻮﻋﺪﺑ زﺎﺠﳊا ﱃإ ﷲ إ ﺮﻔﻓ تﻮﻣﺮﻀﲝ ًﺎﻣد بﺎﺻأ فﺪﺼﻟا ٍّجو ﱃ
نأ ﻢﻜﻟ ﻞﻫ :لﺎﻘﻓ ،ﻢﻴﻈﻋ لﺎﻣ ﻪﻟ نﺎﻛو ﺐﺘﻌﻣ ﻦﺑ دﻮﻌﺴﻣ ﻒﻟﺎﺣو
سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ ﺎﻤﻛ ﻪﺑ ﻒﻴﻄﳌا ﻂﻳﺎﳊا ﻮﻬﻓ ﻩﺎﻨﺒﻓ .ﻢﻌﻧ :اﻮﻟﺎﻘﻓ ؟بﺮﻌﻟا ﻦﻣ ًاءدر نﻮﻜﻳ ﻢﻜﻴﻠﻋ ًﺎﻗﻮ ﲏﺑأ نزاﻮﻫو ﻦﻤﻴﻟاو
حﺎﺤﺼﻟا ﰲ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ ﺲﻴﺒﻗ ﻦﻣ ﺔﻠﻴﺒﻗ بﺮﻌﻟا ﻞﺋﺎﺒﻗ ﺮﺋﺎﺳو
ﲰ ﺪﺣاو بأ ﻮﻨﺑ ﻲﻫو .ﺔﻠﻴﺒﻗ ﻊﲨ ﻞﺋﺎﺒﻘﻟا ﻢ ﻷ اﺬ ﺖﻴ
،ﺔﻨﻳﺪﳌا بﺮﻗ ﺔﻴﺣ ﺔﻛﺮﳏ ﻲﻫو ﺔﺑﺮَﻌﻟا ﱃإ ﺖﺒﺴﻧ ﺐﻌﻟاو .ﺪﺣاو بأ ﻦﻣ ﻢ ﻮﻛ ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﺾﻌﺑ ﻰﻠﻋ ﻢﻬﻀﻌﺑ ﻞﺒﻘﻳ لﺎﻗو .سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ ﺎﻤﻛ مﻼﺴﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﻞﻴﻋﺎﲰإ ﺔﺣﺎﺼﻔﻟا ﰊأ راد ﺔﺣ و بﺮﻌﻟا ﺔﺣ ﻲﻫو ،ﺎ ﺶﻳﺮﻗ ﺖﻣﺎﻗأ أ .ﺎ رﺎﺒﻋ ﰲ ﺎ ﺄﺷ ﻦﺴﳊ ًﺮﻋ بﺮﻌﻟا ﻲﲰ ﺎﳕإ :ﻢﻬﻀﻌﺑ ﻮﺑأ ﻮﻫو نﺎﻄﺤﻗ ﻦﺑ بﺮﻌﻳ ﻦﻣ ذﻮﺧﺄﻣ ﻪﻧأ ﺮﻫﺎﻈﻟا :لﻮﻗ
244 Nasr 110/2.
100
ﻲﲰو .يﺪﻟو ﻦﳝأ ﺖﻧأ :ﻪﻟ لﺎﻗ مﻼﺴﻟا ﻪﻴﻠﻋ ًادﻮﻫ نﻷ ﻦﳝأ ﻪﻟ ﻞﻴﻗ بﺮﻌﻳ نأ ﻚﻟذو .ﺔﻴﺑﺮﻌﻟ ﻢﻠﻜﺗ ﻦﻣ لوأو ﻦﻤﻴﻟا ﺑﺮﻋ ﺖﻧﺎﻛ ﻞﻴﻋﺎﲰإ ﺔﻴﺑﺮﻋ نﻷ ؛بﺮﻌﻳ ﺔﻴﻟوأ ﰲﺎﻨﻳ ﻻ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟ ﻢﻠﻜﺗ ﻦﻣ لوأ ﻞﻴﻋﺎﲰإ نﻮﻛو ،ﻪﻴﻓ ﻪﻟوﺰﻨﺑ ًﺎﻨﳝ ﻦﻤﻴﻟا ﺔﻴ
ء ﺮﻌﻟا بﺮﻌﻟا ﻦﻣ ﺔﻴﻧﺎﻄﺤﻘﻟا ﺖﻧﺎﻛ نإو ،ﻪﺘﻴﺑﺮﻌﻛ ﲔﺑأ ﺖﺴﻴﻟ ﻪﺘﻴﺑﺮﻋو ،ﺔﻠﻳﻮ ةﺪﲟ ﻞﻴﻋﺎﲰإ ﻞﺒﻗ نﺎﻛ بﺮﻌﻳو ،ﺔﻨﻴﺑ مﻼﺳإ مﺪﻌﺑ ﻞﻜﺸﻳ ﻻو ،ﰲﺮﻌﻟا قاﺮﻐﺘﺳﻻا وأ ﺪﻬﻌﻠﻟ مﻼﻟاو ﻢﻬﻠﻛ بﺮﻌﻟا سﺎﻨﻟ داﺮﳌا اﺬﻫ ﻰﻠﻌﻓ اﺬﻫ ﺔﻴﻧ ﺪﻌﻟﺎﻛ ﺎﳕإ ﻖﻴﻠﻌﺘﻟا نﻷ ؛ﻪﺗﺎﻴﺣ ﰲ ﺐﻠﻐﺗ ﲏﺒﻛ بﺮﻌﻟا ﺾﻌﺑ ﻲﻔﻜﻳ ﺮﺜﻛﻷا مﻼﺳإ ًﺎﻀﻳأو ،ًﻻﻮﺧد ﻒﺋاﻮﻄﻟا ﻊﺑﺎﺘﺗ ﻰﻠﻋ ﻮﻫ
:ﲑﻘﻔﻟا لﻮﻘﻳ .ﺮﺛﻮﻜﻟا ﲑﺴﻔﺗ ﰲ ﺎﻤﻛ ،لﻮﺧد نﺎﻛ ﺎﻤﻔﻴﻛ دﺎﻴﻘﻧﻻا ﻞﺑ ،عﻮﻨﳑ مﻼﺳﻹا لﻮﺧﺪﻟا ماﺰﻠﺘﺳا نأ ﻰﻠﻋ ﰲ ﺔﻳؤﺮﻟا نأ ﻰﻠﻋ لﺪﻳ .بﺮﻌﻟا ةﺮﻳﺰﺟ ﻦﻣ ﲔﻛﺮﺸﳌا اﻮﺟﺮﺧأ :ﻪﻟﺎﻘﺘﻧا ضﺮﻣ ﰲ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﻪﻟﻮﻗ نأ ﺮﻫﺎﻈﻟا ﺎﲟ ﻲﻔﺸﺘﻟا ﻪﻟ ﻞﺼﺣ ﻪﻧﻷ لﻮﺧﺪﻟ نﺎﻨﺘﻣﻻا ﰲﺎﻨﻳ ﻻ ﻚﻟذو ،ﻦﻳﺪﻟا ﰲ بﺮﻌﻟا ﻞﻛ لﻮﺧﺪﺑ ﻖﻠﻌﺘﺗ ﱂ ،ﺖﻳأرو :ﻪﻟﻮﻗ ﲔﺑأ نﺪﻋ ﲔﺑ ﺎﻣ ,أ ،تاﺮﻔﻟاو ﺔﻠﺟد ﰒ مﺎﺸﻟا ﺮﲝو ﺪﻨﳍا ﺮﲝ ﻪﺑ طﺎﺣأ ﺎﻣ بﺮﻌﻟا ةﺮﻳﺰﺟو .جاﻮﻓﻷا لﻮﺧد ﻦﻣ ىأر و ًﺎﺿﺮﻋ قاﺮﻌﻟا ﻒﻳر ﱃإ ةﺪﺟ ﻦﻣو ،ًﻻﻮ مﺎﺸﻟا راﺮ أ ﱃإ ﰲ نﻮﻛﺮﺸﳌا ﻦﻜﺴﻳ نأ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﰉأ ﺎﳕإ
نﻵا باﺮﻋﻷا ﺮﺜﻛأو ،ﺢﺋﻼﻟا ﻮﻫو ﻪﻨﻓﺪﻣ ﺎﻬﻴﻓ ضرأ ﰲ ﲔﻛﺮﺸﳌا ﺔﻣﺎﻗإ ضﺮﻳ ﻢﻠﻓ ﺪﻴﺣﻮﺘﻟ ﺚﻌﺑ ﻪﻧﻷ ؛بﺮﻌﻟا ةﺮﻳﺰﺟ ﻋﻷا :ﱃﺎﻌﺗ ﷲ لﺎﻗ ﷲ مﺮﺣ ﺎﻣ نﻮﻠﺤﺘﺴﻳو مﺎﻜﺣﻷاو ﻊﺋاﺮﺸﻟا نﻮﻓﺮﻌﻳ ﻻ ﻢ ﻷ ﲔﻛﺮﺸﳌا ﻦﻣ اﻮﻧﻮﻜﻳ ﱂ نإو رﺎﻔﻛ باﺮ
ﷲ لﺰﻧأ ﺎﻣ دوﺪﺣ اﻮﻤﻠﻌﻳ ﻻأ رﺪﺟأو ًﺎﻗﺎﻔﻧو ُاﺮﻔﻛ ﺪﺷأ تﺮﺼﺑأ ﲎﻌﲟ ﺖﻳأر نأ ﻰﻠﻋ لﺎﺣ ﻦﻟﻮﺧﺪﻳو
ﰲ نﻮﻠﺧﺪﻳ يأ
ﱐﺎﺜﻠﻟ ﻒﻨﺼﳌا ﺾﻋﱰﻳ ﱂو ،نﺎﻓﺮﻌﻟا وأ رﺎﺼﺑﻹا ﲎﻌﲟ ﺔﻳؤﺮﻟا ﺖﻠﻌﺟ نإ ،سﺎﻨﻟا ﻦﻣ لﺎﺣ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ ﺐﺼﻨﻟا ﻊﺿﻮﻣ جﺎﺘﺤﻴﻓ ،ﺖﻓﺮﻋ ﲎﻌﲟ ﺖﻳأر ﻢﻠﻌﻧ ﻻ :نﺎﻴﺣ بوأ لﺎﻗ ﻪﻧﻷ ﺎ ﻮﻛ اوزﻮﺟ ﺪﻗو :ﺮﺛﻮﻜﻟا ﲑﺴﻔﺗ ﰲو .تﺎﺒﺜﺘﺳا ﱃإ ﻚﻟذ
نﺎﻛو ،ﻪﻴﻠﻋ ﺪﻓو ﻻو ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﻩﺮﻳ ﱂ ﲔﻠﺧاﺪﻟا ﻦﻣ ًاﲑﺜﻛ نﻷ ةزاﺰﺧ ﻦﻋ ﻮﻠﳜ ﻻو ،ًﻻﺎﺣ ﺔﻠﻤﳉاو ﺔﻳﺮﺼﺑ ﻘﻟاو ﲔﻌﻟ ﺮﻈﻨﻟا ﻲﻫ ﺔﻳؤﺮﻟا نأ ﻚﺷ ﻻ :لﻮﻗأ .ﻰﻬﺘﻧا ﺔﻓﺮﻌﳌا ﲎﻌﲟ ﻪﺟﻮﻟا اﺬﻫ ﻰﻠﻋ ﺎ إ ﻞﻴﻗ ﺎﻣ ﻪﺟو ﻚﻟذ ﺐﻠ
ﺐﺣﺎﺻ فرﺎﻌﻟﺎﻓ ،ﻢﻠﻌﻟا نود ﺖﻧﺎﻜﻓ ،ﲔﻨﺛا ﱃإ ﻢﻠﻌﻟاو ﺪﺣاو لﻮﻌﻔﻣ ﱃإ ىﺪﻌﺘﺗ ﺔﻓﺮﻌﳌﺎﻓ ،ﺔﻓﺮﻌﳌا ﻦﻣ ﻢﻋأ ﺔﻳؤﺮﻟاو ﺲﳊا نﻷ ﺲﳊا يذ ﻦﻣ ﲑﺧ فرﺎﻌﻟا نأ ﺎﻤﻛ ،فرﺎﻌﻟا ﻦﻣ ﲑﺧ ﻮﻬﻓ ،ﲔﺗﺪﻳﺎﻔﻟا ﺐﺣﺎﺻ ﱂﺎﻌﻟاو ةﺪﺣاﻮﻟا ةﺪﻳﺎﻔﻟا ﻖﺒﺳ ﺎﻤﻛ ًاﲑﺜﻛ ﻂﻠﻐﻳ ﺖﻤﻠﻋ ﲎﻌﲟ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ ن لﻮﻌﻔﻣ وأ
،ﻪﺟﻮﻟا اﺬﻫ ﺮّﺧأو .نﻮﻠﺧﺪﻳ ﰲ ﲑﻤﻀﻟا ﻦﻣ لﺎﺣ ًﺎﺟاﻮﻓ او
ﻪﺗﺎﻴﺣ ﱃإ ﺔﺒﺴﻨﻟ ﺔﻴﺴﳊا ﺔﻳؤﺮﻟا نﺄﻜﻓ ،ﻢﻠﻌﻟا ﰲ ﺲﻴﻟ ﺎﻣ حاﺮﺸﻧﻻا ﻦﻣ ﺔﻳؤﺮﻟاو ﺲﳊا ﰲ ﺎﻣ نﻷ ؛ىﻮﻗأ نﺎﻛ نإو ﲔﺑ ﺎﻣ ﻪﻴﻨﻴﻌﻟ ﻊﲨ ﺎﻤﻛ ،ﺎﻴﻧﺪﻟا ﺮﺧآ ﱃإ نﻮﻜﻴﺳ ﺎﻣ ﻪﻴﻟإ ﻰﺣوأ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نﻷ ؛ﺎﻫﺪﻌﺑ ﺎﻣ ﱃإ ﺔﻓﺎﺿﻹ ﺔﻴﺒﻠﻘﻟاو قﺮﺸﳌا
بﺮﻐﳌاو ﻚﺑر ﺪﻤﲝ ﺢﺒﺴﻓ)
ﻪﻴﻠﻋ ﻪﻟ ًاﺪﻣﺎﺣ ﺪﺣأ لﺎﺒﺑو ﻚﻟﺎﺒﺑ ﺮﻄﳜ ﱂ ﺎﻣ ﷲ ﲑﺴﻴﺘﻟ ﺐﺠﻌﺘﻓ ( ﲑﺴﻴﺗ لﻮﻌﻔﻣ ﺎﻣ
،نﺎﻴﺴﻧ ﺪﻌﺑ ﻩﺮﻛذ ﻪﻴﻠﻋو ﻪﻟﺎﺒﺑ ًارﻮﻄﺧ ﺮﻄﳜو ﺮﻄﳜ ﺮﻄﺧ :لﺎﻘﻳ ﻩﺮﻜﻓو ﻪﺒﻠﻘﺑ يأ ﻪﻟﺎﺒﺑ ﺮﻄﺧو .ﺢﺘﻔﻟا ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﻪﻴﻠﻋ ﻪﻟ ًاﺪﻣﺎﺣ :ﻪﻟﻮﻗو .ﻩﺮ ﺎﺧ ﰲ ﻪﻌﻗوأ يأ ﷲ ﻩﺮﻄﺧأو نأ ﻰﻠﻋ ﺔﺴﺑﻼﻤﻠﻟ ءﺎﺒﻟا نأ ﱃإ ةرﺎﺷإ ﲑﺴﻴﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﷲ يأ ؛
ﺢﻴﺒﺴﺘﻟا نأ ﻒﻨﺼﳌا دارأو ﺎﻤﻬﺘﻧرﺎﻘﻣ ﺮﺳو .ﺎﳘﺪﻳاﻮﻓو ﲔﺘﻤﻠﻜﻟا ﲔﺗﺎﻫ باﺮﻋإ ﻖﺒﺳ ﺪﻗو ﺢﺒﺳ ﻞﻋﺎﻓ ﻦﻣ لﺎﺣ ﺪﻤﳊا ﻣأ ﻖﻠﺧ ﻦﻋ ﺰﺠﻌﻟا ﻦﻋ ﻪﻫﺰﻨﻳ يأ .ﷲ نﺎﺤﺒﺳ :لﻮﻘﻳ ًﺎﺒﺠﻋ ًاﺮﻣأ ىأر ﻦﻣ نﺈﻓ ،ﺔﻴﺒﺒﺴﻟا ﺔﻗﻼﻌﺑ ﺐﺠﻌﺘﻟا ﻦﻋ زﺎﳎ ﺮ
رﺎﻛذﻷا ﰲ درو اﺬﻟو ،ﺮﻳﺪﻗ ءﻲﺷ ﻞﻛ ﻰﻠﻋ ﷲ نأ ًﺎﻨﻴﻘﻳ ﻢﻠﻌﻳ ﻦﻣﺆﳌا نﺈﻓ ،ةدﺎﻋ ﻪﻋﻮﻗو ﺪﻌﺒﺘﺴُﻳ نﺎﻛ نإو ،ﺐﻴﺠﻋ ﻰﻠﻋ ﺔﺒﻠﻐﻟا ﻮﻫو ﻪﻣﺎﻌﻧإ ﺐﻴﺠﻋ ﻦﻣ ﷲ كارأ ﺎﳑ ًﺎﺒﺠﻌﺗ ﻟﻠﻪ ﺪﻤﳊاو ﷲ نﺎﺤﺒﺳ ﻞﻘﻓ ﲎﻌﳌﺎﻓ .ﷲ نﺎﺤﺒﺳ ﺔﺑﻮﺠﻋأ ﻞﻜﻟ
101
ﺎﻗ .ﻦﻳﺪﺻﺎﻘﻟا ﻦﻣ ًاﲑﺜﻛ ﻪﻨﻋ ﻊﻓد ﺪﻗو مﺮﳊا ﻞﻫأ ﻰﻠﻋ ﺎﻣأو ،ﺢﺘﻔﻟا ﺔﻟﺎﺣ ﺐﺳﺎﻨﻳ ﺎﳕإ ﺐﺠﻌﺘﻟا ثاﺪﺣإ :ﻢﻬﻀﻌﺑ ل
ﺮﻛذ ﺎﳌ ﺐﺠﻌﺘﻟا ثاﺪﺣ ﻻ ﻪﺘﻤﻌﻨﻟ ًﺎﻣﺎﻈﻌﺘﺳا ﻚﻟذ ﻰﻠﻋ مواﺪﻳ ن ﺮﻣُأ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﻪﻠﻌﻠﻓ ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا ﺔﻳاوﺮﻟا
،ﻚﻟﺎﺒﺑ ﺮﻄﳜ ﱂ ﺎﻣ :ﻒﻨﺼﳌا لﻮﻗ ﺐﺠﻌﻟا ﻪﻨﻣ ﻰﻀﻘُﻳ ﺎﳑو ،ﺐﺠﻌﺑ ﺲﻴﻟ ﻪﻠﳏ ﰲ نﺎﻛ اذإ ﺐﺠﻌﺘﻟا :لﻮﻗأ .ﻰﻬﺘﻧا نإ
،لﺎﺒﻟ رﻮﻄﳋا مﺪﻋو ﺐﺠﻌﺘﻟا ﲎﻌﻣ ﰲ ﻩﲑﻏ ﲔﺑو ﻪﻨﻴﺑ ﺔﻳﻮﺴﺘﻟا زﻮﳚ ﻒﻴﻛ ﻪﻧﻷ ؛ﺔﻴﻠﺻﻷا ﻪﺘﺨﺴﻧ ﰲ ﻪﻨﻣ ًﺎﻌﻗاو نﺎﻛ ﺖﻗو ﺐﻗﱰﻳ نﺎﻛ مﻼﺴﻟاو ةﻼﺼﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﻮﻬﻓ ،ﺎﻬﺤﺘﻔﻟ ىﺮﺸﺑ ﻲﻔﻜﺗ ﺔﻜﻣ ﺢﺘﻓ ﻰﻠﻋ ﺎﳍوﺰﻧ مﺪﻘﳌا ﺢﺘﻔﻟا ةرﻮﺳ نأ ﻊﻣ ﺘﺳﻻا ﻞﺑ ﻪﻋﻮﻗو ﺪﻌﺒﺘﺴﻳ ﻻو ،ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ﻲﺣﻮﺑ ﺢﺘﻔﻟا ﺮﻈﻨﻟا ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﲔﻨﻣﺆﳌا ءﺎﻔﻌﺿ ﻦﻣ ﻊﻘﻳ ﺎﳕﺈﻓ ،ﻊﻗو ﻮﻟ دﺎﻌﺒ
ﻦﻣو مﺪﻬﻠﻟ ﺪﺻﺎﻗ ﻦﻤﻓ ،ﺪﺻﺎﻗو ﺪﺻﺎﻗ ﲔﺑ قﺮﻓ ﻪﻧﻷ ﺄﻄﺧ ﻦﻳﺪﺻﺎﻘﻟا ﺮﺋﺎﺳ لﺎﺣ ﻰﻠﻋ ﺎﻬﺤﺘﻓ سﺎﻴﻗو ،يﺮﻫﺎﻈﻟا ﻞﻜﺑ ﷲو ،ﻢﻴﻠﺴﻟا ﻞﻘﻌﻟاو ﻢﻴﻘﺘﺴﳌا ﻊﺒﻄﻟا ﻞﻫأو ،ﻢﻴﻬﻔﻟا ﺪﻨﻋ ﺢﺿاو ﺮﻣﻷا نﺈﻓ ﻪﻴﻓ مﻼﻜﻟا لﻮﻄﻧ ﻼﻓ .ةرﺎﻤﻌﻠﻟ ﺪﺻﺎﻗ ﻋ ءﻲﺷ .ﻢﻴﻠ ﻪﻤﻌﻧ ﻰﻠﻋ ًاﺪﻣﺎﺣ ﻪﻟ ﻞﺼﻓ وأ ﺔﻗﻼﻌﺑ ةﻼﺼﻟا ﻦﻋ ﻞﺳﺮﻣ زﺎﳎ ﺢﻴﺒﺴﺘﻟا نأ ﲏﻌﻳ ،ﺐﺠﻌﺗ ﻰﻠﻋ ﻒﻄﻋ
ﲔﺣو نﻮﺴﲤ ﲔﺣ ﷲ نﺎﺤﺒﺴﻓ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﻪﻴﻠﻋو ،ﺎﻬﻨﻣ ءﺰﺟ ﻪﻧﺄﻜﻓ ﺢﻴﺒﺴﺘﻟا ﻦﻋ ةﻼﺼﻟا ﻮﻠﲣ ﻻ ذإ ؛ﺔﻴﺋﺰﳉا ﻰﲰ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نﺈﻓ .ﺲﻤﺸﻟا عﻮﻠ ﻞﺒﻗ ﻚﺑر ﺪﻤﲝ ﺢﺒﺴﻓ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗو .نﻮﺤﺒﺼﺗ ﻩﺮﺋﺎﻈﻧو ﺢﻴﺒﺴﺘﻟ ﺎﻤﻬﻴﻓ ةﻼﺼﻟا
:ﻪﻟﻮﻘﺑ زﺎﻟﻤﺠا ﺔﻨﻳﺮﻗ ﱃإ رﺎﺷأو .ﻪﺗﻼﺻو ﻪﺤﻴﺒﺴﺗ يأ ﻰﺤﻀﻟا ﺔﺤﺒﺳ ﺎﻬﻨﻣو ،ةﲑﺜﻛ ﻪﻧأ يور
لﻮﺳر ﻮﻫو ﺐ ﺎﺨﳌا يأ
ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﷲ ﺔﻜﻣ ﻞﺧد ﺎﳌ
ﻦﻳﺮﺟﺎﻬﳌا ﻦﻣ فﻻآ ةﺮﺸﻋ ﻪﻌﻣو نﺎﲦ ﺔﻨﺳ نﺎﻀﻣر ﺮﻬﺷ ﻦﻣ ﲔﻀﻣ ﺮﺸﻌﻟ
بﺮﻌﻟا ﻦﻣ ﻒﺋاﻮ و رﺎﺼﻧﻷاو أﺪﺑ
ﺪﺠﺴﳌ ،مﱰﳏ ﺪﺠﺴﻣ ﻪﻠﻛ ﻪﻧﺈﻓ مﺮﳊا داﺮﳌاو ،ماﺮﳊا ﺪﺠﺴﳌ :ﺦﺴﻨﻟا ﺾﻌﺑ ﰲو
ماﺮﳊا ﺪﺠﺴﳌا ﻦﻠﺧﺪﺘﻟ :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ تﺎﻣﺮﳊا ﻚﺘﻫ ﻪﻴﻓ مّﺮﳏ تﺎﻌﻛر ﱐﺎﲦ ﻰﻠﺻو ﺔﺒﻌﻜﻟا ﻞﺧﺪﻓ
ةﻼﺻ ﻞﺻأ ﻲﻫو
ﰲ لﺎﻗ .ﻞﺻﻷا ﰲ ﺮﻜﺸﻟا ب ﻦﻣ ﻰﺤﻀﻟا ةﻼﺻ نﺈﻓ ،ًﺎﻀﻳا ﺮﻜﺸﻟا ةﻼﺻ ﺎ ﻮﻛ ﰱﺎﻨﺘﻳ ﻻو ،ﻰﺤﻀﻟا بﺮﻐﻣ
ﻦﻣ ﻒﻟﻷا ﺾﻳﻮﻌﺗ ﻰﻠﻋ ﱐﺎﻤﻴﻟا ﰲ ﺎﻤﻛ ،ﺔﺒﺴﻨﻠﻟ ﺎ أ ﰲ ﻲﻋ ﺮﻟا ﰲ ﻲﻬﻛ ﻪﻴﻓ ءﺎﻴﻟاو ﺔﻴﻧﺎﻤﺜﻟا ﺚﻴﻧ ﱐﺎﻤﺜﻟا :ﺔﻐﻠﻟا لﺎﻘﻳ ﻲﻌﻤﺻﻷا ﻦﻋ :ﰎﺎﺣ ﻮﺑأ لﺎﻗ .ﻲﺿﺎﻘﻟا ء ﻢﻜﺣ باﺮﻋﻹا ﰲ ﻪﺋ ﻢﻜﺣوة فﺮﺼﻨﻣ ﻮﻫو ،ﺔﺒﺴﻨﻟا ﻲﺋ ىﺪﺣإ ﻊﻗو ﺎﻣو .نﺎﲦ :لﺎﻘﻳ ﻻو ،ةﻮﺴﻧ ﱐﺎﲦو لﺎﺟر ﺔﻴﻧﺎﲦ ﻢ أ اﺬﻫ ﰲ ﻢﻫرﺬﻋو ،ﺄﻄﺨﻓ ﲔﻔﻨﺼﳌا مﻼﻛو رﺎﻌﺷﻷا ﺾﻌﺑ ﰲ
ﺔﻟﺎﺣ ﻞﻤﻌﺘﺴﻳ ﻼﻓ ﺔﺤﻴﺒﻘﻟا تاروﺮﻀﻟا ﻦﻣ ﻮﻫو اﻮﺑﺮﻋﺄﻓ ،باﺮﻋﻹا ﺐَﻘﺘﻌﻣ نﻮﻨﻟا نأ اﻮﻨﻇ ،ء ﻼﺑ ﻦﻳﻮﻨﺘﻟا ﺔﻟﺎﺣ اوأر ﺎﳌ ءﱄا ﺎﻬﻨﻣ فﺬﳛ ﺪﻗو :ﱐﺎﻣﺮﻜﻟا لﺎﻗو ،صاﻮﻐﻟا ةرد ﰲ يﺮﻳﺮﳊا ىﺮﺟ اﺬﻫ ﻰﻠﻋو .ﻪﻣﻼﻛ ﻰﻬﺘﻧا رﺎﻴﺘﺧﻻا ﻰﻔﺘﻜﻳو
.ﻪﻈﻔﺣﺎﻓ .ﻰﻬﺘﻧا ًﺎﻔﻴﻔﲣ ﺢﺘﻔﻳ وأ نﻮﻨﻟا ةﺮﺴﻜﺑ نﻮﻟﻮﻘﻳ ﺔﻤﻠﻈﻟا ﺖﻧﺎﻛ ﺎﻤﻋ ﻪﻫﺰﻨﻓ وأ
ﻢﻬﺴﻔﻧأ نﻮﻤﻠﻈﻳ ﻦﻳﺬﻟا يأ
ًﻼﻌﻓو ًﻻﻮﻗ ءﻮﺳ ﻞﻛ ﻦﻣ ﷲ ﻪﻳﺰﻨﺗ ﺢﻴﺒﺴﺘﻟ داﺮﳌﺎﻓ .ﻚﻟذ ﻮﳓو ﷲ ءﺎﻛﺮﺷ ﺎ إ نﻮﻟﻮﻘﻳو ،مﺎﻨﺻﻷا ةدﺎﺒﻋو كاﺮﺷﻹ ﻹا ﻦﻣ ﻪﺗاذ ﰲ ﻩﺰﻨﻣ ﱃﺎﻌﺗ ﻮﻫو ،ًادﺎﻘﺘﻋاو ،ﺎﻫﻮﳓو ﺔﻟﺬﻟاو ﺮﻘﻔﻟاو ﺰﺠﻌﻟاو ﻞﻬﳉا ﻦﻣ ﻪﺗﺎﻔﺻ ﰲو ،ﻪﻴﻠﻋ عﺮﻔﺘﻳ ﺎﻣو نﺎﻜﻣ
ﻦﻋ ﻦﻐﺘﺴﻣ ﻮﻫ ﻞﺑ ،ةﺮﻀﻣ ﻊﻓد وأ ﺔﻌﻔﻨﻣ ﺐﻠﳉ ًﺎﺌﻴﺷ ﻞﻌﻔﻳ نأ ﻦﻣ ﻪﻟﺎﻌﻓأ ﰲو ،ﺰﻳﺰﻌﻟا ﲏﻐﻟا ردﺎﻘﻟا ﱂﺎﻌﻟا ﻮﻫ ﻞﺑ ﺎﻬﻠﻛ تادﻮﺟﻮﳌا ﻩﺪﻋو قﺪﺻ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ ﻪﻟ ًاﺪﻣﺎﺣ
ﻗ ﺎﻤﻛ ،ﺚﻳﺪﳊا نﻼﻓ قﺪﺻو ،ﺚﻳﺪﳊا ﰲ قﺪﺻ :لﺎﻘﻳ :ﻞﻴ
ﲔﻟﻮﻌﻔﻣ ﱃإ ىﺪﻌﺘﻳ اﺬﻫ ﻚﻗﺪﺼﻓ .ﻩﺪﻋو ﻚﻗﺪﺻ ﻩﺪﻋو قﺪﺻ ﲎﻌﻣ نﻮﻜﻴﻓ ،ﻚﻗّﺪَﺻ ﻦﻣ ﻻ ﻚﻗَﺪَﺻ ﻦﻣ ﻖﻳﺪﺼﻟا يأ ؛ﺾﻓﺎﳋا عﺰﻨﺑ ً ﻮﺼﻨﻣ نﻮﻜﻳ نأ زﻮﳚو .ﻩﺪﻋو ﷲ ﻢﻜﻗﺪﺻ ﺪﻘﻟو . ؤﺮﻟا ﻪﻟﻮﺳر ﷲ قﺪﺻ ﺪﻘﻟ :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ ﺢﺘﻔﺑ ﻩﺪﻋو ﰲ ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻗﺪﺻ ﻮﻫ ﺎﻨﻫ ﺪﻋﻮﻟا قﺪﺼﺑ داﺮﳌاو .ﻩﺪﻋو ﰲ ﻢﻜﻗﺪﺻ ﷲ ﻦﻣ قﺪﺻأ ﻦﻣو :لﺎﻗ ﺪﻗو ،ﺔﻜﻣ
102
ًﻼﻴﻗ لﻼﳉا تﺎﻔﺼﺑ ﷲ ﻰﻠﻋ ﻦﺛﺄﻓ وأ تﺎﻔﺻو ،ﻪﻤﻴﻈﻌﺘﺑ ﺮﻌﺸُﻳ ﺎﻣ ﻞﻌﻓ ءﻲﺸﻠﻟ ءﺎﻨﺜﻟاو .ندﺮﻛﺎﻨﺛ ﲎﻌﲟ ءﺎﻨﺛﻹا ﻦﻣ
:ﻢﻈﻋﻷا نﺎﻄﻠﺴﻠﻟ لﺎﻘﻳ ﺎﻤﻛ .ﻚﻟذ ﻮﳓو مﺎﻘﺘﻧﻻاو ةدارﻹاو ةرﺪﻘﻟاو ﱰﺴﻟاو ﺔﻤﻈﻌﻟاو ةﺰﻌﻟاو ﺮﻬﻘﻟ ﻖﻠﻌﺘﻳ ﺎﻣ لﻼﳉا ﺳو ﻒﻴﺳ وذ ﻪﻧإ لﻼﳉا تﺎﻔﺼﺑ ﻪﻴﻠﻋ ءﺎﻨﺛ ﺎ ﻪﻔﺻﻮﻓ ،ﺎﻫﻮﳓو ﺔﺒﻴﻫو ﺔﺳﺎﻴ
ماﺮﻛﻹا تﺎﻔﺻ ﻰﻠﻋ ﻪﻟ ًاﺪﻣﺎﺣ ﺎﻣ ﻲﻫو
تﺎﻔﺻ ﻦﻣ ﻮﻫ ﺎﳑ ﻚﻟذ ﻮﳓو ّﻮﻔﻋ ﻦﺴﳏ فوؤر ﻒﻴﻄﻟ ﻞﻴﲨ ﻪﻧإ :نﺎﻄﻠﺴﻠﻟ لﺎﻘﻳ ﺎﻤﻛ ،ﺔﲪﺮﻟاو ﻒﻄﻠﻟ ﻖﻠﻌﺘﻳ ﺮﻬﻘﻟا لﻼﳉا ﺐﺟﻮﻣو .ﺎﻤﻬﻨﻴﺑ ﻊﻤﳉا لﺎﻤﻜﻟاو ﺪﻴﻤﲢ لﺎﻤﳉاو ﺢﻴﺒﺴﺗ لﻼﳉﺎﻓ ،لﺎﻤﳉا ،ﺔﻳﺪﺣﻷا ﻰﻀﺘﻘﻣ ﻮﻫو
تﺎﻔﺻ ﻲﻫو ؛ﺔﻴﺗﻮﺒﺜﻟا تﺎﻔﺼﻟا ﱃإ ةرﺎﺷإ ﺢﻴﺒﺴﺘﻟا :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗو .ﺔﻳﺪﺣاﻮﻟا ةﺮﲦ ﻮﻫو ﻒﻄﻠﻟا لﺎﻤﳉا ﻰﻀﺘﻘﻣو ﺲﻳﺪﻘﺘﻟاو ﻚﻠﳌاو ﲎﻐﻟاو ﺰﻌﻟﺎﻛ ﻪﻘﻠﺧ ﰲ ر آ ﺎﳍ نﻮﻜﻳ ﻻو ،تاﺬﻟا لﺎﻤﻛ ﻲﻀﺘﻘﻳ ﺎﻣ لﻼﳉا تﺎﻔﺻ ًﺎﻀﻳأو لﺎﻤﳉا ر آ ﺎﳍ ﺎﻣ ماﺮﻛﻹا تﺎﻔﺻو ،ﺎﻫﻮﳓو ﻢﻠﻌﻟاو ﺔﺗﺎﻣﻹاو ءﺎﻴﺣﻹاو ﻖﻳزﱰﻟاو ﻖﻴﻠﺨﺘﻟاو ةدارﻹاو ةرﺪﻘﻟا ﻞﺜﻣ ﻪﻘﻠﺧ ﰲ
ﻮﻠﳜ ﻼﺌﻟ ؛ماﺮﻛﻹا تﺎﻔﺻو ﺔﻳﺪﻌﺘﳌا ﻞﺿاﻮﻔﻟا ﺔﻠﺑﺎﻘﲟ نﻮﻜﻳ يﺬﻟا ﺮﻜﺸﻟا ﲎﻌﲟ ﺪﻤﳊا ﻒﻨﺼﳌا ﻞﻌﺟو .ﺎﳍﺎﺜﻣأو ﺢﺒﺴﻓ :ﲎﻌﳌا ﻞﺻﺎﺤﻓ .ًﺎﻴﻨﺜﻣ ﻚﻧﻮﻛ لﺎﺣ ﻦﺛﺎﻓ :ﲎﻌﳌا ﻞّﺼﳏ نﻮﻜﻳ ﻻو ،ةﺪﺋﺎﻔﻟا ﻦﻋ لﺎﳊ ﺪﻴﻴﻘﺘﻟا ﷲ ﻰﻠﻋ ﻦﺛأو
ﺪﻤﳛ ﻒﻴﻛ :ﺖﻠﻗ نﺈﻓ .ﺔﻴﻧ ﻦﻜﳝ ﺎﻤﻛ ﺔﻌﻓد ﺎﻤﻬﻴﻈﻔﻟ ﲔﺑ ﻊﻤﳉا ﻰﺗﺄﺘﻳ ﻻ ذإ ؛ﺢﻴﺒﺴﺘﻟا ﺪﻌﺑ ﻩﺮﻜﺸﺗو ﻩﺪﻤﲢ نأ ًارﺪﻘﻣ وأ ﺎﻫر آ ﻰﻠﻋ :ﺖﻠﻗ ؟ًرﺎﻴﺘﺧا ًاﺮﻣأ نﻮﻜﻳ نأ ﺐﳚ ﻪﻴﻠﻋ دﻮﻤﶈاو يرﺎﻴﺘﺧﻻا ﻞﻴﻤﳉا ﻞﻴﺒﻗ ﻦﻣ ﺖﺴﻴﻟو تﺎﻔﺼﻟا ﻰﻠﻋ ﻳرﺎﻴﺘﺧﻻا فﺎﺻوﻷا ﺔﻟﺰﻨﻣ ﺎﻬﻠﻳﺰﻨﺗ ﻰﻠﻋ ﺎ فﺎﺼﺗﻻا ﰲ ﺔﺳﺪﻘﳌا تاﺬﻟا ﺔﻳﺎﻔﻜﻟ ﺔ
ﻩﺮﻔﻐﺘﺳاو) ﻚﺴﻔﻨﻟ ًﺎﻤﻀﻫ (
نإو
كﺎﻨﻓﺮﻋ ﺎﻣ :درو اﺬﻟو ،لﺎﳊا ﻪﻨﻛ ﱃإ غﻮﻠﺒﻟا ﻦﻋ ةﺮﺻﺎﻗ ﺎﻫّﺪﻋو ﺎﻫﺮﺴﻛ ﺲﻔﻨﻟا ﻢﻀﻫو .ﺐﻧﺬﻟا ﻦﻣ ًﺎﻣﻮﺼﻌﻣ ﺖﻨﻛ ﻻو ،ﷲ ﱃإ ﲑﺴﻟا ﻲﻫو ﺔﻴﻫﺎﻨﺘﻣ تﺎﻣﺎﻘﳌﺎﻓ ،ﺎﻨﺒﺴﲝ ﻚﺘﻓﺮﻌﻣ ﻖﺣ كﺎﻨﻓﺮﻋ ﺎﻨﻛ نإو ﻚﺒﺴﲝ يأ .ﻚﺘﻓﺮﻌﻣ ﻖﺣ ﺔﻳﺎ
ﻪﺗﺎﻔﺻو ﱃﺎﻌﺗ ﷲ تاﺬﻟ ﺔﻳﺎﻏ ﻻ ذإ ؛ﷲ ﰲ ﲑﺴﻠﻟ ﻚﻠﻤﻌﻟ ًارﺎﺼﻘﺘﺳاو
ﺎﻣ :درو اﺬﻟو .ندﺮﴰ ﺮِّﺼﻘﻣ رﺎﺼﻘﺘﺳﻻا
رﺎﻘﺘﻓﻻاو ﺔﻟﺬﻟا مﺎﻤﺘﺑ ﻢﺘﻳ ﺎﳕإ ﻪﻧﺈﻓ ،ﻪﻟﻼﺟإو ﷲ مﺎﻈﻋإ لﺎﻤﻛ ﺎ ﻞﺼﳛ ﺚﻴﲝ يأ .ﻚﺗدﺎﺒﻋ ﻖﺣ ك ﺪﺒﻋ ﻩﲑﻏ ﱃإ تﺎﻔﺘﻟﻻ ﻚﻨﻣ طﺮﻓ ﺎﳌ ًﺎﻛارﺪﺘﺳاو ﺘﺳﻻا
لوﺎﺣ ءﻲﺸﻟ ءﻲﺸﻟا كرﺪﺘﺳاو .ىﺰﻴﺟ ﱳﻓ رد ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ كارﺪ
ﻪﺑ ﺮّﺼﻗ ًﺎ ﺮﻓ ﺮﻣﻷا ﰲو مّﺪﻘﺗو ﻖﺒﺳ ﻢﻀﻟ صﺎ وﺮﻓ طﺮﻓ :سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ لﺎﻗ ﺎﻤﻛ ،مّﺪﻘﺗ ﲎﻌﲟ طﺮﻓو .ﻪﺑ ﻪﻛاردإ .ﱃوﻷا كﺮﺗ ﻦﻣ ﻚﻨﻣ طﺮﻓ ﺎﻣ :لﻮﻘﻳ نأ باﻮﺼﻟاو .طﺮﻔﺑ ﻖﻠﻌﺘﻣ تﺎﻔﺘﻟﻻ :ﻪﻟﻮﻗو .ندﺮﻛ ﲑﺼﻘﺗ طﺮﻔﻟﺎﻓ ،ﻪﻌﻴﺿو ﻓ ةﺮﻀﺣ لﺎﻤﲜ ﲔﺸﻳ ﺎﳑ مﺎﻘﳌا اﺬﻫ ﰲ ﻪﺗرﺎﺒﻋو ﻪﻣﻼﻛ ﻞﻛو ﻞﺑ ،ةرﺎﺒﻌﻟا ﰲ بدﻷا ءﻮﺳ ﱃإ ﺎﻨﻫ ﻒﻨﺼﳌا ﺖﻔﺘﻟا ﺪﻘ
ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ءﺎﺷ نإ لﺎﳊا ﺔﻴﻠﺟ ﰐﺄﻴﺳو .ﻪﻨﻳﺰﻳ ﺎﳑ ﻻ ،ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ةﻮﺒﻨﻟا ﱐإ :ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﻪﻨﻋو
ةﺮﻣ ﺔﺌﻣ ﺔﻠﻴﻠﻟاو مﻮﻴﻟا ﰲ ﷲ ﺮﻔﻐﺘﺳﻷ ﲰﻷا دﺪﻋ يأ
ﲔﻐﻟا ﻒﺸﻜﻨﻳو ،ﻢﻴﺣﺮﻟا ﻦﲪﺮﻟا ﻦﻣ ﺔﲪر ﺔﺌﻣ لﺰﻨﻴﻟ ﲎﺴﳊا ءﺎ
ﺪﺣأ ﻦﻋ ﻂﻘﺴﻳ ﻻ رﺎﻔﻐﺘﺳﻻا درو نأ ﻢﻠﻌﻳ ﻪﻨﻣو .ﻚﻟﺬﺑ ءﺎﻘﺣأ ﻢﻜﻧﺈﻓ ،ﻚﻟﺬﻛ ًﺎﻀﻳأ ﻢﺘﻧأ اوﺮﻔﻐﺘﺳﺎﻓ ﲔﻌﻟا ﺮﻬﻈﻳو ىﻮﺘﺳا ﻦﻣو ،ًﺎﻤﺋاد ﻲﻗﱰﻟا ﻰﻠﻋ ﻮﻬﻓ ﻪﺴﻣأ ﻪﻣﻮﻳ لﺎﺣ ﻞﻛﺎﺸﻳ ﻻ ﻪﺴﻔﻧ ﰲ ﺔﻔﻠﺘﳐ تﺎﺌﻴﻫ ﻰﻠﻋ نﺎﺴﻧﻹا نﻷ ؛ًاﺪﺑأ نﻮﺒﻐﻣ ﻮﻬﻓ ﻩﺎﻣﻮﻳ ﻚﺘﻣﻷ ﻩﺮﻔﻐﺘﺳا :ﻞﻴﻗو
ﺮﻔﻐﺘﺳاو :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ًﺎﻀﻳأ ﻪﺘﻣأ ﺐﻧﺬﻟ رﺎﻔﻐﺘﺳﻻ ﻩﺮﻣأ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نﻷ
لﻮﺳﺮﻟا ﻢﳍ ﺮﻔﻐﺘﺳاو ﷲ اوﺮﻔﻐﺘﺳﺎﻓ كوؤﺎﺟ ﻢﻬﺴﻔﻧأ اﻮﻤﻠﻇ ذإ ﻢ أ ﻮﻟو :ﻪﻟﻮﻗ ﰲو .تﺎﻨﻣﺆﳌاو ﲔﻨﻣﺆﻤﻠﻟو ﻚﺒﻧﺬﻟ و ﺔﺑﻮﺘﻟا تﺮﻬﺘﺷا اﺬﻟو .ًﺎﻤﻴﺣر ً اﻮﺗ ﷲ اوﺪﺟﻮﻟ رﺎﻔﻐﺘﺳا نأ ﻢﻠﻋاو .ًاﺪﺟ ﻢﻬﻓﺎﻓ ﻞﻣﺎﻜﻟا نﺎﺴﻧﻹا يﺪﻳ ﻰﻠﻋ ﺔﺑ ﻹا
ﰲ ﺎﻨﻟ قوذ ﻻ ﻪﻧﻷ ؛ﺎﻨﻟﻮﻘﻋ ﻦﻋ قﺪﻳ ﺮﻣأ ﻦﻋ ﻮﻫ ﺎﻤﻨﻏو ،ﺎﻨﺑﻮﻧﺬﻛ ﺔﻘﻴﻘﺣ ﺐﻧذ ﻦﻋ نﻮﻜﻳ ﻻ مﻼﺴﻟا ﻢﻬﻴﻠﻋ ءﺎﻴﺒﻧﻷا
103
ﻟ ﺮﻔﻐﻴﻟ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ةﺮﻔﻐﳌ ﺐ ﺎﺨﳌا ﻮﻬﻓ ،ﺐﻧﺬﻟا ﻦﻣ ﻪﻠﻘﻌﺘﻧ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ ﻢ ﻮﻧذ ﻞﲪ زﻮﳚ ﻼﻓ ﻢﻬﻣﺎﻘﻣ ﺎﻣ ﷲ ﻚ
نﻷ ؛ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا مﻮﻳ ﱃإ ﻪﻧﺎﻣز ﻦﻣ ﺔﻣﻷا ﻦﻣ ﺮﺧ ﻦﻣو ﻪﻧﺎﻣز ﱃإ مدآ ﻦﻣ مﺪﻘﺗ ﻦﻣ ﺪﺼﻘﳌاو .ﺮﺧ ﺎﻣو ﻚﺒﻧذ ﻦﻣ مﺪﻘﺗ يأ .ﻚﺑر ﺪﻤﲝ ﺢﺒﺴﻓ :لﺎﻗو .ﺔﺻﺎﺧ ﺔﻣﻷا ﻩﺬﻫ ﱃإ ﻞﻘﻳ ﱂو .ﺔﻓﺎﻛ سﺎﻨﻠﻟ ﻻإ كﺎﻨﻠﺳرأ ﺎﻣو :لﺎﻗ اﺬﻟو ﻪﺘﻣأ ﻞﻜﻟا أ ﻮﻫ ﺎﲟ ﻪﻴﻠﻋ ءﺎﻨﺜﻟاو ﻚﺑر ﻪﻳﺰﻨﺘﺑ ﻚﺴﻔﻧ ﻞﻐﺷا ﻎﻴﻠﺒﺗ ﻦﻣ ﻪﻨﻣ ﺪﻳرُأ ﺎﻣ ﻞﻤﻛ ﺎﳌ ؛ﱂﺎﻌﻟا ﻦﻣ ﺮﻣﻷا اﺬ ﻪﻌﻄﺘﻗﺎﻓ .ﻪﻠﻫ
ﻪﻠﻐﺷ نﺎﻣز ﰲ ﻪﻟ نﺎﻛ ﻪﻧﺈﻓ ،ﻪﻘﻠﺧ نود ﻪﺑ دﺮﻔﻨﻴﻟ ﻪﻧﻮﺻ بﺎﺠﺣ ﰲ ﻪﻘﻠﺧ ﻦﻣ ﻩﱰﺴﻳ نأ رﺎﻔﻐﺘﺳﻻ ﺐﻠ و ،ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا ﻳ يأ .ً اﻮﺗ نﺎﻛ ﻪﻧإ :لﺎﻗ ﰒ .ﺖﻗﻮﻟا ﻚﻟذ ﱃإ ﻪﺑر ﻩدﺮﻓ ،ﻪﺑر ﲑﻏ ﻪﻴﻓ ﻪﻌﺴﻳ ﻻ ﺖﻗو ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا ءاد ﻚﻴﻟإ ﻖﳊا ﻊﺟﺮ
ﻻ يﺬﻟا ﻖﳊا ﻮﻫو .ًﺎ ﺎﻘﺘﻟا ﻪﻣﻼﻛ ﻰﻬﺘﻧا ﻩﻮﺟﻮﻟا ﻦﻣ ﻪﺟﻮﺑ لﻮﺧد ﻪﻴﻓ كﺪﻨﻋ ﻖﻠﺨﻠﻟ نﻮﻜﻳ ﻻ ،ًﺎﺒﺤﺼﺘﺴﻣ ًﺎﻋﻮﺟر ﻪﻨﻣ فﱰﻏاو ﻪﻟ ﻦﻄﻔﺘﻓ ،ﻪﻨﻋ ﺪﻴﳏ رﺎﻔﻐﺘﺳﻻا ﻰﻠﻋ ﺪﻤﳊا ﰒ ﺢﻴﺒﺴﺘﻟا ﱘﺪﻘﺗو
ﲔﻬﺟﻮﻟا ﻰﻠﻋ يأ لوﺰﻨﻟا ﺔﻘﻳﺮ ﻰﻠﻋ
ﻖﻠﳋا ﱃإ ﻖﻟﺎﳋا ﻦﻣ ا ﺔﻳؤر ﻦﻣ ﻞﻐﺘﺸﻳ ﱂ ﺚﻴﺣ
ﻞﻐﺘﺷا ﻞﺑ ،ﻚﻟذ ﻲﻋﺪﺘﺴﺗ ﻢﻬﺘﻳؤر نأ ﻊﻣ ،ًﻻوأ ﻢﻫرﺎﻔﻐﺘﺳ سﺎﻨﻟ
ﻰﻠﻋ ﺪﻤﳊاو ﺢﻴﺒﺴﺘﻟا ﱘﺪﻘﺗ ﰲ لﻮﻘﺗ نأ ﻚﻟو :مﺎﺼﻌﻟا لﺎﻗ .سﺎﻨﻟا ﺔﻳؤر ﻞﺒﻗ ﷲ ىأر ﻪﻧﻷ ﻩﺪﲪو ﷲ ﺢﻴﺒﺴﺘﺑ ًﻻوأ و .ﻰﻬﺘﻧا ﻪﻨﻋ لوﺆﺴﳌا ﻰﻠﻋ ءﺎﻨﺜﻟا ﱘﺪﻘﺗ ﲑﻏ ﻦﻣ ةﺄﺠﻓ لﺄﺴﻳ ﻻ نأ ﻮﻫو ،ءﺎﻋﺪﻟا بدأ ﻢﻴﻠﻌﺗ رﺎﻔﻐﺘﺳﻻا ،ﻦﺴﺣ ﻮﻫ
ﺐﻴﺗﱰﻟاو ﻊﻳﺮﻔﺘﻟا ﻰﻠﻋ لﺪﻳ ﻻ اوﻮﻟا ﻦﻜﻟ ﻞﻴﻗ ﺎﻤﻛ
ﺔﻓﺮﻌﳌا ﻞﻫأ ﻪﺑ حﺮﺻ ﺎﻤﻛ ،ﻪﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر ﻖﻳﺪﺼﻟا ﻮﻫ ﻞﺋﺎﻘﻟا ﺎﻣ
ﻪﻠﺒﻗ ﷲ ﺖﻳأرو ﻻإ ًﺎﺌﻴﺷ ﺖﻳأر ﺔﻔﻴﻇو ﻮﻫو ،ﺮﺛﻷا ﱃإ ﺮﺛﺆﳌا ﻦﻣ لوﺰﻧ ﻮﻬﻓ ﻪﺴﻔﻨﻟ ﻩﺮﻈﻧ ﻰﻠﻋ ﻟﻠﻪ ﻩﺮﻈﻧ مﺪﻗ نﺈﻓ
و ﻻإ ًﺎﺌﻴﺷ ﺖﻳأر ﺎﻣ :ﻪﻟﻮﻗ ﻪﺴﻜﻋو .ﲔﻓرﺎﻌﻟا ﻮﻬﻓ ،ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ﻰﻠﻋ ﲏﻟدو ﻻإ ًﺎﺌﻴﺷ ﺖﻳأر ﺎﻣ يأ .ﻩﺪﻌﺑ ﷲ ﺖﻳأر
فﺮﻋ ﻦﻣ :لﺎﻗ ﺎﻤﻛ ،ﻪﺑﺮﺑ ﻩﺮﻈﻧ ﻰﻠﻋ ﻪﺴﻔﻧ ﰲ ﻩﺮﻈﻧ مﺪﻗ ﻪﻧﻷ ؛ﺮﺛﺆﳌا ﱃإ ﺮﺜﻟا ﻦﻣ ﺪﻌﺼﻳو ،ًﺎﻤﺋاد ﺔﻟدﻷا ﰲ ﺐﻠﻘﺘﻳ و ،ﱐﺎﺜﻟاو لوﻷا ﲔﺑ ﻮﻬﻓ .ﻪﻌﻣ ﷲ ﺖﻳأرو ﻻإ ًﺎﺌﻴﺷ ﺖﻳأر ﺎﻣ :لﺎﻗ ﻦﻣ ﻢﻬﻨﻣو .ﻪﺑر فﺮﻋ ﺪﻘﻓ ﻪﺴﻔﻧ ﲑﺧ لوﻷا
ﻖﳊا فﺮﻌﻳ ﻒﺸﻜﻟا ﺐﺣﺎﺻ نأ ﺪﻴﻴﻘﺘﻟا ﻞﻘﻌﻟاو قﻼ ﻹا ﻰﻄﻌُﻳ ﻒﺸﻜﻟا نأ ﰲ ﺮﺴﻟا :ﺔﻓﺮﻌﳌا ﻞﻫأ لﺎﻗ ﺎﻤﻛ.ﺎﻤﻬﻨﻣ ﻖﳊ ءﺎﻴﺷﻷا فﺮﻌﻳ ﻮﻬﻓ ،ةﺪﻴﻘﳌا ﻩﺮﻫﺎﻈﻣ ﺔﻓﺮﻌﻣ ﱃإ ﻪﺘﻓﺮﻌﻣ ﻦﻣ لﺰﻨﻳو ،قﻼ ﻹاو سﺪﻘﻟا ﻦﻣ ﻪﻴﻠﻋ ﻮﻫ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ ًﻻوأ إ ﻖﳊا فﺮﻌﻳ ﻼﻓ ﻞﻘﻌﻟا ﺎﻣأو .ءﺎﻴﺷﻷ ﻖﳊا ﻻ ﱂ اذإ ﻚﻧأ ﺎﻤﻛ ،ﺪﻴﻴﻘﺘﻟا ﻻإ ﻲﻄﻌﺗ ﻻ تاﺪﻴﻘﻣ ءﺎﻴﺷﻷاو ،ءﺎﻴﺷﻷ ﻻ
ﺖﻳأر اذإ ﺎﻣ فﻼﲞ ،ﺪﻴﻴﻘﺘﻟا ﻻإ ﻲﻄﻌﺗ ﻻ ﺔﻓﺮﻌﳌا ﻩﺬﻬﻓ .ًﺎﺒﺗﺎﻛ ﻪﻧﻮﻜﺑ ﻻإ ﻪﻓﺮﻌﺗ ﺎﻤﻓ ،ﻪﺘﺑﺎﺘﻛ ﻚﻴﻟإ ﻞﺻوو ًاﺪﻳز فﺮﻌﺗ ﻧأ ﻚﺷ ﻼﻓ ،ﻪﺗﻻﺎﻤﻛ ﺔﻓﺮﻌﻣ ﱃإ ﻪﺘﻓﺮﻌﻣ ﻦﻣ لﺰﻨﺘﻓ ،ﺮﻣﻷا ﺲﻔﻧ ﰲ ﻪﻴﻠﻋ ﻮﻫ ﺎﲟ ًﻻوأ ًاﺪﻳز نﺎﻛ اذإ ﺔﺑﺎﺘﻜﻟ ﻩﺪﻴﻘﺗ ﻻ ﻚ
.ﻪﻓﺮﻋﺎﻓ ﺮﺧأ تﻻﺎﻤﻛ كﺎﻨﻫ ًاﻮﺗ نﺎﻛ ﻪﻧإ)
( 245
ةﺮﺜﻛ رﺎﺒﺘﻋ و ﺔﺑﻮﺘﻟا ﻪﻟﻮﺒﻗ ﻮﻫو ؛ﻞﻌﻔﻟا ةﺮﺜﻛ رﺎﺒﺘﻋ ﺔﻐﻟﺎﺒﳌا
ﻰﻠﻋ ﺐﻀﻐﻳ ﻻو ﻪﻨﻣ ﻞﳝ ﻻو ،ًﺎﻀﻳأ ﺪﺣاو ﺪﺒﻋ ﻦﻣ ةﺮﻣ ﻞﻛ ﺎﻬﻠﺒﻘﻳ ،ًﺎﻌﻴﲨ ﻩدﺎﺒﻋ ﻦﻣ ﺔﺑﻮﺘﻟا ﻞﺒﻘﻳ ﱃﺎﻌﺗ ﻮﻬﻓ ،ﲔﺒﺋﺎﺘﻟا ﻮﺟﺮﻟاو ﺐﻧﺬﻟا راﺮﻜﺗ لد ،كﺎﺒﺘﺣﻻا ﻦﻣ ﺔﻳﻵا نﻮﻜﻳ نأ زﻮﳚ :ﱵﻔﳌا يﺪﻌﺳ لﺎﻗ .ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ كﻮﻠﳌا لﺎﺣ فﻼﲞ ،ع
ﺐﺗو ﻩﺮﻔﻐﺘﺳا يأ ؛ﺔﺑﻮﺘﻟ ﺮﻣﻷا ﻰﻠﻋ ً اﻮﺗ نﺎﻛ ﻪﻧ ﻞﻴﻠﻌﺘﻟ و ،ًارﺎﻔﻏ نﺎﻛ ﻪﻧ ﻞﻴﻠﻌﺘﻟا ﻰﻠﻋ رﺎﻔﻐﺘﺳﻻا ﻰﻠﻋ ﺮﻣﻷ ﻛ اذإ ﻊﻔﻨﻳ ﺎﳕإ رﺎﻔﻐﺘﺳﻻا نﻷ ًارﺎﻔﻏ ﻞﻘﻳ ﱂ :مﺎﺼﻌﻟا لﺎﻗو .ﻰﻬﺘﻧا نأ ﻰﻠﻋ اﻮﻌﲨأ ﻢ ﺈﻓ .ﻰﻬﺘﻧا ﺔﺑﻮﺘﻟا ﻊﻣ نﺎ
حﻼﺻإو عﻮﺟﺮﻟ ﻻإ ﻢﺘﻳ ﻻو ،ةﺮﻔﻐﳌا ﺐﻠ ﺎﻔﻐﺘﺳﻻا نﻷ ﻚﻟذو ،ﺖﺒﺗ :ﻪﻌﻣ ﻞﻘﻳ ﱂ ﺎﻣ ﺔﺑﻮﺗ نﻮﻜﻳ ﻻ رﺎﻔﻐﺘﺳﻻا عﻮﺟﺮﻟاو ﻊﻳدﻮﺘﻠﻟ ةرﻮﺴﻟا نﻮﻛ ﺚﻴﺣ ﻦﻣ مﺎﻘﳌ ﺐﺴﻧأ ً اﻮﺗ ﻦﻜﻟ ،ًارﺎﻔﻏ نﺎﻛ نإو ،ﺮﻫﺎﻈﻟا نأ ﻮﻫ ﺢﺋﻼﻟاو .ﻞﻤﻌﻟا
245 Nasr 110/3.
104
105
106
107
ا ﺎﻣأو ﺔﻣﻷا ﻩﺬﻫ ﰲ تﺮﻬﺘﺷا ﺎﳕإ ﺔﻴﻨﻜﻟا نأ ﺮﻫﺎﻈﻟاو :لﻮﻗأ .ﻰﻬﺘﻧا ء ﱪﻜﻟاو ﺔﻤﻈﻌﻟا مﺎﻘﻣ ﻦﻋ ردﺎﺻ مﻼﻛ ءﺎﻴﺒﻧﻷ
ﻻ ذإ ؛ﲎﻜﻟا قﻮﻓ ﺎ ﺈﻓ ﻚﻟذ ﻮﳓو حوﺮﻟاو ﻢﻴﻠﻜﻟاو ﻞﻴﻠﳋاو ﻖﻳﺪﺼﻟاو لﻮﺳﺮﻟاو ﱯﻨﻟﺎﻛ ﺔﻓﺮﺸﳌا بﺎﻘﻟﻷا ﻢﳍ ﻲﻔﻜﻴﻓ ﻪﻓﺮﻋﺎﻓ ﻢﻴﻫاﺮﺑإ أ ﻢﺳﺎﻘﻟا أ ﲔﺑو ًﻼﺜﻣ لﻮﺳﺮﻟا ﺎﻬﻳأ ﱯﻨﻟا ﺎﻬﻳأ ﲔﺑ ةاوﺎﺴﻣ ﻪﺘﻴﻨﻜﺑ ﻩرﺎﻬﺘﺷﻻ
ﺔﺒﻠﻐﻟ يأ
ﺳ ﺎﳌ سﺎﺳﻷﺎﻛ ﻪﻠﻌﳉو ﺎ ﻩرﺎﻬﺘﺷا ﺎﻨﻫ ﺔﻴﻨﻜﺘﻟا ﺖﺴﻴﻠﻓ :ﱵﻔﳌا يﺪﻌﺳ لﺎﻗو .ﺮﺛﻮﻜﻟا ﲑﺴﻔﺗ ﰲ ﺎﻤﻛ ﺎﻬﻴﻠﻋ ﲎﺒﻴ
ﺎﻤﻛ ﻒﻨﺼﳌا مﻼﻛ ﺮﻫﺎﻇ ﻪﻴﻀﺘﻘﻳ ﺎﻣ فﻼﺧ ﲎﻌﻣ اﺬﻫو .ﻰﻬﺘﻧا ﺔﲰ ﻪﻟ ﻰﻘﺒﺗ ﻪﻧأو ءﻮﺴﻟا ةﻮﻋﺪﺑ ﻩﲑﻬﺸﺘﻟ ﻞﺑ ﱘﺮﻜﺘﻠﻟ ﺮﻓﺎﻛ ﲎﻜﻳ ﻻو :ﻢﳍﻮﻗ ﻒﻟﺎﳜ اﺬﻫ :لﺎﻘﻳ ﺎﻣ ﺮﻛذ ﺎﲟ ﻊﻓﺪﻧﺎﻓ .ﻞﻣ ﺪﻳﺪﺴﻟا ﻮﻫ لوﻷاو ،ﻰﻔﳜ ﻻ ﻻإ عﺪﺘﺒﻣو ﻖﺳﺎﻓو
ﺎﻬﺒﺣﺎﺻ ﺎ ﺮﻬﺘﺸﻳ ﱂو ،مﺬﻟا ﻻ حﺪﳌا ﺪﻴﻔﺗ ﱵﻟا ﺔﻴﻨﻜﻟ صﺎﺧ ﻚﻟذ نﻷ ؛ﻒﻳﺮﻌﺗ وأ ﺔﻨﺘﻓ فﻮﳋ ﺪﺒﻋ ﻪﲰا نﻷ وأ
ىّﺰﻌﻟا ﰲ لﺎﻗ .ﻢﺠﻨﻟا ةرﻮﺳ ﲑﺴﻔﺗ ﰲ ﻪﻠﻴﺼﻔﺗو ،نﺎﻔﻄﻏ ﺔﻠﻴﺒﻗ ﻪﺗﺪﺒﻋ ﻢﻨﺻ ﺎ ﻲﲰ .ﺰﻋﻷا ﺚﻴﻧ ﻞﺻﻷا ﰲ ىّﺰﻌﻟا
ﲑﻏ ﲎﻜﻟا ﻦﻣ نآﺮﻘﻟا ﰲ ﺲﻴﻟ :نﺎﻘﺗﻹا .ﻰﻬﺘﻧا ًﺎﻋﺮﺷ ماﺮﺣ ﻪﻧﻷ ﻢﻨﺼﻟا يأ ىﺰﻌﻟا ﺪﺒﻋ ﻮﻫو ﻪﲰا ﺮﻛﺬﻳ ﱂو ،ﺐﳍ ﰊأ
ﺔﺼِّﻘﻨﳌا فﺎﺻوﻷﺎﻛ ﻚﻟﺬﺑ ﺮﻬﺘﺷا ﻪﻧأ ﻪﻟﺎﻤﻌﺘﺳا ﻻ نﺎﻄﻴﺸﻟا ﺪﺒﻋ ﲎﻌﲟ ثرﺎﳊا ﺪﺒﻌﻛ ﻚﻟذ ﻊﻨﺻو ماﺮﳊا نأ ﻪﻴﻓو ﺮﻘﻟا ﰲ ﻪﻧأ ﻊﻣ ةرﻮﻨﳌا ﺔﻨﻳﺪﳌا ﻰﻠﻋ بﺮﺜﻳ قﻼ إ ﻦﻋ ﻲ ﺪﻗو ،ﺎﳘﻮﳓو ﻞﻳﻮﻄﻟا ﺪﻴﲪو ﺶﻤﻌﻟﺎﻛ ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ ﺎﻤﻛ نآ
ﻢﻜﻟ مﺎﻘﻣ ﻻ بﺮﺜﻳ ﻞﻫأ :ﺔﻳﺎﻜﺣ ﻚﻟذ ﻩﺮﻜﺘﺳﺎﻓ
ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ ﻩاﺮﻜﺘﺳﻻاو .ﻢﻨﺼﻟا ﱃإ ًﺎﻓﺎﻀﻣ ﻪﻧﻮﻜﻟ ﻪﲰا ﺮﻛذ يأ
ﰲ نﺎﺴﻧﻹا لﻮﻘﻳ نأ ﺢﺼﻳ اﺬﻟو ،ﻪﻨﻋ ﰉ و عﺮﺸﻟا وأ ﻞﻘﻌﻟا وأ ﻊﺒﻄﻟا ﻪﻓﺎﻌﻳ ﺎﻣ ﻩوﺮﻜﳌاو .ىﺰﻴﺟ ﱳﺷاد ﺖﻫاﺮﻛ ﱐأ ﲎﻌﲟ .ﻪﻫﺮﻛأو ﻩﺪﻳرأ ﱐإ :ﺪﺣاﻮﻟا ءﻲﺸﻟا ﻦﻣ ﻩﺪﻳأ وأ ،عﺮﺸﻟا وأ ﻞﻘﻌﻟا ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﻪﻫﺮﻛأو ﻊﺒﻄﻟا ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﻩﺪﻳرأ
ﰲ ﻚﻟذ نﺎﻛ ﻦﻏو ،ﻩاﺮﻜﺘﺳﻻ ﻒﺻﻮﻳ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نأ ﺮﻬﻇ اﺬﻫ ﻦﻣو .ﻊﺒﻄﻟا ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﻪﻫﺮﻛأو عﺮﺸﻟاو ﻞﻘﻌﻟا ﺚﻴﺣ ﺔﻴﻨﻜﻟا ﱃإ ﻪﻨﻋ لﺪﻋ اﺬﻟو ًﺎﻋﺮﺷ ﻩﺮﻜﺘﺴﻣ نآﺮﻘﻟا ﰲ ىّﺰﻌﻟا ﺪﺒﻋ ﺮﻛﺬﻓ عﺮﺸﻟا ﻩاﺮﻜﺘﺳا ﱃإ ًﺎﻌﺟار ﺔﻘﻴﻘﳊا وأ
ﺎﳌ ﻪﻧﻷ
ﻪﻟﺎﲝ ﻖﻓوأ ﺔﻴﻨﻜﻟا ﺖﻧﺎﻛ رﺎﻨﻟا بﺎﺤﺻأ ﻦﻣ نﺎﻛ تاذ ًار ﻰﻠﺼﻴﺳ نﻷ ؛ًﺎﻴﻤﻨﻬﺟ ﻪﻧﻮﻛ ﻮﻫو ﻪﻟﺎﺣ ﻰﻠﻋ لدأ يأ
ﺲﺑﻼﻣ رﺎﺒﺘﻋﻻا ﻚﻟﺬﺑ ﺎﻤ داﺮﻳ بﺮﳊا أو ﲑﳋا أ نأ ﺎﻤﻛ ﺐﻬﻠﻟ ﺲﺑﻼﻣ ﰲﺎﺿﻹا ﻩﺎﻨﻌﻣ رﺎﺒﺘﻋ ﺐﳍ ﻮﺑﺄﻓ .ﺐﳍ ﳌا اﺬﻫو ﻢﻨﻬﺟ ﺐﳍ ﻲﻘﻴﻘﳊا ﺐﻬﻠﻟاو .بﺮﳊاو ﲑﳋا ﺎﻣ ﻰﻠﻋ مزﻼﻟا ﱃإ موﺰﻠﳌا ﻦﻣ لﺎﻘﺘﻧا ﻪﻴﻔﻓ ،ﻲﻤﻨﻬﺟ ﻪﻧأ ﻪﻣﺰﻠﻳ ﲎﻌ
فﻼﲞ رﺎﻨﻟا ﻞﻫأ ﻦﻣ ﻪﻧأ ﰲ ﻦﻣﺆﳌا ﻚﺸﻳ ﻻ ةرﻮﺴﻟا ﻩﺬﻫ لوﺰﻧ ﺪﻌﺑ نﺎﻛو ،مﺬﻟا ﺪﻴﻔﺗ ﺔﻴﻨﻛ ﻲﻬﻓ ﺔﻳﺎﻨﻜﻟا نﺄﺷ ﻮﻫ ﺪﻴﻌﺒﻟا ﺐﻳﺮﻘﺗ ﷲ ﻦﻣو ﺪﻴﻌﺑ ﺐﻳﺮﻗ ﻦﻣ ﺎﻴﻓ ﻩﲑﻏ ﺐﳍ تاذ :ﻪﻟﻮﻗ ﺲﻧﺎﺠﻴﻟ وأ
ﻘﻧو .ﻪﺘﻴﻨﻛ ﻪﻟﺎﺣ ﻖﻓاﻮﻴﻟ يأ :مﺎﺼﻌﻟا ﻞ
.ﻰﻬﺘﻧا ﺐﳍ تاذ ﻻو ﺔﻠﺻﺎﻓ ﺲﻴﻟ ﻪﻧﻷ ؛ﻲﻈﻔﻠﻟا ﻻ يﻮﻨﻌﳌا ﺲﻧﺎﺠﺘﻟا داﺮﳌا ﻮﺑأ ﻦﺑ ﻲﻠﻋ :ﻞﻴﻗ ﺎﻤﻛ ،ﺐﳍ ﻮﺑأ :ءىﺮﻗو
ﺐﺘﻛ ﻪﻧأ ﻪﻬﺟو ﷲ مﺮﻛ ﻲﻠﻋ ﻦﻋ ﻞﻘﻧ .ﻪﻴﻟإ ًﺎﻓﺎﻀﻣ ﻪﻧﻮﻜﻟ ءﺎﻴﻟا سﺎﻴﻘﻟا نأ ﻊﻣ نﺎﻴﻔﺳ ﻮﺑأ ﻦﺑ ﺔﻳوﺎﻌﻣو ﺐﻟﺎ ﺬﻛو .ﺐﻟﺎ ﻮﺑأ ﻦﺑ ﻲﻠﻋ ﻪﺒﺘﻛ :ﻩﺮﺧآ ﰲ لﺎﻗ ًﺎﻔﺤﺼﻣ ﻂﺧ اﺬﻫ :ﻩﺎﻬﺘﻨﻣ ﰲ لﺎﻗو ﱪﻴﺧ دﻮﻬﻴﻟ ﺪﻬﻋ بﺎﺘﻛ ﺐﺘﻛ ا
ﻞﻌﺟ ﻪﻟﺎﻤﻌﺘﺳا ةﺮﺜﻜﻟ ﻪﻧأ ﻩﺮﺳو ،يﺮﺸﳐﺰﻠﻟ ﺚﻳﺪﳊا ﺐﻳﺮﻏ ﰲ ﺔﻐﻴﺼﻟا ﻩﺬﻫ ﺖﺒﺘﻛ اﺬﻜﻫو .ﺐﻟﺎ ﻮﺑأ ﻦﺑ ﻲﻠﻋ ﻦﻣ لﺎﺣ ﰲ ﲑﻐﺘﺗ ﻻ مﻼﻋﻷاو ﻢﻠﻌﻟا ﺔﻟﺰﻨﲟ ﺔﻴﻨﻜﻟا نأ ًﺎﻀﻳأو ،ءﺎﻴﻟاو واﻮﻟا ﱃإ ﺖﻔﺘﻠﻳ ﻢﻠﻓ ةﺪﺣاﻮﻟاو ﺔﻤﻠﻜﻟﺎﻛ نﺎﲰﻻا ﺣﻷا نﺎﻨﺑا ﺔﻜﻣ ءاﺮﻣأ ﺾﻌﺒﻟ نﺎﻛو .ﻊﻣﺎﺴﻟا ﻰﻠﻋ ﻞﻜﺷﻷ ءﻲﺷ ﺎﻬﻨﻣ ﲑﻏ ﻮﻠﻓ ،لﺎﺜﻣﻷا ىﺮﳎ ﺔﻳرﺎﺟ ﺎ ﻮﻜﻟ لاﻮ
ﺐﺼﻨﻟ ﷲ َﺪﺒﻋ ﺮﺧﻵاو ﺮﳉ ﷲ ِﺪﺒﻋ ﺎﳘﺪﺣ ﺐﳍ ء نﺎﻜﺳ ﲑﺜﻛ ﻦﺑا أﺮﻗو
ﻢﳍﻮﻘﻛ مﻼﻋﻷا تاﲑﻴﻐﺗ ﻦﻣ ﻮﻫو
ﻠﻳ ﻼﺌﻟ لﻮﻘﻨﳌا ﻢﻠﻌﻟا ﲑﻴﻐﺗ داﺮﳌاو .ﲔﺸﻟا ﻢﻀﺑ ﻚﻟﺎﻣ ﻦﺑ ﺲُﴰ ﺐْﻬﻠﻟاو ﺐَﻬﻠﻟاو .ﻲﻠﺻﻷا ﻩﺎﻨﻌﲟ ﻲﻤﻠﻌﻟا ﻩﺎﻨﻌﻣ ﺲﺒﺘ
108
109
110
ءﺎﻣ دورو دﻮﺳﻷا ﺐﻨﺘﲡو
ﻪﻴﻓ ﻦﻐﻠﻳ بﻼﻜﻟا نﺎﻛ اذإ
نﻵا جﺎﺠﳊا ﻪﻴﻓ لﺰﻨﻳ فوﺮﻌﻣ ﻊﺿﻮﻣ ﻮﻫو ءﺎﻗرﺰﻟ يأ مﺎﺸﻟا ﻖﻳﺮ ﰲ ﻪﻟﻮﻗو ﲑﻌﻟا ﻪﺑ قﺪﺣأ ﺪﻗو
.طﺎﺣأ يأ
ﺑﻹا ﲑﻌﻟاو لﺎﻗو .بﺎﻫﺬﻟاو ءﻲﻟﻤﺠا ﲑﺜﻜﻟا ﻮﻫو داّﺪﺸﻛ رﺎّﻴﻌﻟا ﻪﻨﻣو ,ءﻲﲡو ﺐﻫﺬﺗأ ﲑﻌﺗ ﺎ ﻷ لﺎﲪﻷا ﺎﻬﻴﻠﻋ ﱵﻟا ﻞ
ﻼﺑ ةﲑﳌا ﻞﻤﲢ ﻞﺑﻹا وأ ﺔﺜﻧﺆﻣ ﺔﻠﻓﺎﻘﻟا ﺮﺴﻜﻟ ﲑِﻌﻟا :سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲو .ةﲑﳌا لﺎﲪأ ﻢﻬﻌﻣ ﻦﻳﺬﻟا مﻮﻘﻟا ﲑﻌﻟا :ﺐﻏاﺮﻟا وأ ﺖﻧﺎﻛ ًﻼﺑإ ﻪﻴﻠﻋ ﲑﺘﻣا ﺎﻣ ﻞﻛ ,أ ،ﺎﻬﻈﻔﻟ ﻦﻣ ﺪﺣاو ﺢﻠﺼﻳ ﻻ ﻦﳌ ﻢﳍﻮﻗ ﻪﻨﻣ .ﻰﻬﺘﻧا تﺎﺒﻨﻌﻛ ﻊﻤﳉاو ،ًﻻﺎﻐﺑ وأ ًاﲑﲪ
ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﷲ لﻮﺳر ﺔﻨﺑا ﻪﺣﺎﻜﻧ ﺖﲢ نﺎﻛو ،ﺐﳍ ﰊأ ﻦﺑ ﺔﺒﺘﻋ نأ يور .ﲑﻔﻨﻟا ﰲ ﻻو ﲑﻌﻟا ﰲ ﻻ :ﻢﻬﳌ ﻤﳏ ﲔﺗﻵ :لﺎﻘﻓ مﺎﺸﻟا ﱃإ جوﺮﳋا دارأ .ﺔﺜﻌﺒﻟا ﻞﺒﻗ ﻩ إ ﺎﻬﺟزو ﺪﻗ نﺎﻛو ،ﺎﻬﻨﻋ ﷲ ﻲﺿر ﺐﻨﻳز ﻩ ﺄﻓ .ﻪﻨﻳذوﻸﻓ ًاﺪ
ﷲ لﻮﺳر ﻪﺟو ﰲ ﻞﻔﺗ ﰒ ،ﻪﺴﻔﻧ ﺐﺋﺎﻐﻟا ﲑﻤﻀﺑ ﲎﻋو .ﱃﺪﺘﻓ د يﺬﻟ و ىﻮﻫ اذإ ﻢﺠﻨﻟ ﺮﻓﺎﻛ ﻮﻫ ﺪﻤﳏ :لﺎﻘﻓ ﻩﱪﺧﺄﻓ ﻪﻴﺑأ ﱃإ ﺔﺒﺘﻋ ﻊﺟﺮﻓ .ﻚﺑﻼﻛ ﻦﻣ ًﺎﺒﻠﻛ ﻪﻴﻠﻋ ﻂﻠﺳ ﻢﻬﻠﻟا :مﻼﺴﻟاو ةﻼﺼﻟا ﻪﻴﻠﻋ لﺎﻘﻓ .ﺎﻬﻘﻠ و ﻪﺘﻨﺑا ﻪﻴﻠﻋ درو ﻣ اﻮﻟﺰﻨﻓ مﺎﺸﻟا ﱃإ اﻮﺟﺮﺧ ﰒ :ﺐﳍ ﻮﺑأ لﺎﻘﻓ .ﺔﻌﺒﺴﻣ ضرأ ﻩﺬﻫ نإ :لﺎﻘﻓ ﺮﻳﺪﻟا ﻦﻣ ﺐﻫار ﻢﻬﻴﻠﻋ فﺮﺷﺄﻓ ،ًﻻﺰﻨ
فﺎﺧأ ﱐﺈﻓ ﺔﻠﻴﻠﻟا ﻩﺬﻫ ﺶﻳﺮﻗ ﺮﺸﻌﻣ ﱐﻮﻨﻴﻋأ ،ﺔﺒﺘﻌﺑ اﻮﻗﺪﺣأو ﻢﳍﻮﺣ اﻮﺧ أو ﻢﳍﺎﲨ اﻮﻌﻤﺠﻓ ﺪﻤﳏ ةﻮﻋد ﲏﺑا ﻰﻠﻋ
ﻜﻳ نأ ﻞﻤﺘﺣا ﺔﻳاوﺮﻟا ﻩﺬﻫ ﻰﻠﻌﻓ .ﻪﻠﺘﻘﻓ ﺔﺒﺘﻋ بﺮﺿ ﱴﺣ ﻢﻬﻫﻮﺟو ﻢﻤﺸﺘﻳو ﻢﻬﻠﻠﺨﺘﻳ ﺪﺳﻷا ءﺎﺠﻓ اﺪﻳ ﺖﺒﺗ :ﻪﻟﻮﻗ نﻮ
ﺎﻤﻬﻛﻼﻫ ﻰﻠﻋ ًﺎﻣﺪﻘﺘﻣ ةرﻮﺴﻟا لوﺰﻧ نﻮﻛو .ﻩﺪﻟو كﻼﻫ ﻦﻋ ًارﺎﺒﺧإ ﺐﺗو :ﻪﻟﻮﻗو ،ﻪﺴﻔﻧ كﻼﻫ ﻦﻋ ًارﺎﺒﺧإ ،ﺐﳍ ﰊأ ﻚﻟذ ﻞﺼﳛ ﻪﻧأ ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻤﻠﻋ ﰲ نﺎﻛ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ ﲏﺒﻣ ﻚﻟذ نﻷ ؛ﻲﺿﺎﳌا ﻆﻔﻠﺑ ﺎﻤﻬﻴﻓ ﻊﻗاﻮﻟا رﺎﺒﺧﻹا نﻮﻛ ﰲﺎﻨﻳ ﻻ م رﺪﺑ ﺔﻌﻗو ﺪﻌﺑ ﺔﺳﺪﻌﻟ ﺐﳍ ﻮﺑأ تﺎﻣو ةدوﺪﻌﻣ
ﻲﻫو ،بﻮﺒﳊا ﻦﻣ ﺔﺳﺪﻌﻟا ﻪﺒﺸﺗ نﺪﺒﻟا ﰲ جﺮﲣ ةﺮﺜﺑ ﺔﺳﺪﻌﻟا
ﻪﺑﺎﺻأ اذإ نﻮﻌﻄﻣ ﻮﻬﻓ ﻦﻌُ :لﺎﻘﻳ ﺎﻤﻛ سوﺪﻌﻣ ﻮﻬﻓ ﻞﺟﺮﻟا سﺪُﻋ :لﺎﻘﻳ .ًﺎﺒﻟﺎﻏ ﻞﺘﻘﺗ نﻮﻋﺎﻄﻟا ﺲﻨﺟ ﻦﻣ ﺔﻓﺮﻌﻣ فوﺮﻌﻣ ﻊﺿﻮﻣ ﺪﺑو .ﻢﺋﻼﻣ ﲑﻏ ﲑﺴﻋ ﻩوﺮﻜﻣ ﺮﻣأ ﻞﻜﻟ ﲑﻌﺘﺳا ﰒ ،بﺮﳊا ﺔﻣﺪﺻ ﺔﻌﻗاﻮﻟاو ﺔﻌﻗﻮﻟاو .نﻮﻋﺎﻄﻟا و ﺮﻛﺬﻳ ﻊﺿﻮﳌا ﻚﻟذ نأ ﺮﻫﺎﻈﻟاو .ﺔﺘﻴﻣ ﺔﻠﻄﻌﻣ نﻵا ﺮﺌﺒﻟاو ،سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ ﺎﻤﻛ ﺶﻳﺮﻗ ﻦﺑ رﺪﺑ ﺎﻫﺮﻔﺣ ﺮﺌﺑ ﻢﺳاو ،ﺚﻧﺆﻳ ﺪﻌﻳ ﻞﻴﻠﻘﻟا نﻷ ﺔﻠﻴﻠﻘﻟا ﻲﻫ ةدوﺪﻌﳌا م ﻷاو .ﻪﲰ ﺮﻬﺘﺷﺎﻓ ًارﺪﺑ نﺎﻛ ﻚﻟﺎﻨﻫ ﺮﺌﺒﻟا ﺮﻓﺎﺣ ﻢﺳا نﻷ رﺪﺒﺑ ﻲﲰ ﺎﳕإ
ﲣ ﺪﻗ نﺎﻛ ﺐﳍ أ نأ يور .ًﻼﻴﻫ لﺎﻬﻳ ﲑﺜﻜﻟا نأ ﺎﻤﻛ ،ًاﺪﻋ ﺎﻤﻠﻓ ،مﺎﺸﻫ ﻦﺑ صﺎﻌﻟا ﻪﻧﺎﻜﻣ ﺚﻌﺑو ،رﺪﺑ ﻦﻋ ﻒﻠ
اوﺮﻓو ىوﺪﻌﻟا ﺔﻓﺎﳐ ﻪﻠﻫأ ﺐﻨﺘﺟﺎﻓ ،ﺎﻬﻨﻣ تﺎﻣو ﺔﺳﺪﻌﻟ ﷲ ﻩﺎﻣر لﺎﻴﻟ ﻊﺒﺳ ﻻإ ﻩﺪﻌﺑ شﺎﻋ ﺎﻣ ﺶﻳﺮﻗ ﺔﳝﺰﻫ ﱪﺧ ءﺎﺟ ﱳﻧأ ﱴﺣ ً ﻼﺛ كﺮُﺗو ﻪﻨﻣ ﰲ لﺎﻗ نﺪﺷاﺪﻨﻛ ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ نﺎﺘﻧﻹاو ،ﱄﺎﻴﻠﻟا رﺎﺒﺘﻋ ً ﻼﺛ ﺚﻧأو ،لﻮﻬﻟﻤﺠا ﻰﻠﻋ كﺮﺗ
ﰲ ًﺎﺘﻴﻣ ﺐﳍ ﻮﺑأ كﺮُﺗ ﲎﻌﳌاو ﺔﺜﻴﺒﺧ ﺔﺤﺋار ﻪﻟ يأ ؛ﱳﻨﻣ ﻮﻬﻓ ﱳﻧأو ﺔﻧﺎﺘﻧ مﺮﻛو بﺮﻀﻛ ﱳﻧ حﻮﻔﻟا ﺪﺿ ﱳﻨﻟا :سﻮﻣﺎﻘﻟا ىوﺪﻌﻟا فﻮﺧ ﻦﻣ ﺮﻛذ ﺎﳌ ﻪﻠﻫأ ﻪﺑﺮﻘﻳ ﱂو ،ﺔﺤﺋاﺮﻟا ﺔﻬﻳﺮﻛ ﺔﻔﻴﺟ رﺎﺻ ﱴﺣ لﻼﻴﻟ ثﻼﺛ ﻪﺗﻮﻣ ﻞﳏ اوﺮﺟﺄﺘﺳا ﰒ
يأ
نﺪﺘﺳﺎﻓ دﺰﲟ رﺎﺠﺌﺘﺳﻻاو ،ﻪﻠﻫأو ﻩﺎﻨﺑا نادﻮﺴﻟا ﺾﻌﺑ
ﻈﻟا ﻩﺪﺿ نأ ﺎﻤﻛ ،دﻮﺳأ ﻊﲨ دﻮﺳ ﻊﲨ ﻢﻀﻟ ﻪﻧأ ﺮﻫﺎ
ﺎﳘﻮﳓو ﻢﺠﻌﻟاو موﺮﻟا ﻢﻌﻳ ﺾﻴﺑﻷا نأ ﺎﻤﻛ ،ﻩﲑﻏو ﺶﺒﳊا ﻢﻌﻳ دﻮﺳﻷاو .ﺾﻴﺑأ ﻊﲨ ﺾﻴﺑ ﻊﲨ نﺎﻀﻴﺒﻟا ﻩﻮﻨﻓد ﱴﺣ
لﺎﻗو .ندﺮﻛ كﺎﺧ ﺮﻳزرد ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ و ،ضرﻷا ﺖﲢ ﱰﺴﻟا ﻦﻓﺪﻟاو ،ﻩﻮﻨﻓد ﱴﺣ ﻪﺘﻴﺑ ﻦﻣ نادﻮﺴﻟا ﺾﻌﺑ ﻪﻠﻤﺘﺣﺎﻓ ﲏﻌﻳ ﻴﻌﻟا نﺎﺴﻧإ ﰲ ﰲو .ﻩوراو ﱴﺣ ﻂﺋﺎﳊا ﻒﻠﺧ ةرﺎﺠﳊا ﻪﻴﻠﻋ اﻮﻓﺬﻗو ﻂﺋﺎﺣ ﱃإ ﻩوﺪﻨﺳ ﻦﻜﻟو ،ةﲑﻔﺣ ﻪﻟ اوﺮﻔﳛ ﱂ :نﻮ
111
112
راﺮﺻﻹا ﻻإ ﻩﺮﻤﻋ ﺮﺧآ ﱃإ ﻪﻨﻣ ﺪﻬﻌﻳ ﱂو ﺐﳍ ﰊأ لﺎﺣ ﻒﻴﻜﻓ ،ﻩﺮﻤﻋ ةﺪﻣ ﰲ ﻪﻴﻓ ﻪﺗﲑﺳ ﻦﺴﺣو ةﻮﺒﻨﻟا ةﺮﻀﳊ ﻪﺗﺮﺼﻧ و ،لﺎﺣ ﻞﻛ ﻰﻠﻋ ﺔﻤﻴﻜﺸﻟا ةﺪﺷو ىذﻷا ﻰﻠﻋ ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﱯﻨﻟا ﺔﺑرﺎﶈ مﺎﺸﻫ ﻦﺑ صﺎﻌﻟا ﻪﺘﻗو ﺮﺧآ ﰲ ﻞﺳرأ ﺪﻗ
ﻢ ﻮﻠﻗ ﻰﻠﻋ ﷲ ﻊﺒ و ،ﻢ ﻮﻠﻗ ﻰﻠﻋ ﷲ ﻢﺘﺧ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ﻚﺷ ﺪﻘﻓ ﻪﻧﺎﳝإ لﺎﻤﺘﺣا اﺬﻫ ﺪﻌﺑ ﻢﻋز ﻦﻤﻓ ؟ﻢﻠﺳو ا ﰲ ﻢﻬﻴﻠﻋ مﻮﺘﺨﳌا ﻦﻤﻓ نذﺈﻓ نﺎﳝﻺﻟ لﺎﻤﺘﺣﻻا ﺰﻴﺣ ﰲ ﻪﻴﻠﻋ ﻪﺗﻮﻣو ﻩﺮﻔﻜﺑ ﷲ ﻊﻄﻗ ﻦﻣ ﻞﻌﺟو ،ﻪﻟﺎﺜﻣأو ت ﻵ
ﻪﻴﻠﻋ ﻢﺘُﺧ ﻦﻣو؟ﻢﻬﺋﺎﲰ ﻢﻬﻓﺮﻋو ﺔﻨﻳﺪﳌا ﰲ ﲔﻘﻓﺎﻨﳌا ﻰﻠﻋ ﻊﻠ ا ﺎﻤﻛ ًﻼﻴﺼﻔﺗ ﻢﻬﻴﻠﻋ ةﻮﺒﻨﻟا ةﺮﻀﺣ ﻊﻠ ا ﺪﻗو ،ةﺪﻳﺪﻌﻟا ةﺎﺳﺎﻘﻣ موﺰﻠﺑ ﻞﻴﻠﻟا ةرﻮﺳ ﰲ ﻲﻠﺼﻟا ﺮﺴﻓ ﺪﻗ ﻒﻨﺼﳌا نإ ًﺎﻀﻳأو .ﺔﻨﺳ ﻒﻟأ شﺎﻋ ﻮﻟو ﻪﻧﺎﳝﻹ لﺎﻤﺘﺣا ﻼﻓ ﺮﻔﻜﻟ
نﺈﻓ ،يﺪﺑﻷا دﻮﻠﳋا ﻰﻠﻋ ﻪﺑ ﻢﻜﺣو ،رﺎﻨﻟا ةﺪﺷ ﻪﺘﻀﻗﺎﻨﻣ ﲎﻌﻣ ﺎﻤﻓ ﺔﻨﺴﻟا ﻞﻫأ ﺪﻨﻋ نﺎﳝﻹا مﺪﻋ ﻦﻣ نﻮﻜﻳ ﺎﳕإ موﺰﻠﻟا
ﺪﻴﻋﻮﻟا ﲎﻌﻣ ﺎﻤﻓ ،ﺎﳘﲑﻏو ﻪﻟﻮﺳر ىذأو ﷲ ىذأ ﻦﻣ نﺎﻛ ً أ ﻪﻠﺒﻗ ﺎﻣ ّﺐﳚ نﺎﳝﻹا نإ ًﺎﻀﻳأو ؟ةرﻮﺴﻟا ﻩﺬﻫ ﰲ ﻪﺴﻔﻧ ﻢﻫﻮﺘﻳ ﻒﻴﻜﻓ تﺎﺌﻴﺴﻟا ﱭﻫﺬﻳ تﺎﻨﺴﳊاو تﺎﻨﺴﳊا ﻦﻣ ﻪﻟ ﺪﺑ ﻻ ﻦﻣﺆﳌاو ؟اﺬﻫ ﺪﻌﺑ ﺪﻴﻛﻷا ﺪﻳﺪﺸﻟا نأ ﺐﳍ ﻮﺑأ
؟ﻪﺑﺮﺑ ﻦﻈﻟا ﻦﺴﳛ ﻞﺑ ﻩرﺎﺒﻜﺘﺳاو ﻩﺮﻔﻜﻟ ﻻ ﻪﻴﺻﺎﻌﻣو ﻪﻘﺴﻔﻟ ﻮﻫ ﺎﳕإ رﺎﻨﻟا ﻪﻟﻮﺧد ًﺎﻀﻳأو
قﺎﻄﻳ ﻻ ﺎﻣ ﻒﻴﻠﻜﺗ مﺰﻠﻳ ﺎﳕإ
طﻮﻘﺳ ﺮﻫﺎﻈﻟاو .ﺖﺑﺎﺜﺑ ﺲﻴﻟ ﻮﻫو ﻪﻟﺎﺣ ﻞﻬُﺟ ﻦﻣ ﺮﺋﺎﺴﻛ ىﺮﺧأ ﺪﻌﺑ ةﺮﻣ ّﻮﻋﺪﻣ ﺮﻔﻜﻟا ﻰﻠﻋ مﻮﺘﺨﳌا نأ ﺢﺻ اذإ ﻠﻜﺘﻟاو ﲔﻀﻴﻘﻨﻟا ﻊﲨ مﺰﻠﻳ ﻼﻓ ﻢﻠﺳ ﻦﺌﻟو ةﻮﻋﺪﻟا ﺔﻌﺟار ﻞﺑ ﻩﺪﻴﻛ و ﺔﺠﳊا ماﺰﻟإ ﻞﻴﺒﻗ ﻦﻣ ةﻮﻋﺪﻟا ﻚﻠﺗ نﻷ ؛ﻪﺑ ﻒﻴ
،نﺎﻴﺼﻌﻟاو ﺮﻔﻜﻟا ﻰﻠﻋ راﺮﺻﻹا ﰲ ﻪﻟﺎﺣ فﺮﻋ ﻦﻣ نﺎﳝﻹا ﱃإ ﻰﻋﺪﻳ ﻒﻴﻛ دﺮﻳ ﻼﻓ ،ﺔﺘﺑﺎﺜﻟا ﻪﻨﻴﻋ لﺎﺣو ﻲﻋاﺪﻟا ﱃإ .ًاﺪﺟ ﻢﻬﻓﺎﻓ ﺎﻬﻋﻮﻗو ﻦﻣ ﺪﺑ ﻻ ًﺎﻀﻳأ لاﻮﺣﻷا ﻦﻣ ةﻮﻋﺪﻟا نﺈﻓ ًﺎﻀﻳأو
ﻳ ﻻ ﺎﲟ ﻒﻴﻠﻜﺘﻟا زاﻮﺟ ﻦﻣ مﺰﻠﻳ ﻻ ﻪﻋﻮﻗو قﺎﻄ
ﻦﻣو ؟ﻪﻠﺜﻣ ﻦِﻣ ءيﺮﺑ ﷲ نﻷ ؛ﻊﻗاو ﲑﻏ ﻪﻧأ ﻊﻣ ﺰﺋﺎﺟ ءيﱪﻟا مﻼﻳإ نأ ىﺮﺗ ﻻأ ﻊﻗاﻮﺑ ﻦﻜﳑ ﻞﻛ ﺲﻴﻠﻓ ،جرﺎﳋا ﰲ ،ﻞﺒﳉا راﺮﻘﺘﺳ ﺔﻳﻮﺳﻮﳌا ﺔﻳؤﺮﻟا ﻖﻠﻋ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نأ ﻮﻫو ؛باﻮﳉا ﻦﻣ نﻵا لﺎﺒﻟ ﺮﻄﺧ ﺎﻣ بﺎﺒﻟا اﺬﻫ ﰲ ﺎﻣ بﺮﻏأ ﺘﻟا ﺪﻨﻋ كﺪﻧا ﺚﻴﺣ ﻊﻘﻳ ﱂ ﻪﻧﺎﻜﻣإ ﻊﻣ ﻮﻫو ﺔﻴﳍﻹا ﺐﺘﻜﻟا ﺮﺋﺎﺳو نآﺮﻘﻟ ًﻻﺎﲨإ نﺎﳝﻹا ًﺎﻀﻳأو .ﻢﻬﻓﺎﻓ ﰐاﺬﻟا ﻲﻠﺠ
نﻷ ﺔﻳﺎﻔﻜﻟا ﻰﻠﻋ ﻦﻜﻟو ،ضﺮﻓ ﻪﻠﻴﺻﺎﻔﺘﺑ نﻮﻔﻠﻜﻣ أ ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ًﻼﻴﺼﻔﺗ نآﺮﻘﻟ نﺎﳝﻹاو ،ﺪﺣأ ﻞﻛ ﻰﻠﻋ ﲔﻋ ضﺮﻓ نﺎﻛ اذإ ﺎﻣ ﻲﻫو ،ةروﺮﻀﻟا ﻊﺿاﻮﻣ ﰲ ﻻإ رﺬﻋ ﻞﻬﳉﺎﻓ ،شﺎﻌﳌا دﺎﺴﻓو جﺮﳊا ﺐﺟﻮﻳ ﺪﺣأ ﻞﻛ ﻰﻠﻋ ﻪﺑﻮﺟو فﺮﻌﻳ
عﻼ ا ا ذإ ﺮﻔﻜﻟ سﺎﻨﻟا ﺮﺜﻛأ ﻰﻠﻋ ﻢﻜﳊ ًارﺬﻋ ﻦﻜﻳ ﱂ ﻮﻟو ،لﻻﺪﺘﺳﻻ جﺎﻴﺘﺣا ﻼﺑ يأ ؛ةروﺮﻀﻟ ﻦﻳﺪﻟا ﻦﻣ ﻪﻧﻮﻛ يﺪﻠﺒﻟا ﺪﻳﻮﺠﺘﺑ يوﺮﻘﻟا ﻒﻠﻜﺗ ﻻ ﻚﻧأ ىﺮﺗ ﻻأ .تاداﺪﻌﺘﺳﻻا رﻮﺼﻘﻟ عﻼ ﻼﻟ نﺎﻜﻣإ ﻻ ﻞﺑ ،ﻞﻴﺻﺎﻔﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﻢﳍ ﻦﻣ ﻢﻛو ؟ةءاﺮﻘﻟا ﻦﻣ ةﻼﺼﻟا ﻪﺑ زﻮﳚ ﺎﻣ ﻩﺪﻨﻋ نﺎﻛ اذإ نﺎﻓﺮﻋ جاورو نﺎﳝإ لﻮﺒﻗ ﻰﻠﻋ ﻮﻫو ﺔﻴﻣﻷا ﺔﻣﻷا ﻩﺬﻫ ﰲ ﻲﻣأ
ﻪﻓﺮﻋﺎﻓ ًادﺪﺸﻣو ًﺎﻔﻔﳐ ﻢﻀﻟ ﻰﻠﺼُﻴﺳ ءىﺮﻗو .ﺎﻬﳌأ ﺔﻗاذﻹ رﺎﻨﻟا ﰲ لﺎﺧدﻹا ﲎﻌﲟ ﺔﻴﻠﺼﺘﻟاو ءﻼﺻﻹا ﻦﻣ ءىﺮﻗ يأ
ةدﺪﺸﻣو ﺔﻔﻔﳐ ةءاﺮﻗ ءىﺮﻗ يأ ءىﺮﻘﻟ ﺔﻳرﺪﺼﳌا ﻰﻠﻋ وأ ،ﻰﻠﺼﻴﺳ ﻦﻣ لﺎﺣ ًﺎﻔﻔﳐ :ﻪﻟﻮﻗو ﻪﺗاﺮﻣاو)
( ﻰﻠﻋ ﻒﻄﻋ
ﻰﻠﺼﻴﺳ ﰲ ﻦﻜﺘﺴﳌا لﻮﻌﻔﳌ ﻞﺼﻔﻠﻟ ﻞﺼﻔﻨﳌ ﻩﺪﻴﻛ ﲑﻏ ﻦﻣ ﻞﺼﺘﳌا عﻮﻓﺮﳌا ﲑﻤﻀﻟا ﻰﻠﻋ ﻒﻄﻌﻟا ﻦﺴﺣو
ﲔﻓﻮﻄﻌﳌا ﲔﺑ مﻼﻜﻟا لﻮ و ﻪﺘﻔﺻو ﻩﱪﺧ ﺎﻫﺪﻴﺟ ﰲو أﺪﺘﺒﻣ وأ
ﺖﻌﻨﻟا ﻰﻠﻋ ﻊﻓﺮﻟ ﺐﻄﳊا ﺔﻟﺎﲪ نﻮﻜﺗ نأ ﻰﻠﻋ
ءﻲﺠﻴﺳ ﺎﻤﻛ ﻞﻴﲨ مأ ﻲﻫو
ﺔﻴﻣأ ﻦﺑ بﺮﺣ ﺖﻨﺑ ﻢﻴﳉا ﺢﺘﻔﺑ نﺎﻴﻔﺳ ﱯﺑأ ﺖﺧا
رَﻮﻌﻟاو .ءارﻮﻌﻟا ﺎﻬﲰاو ،ﺔﻳوﺎﻌﻣ ﺔﻤ ﻋ
باﺮﻐﻠﻟ ﻞﻴﻗ :ﺐﻏاﺮﻟا لﺎﻗ .ءﻻﻮﳊا ﻰﻠﻋو ﺔﺤﻴﺒﻘﻟا ﺔﻠﻌﻔﻟاو ﺔﻤﻠﻜﻟا ﻰﻠﻋ ًﺎﻀﻳأ ﻖﻠﻄﻳ ،ﲔﻨﻴﻌﻟا ىﺪﺣإ بﺎﻫذ ﺔﻛﺮﳏ ﻞﻴﲨ مأ ﺔﻴﻤﺴﺗ ﻞﻌﻟو .ًارﻮﻋ نﻮﻋﺪﻳ نﻮﻴﻌﻟا حﺎﺤﺻ : ﺮﻋﺎﺸﻟا لﺎﻗ ﻚﻟﺬﻟو ﲎﻌﳌا ﺲﻜﻋ ﻰﻠﻋ ﻚﻟذو ،ةﺪﳊ رﻮﻋﻷا
113
ﻻ ﻞﻴﺒﻘﻟا اﺬﻫ ﻦﻣ ﺔﺤﻴﺒﻘﻟا ﻊﻣ ،ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﷲ لﻮﺳﺮﻟ ﺔﻳذﻷاو ةواﺪﻌﻟا ﺔﻳﺎﻏ ﻰﻠﻋ ﺖﻧﺎﻛو .ﺎﻬﻨﻴﻋ ﰲ ﺐﻴﻌﻟ
ﻞﺟﺮﻟا ىذأ قﻮﻓ ةأﺮﳌا ىذأو .ةدﺎﻌﻟاو ﻞﻘﻌﻟاو عﺮﺸﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ ﻩرﺎﺟ مﺮﻜﻳ نأ رﺎﳉا ﻖﺣ ﻦﻣو ﻪﻟ ةرﺎﺟ ﺎ ﻮﻛ ﺮﻫﺎﻈﺗ نإو :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ﻞﻣ ،ﻞﺟﺮﻠﻟ ﺲﻴﻟ ﺎﻣ ةﻮﻘﻟا ﻦﻣ ﺎﻬﻠﻓ ﻪﻠﻫأ ﻪﻓﺮﻌﻳ ﻪﻓﻼﺨﻛ ًﺎﻘﺣ ﺎﻨﻠﻗ ﺎﻣ ﺪﲡ ﺔﻳﻵا ﻪﻴﻠﻋ ا
ﺐﻄﳊا ﺔﻟﺎﲪ) ( 249
بﻮﺒﺸﻟاو ﺐﺸﻠﻟ :ﻲﻘﻬﻴﺒﻟا لﺎﻗ .رﺎﻨﻟا ﻪﺑ ﺪﻗﻮﺗ ﺎﻣ ﻮﻫو ،ً ﻮﺒﺷ ﺮﺠﺸﻟا ﻦﻣ ﺪﻋأ ﺎﻣ ﺐﻄﳊا
ﺎﻨﻫ ﻦﻤﻌﻤﳚ ﻞﺑ ﻪﻠﺒﺣ ﰲ ﻪﻠﻌﳚ ﺎﻣ ﺮﺼﺒﻳ ﻻ ﻪﻧﻷ ؛ﻞﻴﻟ ﺐ ﺎﺣ :ﻪﻣﻼﻛ ﰲ ﻂﻠﺨﻤﻠﻟ ﻞﻴﻗو .ﻚﻨﺟو ﺶﻟا ﱳﺨﻴﻜﻧاﺮﺑ ﺎﻨﻫو ﻢﻨﻬﺟ رﺎﻨﻟ ﺐﻄﳊا ﲏﻌﻳ ﻘﻳ ﺎﻤﻋ باﻮﺟ
ﺐﻄﳊا ﺔﻟﺎﲪ ﺎ إ لﺎﻘﻳ ﻒﻴﻜﻓ ﺔﻌﺴﻟاو ﺰﻌﻟا ﺖﻴﺑ ﻦﻣ ﺖﻧﺎﻛ ﺎ إ لﺎ
لﻮﺳﺮﻟا ةادﺎﻌﲟ رازوﻷا ﻞﻤﲢ ﺖﻧﺎﻛ ﺎ ﺈﻓ ﻰﻠﻋ ﻞﻴﻘﺛ ﻪﻧﻷ ﰒﻹا ﻦﻋ ﻪﺑ ﱪﻋ ﻞﺻﻷا ﰲ ﻞﻘﺜﻟا ﲎﻌﲟ ﺮﺴﻜﻟ رزو ﻊﲨ
ﲑﺧ لﺎﻤﻋﻷا نﻷ ﻚﻟذو .ﻢﳍﺎﻘﺛأ ﻊﻣ ًﻻﺎﻘﺛأ ﻦﻠﻤﺤﻴﻟو :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ ،ﺔﻣﺎﻴﻘﻟا مﻮﻳ ﻪﻠﻤﳛ ﻮﻫو ،ﻪﺒﺣﺎﺻ ﺮﻬﻇ ًاﺮﺷ وأ ًا
لﺎﻗ .ﻩﲑﻏ ةادﺎﻌﻣ قﻮﻓ لﻮﺳﺮﻟا ةادﺎﻌﻣ نﻷ رازوﻷا ﻊﲨو .ةﺮﺧﻵا ﰲ ﺪﺴﺠﺘﺗ ﺎﻬﻨﻜﻟ ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ًﺎﺿاﺮﻋأ ﺖﻧﺎﻛ نإو ﻞﻳﺰﻨﺘﻟا ﰲ درو ﺎﲟ نﺎﳝﻹاو ﻞﻴﻠﻌﺘﻟا ﻦﻋ ءﻼﺧﻹا ﺮﻫﺎﻈﻟﺎﻓ ،ءﺎﻔﺧ ﻢﻨﻬﺟ ﺐﻄﺣ ﺎﻬﻠﲪ ﻰﻠﻋ ﻪﺘﻟﻻد ﰲ :ﱵﻔﳌا يﺪﻌﺳ ا اﺬﻫ ﰲ ﻲﺿﺎﻘﻟا بأد ﻦﻣ اﺬﻫ :لﻮﻗأ .ﻰﻬﺘﻧا ب ﻦﻣ ﻮﻫ ﺎﻣو ةرﺎﺒﻌﻟا ب ﻦﻣ ﻮﻫ ﺎﻣ ﲔﺑ قﺮﻔﻳ ﻻ ﻪﻧﺈﻓ ﲑﺴﻔﺘﻟ
ﺖﺑﺎﺜﺑ ﺲﻴﻟ اﺬﻫ :ﺮﻫﺎﻈﻟا ﻞﻫأ ﻪﻴﻓ لﻮﻘﻳ نأ ﱃإ يدﺆﻳ اﺬﻟو ،ﺢﻴﺤﺼﺑ ﺲﻴﻟو ،ةرﺎﺒﻌﻟا ﻊﺿﻮﻣ ةرﺎﺷﻹا ﻊﻀﻴﻓ ،ةرﺎﺷﻹا ﻌﻟا ةرﻮﺳ ﰲ رﻮﻛﺬﳌا ﱵﻔﳌا لﺎﻗ ﺎﻤﻛ ﻲﺸﶈاو ﻒﻟﺆﳌا ﻦﻣ ﻞﻛ ﻪﻴﻓ لز ﺪﻗو .ﺔﺤﻴﺤﺼﻟا ت اوﺮﻟا ﰲ ﻊﻗاو ﲑﻏو ت دﺎ
ﻦﻣ ﻪﻧأ ﻲﺿﺎﻘﻟا ﻦﻇ ﺎﻤﻛ ت اوﺮﻟا ﻞﻴﺒﻗ ﻦﻣ ﻪﻧأ ﻦﻈﻓ .ت اوﺮﻟا ﻩدﺮﻳ ﱁإ ﻢﺴﻘﻟا نﻮﻜﻳ نأ ﻞﻤﺘﳛو:ﻲﺿﺎﻘﻟا لﻮﻗ ﺪﻨﻋ مﻼﻜﻟا تﺎﻣﺎﻘﻣ ﺎﻤ ﺎﻣز ﰲ ﺎﻤﻬﻤﻠﻌﻳ ًاﺪﺣأ ﺖﻴﻟو مﺎﻘﳌ ﻞﻬﳉا ﻦﻣ ﺎﻤﳍ ﺎﻴﻓ .تارﺎﺒﻌﻟا ب ﰲ تﻻﺎﻤﺘﺣﻻا ﻞﻴﺒﻗ ﻪﺋاﺬﻳإ ﻰﻠﻋ ﺎﻬﺟوز ﻞﻤﲢو ًاﺮﺷ ﺔﻠﻣﺎﳊا ﻲﻬﻓ ﻪﺜﳓ يأ
نازوﻸﻟ رﺎﻌﺘﺴﻣ ﻞﺑ فرﺎﻌﺘﳌا ﺲﻴﻟ ﺐﻄﳊﺎﻓ .ﺮﺸﻟا ﻰﻠﻋو
.ﺎﳍﺎﻌﺷإو رﺎﻨﻟا دﺎﻘﻳﻹ ﺐﺒﺳ ﺎﻤﻬﻨﻣ ًﻼﻛ نأ ﰲ ،ﻲﻘﻴﻘﳊا ﺐﻄﳊ ﺎﳍ ًﺎﻬﻴﺒﺸﺗ ﻦﻳرﻮﻛﺬﳌا ﻞﻤﳊاو ةادﺎﻌﳌا ﻦﻣ ﺔﻠﺻﺎﳊا زآ ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ ءاﺬﻳﻹاو .ةﱪﺘﻌﳌا تﺎﻐﻠﻟا ﰲ ﺎﻤﻛ ﺔﻳذﻷاو ىذﻷا ﺢﻴﺼﻔﻟاو ةرﻮﻬﺸﳌا طﻼﻏﻷا ﻦﻣ ءاﺬﻳﻹاو ؛ار ﻰﺴﻛ ندر
ﷲ ﻢﻬﻨﻌﻟ ﻪﻟﻮﺳرو ﷲ نوذﺆﻳ ﻦﻳﺬﻟا نإ :ﱃﺎﻌﺗ ﷲ لﺎﻗ ،نﻮﻌﻠﻣ ﻮﻫو ذﺆﻣ ﻪﻠﺻﻮﻳ ﻦﻣو ىذأ ﻮﻬﻓ ﺮﻀﻳو ﱂﺆﻳ ﺎﻣ ﻞﻛ يأ ةﺮﺧﻵاو ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ﺔﻤﻴﻤﻨﻟا وأ
ﻲﺸﲤ ﺖﻧﺎﻛو .ﺔﻤﻴﻤﻨﻟا ﻢﺳﻻاو .ﻪﻟ ًادﺎﺴﻓإو ﻪﻟ ﺔﻋﺎﺷإ ﺚﻳﺪﳊا ﻊﻓر ﻮﻫو ،ّﻢﻨﻟا ﻦﻣ
ﲪ ﲎﻌﻣ ﻮﻫو سﺎﻨﻟا ﲔﺑ ﺪﺴﻔﺗو ﺔﻤﻴﻤﻨﻟ ﺎﳍ ةرﺎﻌﺘﺳا ﻪﻧﺄﻜﻓ ﺐﻄﳊا ﻞ
ﺎ ﺈﻓ ﺔﻗﻼﻌﻠﻟ نﺎﻴﺑ ﻮﻫو ﺔﻤﻴﻤﻨﻟا يأ ر ﺪﻗﻮﺗ
ﺔﻣﻮﺼﳋا ﻞﻤﲝ دﺎﺴﻓﻺﻟ ﻪﻠﲪو ،ﺺﺨﺷ ﱃإ ﺺﺨﺷ ﻦﻣ ﺚﻳﺪﳊا ﻊﻓرو ﺔﻤﻴﻤﻨﻟا ﻪﺒﺷ ﻪﻧأ ﻞﺻﺎﳊاو .ﺮﺸﻟا ثرﻮﺗو
ﺮﳊاو ﺔﻣﻮﺼﳋا ر ﺪﻗﻮﺗ ﺔﻤﻴﻤﻨﻟاو ﺔﻴﺴﳊا رﺎﻨﻟا ﺪﻗﻮﻳ ﺐﻄﳊﺎﻓ ؛رﺎﻨﻟا ﺪﻗﻮﻳ ﺎﻤﻬﻨﻣ ﺪﺣاو ﻞﻛ نأ ﰲ ﺐﻄﳊا ﲔﺑ ب
ﻰﻌﺳ نﻼﻔﺑ نﻼﻓ ﺐﻄﺣ :ﺐﻏاﺮﻟا لﺎﻗ .ﷲ ﺎﻫﺄﻔ أ بﺮﺤﻠﻟ ًار اوﺪﻗوأ ﺎﻤﻠﻛ :ﻞﻳﺰﻨﺘﻟا ﰲو ،صﺎﺨﺷأ وأ ﲔﺼﺨﺸﻟا ﻪﻠﻌﺟ .مﺎﻤﻨﻟا ﻦﻋ ﺔﻳﺎﻨﻛ ﺐﻄﳊا ﺔﻟﺎّﲪو .ﻢﻨﻳ يأ ﺐﻄﳊا ﻞﻤﳛو .ﺔﻤﻴﻤﻨﻟا ﻦﻋ ﺔﻳﺎﻨﻛ لﺰﳉا ﺐﻄﳊا ﺪﻗﻮﻳ نﻼﻓو .ﻪﺑ دﺎﻘﻳﻹا موﺰﻠﻣ ﺐﻄﳊا ﻞﲪ نﻷ ﺔﻳﺎﻨﻜﻟا ب ﻦﻣ ﺔﻣﺰﺣ وأ
كﻮﺸﻟا ﻢﻀﻟ ﺔﻣﺰُﳊاو .ﻪﺘﻘﻴﻘﺣ ﻰﻠﻋ ﺐﻄﳊا نﻮﻜﻴﻓ
.ةﺪﺸﻟا ﻦﻋو حﻼﺴﻟا ﻦﻋ ﻪﺑ ّﱪﻌﻳو ،تﺎﺒﻨﻟا ﻦﻣ ﻪﺳأر ﺐﻠﺼﻳو ّقِﺪَﻳ ﺎﻣ كﻮﺸﻟاو .ﻪﺘﺳد ﺔﻴﺳرﺎﻔﻟ .ةدﺪﺸﳌا ﻊﻤﺘﻟﻤﺠا ﻪﺑ ًﺎﻬﻴﺒﺸﺗ ًﺎﻛﻮﺷ بﺮﻘﻌﻟا ةﺮﺑإ ﻲﲰو ﻚﺴﳊاو
ﺔﻠﺟﺮﻟا ﺔﻗرﻮﻛ ﻪﻗرو ،ﻢﻨﻐﻟا فﻮﺼﺑ ﻪﺗﺮﲦ ﻖﻠﻌﺗ تﺎﺒﻧ ﻚﺴﳊﺎﻓ .ناﺪﻌﺴﻟاو
249 Tebbet 111/4.
114
115
116
ﻊﺿﻮﻣ ﺮﻬﻈﳌا ﻊﺿوو ،أﺪﺘﺒﻣ حﺪﳌ صﻮﺼﺨﳌا ﻞﻌﳚ ﻦﻣ لﻮﻗ ﻰﻠﻋ ﺪﻳز ﻞﺟﺮﻟا ﻢﻌﻧ ﰲ مﻼﻜﻟﺎﻛ ﻩﲑﻏ وأ ،ﻩﻮﺑأ ﳍا نﻮﻛو .ﺔﻗﺎﳊا ﺎﻣ ﺔﻗﺎﳊا ﻮﳓ ﰲ ﺮﻤﻀﳌا لﺎﻗ ﺎﻤﻛ ﺪﺣأ ﷲ ﻮﻫ ﻞﻗ ﰲ ﺎﻤﻛ أﺪﺘﺒﻤﻠﻟ ًاﲑﺴﻔﺗ ﱪ
ﻮﻫ ﻲﻫ ﺎ ﻷ ﲑﻤﻀﻟا
ﲑﻤﻀﻠﻟ ﺚﻟﺎﺜﻟاو ،ﻪﻟ ﺪﻴﻛ عﻮﻓﺮﳌا ﱐﺎﺜﻟاو ،ﺔﻠﻤﺠﻠﻟ بﻮﺼﻨﳌا لوﻷا ﲑﻤﺿ ﻊﻣ ةﺪﺤﺘﻣ ًاﱪﺧ ﺔﻌﻗاﻮﻟا ﺔﻠﻤﳉا نأ ﲏﻌﻳ ×
ﻗ فﻼﲞ ﻂﺑﺮﻟا ﱃإ ﺔﺟﺎﳊا ﺲﳝ ﻼﻓ ﺪﺣأ ﷲ نأ ﻮﻫو ،اﺬﻫ نﺄﺸﻟا ﻮﻫ ﺪﺣأ ﷲ يأ ؛نﺄﺸﻟا ،ﻖﻠﻄﻨﻣ ﻩﻮﺑأ ﺪﻳز :ﺎﻨﻟﻮ
ﱪﺧ ﺔﻠﻤﳉاو ًاﱪﺧو أﺪﺘﺒﻣ ﺚﻟﺎﺜﻟاو ﱐﺎﺜﻟاو ،ﺔﺼﻘﻟا ﲑﻤﺿ لوﻷا نﻮﻜﻳ نأ زﻮﳚو .ﻩﻮﺑأ كاذ ﻞﺑ ًاﺪﻳز ﺲﻴﻟ ﻖﻠﻄﻨﳌا نﺈﻓ ﰲ نأ ﻊﻣ ،ﺔﻠﻤﳉا نﻮﻤﻀﻣ ﺔﻣﺎﺨﻓ ﻰﻠﻋ ﺮﻣﻷا لوأ ﻦﻣ ﻪﻴﺒﻨﺘﻟا ﻦﻣ نﺄﺸﻟا ﲑﻤﻀﺑ ﺔﻠﻤﳉا ﺮﻳﺪﺼﺗ ﰲ ﺮﺴﻟا ﰒ ،نأ ﻳﺮﻘﺗ ﺪﻳﺰﻣ ﲑﺴﻔﺘﻟا ﰒ مﺎ ﻹا ﺮ
ﻪﻨﻋ ﻞﺌﺳ ﺎﳌ وأ ﻪﻔﺻو ﻦﻋ يأ ؛ﻪﻨﻋ ﻞﺌﺳ ﺎﳌ ﲑﻤﻀﻟا .. يأ ؛نﺄﺸﻠﻟ ﻪﻟﻮﻗ ﻰﻠﻋ ﻒﻄﻋ
ﺮﻫﺎﻈﻟا ﻪﻧأ ﻊﻣ ﻦﻣ نود ﺎﻣ دروأ اﺬﻟو .ﻚﺑر ﺎﻨﻟ ﻒﺻ :ﻪﻟﻮﻗ ﻪﻴﻟإ ﲑﺸﻳ ﺎﻤﻛ ﷲ ﻮﻫ ﻪﻨﻋ ﻢﺘﻟﺄﺳ يﺬﻟا يأ
ﺾﻌﺑ ﰲو
:ﻪﻟﻮﻗ ﻲﻫو ﺔﻴﺗﻵا ﺔﻳاوﺮﻠﻟ ﻖﻓاﻮﳌا ﻮﻫو ،ﻪﻨﻋ ﱐﻮﻤﺘﻟﺄﺳ ﺦﺴﻨﻟا يور ذإ
ﺎﻋإ ﺢﺤﺼﻣ ﱃإ ةرﺎﺷإ ﻞﺌﺳ ﺎﻣ ﱃإ ﲑﻤﻀﻟا ةد
اﻮﻟﺎﻗ ًﺎﺸﻴﺑﺮﻗ نأ ﻪﻨﻋ ﻢﳍﻮﻗ ﻪﻟﻮﻗ نﺎﻜﻓ ﻩﻮﻠﺳأ ﻢ ﺈﻓ ،ﻢﻬﻠﺒﻗ ﻦﻣ ﻞﻴﻔﻄﻟا ﻦﺑ ﺮﻣﺎﻋ لﺎﻗ يأ
يﺬﻟا ﻚﺑر ﺎﻨﻟ ﻒﺻ ﺪﻤﳏ
ﻪﻴﻟإ ﻮﻋﺪﺗ
ﰲ ﺔﻔﺼﻟاو ﻒﺻﻮﻟﺎﻓ ﻒﺼﺗﺎﻓ ﻪﺘﻌﻧ ﺔﻔﺻو ﻪﻔﺼﻳ ﻪﻔﺻو ﻦﻣ ﺮﻣأ ﻒِﺻو .ﻩﺮﻛذاو ﻪﺒﺴﻧ ﲔﺑ يأ ؛ﻪﺒﺴﻧاو
ﺪﻋﻮﻟاو ﺔﻈﻌﻟاو ﻆﻋﻮﻟﺎﻛ نارﺪﺼﻣ ﻞﺻﻷا ﺔﻔﺼﻟاو ﻒﺻاﻮﻟ ﻢﺋﺎﻗ ﲔﻤﻠﻜﺘﳌا حﻼﻄﺻا ﰲ ﻒﺻﻮﻟا نأ ﻻإ ،ةﺪﻌﻟاو
ﻪﺘﻳدﻮﺒﻋو ﻩﺪﻴﺣﻮﺗ ﱃإ يأ ؛ﻪﻴﻟإ ﻮﻋﺪﺗو .فﻮﺻﻮﳌ ﺔﻤﺋﺎﻗ ﺖﻟﺰﻨﻓ
ﻦﻋ ﻪﻬﻳﺰﻨﺘﺑ ﻪﺒﺴﻧ ﷲ ﲔﺑو ةرﻮﺴﻟا ﻩﺬﻫ يأ
ﳊا ﺔﺒﺴﻧ نأ ﻞﺻﺎﳊاو .ﺔﻳﺪﻤﺼﻟاو ﺔﻳﺪﺣﻷا ﻪﻟ ﺖﺒﺛأو .ةءﺎﻔﻜﻟاو ﺔﻳﺪﻟﻮﻟﻮﳌاو ﺔﻳﺪﻟاﻮﻟا ﻪﻨﻋ ﻰﻔﻧ ﺚﻴﺣ ،ﺐﺴﻨﻟا ﺎﳕإ ﻖ
ﻮﻫأ نﻮﻛﺮﺸﳌا لﺎﻗ ﺎﻤﻛ ،ﻪﻟ ﺲﻨﺟ ﻻ ذإ ؛ﺄﻄﺧ ﺲﻨﳉا ﻦﻋ لاﺆﺴﻟاو .ﺔﻴﺒﻠﺴﻟاو ﺔﻴﺗﻮﺒﺜﻟا تﺎﻔﺼﻟا ﻩﺬﻫ لﺎﺜﻣ ﱃإ ﻲﻫ ﻞﻘﻌﻟا ﻪﻛرﺪﻳ ﱏﺄﻓ تﻻﺎﻴﳋاو مﺎﻫوﻷ ﺔﺑﻮﺸﳌا ﻢﳍﻮﻘﻌﺑ اﻮﻤﻠﻜﺘﻓ ﻢﻬﻣﺎﻨﺻأ ﻰﻠﻋ ﱃﺎﻌﺗ ﻩﻮﺳﺎﻗ ،ﺔﻀﻓ ﻦﻣ مأ ﺐﻫذ ﻦﻣ تﺎﻬﻴﻫ تﺎﻬﻴﻫ ﻢﻫﻮﻟاو لﺪﺑ ﺪﺣاو
ﱐﺎﺜﻟا ﻪﺟﻮﻟا ﻰﻠﻋ ﲏﻌﻳ ﰲ ﺪﺼﻘﳌﺎﻓ .ﻩﻮﻔﺻﻮﺘﺳا ﻢ ﻷ ؛ﺢﺟاﺮﻟا ﻮﻫ ًﻻﺪﺑ نﻮﻜﻓ
ﺪﻨﻋ زﻮﳚ ﺔﻓﺮﻌﳌا ﻦﻣ ﺔﻀﶈا ةﺮﻜﻨﻟا لاﺪﺑإو ،ﻪﻨﻣ لﺪﺑ ﺪﺣأو ﻩﱪﺧ ﷲو أﺪﺘﺒﻣ ﺬﺌﻨﻴﺣ ﲑﻤﻀﻟﺎﻓ ﻒﺻﻮﻟا ﻮﻫ باﻮﳉا ﻰﻠﻋ ﻟﻠﻪ ﺖﻌﻧ ﻪﻧﻷ ﺔﻓﺮﻌﳌا ﻢﻜﺣ ﰲ ﺪﺣأ :ﻢﻬﻀﻌﺑ لﺎﻗو .رﺎﺘﺨﳌا ﻮﻫو ،ﻲﻠﻋ ﻮﺑأ ﻪﻴﻟإ ﺐﻫذ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ ةﺪﺋﺎﻔﻟا لﻮﺼﺣ ﺼﳋا .ﻊﲨ ﺪﺣﻸﻟ ﺲﻴﻟ ﷲ ذﺎﻌﻣ :لﺎﻗ ؟ﺪﺣأ ﻊﲨ ﻮﻫ ﻞﻫ دﺎﺣﻵا ﻦﻋ ﲕﳛ ﻦﺑ ﺪﲪأ ﻞﺌﺳ ﺎﳌو .مﺎﻋ ﺪﺣاﻮﻟاو ،صﻮ ﻢﺳﻻا اﺬﻫ صﻮﻠﳋ ﷲ ﻪﺑ ﻒﺻﻮﻳ ﺪﺣﻷا ,أ ،ﻊﲨ ﻪﻟ ﺲﻴﻟ وأ دﺎﺣآ ﻊﻤﳉاو ،ﺪﺣاﻮﻟا ﲎﻌﲟ ﺪﺣﻷا سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲو
ًﺎﻔﺻو ًﺎﻘﻠﻄﻣ ﻞﻤﻌﺘﺴﻳ ﺪﻗ ﺪﺣأ ﺐﻏاﺮﻟا لﺎﻗ اﺬﻛو .ﻰﻬﺘﻧا ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟ ﻒﻳﺮﺸﻟا ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ﻒﺻو ﰲ ﻻإ ﻚﻟذ ﺲﻴﻟو ،
ﱪﳋا ﺪﺣأو ﲑﻤﻀﻟا ﻦﻣ ًﻻﺪﺑ ﺔﻟﻼﳉا نﻮﻜﻳ نأ ﺪﻌﺒﻳ ﻻو :ﱵﻔﳌا يﺪﻌﺳ لﺎﻗ .ﺪﺣأ ﷲ ﻮﻫ ﻞﻗ ﻮﳓ لﺪﻳ ن ﱪﺧ وأ
لﻼﳉا تﺎﻔﺻ ﻊﻣﺎﳎ ﻰﻠﻋ ﻊﻤﳉا ﻊﺿﻮﻣ ﲎﻌﳌ ﻊﻤﳎ ﻊﲨ ﻪﻧأ ﺮﻫﺎﻈﻟاو .ﻰﻬﺘﻧا ﺔﻋﻮﻤﳎ ﻊﲨ ﻊﻣﺎﻟﻤﺠا :ﱵﻔﳌا لﺎﻗ
ﲟ ﺪﻌﻘﻣ ﻊﲨ ﺪﻋﺎﻘﳌﺎﻛ ﻪﻨﻣ ءﺰﺟ ﻞﻛ نأ رﺎﺒﺘﻋ ﻊﲨ رﺪﺼﻟا مﺪﻘﻣ ﰲ ﻪﻌﲨ ﻊﺿﻮﻣ بﻮﺜﻟا ﻊﻣﺎﳎو دﻮﻌﻘﻟا ﻊﺿﻮﻣ ﲎﻌ
ﻪﻳﺰﻨﺘﻟا ﻦﻣ ًﻼﻛ ﻲﻄﻌﻳ لﻼﳉا ﻢﻜﺣ ﻞﺑ رﻮﺼﻗ ﻪﻴﻓو ،ﺔﻴﺒﻠﺴﻟا تﺎﻔﺼﻟا ﺮﻫﺎﻈﻟا ﻞﻫأ ﺪﻨﻋ لﻼﳉا تﺎﻔﺻو .ﻊﻤﳎ ﻪﻧﺄﻛ ﰲ ﻰﻠﲡ ﻪﻨﻣو ،ﱐﺪﻌﺗ ﻢﻠﻓ ﺖﺿﺮﻣو ،ءﻲﺷ ﻪﻠﺜﻤﻛ ﺲﻴﻟ :ﻞﺜﻣ ﻦﻳﺪﻀﻟا ﻰﻠﻋ ﻖﻠﻄﻨﻳو ،ﻪﻴﺒﺸﺘﻟاو :ﻢﻠﺴﻣ ﺚﻳﺪﺣ ﰲ ﻪﻟﻮﻗ
ﻪﻠﳏ نإو ﺔﻨﳉا ﰲ ﺲﻴﻟو لﻼﳉا راد ﻢﻨﻬﺟ ﺖﻘﻠﺧ ﱐﺪﻌﺗ ﻢﻠﻓ ﺖﺿﺮﻣو ﲏﻘﺴﺗ ﻢﻠﻓ ﺖﺌﻤﻇو ﲏﻤﻌﻄﺗ ﻢﻠﻓ ﺖﻌﺟ عﻮﺸﳋاو فﻮﳋاو ﺔﻤﻈﻌﻟاو ﺔﺒﻴﳍاو ﺐﻀﻐﻟاو ﺮﻬﻘﻟا ﻪﻤﻜﺣو ﻞﻴﻠﳉا ﻢﺳﻻا ﺮﻬﻇ لﻼﳉا ﻦﻣو .ﺔﻣﺎﻴﻘﻟاو خزﱪﻟاو ﺎﻴﻧﺪﻟا
117
قﻼ ﻹاو ﺔﻳﺪﺣﻷاو .ﻚﻟذ ﻮﳓو ﱰﺴﻟاو عﻮﻀﳋاو ﻻ ،ﱃﺎﻌﺗ ﻟﻠﻪ ﺔﺼﺘﳐ دﻮﺟﻮﻟا بﻮﺟو ﺔﻫاﺰﻨﻟاو ﺔ ﺎﺣﻹاو ﺔﻴﻟزﻷاو
ﻮﻫ ﻪﻟﻼﺟو ،ﻩاﺪﻋ ﺎﻣ ﻞﻛ ﻦﻋ ﻩﺎﻨﻏ ﱃﺎﻌﺗ ﻪﺘﻳﺪﺣﺄﻓ ﺎﻬﻴﻓ ةﺮﺜﻛ رﺎﺒﺘﻋا ﻼﺑ ﺎﻫﺪﺣو تاﺬﻟا ﻮﻫ ﺪﺣﻷاو ،ﺎﻬﻴﻓ ﺪﺒﻌﻠﻟ ﻆﺣ ﺎﻛ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ نﻷ ؛ﻩﲑﻏ ﻪﻌﻣ ﱪﺘﻌﻳ نأ ﻦﻋ ﻪﻳﺰﻨﺘﻠﻟ ةﺪﺣو ﺎﻨﻟﻮﻗو .ﻪﺘﻳﺪﺣأ ﰲ رﺎﻴﻏﻷا نﺎﻴﻋأ كﻼﻬﺘﺳا ﻪﻌﻣ ءﻲﺷ ﻻو ن
ﺲﻴﻘﳌا ةﺪﺣﻮﻟا مﻮﻬﻔﻣ ﻰﻠﻋ ﺔﻟﻻﺪﻠﻟ ﺰﺠﻌﻟا مﺪﻋو ءﺎﻨﻐﺘﺳﻻ ﺮﻌﺸﻳ ﺚﻴﺣ ،ًﺎﻀﻳأ ﻢﻴﺨﻔﺘﻠﻟو ،ﻪﻴﻠﻋ نﺎﻛ ﺎﻤﻛ نﻵاو ﺔﻴﻓﺎﺿإ ﺔﻳرﺎﺒﺘﻋا ةﺪﺣو ﺎﻬﻨﻐﻓ ،ةﺮﺜﻜﻟ لﺎﻤﻜﻟا تﺎﻔﺻ ﻊﻴﲨ ﻰﻠﻋ ﷲ لد ﺎﻤﻛ
ﺮﻛذ ﺔﻟﺰﻨﲟ باﻮﳉا ﰲ ﺔﻟﻼﳉا ﺮﻛﺬﻓ
ﺜﻟا ﺔﻳدﻮﺟﻮﻟا تﺎﻔﺼﻟا ﻲﻫو لﺎﻤﻜﻟا تﺎﻔﺻ ﻊﻴﲨ تﺎﻔﺼﻟا ﻊﻴﻤﳉ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﺔﻟﻻد ﻖﳊا ﻪﻟﻹا ﻰﻠﻋ لاد ﷲ نﻷ ؛ﺔﻴﺗﻮﺒ
ﻊﻴﻤﳉ ﻊﻣﺎﺟ ﷲ ﻢﺳﻻا نأ رﻮﻬﺸﳌاو اﻮﻟﺎﻗ اﺬﻜﻫ ،ﻢﺳﻻا اﺬ ﻪﻴﻤﺴﻳ ﻦﻣ ﻪﻧﺎﺤﺒﺳ ﻪﺑ كﺮﺷأ ﺎﳌ ﻻإو ،ﺔﻴﺒﻠﺴﻟاو ﺔﻴﺗﻮﺒﺜﻟا رﺎﻴﻏﻷا ﻊﻴﲨ ﻦﻋ ءﺎﻨﻐﺘﺳﻻ ةﺮﺴﻔﻣ ﺔﺒﺗﺮﻣ ﻲﻫو ﺔﻴﻫﻮﻟﻷا ﻰﻠﻋ لﺪﻳ ﻪﻧﻷ ؛ﲎﺴﳊا ءﺎﲰﻷا ﱐﺎﻌﻣ ﻪﻴﻟإ ﻞﻜﻟا دﺎﻨﺘﺳاو
ﺎﳕإو .لﺎﻤﻜﻟا ﺎﻤﻬﻋﻮﻤﳎو ،لﺎﻤﳉا ﺪﻴﻔﻳ رﺎﻘﺘﻓﻻاو لﻼﳉا ﺪﻴﻔﻳ ءﺎﻨﻐﺘﺳﻻﺎﻓ .لﺎﻤﳉاو لﻼﳉا ﻰﻠﻋ ﺔﻠﻤﺘﺸﳌا رﺎﻘﺘﻓﻻ ﻖﻠﺧ ﻦﻣ ﻢﻬﺘﻟﺄﺳ ﻦﺌﻟو :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ ﺎﻤﻛ ﺔﻴﻘﻟﺎﳋﺎﻛ ﻒﺻو ﺔﻴﺻﻮﺼﺧ ﻰﻠﻋ ﻪﻟﻮﻘﻳ ﺎﳕإ ﻪﻧﻷ ﷲ لﺎﻗ ﻦﻣ ﺾﻌﺑ كﺮﺷأ
نﺎﻜﻓ .ﷲ ﻦﻟﻮﻘﻴﻟ ضرﻷاو تاوﺎﻤﺴﻟا
ﻦﻣو .داﺪﺿﻷا ﲔﺑ ﻊﻤﳉا ﻮﻫ لﺎﻤﻜﻟاو ،ﰲﺎﺷ ﲎﻌﲟ ﷲ ﺾﻳﺮﳌا لﻮﻘﻛ
ﻖﺣ ﰲ لوأ :ﺎﻨﻠﻗ اذﺈﻓ ﺔﻴﻟوﻷا ﻲﻔﻧ ﻮﻫو ،ﱯﻠﺳ ﺖﻌﻧ ﻪﻨﻐﻓ ؛لزﻷﺎﻛ ﺐﻠﺳو ﻲﻔﻧ ﻪﺘﻘﻴﻘﺣو تﻮﺒﺛ ﻩﺮﻫﺎﻇ ﺎﻣ ءﺎﲰﻷا ﻏو ،ﺔﻘﻴﻘﳊا ﰲ ﲔﻌﺗﻼﻟاو ﲔﻌﺘﻟا ﻦﻋ ﻩﺰﻨﻣ ﷲو تﺎﻨﻴﻌﺗ ﺐﺗاﺮﻤﻠﻟو ،ﺔﺒﺗﺮﳌا ﻻإ ﺲﻴﻠﻓ ﺔﻫﻮﻟﻷا ﻢﻴﻬﻔﺘﻠﻟ ﺐﺗاﺮﳌا ﺖﻨﻴﻌﺗ ﺎﻤﻨ
دﻮﺟﻮﻟا تﺎﺟرد ﺐﻴﺗﺮﺗو ﻢﻴﻠﻌﺘﻟاو ﻲﻘﻴﻘﳊا ﺪﺣاﻮﻟا ذإ
ةﺰﳘ نأ ﱃإ ةرﺎﺷإ ﻪﻴﻓو :ﱵﻔﳌا يﺪﻌﺳ لﺎﻗ .لﺪﻳ :ﻪﻟﻮﻘﺑ ﻖﻠﻌﺘﻣ
ﻊﻣ نﻮﻜﻳ ﻪﻴﻓ ﻞﻤﻌﺘﺳا ﻮﻟو ،تﺎﺒﺛﻹا ﰲ ﻞﻤﻌﺘﺴﻳ ﻻ ﺔﻴﻠﺻأ ﻪﺗﺰﳘ ﺎﻣ نﻷ ؛ﺔﻴﻠﺻأ ﺖﺴﻴﻟو واﻮﻟا ﻦﻋ ﺔﺑﻮﻠﻘﻣ ﺪﺣأ اﺮﳌا نا ﱃإو .ﺔﺘﺒﻟا ﻞﻛ ﺔﻈﻔﻟ نﻷو ،ﻞﻣﺎﻜﻟا ﱃإ فﺮﺼﻨﻳ ﻖﻠﻄﳌا نﻷ ؛دﺪﻌﻟ ﺪﺣاﻮﻟا ﻻ ﻲﻘﻴﻘﳊا ﺪﺣاﻮﻟا ﻮﻫ ﺪﺣﻷ د
نادﺰﻴﺑ نﻮﻠﺋﺎﻘﻟا ﺔﻳﻮﻨﺜﻟا ﺎﻣأو ،ءﻼﻘﻌﻟا ﻦﻣ يأ .ﻰﻬﺘﻧا ﻪﻟ ﺮﻜﻨﻣ ﻻ ذإ ؛ةﺪﺋﺎﻔﻟا ﻦﻋ ﱪﳋ ﻲﻠﳜ دﺪﻌﻟ ﺪﺣاﻮﻟا ﱃإ ﻪﻓﺮﺻ ا ﻦﻋ جرﺎﺧ دﻮﺟﻮﻟا بﻮﺟو ﲎﻌﲟ ﲔﳍ لﻮﻘﻟا نﻷ ؛ﻢ داﺪﺘﻋا ﻼﻓ ﻦﻣﺮﻫآو ﺪﻴﻗ ﻒﻨﺼﳌا نأ ﻞﺻﺎﳊاو .ﻪﻠﻴﻟدو ﻞﻘﻌﻟ
،ﺔﻳﺪﻴﻴﻘﺘﻟا ﺔﻴﻓﺎﺿﻹا ةﺪﺣﻮﻟا أﺪﺒﻣ ﻲﻫ ﱵﻟا ﺔﻴﻗﻼ ﻹا ﺔﻴﻘﻴﻘﳊا ةﺪﺣﻮﻟا ﻲﻫ ﺎﻨﻫ ةﺪﺣﻮﻟ داﺮﳌا نﻷ ﻲﻘﻴﻘﳊ ﺪﺣاﻮﻟا اﺬﻫ أﺪﺒﻣ ﻮﻫ يﺬﻟا ﺪﺣاﻮﻟا فﻼﲞ قﻮﻠﳐ دﺪﻌﻠﻟ ﻞﺑﺎﻘﳌا ﺪﺣاﻮﻟا نﺈﻓ ؛دﺪﻋ ﻦﻋ ﻻ ﺪﺣاو ﱃﺎﻌﺗ ﻪﺘﻌﻧ ﰲ اﻮﻟﺎﻗ اﺬﻟو ﻣو .ﻞﺑﺎﻘﳌا ﷲ ﻰﻠﻋ ﻪﻗﻼ إ ﰲ رﺎﺒﻏ ﻻو ،ﰐاﺬﻟا ﻲﻘﻴﻘﳊا قﻼ ﻹا ﻮﻫ قﻼ ﻹا اﺬ داﺮﳌا نﺈﻓ ﻖﻠﻄﳌا دﻮﺟﻮﻟا ﻪﻠﺜ
ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﻦﻣ ءﺎﻔﻌﻀﻟا ﺮ اﻮﺧ ﻪﻨﻣ ﱪﻏا نإو ،ﱃﺎﻌﺗ تاﺬﻟا ﻦﻣ ﻩﺰﻨﻣ نﻮﻜﻳ ﺎﻣ
داﺮﳌاو ،ﻪﻠﻋﺎﻓ ﱃإ لﻮﻌﻔﳌا ﺔﻓﺎﺿإ ﻦﻣ
ﻘﻣو ﻩِّﺰﻨﻣ ﻪﺳﺪﻗو ﻪﻫﺰﻧ ءاﻮﺳ ،ﻲﻠﺻﻷا سﺪﻘﻟاو ﰐاﺬﻟا ﻪﻳﺰﻨﺘﻟا ﻪﺗﺎﺒﺛإ ﻻ ﻞﺻﻷا ﺮﻳﺮﻘﺗ ﻮﻫ ﺎﳕإ ﺎﻤﻬﻬﻳﺰﻨﺗ نﺈﻓ ﻻ وأ سِّﺪ
ﻢﻬﻓﺎﻓ ﺐﻴﻛﱰﻟا ءﺎﳓأ ﻦﻋ ﻞﺜﳌا ﲎﻌﲟو ،نﺎﻌﻣ ﻰﻠﻋ ءﻲﳚ ،ﻮﳓ ﻊﲨ ءﺎﳓﻷاو .ﻲﻠﻘﻌﻟاو ﻲﺴﳊا ﻲﺟرﺎﳋا ﺐﻴﻛﱰﻟا يأ
ﺔﻐﻟﺎﺒﻣ ءﺎﳓﻷا مﺎﺤﻗإ ﰲو دﺪﻌﺘﻟاو
اﺬﻟا دﺪﻌﺗ داﺮﳌﺎﻓ ،ﻦﻳﲑﺜﻛ ﻰﻠﻋ ﻪﻠﲪ ﻦﻋ ًﺎﻌﻧﺎﻣ ﻩرﻮﺼﺗ ﺎﻣ ﺲﻔﻧ نﻮﻜﻳ ن ﻻ ت
ًﺎﻀﻳأ ﻪﻟﺎﻌﻓأو ﻪﺗﺎﻔﺻ ﰲ ﻪﻴﺒﺷ ﻪﻟ ﻦﻜﻳ ﱂ نإو ،لﺎﻌﻓﻷاو تﺎﻔﺼﻟا دﺪﻌﺗ ﺎﳘﺪﺣأ مﺰﻠﺘﺴﻳ ﺎﻣو
ﺎﻣ يأ ؛ءﺎﳓأ ﻰﻠﻋ ﻒﻄﻋ
.دﺪﻌﺘﻟا وأ ﺐﻴﻛﱰﻟا ﻦﻣ ﻪﻣﺰﻠﻳ يﺬﻟا ﲎﻌﳌا ﻦﻋ ًﺎﻫﺰﻨﻣ يأ ؛دﺪﻌﺘﻟاو ﺐﻴﻛﱰﻟا ﻦﻣ ًاﺪﺣاو مﺰﻠﺘﺴﻳ ﺎﻤﻋ تاﺬﻟا ﻩﺰﻨﻣ نﻮﻜﻳ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻘﻛ ﺔﻓﺎﺿﻹ ﺪﺣﻷا لﺎﻤﻌﺘﺳا ﻪﻴﻓو ،ﺪﺣﻷا مﻮﻳ ﻮﳓ ﻪﻴﻟإ ًﺎﻓﺎﻀﻣ نﻮﻜﻳ ﺪﻗو .ًاﺮﲬ ﻪﺑر ﻲﻘﺴﻴﻓ ﺎﻤﻛﺪﺣأ ﺎﻣأ
ﻪﻧﻷ ؛ﲔﻨﺛﻹا مﻮﻳ ﻲﲰ ﱐﺎﺜﻟا ﻖﻠُﺧ ﺎﻤﻠﻓ ،م ﻷا ﻦﻣ ﻖﻠﺧ ﺎﻣ لوأ ﻪﻧﻷ ؛ﲔﻨﺛﻹا مﻮﻳ ﻪﻴﻠﻳ ﺎﳑ فﺮﻌُﻳ ﺎﻤﻛ لوﻷا مﻮﻳأ
118
119
120
121
مﺰﻠﺘﺴﻳ ﺔﺴﻧﺎﻟﻤﺠا ﻲﻔﻧو .حﺎﻘﻠﻟا ﻪﻠﺜﻣو .ﻦﻳﺎﺒﳌا ﺪﻴﻟﻮﺗ ﱃإ ﺔﻠﻴﺳو نﻮﻜﺗ ﻻو ،ﺲﻧﺎﻟﻤﺠاو ﻞﺛﺎﻤﳌا ﺪﻴﻟﻮﺗ ﱃإ ﺔﻠﻴﺳو نﻮﻜﺗ ﺔﻠﺛﺎﻤﳌا ﻲﻔﻧ ﻪﻨﻋ ﻒﻠﳜ وأ ﻪﻨﻴﻌﻳ ﺎﻣ ﱃإ ﺮﻘﺘﻔﻳ ﱂو
.ﻩﺪﻌﺑ ﻲﻘﺑو ﻪﺘﻔﻴﻠﺧ نﺎﻛ ،لوﻷا بﺎﺒﻟا ﻦﻣ ،ﺔﻓﻼﺧ ﻪﻔﻠﺧ :لﺎﻘﻳ
رﺎﺻ ﻩ أ ﻒﻠﺧو .ﺪﺷ ﻩدﻮﺑ ﻮﺗزا ﺶﻴﺑ ﻪﻛ ﻰﺴﻛ ىﺎﲜ نﺎﺘﺴﻳا ﻲﻔﻴﻠﳋاو ﺔﻓﻼﳋاو ﻲﻘﻬﻴﺒﻟا لﺎﻗ ﺎﻤﻛ ﻪﻧﺎﻜﻣ وأ ﻪﻔﻠﺧ
:لﺎﻘﻳ ﻰﻠﻌﺑ ىﺪﻌﻳو .رداﺮﺑو ﻢﻋو رﺪﻳ كﻼﻫ زا ندﻮﺑ ﻒﻠﺧو ، ﻰﺴﻛ نﺪﺷ ﻩﺎﺒﺗو نﺪﻣآ رد ﻰﺴﻛ ﰉزا ﻒﻠﳋاو أ ﻢﻴﺴﻘﺘﻟ ﺔﻠﺻﺎﻔﻟا وأو .ﻚﻴﻠﻋ ﻪﺗﺪﻘﻓ ﻦﻣ وأ كﺪﻟاو ﺔﻔﻴﻠﺧ ﷲ نﺎﻛ يأ ؛ﻚﻴﻠﻋ ﷲ ﻒﻠﺧ ﻪﻟﻮﻘﻓ ﺪﻟﻮﻟا لاﻮﺣ
عﺎﻨﺘﻣﻻ
ﺔﺟﺎﳊا ﻪﻟﻮﻗو ,ﻪﻨﻴﻌﻳ ﺎﻣ ﱃإ ﻩرﺎﻘﺘﻓا مﺪﻌﻟ ﻞﻴﻠﻌﺗ ﻪﻴﻠﻋ ءﺎﻨﻔﻟاو
ةدﻻﻮﻟا نأ ﲏﻌﻳ ؛ﻪﻨﻋ ﻒﻠﳜ ﺎﻣ ﱃإ ﻩرﺎﻘﺘﻓا مﺪﻌﻟ ﻞﻴﻠﻌﺗ
.ةدﻻو ﻼﻓ ﻚﻟذ ﻦﻣ ءﻲﺷ ﱃإ جﺎﻴﺘﺣا ﻻو .ﻪﺗﺎﳑ ﺪﻌﺑ ﻪﻟ ًﺎﻔﻠﺧ نﻮﻜﻳ وأ ﻪﺗﺎﻴﺣ ﰲ ﻪﻨﻴﻌﻳ ﺎﻣ ﱃإ جﺎﻴﺘﺣﻻا ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻨﺘﺒﻣ ﺒﳚ ﺶﻳﺮﻗ نﺎﻛو ﻞﻫأ ﻖﺣ ثاﲑﳌا نأ ﻰﻠﻋ ءﺎﻨﺑ ،تﺎﻨﺒﻟا نود تﺎﻤﳌا ﺪﻌﺑ ﻢ ﻮﺛرﻮﻳو ﻢ ﺎﻴﺣ ﰲ ﻢ ﻮﻴﻌﻴﻟ ءﺎﻨﺑﻷا نﻮ
ﻰﻠﻋ ﺔﻘﺑﺎﺳ ﺔﻳدﻮﻟﻮﳌا نأ ﻊﻣ ﺔﻳدﻮﻟﻮﳌا ﻲﻔﻧ ﻰﻠﻋ ﺔﻳﺪﻟاﻮﻟا ﻲﻔﻧ مﺪﻗو .ﻚﻟذ ﻦﻣ لﺰﻌﲟ تﺎﻨﺒﻟاو ،نﺎﻨﺴﻟاو ﻒﻴﺴﻟا ﻷا ﻲﻔﻨﻟا نأ ﻰﻠﻋ ءﺎﻨﺑ ؛ًاﺪﻟاو نﻮﻜﻳ ﰒ ًﻻوأ ﺪﻟﻮﻳ ﺺﺨﺸﻟا نﺈﻓ ؛ﺔﻳﺪﻟاﻮﻟا ﻪﻟ نأ اﻮﻋدا ةﺮﻔﻜﻟا نإ ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﻢﻫأ لو
ﻞﻴﺒﻗ ﻦﻣ ﻲﻫ ﱵﻟا ﺔﻳﺪﻟﻮﻟﻮﳌا ﻦﻣ مﺪﻗأ ﻲﻬﻓ ﻞﻌﻔﻟا ﻞﻴﺒﻗ ﻦﻣ ﺔﻳﺪﻟاﻮﻟا نأ ًﺎﻀﻳأو .ًاﺪﻟاو ﻪﻟ نأ اﺪﺣأ عﺪﻳ ﱂو ،ًاﺪﻟو ﻮﺑأ :مدﻵ ﻞﻴﻗو .ﺔﻴﻧﺎﺣوﺮﻟا تﺎﻨﻴﻌﺘﻟا ﻦﻣ ﻪﻠﺒﻗ ءﻲﺷ ﻦﻜﻳ ﱂ ذإ ؛حاورﻷا ﻮﺑأ :لوﻷا ﻞﻘﻌﻠﻟ ﻞﻴﻗ اﺬﻫ ﻦﻣو .لﺎﻌﻔﻧﻻا
؛مﺎﺴﺟﻷا ﰲ تﺎﺟرﺪﻟا لﺰﻧأ مدﺂﻓ ﻻإو ،نﺎﺴﻧﻹا عﻮﻧ ﱃإ ﺔﺒﺴﻨﻟ يأ ؛ﺔﻴﻧﺎﻤﺴﳉا تﺎﻨﻴﻌﺘﻟا ﻦﻣ ءﻲﺷ ﻪﻣﺪﻘﺘﻳ ﱂ ذإ
،ﲔﺘﻣﺪﻘﺘﳌا ﲔﺘﻠﻤﺠﻠﻟ ﺔﺠﻴﺘﻨﻟﺎﻛ ،ﺪﻠﻳ ﱂ :ﻪﻟﻮﻗ نأ ﱃإ ﲑﺸﻳ .ﱁإ ﺲﻧﺎﳚ ﱂ ﻪﻧﻷ :ﻪﻟﻮﻗ :ﱵﻔﳌا يﺪﻌﺳ لﺎﻗ .ﺔﻴﻧﺎﻤﺴﳉا ﺪﻋو ،ﱃوﻷا ﻦﻣ ﻢﻠﻋ ﺔﺴﻧﺎﻟﻤﺠا مﺪﻌﻓ ﻒ ﺎﻌﻟا ﻦﻋ ﻲﻠﺧ ﻚﻟﺬﻟو ﰲ لﺎﻗ ﱂ :ﺖﻠﻗ نﺈﻓ .ﻰﻬﺘﻧا ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا ﻦﻣ رﺎﻘﺘﻓﻻا م
ﺪﻟو ﻰﺴﻴﻋ لﺎﻗ ﻦﻣ ﻢﻬﻨﻣ نﺎﻘﻳﺮﻓ ىرﺎﺼﻨﻟا ن ﺐﻴﺟأ ؟ًاﺪﻟو ﺬﺨﺘﻳ ﱂ :ﻞﻴﺋاﺮﺳإ ﲏﺑ ةرﻮﺳ ﰲو ،ﺪﻠﻳ ﱂ :ةرﻮﺴﻟا ﻩﺬﻫ ﻴﻠﺧ ﻢﻴﻫاﺮﺑإ ﺬﲣا ﺎﻤﻛ ،ﻪﻟ ًﺎﻔﻳﺮﺸﺗ ًاﺪﻟو ﻩﺬﲣا :لﺎﻗ ﻦﻣ ﻢﻬﻨﻣو .ﻪﻴﻠﻋ دﺮﻟا ﱃإ ةرﺎﺷإ ،ﺪﻠﻳ ﱂ :ﻪﻟﻮﻘﻓ .ﺔﻘﻴﻘﺣ ﷲ ًﻼ ﻞﺜﻣ ،عرﺎﻀﳌا ﻆﻔﻟ ﻰﻠﻋ ﻻ يأﻲﺿﺎﳌا ﻆﻔﻟ ﻰﻠﻋ رﺎﺼﺘﻗﻻا ﻞﻌﻟو ﻪﻴﻠﻋ دﺮﻟا ﱃإ ةرﺎﺷإ ،ًاﺪﻟو ﺬﺨﺘﻳ ﱂ :ﻪﻟﻮﻘﻓ .ًﺎﻔﻳﺮﺸﺗ ﺪﻠﻳ ﻻ وأ ﺪﻠﻳ ﻦﻟ ﷲ تﺎﻨﺑ ﺔﻜﺋﻼﳌا لﺎﻗ ﻦﻣ ﻰﻠﻋ ًادر ﻩدورﻮﻟ
،ﻲﺿﺎﳌا نﺎﻣﺰﻟا ﰲ ﺪﻟو ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻧأ لﻮﻘﻟا اﺬﻫ ﻊﺟﺮﻣ نﺈﻓ
ﺎﳌ ﻢﻬﻴﻠﻋ در اﺬﻠﻓ ﻢﻬﺒﻳﺬﻜﺗ ﺪﺼﻘﳌاو .ﺔﻜﺋﻼﳌا ﻪﻟ تﺪﻟﻮﻓ ﻦﳉا تاوﺮﺳ ﺮﻫﺎﺻ ﷲ نإ :ﺔﻋاﺰﺧ ﻦﻣ ﻲﺣ لﺎﻗ .ﻲﺿ
ﻪﻠﻀﻓأو ﻪﻄﺳوأو ﻩﻼﻋأ ءﻲﺷ ﻞﻛ ةاﺮﺳو .ةاﺮﺳ ﻊﲨ تارﻮﺴﻟاو ﷲ ﻦﺑا ﺢﻴﺴﳌا وأ
،دﻮﻬﻴﻟا ﻪﺘﻟﺎﻗ ﱐﺎﺜﻟا ﷲ ﻦﺑا ﺮﻳﺰﻋ وأ
ﻠﻋ ﱃﻮﺘﺳاو موﺮﻟا دﻼﺑ ﰲ ﺮﻬﻇ يﺬﻟا نﺎﻜﻠﻣ بﺎﺤﺻأ ىرﺎﺼﻨﻟا قﺮﻓ ﻦﻣ ﺔﻴﻧﺎﻜﻠﳌا ﻪﺘﻟﺎﻗ لوﻷاو ﺔﻗﺮﻔﻟا ﻩﺬﻫ نﺈﻓ ؛ﺎﻬﻴ
.ﺖﻨﺒﻟاو ﻦﺑﻻا ﻦﻣ ﺪﻟﻮﻟا ﻲﻔﻨﺼﺑ رﺎﻌﺷﻺﻟ ﺔﻠﺻﺎﻔﻟا وأو .ﻚﻟذ ﻦﻋ ﷲ ﱃﺎﻌﺗ ﺢﻴﺴﳌاو ﷲ ﻰﻠﻋ ةﻮﻨﺒﻟاو ةﻮﺑﻷا اﻮﻘﻠ أ دﺮﻟا مﺪﻘﻓ ﺔﻧﺎﻨﻛو ﺔﻋاﺰﺧ ﻪﻟﺎﻗ ﺎﻤﻛ ،ﷲ تﺎﻨﺑ ﺔﻜﺋﻼﳌا نأ ﻲﻋﺪﻳ ﻦﻣ ﲔﻛﺮﺸﳌا ﰲو ﺔﻴﻜﻣ ةرﻮﺴﻟا نأ ﺖﻨﺒﻟا ﱘﺪﻘﺗ ﻞﻌﻟو ﻞﺒﻘﺘﺴﳌا لﺎﻗو .ﻢﻬﻴﻠﻋ ةﻮﻗ ﰲ ﻩﺮﻛﺬﻓ ﻞﺒﻘﺘﺴﳌا ﻰﻠﻋ ﺪﻫﺎﺷ ﻲﺿﺎﳌا وأ ،ﻲﺿﺎﳌ ﻊﻴﻤﳉا ﻦﻋ ﱪﻌﻓ ﻲﺿﺎﳌﺎﻛ ﻪﻘﻘﲢ ﰲ
ًﺎﻀﻳأ ﻩﺮﻛذ ﻪﻟﻮﻗ ﻖﺑﺎﻄﻴﻟ وأ
ﺪﻟﻮﻳ ﱂو ) ( 253
ﻻ ﻰﻠﻋ ﱂ رﺎﻴﺘﺧاو .ﺪﻟﻮﻟا ﻲﻔﻧ راﺮﻤﺘﺳا داﺮﳌﺎﻓ .ءﻲﺷ ﻦﻋ رﺪﺼﻳ ﱂ يأ
ﻩﺪﻌﺑ ﺎﳌ ﺔﻠﻛﺎﺸﳌاو ﺔﻘﺑﺎﻄﳌا ﺪﺼﻘﻟ ًﻼﺜﻣ ﻚﻟذو
دﻮﻟﻮﻣ ﲑﻏ ﻪﻧﻮﻛ يأ ﻔﻳ ﻻ ﻪﻧﻷ
ءﻲﺷ ﱃإ ﺮﻘﺘ نﺎﻜﻟ ًادﻮﻟﻮﻣ نﺎﻛ ﻮﻠﻓ
ﻪﻧﻮﻛ نﻷ ؛ًﺎﻀﻳأ ءﻲﺸﻟ ﺔﻠﻋ نﻮﻜﻳ ﻻ ﰐاﺬﻟا ﲎﻐﻟاو لﺎﻤﻜﻟا ﻪﻟ ﺐﺟو ﻦﻣ ﻞﺑ ،ﺔﻠﻌﻟا ﱃإ ﺮﻘﺘﻔﻣ ﺪﻟﻮﻟا ذإ ﻩﺪﻟاﻮﻟ ًﻻﻮﻠﻌﻣ
253 İhlas 112/2.
122
123
و فﻮﺻﻮﳌا ﻰﻠﻋ ﺔﻔﺼﻟا مﺪﻘﺗ عﺎﻨﺘﻣﻻ ًﻻﺎﺣ ﺐﺼﺘﻧا ﻪﻴﻠﻋ مﺪﻘﺗ :ﱵﻔﳌا يﺪﻌﺳ لﺎﻗ .لﺎﳊا يذ ﱃإ دﻮﻌﻳ ﲑﻤﺿ ﻪﻴﻓ
ﱂ :ﻪﻟﻮﻗ ﻦﻣ مﻼﻛ ﺪﻘﻌﻨﻳ ﻻ ﻪﻧأ ﺢﻴﺤﺻ ﻦﻫذ ﻪﻟ ﻦﻣ ﻚﺸﻳ ﻻ ذإ ﺺﻗ ﻞﺑ ًﺎﻣ ﺲﻴﻟ فﺮﻈﻟا ن نﺎﻴﺣ ﻮﺑأ ﻪﺒﻘﻌﺗو ةﺪﺋﺎﻓ ﺔﻳرﺎﺒﺧﻹا ﰲ ﻦﻜﻳ ﱂ ﺎﻤﻋ ةرﺎﺒﻋ ﺺﻗﺎﻨﻟا فﺮﻈﻟﺎﻓ ﻊﻨﳌ ﺐﻴﺟأو .ًاﱪﺧ نﻮﻜﻳ نأ ﺢﻠﺼﻳ ﻼﻓ ،ﺪﺣأ ﻪﻟ ﻦﻜﻳ ر راد ﰲ :ﻮﳓ ﻪﻟ ًﻼﺛﺎﳑ ًﺎﺌﻓﺎﻜﻣ ﺪﺣأ ﻦﻜﻳ ﱂ داﺮﳌا نأ لﺎﻘﳌا قﺎﺴﻣو لﺎﳊا ﺔﻟﻻﺪﺑ ﻢﻬﻔﻳ ذإ ؛ﻚﻟﺬﻛ ﻢﻈﻨﻟا ﺲﻴﻟو ،ﻞﺟ
لﺎﺜﻣﻷا مﺎﺴﻗأ ﻲﻔﻧ ﺎﻬﻨﻣ داﺮﳌا نﻷ ﻒ ﺎﻌﻟ ثﻼﺜﻟا ﻞﻤﳉا ﻂﺑر ﻞﻌﻟو ﱂ ﻦﻣ دﻮﺼﻘﳌا نأ ﻚﻟذو .ﺮﺴﻜﻟ ﻞﺜﻣ ﻊﲨ
ﱁإ ﻦﻜﻳ ﱂو :ﻪﻟﻮﻗو ﻦﻣو ،ﺪﻟاﻮﻟا ﻲﻔﻧ ﺪﻟﻮﻳ ﱂو ،ﺪﻟﻮﻟا ﻲﻔﻧ ﺪﻠﻳ ﻞﻤﳉا ﺐﺳﺎﻨﺗ ﻚﻟﺬﺑ ﻞﺼﺤﻓ .ءﺎﻛﺮﺸﻟاو ﺔﺒﺣﺎﺼﻟا ﻲﻔﻧ
ًﺎﻀﻳأ ﺪﻨﺴﳌا رﺎﺒﺘﻋ و ،لﺎﺜﻣﻷا مﺎﺴﻗأ ﻦﻣ ًﺎﻤﺴﻗ ﻞﻤﳉا ﻚﻠﺗ ﻦﻣ ﺪﺣاو ﻞﻛ ﰲ ﻪﻴﻟإ ﺪﻨﺴﳌا نﻮﻜﻟ ﻪﻴﻟإ ﺪﻨﺴﳌا رﺎﺒﺘﻋ ،عﺎﻄﻘﻧﻻا لﺎﻤﻛو لﺎﺼﺗﻻا لﺎﻤﻛ ﲔﺑ ﻂﺳﻮﺘﻟا ﺎﳍﺎﺣ ﱵﻟا ﻞﻤﳉا ﻚﻠﺗ ﲔﺑ ﻊﻣﺎﳉ ﻖﻘﺤﺘﻳ ﻚﻟﺬﺑو .ءﺎﻔﺘﻧﻻا ﻮﻫو
ﰲ ﻢﻜﳊو ﻒﻄﻌﻟ ﺾﻌﺒﺑ ﺎﻬﻀﻌﺑ ﻂﺑر ﻞﻤﳉا ﻚﻠﺗ ﻞﺜﻣ
ةﺪﺣاو ﺔﻠﻤﺠﻛ ﻲﻬﻓ لﻼﻘﺘﺳا مﺪﻌﺑ رﺎﻌﺷﻺﻟ ﺔﻌﻣﺎﳉا واﻮﻟﺎﻓ
ﺎﻬﻨﻣ ةﺪﺣاو ﻞﻛ ﻞﻤﳉ ﺎﻬﻴﻠﻋ ﻪﺒﻨﻣ
مﺎﻘﻣ ﻢﺋﺎﻗ لﻮﻌﻔﻣ ﻞﻤﳉ و .ﺔﻳﺪﻌﺴﻟا ﻲﺷاﻮﳊا ﰲ ﺎﻤﻛ ﻪﻴﺒﻨﺘﻟا ﻦﻣ لﻮﻌﻔﻣ ﻢﺳا
ﻴﺒﺘﻟا ﻦﻣ ﺔﻨﻴﺒﻣ :مﺎﺼﻌﻟا لﺎﻗو .ﺔﻴﻟﺎﻤﳉا ﻲﺷاﻮﳊا ﰲ ﺎﻤﻛ ﻪﺒﻨﳌا ﻞﻋﺎﻔﻟا ﺔﻟﻻﺪﻟا ﲎﻌﻣ ﻪﻨﻤﻀﺘﻟ ﺎ ﺎﻬﻴﻠﻋ ﻪﻟﻮﻗ ﻖﻠﻌﺗو ﲔ
لوﻷا ﺢﺻﻷاو ﻒﻠﻜﺗ ﻪﻴﻓو .ﻰﻬﺘﻧا ﻞﻤﳉ ﺎﻬﻴﻠﻋ لﻮﻟﺪﻣ ﺔﻨﻴﺒﻣ ﻞﻴﻗ ﻪﻧﺄﻛ ًاﻮﻔﻛ ﺔﻳاور ﰲ ﻊﻓ و ةﺰﲪو بﻮﻘﻌﻳ أﺮﻗو
ﻒﻴﻔﺨﺘﻟ ﺔﺻﺎﺧ ةﺰﻤﳍ واﻮﻟا اﻮﻟﺪﺑأو ءﺎﻔﻟا اﻮﻨﻜﺳأ ﲏﻌﻳ
ﺔﻛﺮﳊ ًاﻮﻔﻛ ﺺﻔﺣو ءﺎﻔﻟا ﺔﻛﺮﲝ يأ
ًاواو ةﺰﻤﳍا ﺐﻠﻗو
ﳊاو ﻪﺳﺎﻴﻗ فﻼﺧ ﻰﻠﻋ ﻪﻴﻓ ﺔﺣﻮﺘﻔﻣ واﻮﺑو ﻒﻗﻮﻟا ﲑﻏ ﰲ ةﺰﻤﳍاو نﻮﻜﺴﻟ ةﺰﲪو ،واﻮﻟاو ﻢﻀﻟ ﺺﻔﺣ أﺮﻗ ﻪﻧأ ﻞﺻﺎ ﻪﻟوأ فﺮﺣأ ﺔﺛﻼﺛ ﻰﻠﻋ ﻢﺳا ﻞﻛ نﺈﻓ ؛ًﺎﻘﻠﻄﻣ ةﺰﻤﳍاو ءﺎﻔﻟا ﻢﻀﺑ نﻮﻗﺎﺒﻟا أﺮﻗو .نﻮﻜﺴﻟا ﻊﻣ فﺎﻜﻟا ﺮﺴﻛ ﻞﻘﻧو
ﻋ ﻦﻣ اﻮﻠﻌﺟو :ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ﻻإ ،نﺎﻜﺳﻹاو ﻢﻀﻟا ﻪﻨﻴﻋ ﰲ زﻮﳚ ﻪﻧﺈﻓ مﻮﻤﻀﻣ .ﺦﻴﺸﻟا ﻦﺑا ﻲﺷاﻮﺣ ﰲ ﺎﻤﻛ ،ًاءﺰﺟ ﻩدﺎﺒ
ﻢ اورو ﺔﻌﺒﺴﻟا ةءاﺮﻗ ﻦﻋ ﲑﺒﻌﺘﻟاو ﺮﻜﺑ ﻮﺑأ ﺎﻤ أﺮﻗ .ﻰﻬﺘﻧا ﲔﺘﻤﻀﺑ ًاءﺰﺟ ءىﺮﻗو :ﺔﻳﻵا ﻚﻠﺗ ﲑﺴﻔﺗ ﰲ ﻲﺿﺎﻘﻟا لﺎﻗو ﺔﻳﺪﻌﺴﻟا ﻲﺷاﻮﳊا ﰲ ﻢﻛ ﻒﻨﺼﳌا ةدﺎﻋ ﻦﻣ ﺲﻴﻟ لﻮﻬﻟﻤﺠا ءﺎﻨﺒﺑ ﺎﻫﺮﺼﻗ ﻊﻣ ةرﻮﺴﻟا ﻩﺬﻫ لﺎﻤﺘﺷﻻو
ﻮﻫو ًﺎﻓوﺮﺣو ﺔﻳآ
ﺑ فﺎﻘﻟا ﺮﺴﻜﺑ ﱃإ ﻪﻀﻌﺑ ﺖﻤﻤﺿ اﺬﻛ تﺮﺼﻗو ﺎﻫﲑﻐﺑ ﱪﺘﻌﻳ ﱵﻟ ﺔﻔﻳﺎﻀﺘﳌا ءﺎﲰﻷا ﻦﻣ ﺎﳘو ،لﻮﻄﻟا ﺪﺿ ﺐﻨﻌﻟا نزﻮ
ﺾﻌﺑ ﺔﻴﳍﻹا فرﺎﻌﳌا ﻊﻴﲨ ﻰﻠﻋ ﻲﻫ ﱵﻟا ﻪﺗﺎﻔﺻو ﻪﺋﺎﲰ و ﱃﺎﻌﺗ ﻖﳊا تاﺬﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﳌا مﻮﻠﻌﻟا داﺮﳌاو لﺎﻤﺘﺷﻻ ﻖﻠﻌﺘﻣ
ﺰﻴﻴﲤ فرﺎﻌﳌ ﺎﻬﻨﻋ ﱪﻋ ﻦﻜﻟ ،ﻪﻘﻠﺧ ﲔﺑو ﺔﻴﻨﻐﻟا ﻪﺗاذ ﲔﺑ ﻂﺋﺎﺳو ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﻢﳍ لﺎﻘﻳ ﻪﻧﺈﻓ ءﺎﻤﻠﻌﻟا ماﻮﻋ ﻦﻣ صاﻮﺨﻠﻟ ًا
طﺎﺒﺗرﻻا ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﻖﳊ ﻢﻠﻌﻟ ﻮﻫ ﷲ ﻞﻫأ ﻞﻫأ بﺮﺸﻣ ﰲ ﻲﳍﻹا ﻢﻠﻌﻟﺎﻓ ؛ﻢﻠﻌﻟا ﻦﻣ لﺰﻧأ ﺔﻓﺮﻌﳌا نأ ﻊﻣ ،ءﺎﻓﺮﻌﻟا نود ﻮﻠﺳو ىﻮﻘﺗو ﻞﻤﻋ ﻦﻋ ﻻإ ﻞﺼﳛ ﻻ ﻢﻠﻋ ﻞﻛ ﺔﻓﺮﻌﳌاو .ﺔﻳﺮﺸﺒﻟا ﺔﻗﺎﻄﻟا رﺪﻘﺑ ﻪﻨﻣ ﱂﺎﻌﻟا ءﺎﺸﺘﻧاو ﻖﻠﳋا ﲔﺑو ﻪﻨﻴﺑ ؛ك
ﻪﺒﺸﻟا لﻮﺧد ﻦﻣ ًاﺪﺑأ ﻢﻠﺴﻳ ﻻ ﻪﻧﺈﻓ يﺮﻜﻔﻟا ﺮﻈﻨﻟا ﻦﻋ ﻞﺻﺎﳊا ﻢﻠﻌﻟا فﻼﲞ ﻪﺒﺸﻟا ﻪﻠﺧﺪﺗ ﻻ ﻖﻘﳏ ﻒﺸﻛ ﻦﻋ ﻪﻧﻷ ﻻ ﻞﻴﺻﺎﻔﺗ تﺎﻔﺼﻟاو ءﺎﲰﻷا ﰲو .ﺺﺧأ صاﻮﳋا ﺪﻨﻋ ﺔﻓﺮﻌﳌﺎﻓ ،ﻪﻴﻟإ ﻞﺻﻮﳌا ﺮﻣﻷا ﰲ حﺪﻘﻟاو ﻪﻴﻓ ةﲑﳊاو ﻪﻴﻠﻋ .نﻮﻜﻟ ﺎﻬﻣﻮﻠﻋ ﻖﻠﻌﺘﻳ ﺎﻣ ﻲﻫو ؛ﺔﻴﻧﻮﻛ ﻲﻫ ﺎﻣ ﺎﻬﻨﻣ ﻰﻫﺎﻨﺘﺗ ﻪﻟﻹ ﺎﻬﻣﻮﻠﻋ ﻖﻠﻌﺘﻳ ﺎﻣ ﻲﻫو ؛ﺔﻴﳍإ ﻲﻫ ﺎﻣ ﺎﻬﻨﻣو
دﺮﻟاو
ﺎﻬﻴﻓ ﺪﳊأ ﻦﻣ ﻰﻠﻋ ﻦﻋ ﺔﻴﳍﻹا فرﺎﻌﳌا ﰲ لﺪﻋ ﻦﻣ ﻰﻠﻋ دﺮﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﳍﺎﻤﺘﺷﻻو يأ .ﻊﻴﲨ :ﻪﻟﻮﻗ ﻰﻠﻋ ﻒﻄﻋ ﺮﳉ
ﻟﺎﻣﻹا دﺎﳊﻹا نﺈﻓ ﺮﻔﻜﻟا ﱃإ دﺆﻣ دﺎﳊﻹا ﻦﻣ ﺾﻌﺑو .ةﺪﺳﺎﻔﻟا تادﺎﻘﺘﻋﻻاو ﺔﻐﺋاﺰﻟا تﻼﻳوﺄﺘﻟ ﻞ ﺎﺒﻟا ﱃإ ﻖﳊا ،ﺔ
ﺪﻘﻓ ﺮﻄﳋا ﻞﳏ دﺎﳊﻹاو .ﻂﻘﻓ ﺮﺧآ ﻦﻳد ﱃإ ﻦﻳد ﻦﻋ ﻻ ﺎﻬﻠﻛ ن دﻷا ﻦﻋ ﻪﺒﻫﺬﻣ لﺎﻣأ يﺬﻟا ﻮﻫ ﱪﻛﻷا ﺪﺤﻠﳌاو
124
125
126
ﺔﻤﻠﻛ ﻲﻫو ﻪﻟﺎﻤﻌﺘﺳا ةﺮﺜﻜﻟ ًﺎﻔﻴﻔﲣ ﻻ ﺖﻓﺬﺣ ﺎﻤﻴﺳ ﻻ ﻪﻠﺻ ﺎﻤﻴﺳو .ﺔﻘﻴﻘﳊا ﻰﻠﻋ ﻪﻴﻓ ﻪﻘﻘﺤﺘﻟ ﺮﻬﻇأ ﻪﻟ ﻖﻠﳋا مﻮﻤﻋ ﺪﻳز ﺎﻤﻴﺳ ﻻو َمﻮﻘﻟا مﺮﻛا :لﺎﻘﻳ ،ﱃوﻷا ﻖﻳﺮﻄﺑ ﻪﻴﻓ ﻢﻜﳊا نﻮﻜﻟ ؛ﺎﻬﻠﺒﻗ ﺎﻤﻋ ﺎﻫﺪﻌﺑ ﻦﻣ جﺮﳜ ﲏﻌﻳ ،ﺎ ﲎﺜﺘﺴﻳ ﺳو ﺲﻨﳉا ﻲﻔﻨﻟ ﻼﻓ .ﺪﻳز ﺎﻤﻴﺳوأ اذإ ﺎﻫﺪﻌﺑ ﻊﻗاﻮﻟاو .ﻮﻴﺳ وأ ىﻮﺳ ﻪﻠﺻأ ن وﺎﺴﺘﻣو نﻼﺜﻣ نﺎﻴﺳو ﻞﺜﳌا ﲎﻌﲟ ﻲ
ﻲﻫو ﺎﻣ ﻦﻣ لﺪﺑ وأ .ﺖﻴﻀﻗ ﲔﻠﺟﻷا ﺎﳝأ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ﺎﻤﻛ ةﺪﺋاز ﺎﻣو ﻪﻴﻟإ فﺎﻀﻣ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ روﺮﳎ ﺎﻣإ ًادﺮﻔﻣ نﺎﻛ ﻴﻟﺎﳊا ﺔﻠﻤﳉا ﺎﻫﺪﻌﺑ ﻊﻘﻳ ﺪﻗو ،ﺰﻴﻴﻤﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﺐﺼﻨﻳ ﺪﻗو .ءﻲﺷ ﻞﺜﻣ ﻻ يأ ؛ﺔﻓﻮﺻﻮﻣ ﲑﻏ ةﺮﻜﻧ ﺢﻴﺒﺼﻟا ﺐﺣأ ﻞﺜﻣ ،ﺔ
ﺎﻬﻴﻠﻋ لﻮﻘﻣ ﻪﻧأ تﺎﻨﻜﻤﳌا ﻊﻴﻤﳉ مﺎﻋ ﻪﻨﻋ قﻮﻠﻔﳌا مﻮﻬﻔﻤﻓ اﺬﻫ .ﺔﻟﺎﳊا ﻩﺬﻫ ﰲ ﺔﺒﶈا ﻞﺜﻣ ﻻ يأ ؛ﺢﻴﻠﻣ ﻮﻫو ﺎﻤﻴﺳ لﻮﺼﺣ ﰲ ﺔﻴﺟرﺎﳋاو ﺔﻴﻨﻫﺬﻟا داﺮﻓﻷا وﺎﺴﺘﻳ ﱂ اذإ ﻪﻧأ ﻚﻟذو .ﻞﺻأ ﻦﻣ جﺮﳜ ﺎﻤﻴﻓ ﱃوأو ﺮﻬﻇأ ﻪﻧﺈﻓ ،ﻚﻴﻜﺸﺘﻟ
ﺎﻬﻀﻌﺑ ﰲ ﻪﻟﻮﺼﺣ نﺎﻛ ﻞﺑ ،ﺎﻬﻴﻓ ﻲﻠﻜﻟا ﻲﻠﻜﻟا ﲎﻌﳌا ﻰﻠﻋ لاﺪﻟا ﻆﻔﻠﻟا ﻰﻤﺴﻳ ،ﺮﺧﻵا ﺾﻌﺒﻟا ﻦﻣ ﺪﺷأو مﺪﻗأو ﱃوأ
ﻞﺻأ ﱃإ ﺮﻈﻧ ﻦﻤﻓ .ًار آ ﺪﺷو ًﺎﻀﻳ مﺪﻗو ،ﻦﻜﻤﳌا ﰲ ﻪﻨﻣ ىﻮﻗأو ﺖﺒﺛأو ﰎأ ﺐﺟاﻮﻟا ﰲ ﻪﻧﺈﻓ ؛دﻮﺟﻮﻟﺎﻛ ًﺎﻜﻜﺸﻣ ﻪﻧﺄﻛ كﱰﺸﻣ ﻪﻧأ ﻞﻴﲣ فﻼﺘﺧﻻا ﺔﻬﺟ ﱃإ ﺮﻈﻧ ﻦﻣو ،ﻪﻴﻓ داﺮﻓﻷا ﻖﻓاﻮﺘﻟ ءﻰ اﻮﺘﻣ ﻪﻧأ ﻞﻴﲣو دﻮﺟﻮﻟا نﺎﻌﻣ ﻪﻟ ﻆﻔﻟ
ناﺰﻴﳌا ﻢﻠﻋ ﰲ فﺮﻋ ﺎﻤﻛ ًﺎﻜﻜﺸﻣ ﻲﲰ اﺬﻟو ،ﲔﻌﻟﺎﻛ نﻮﻴﻌﻟﺎﻛ
ضرﻷا ﺮﺠﻓو :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ .لﺎﺒﳉاو ضرﻷا ﻦﻣ
رﺎ ﻷا ﻪﻨﻣ ﺮﺠﻔﺘﻳ ﺎﳌ ﺎﻬﻨﻣ نإو :لﺎﻗو .ً ﻮﻴﻋ رﺎﻄﻣﻷاو
بﺎﺤﺴﻟا ﻦﻣ تﺎﺒﻨﻟاو
ضرﻷا ﰲ ىﻮﻨﻟاو ﺐﳊا ﻦﻣ دﻻوﻷاو
ﺎﻬﻴﻓ ﺮﻬﻇأ ﻪﻨﻋ قﻮﻠﻔﳌا ﲎﻌﻣ نﺈﻓ مﺎﺣرﻷا ﻦﻣ ﺔﻤﻠﻛ لﻮﺧﺪﺑ ﻚﻟذ ﻦﻣ ﻞﻛ ﰲ قﻮﻠﻔﳌاو .تﺎﻋﺪﺒﳌا ﺮﺋﺎﺳ ﱃإ ﺔﺒﺴﻨﻟ
ﻞﺋاوأ ﻲﻫ ﱵﻟا تﺎﻋﺪﺒﳌا ﰲ ﺎﻤﻛ ﻖﺋﺎﻘﳊا ﺔﻌﻟﺎﻄﻣ ﻦﻋ ﲔﺑﻮﺠﶈا ﱃإ ﺔﺒﺴﻨﻟ ﻰﻔﺧأ رﻮﻛﺬﳌا ﲎﻌﳌا نﻮﻜﻳ ﺪﻗو .ﻦﻣ ﺎﻬﻨﻋ قﻮﻠﻔﻣ ﺎ ﺈﻓ ؛ﺔﻴﻟﺎﻌﻟا حاورﻷا ﺎﳍ لﺎﻘﻳ ﱵﻟا ةدﺮﻟﻤﺠا لﻮﻘﻌﻟا ﺮﺋﺎﺳو لوﻷا ﻞﻘﻌﻟﺎﻛ تﺎﻗﻮﻠﺨﳌا ﻢﻠﻌﻟا ﱂﺎﻋ ﻦﻣ
ﺔﻳﺪﺣﻷا تاﺬﻟا ﻰﻠﻏ ﻞﻜﻟا ﻞﺻأ ﻊﺟﺮﻳو .ﺔﻳﺪﺣاﻮﻟا ﺔﺒﺗﺮﻣ ﰲ ﻖﺗﺮﻟا ﺪﻌﺑ ﻖﺘﻔﻟا ﻮﻫو يرﻮﻨﻟا ﻲﻠﺠﺘﻟاو سﺪﻘﳌا ﺾﻴﻔﻟ ًاﺪﺟ ﻢﻬﻓﺎﻓ ﺔﻘﻴﻘﳊا ﰲ ﺔﻤﻠﻇ ﻻو كﺎﻨﻫ رﻮﻧ ﻼﻓ ،ﻲﻘﻴﻘﳊا ﻞﻈﻟاو راﻮﻧﻷا رﻮﻧ ﻲﻫ ﱵﻟا ﺢﺒﺼﻟ ًﺎﻓﺮﻋ ﺺﳜو
فﻮﻄﻌﻣ
ﺮﻌﻟا اﺬﻫ:ﺦﻴﺸﻟا ﻦﺑا لﺎﻗ .ﻢﻌﻳ :ﻪﻟﻮﻗ ﻰﻠﻋ ﻪﻴﻠﻋ أﺮﻄﻳ ًﺎﻘﺑﺎﺳ ًﻼﺻأ رﺎﻬﻨﻟا ءﻮﺿو ﺢﺒﺼﻟا رﻮﻧ نﻮﻜﻳ نأ ﻰﻠﻋ ﲏﺒﻣ ف
رﺎﻬﻨﻟا ﻪﻨﻣ ﺦﻠﺴﻧ ﻞﻴﻠﻟا ﻢﳍ ﺔﻳآو :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﻪﻴﻠﻋ لﺪﻳ ﺎﻣ ﺲﻜﻋ ﻮﻫو .ىﺮﺧأ ﻪﻨﻋ ﻖﻠﻔﻨﺗو ةر ﻩﱰﺴﺘﻓ ﻞﻴﻠﻟا ﺔﻤﻠﻇ ﺰﻛ ﲑﺼﺘﻓ ،ﲑﻨﻟا عﻮﻠ ﺪﻨﻋ رﺎﻬﻨﻟا ءﻮﺿ ﺎﻫﺎﺸﻐﻳ ﻞﺻأ ﻞﻴﻠﻟا ﺔﻤﻠﻇ نأ ﻰﻠﻋ لﺪﻳ ﻪﻧﺈﻓ .نﻮﻤﻠﻈﻣ ﻢﻫ اذﺈﻓ ً ﻮﺛ ﺲﺒﻟ ﻲﳒ
ﻻو .ًﺎﻀﻳأ ﻞﻘﻌﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﺪﻬﺸﻳو ،رﻮﻨﻟا ﻰﻠﻋ تﺎﻤﻠﻈﻟا ﱘﺪﻘﺗ ﲎﻌﳌا اﺬﻫ ﺪﻳﺆﻳو .ﻪﺑوﺮﻏ ﺪﻨﻋ ﺎﻬﻨﻣ ﺦﻠﺴﻨﻳو ،ًﺎﻗاﺮﺑ ًﺎﻓﺎﻔﺷ ﰲ ﻖﻠﳋا ﻖﻠﺧ ﷲ نأ ﺚﻳﺪﳊا ﰲ درو ﺎﻣ ﻪﻴﻠﻋ لد .ﱐﺎﺜﻟا اﺬﻫ ﻮﻫ ﻖﺋﺎﻘﺤﻠﻟ ﻖﻓاﻮﳌا لﻮﻗ .ﻰﻬﺘﻧا ﺔﻬﺟو ﻞﻜﻟو ﲑﺿ ﻖﻠﳋاو .ﻩرﻮﻧ ﻦﻣ ﻢﻬﻴﻠﻋ شر ﰒ ﺔﻤﻠﻇ يأ حﺎﺒﺼﻟا ﻦ ﻞﻴﻠﻟﺎﻓ ؛دﻮﺟﻮﻟا رﻮﻧ ﻮﻫ رﻮﻨﻟ داﺮﳌاو ،ﺮﻳﺪﻘﺘﻟا ﲎﻌﲟ ﺎﻨﻫ
ﺎﳑو .ةﲑﻨﻟا ماﺮﺟﻷا ثوﺪﲝ ثﺪﺤﺘﺴﻣ رﺎﻬﻨﻟا يأ مﻮﻴﻟا رﻮﻬﻇ نﻷ ﻞﺻﻷا ﻮﻫو ،ﺮﻫﺎﻈﻟ ﻦ ﺎﺒﻟا رﺎﺘﺘﺳا ﻪﺑ رﻮﺘﺴﻣ ﻚﻟذو ؟رﺎﻬﻨﻟا ءﺎﺟ اذإ ﻞﻴﻠﻟا ﻦﻳأ ﷲ نﺎﺤﺒﺳ :مﻼﺴﻟاو ةﻼﺼﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﻪﻟﻮﻗ تارﺎﺷﻹا ﻦﻣ درو ﱃإ ﻞﻗﺮﻫ ﺐﺘﻛ ﻪﻧأ
ﻞﻴﻠﻟﺎﻛ ﺔﻨﳉا ﱃإ ﺔﺒﺴﻨﻟ رﺎﻨﻟا نأ ﲏﻌﻳ ﻩﺮﻛﺬﻓ ؟رﺎﻨﻟا ﻦﻳﺄﻓ .ضرﻷاو تاوﺎﻤﺴﻟا ﺎﻬﺿﺮﻋ ﺔﻨﺟ ﱃإ ﱐﻮﻋﺪﺗ :ﷲ لﻮﺳر ﻪﻠﺒﻗ ﻦﻣ ﻩﺮﻫﺎﻇو ﺔﲪﺮﻟا ﻪﻴﻓ ﻪﻨ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﲔﺑو ﻪﻨﻴﺑ ﻖﻴﻓﻮﺘﻟا ﻦﻣ ﺪﺑ ﻻو ،ﺔﺑﻮﻌﺻ ﻪﻤﻬﻓ ﰲو .رﺎﻬﻨﻟا ﱃإ ﺔﺒﺴﻨﻟ
باﺬﻌﻟا ﻪﺑ ﺮﺴﻓ ﻚﻟﺬﻟو
و يأ عﻮﻠ ﻰﻠﻋ مﺪﻘﳌا حﺎﺒﺼﻟا ﺔﻛﺮﳏ ﻖﻠﻔﻟﺎﻓ .ﻪﺑ ﺮﺴُﻓ فﺮﻌﻟا ﰲ ﺢﺒﺼﻟ ﻖﻠﻔﻟا صﺎﺼﺘﺧﻻ
ﺮﻣ ﺎﻤﻛ ﻪﻨﻋ قﻮﻠﻔﳌا ﻮﻫو ﺲﻤﺸﻟا ﻪﺼﻴﺼﲣو
ﻞﺧاد ﺢﺒﺼﻟا نأ ﲏﻌﻳ ﲑﺴﻔﺘﻟا اﺬﻫ ﻰﻠﻋ ﺮﻛﺬﻟ ﺢﺒﺼﻟا ﺺﻴﺼﲣ يأ
127
128
ﻢﻓ .رﺮﺿ ﻦﻣ ءىﺮﻗو .ﺔﻳرﺪﺼﻣ ﻢﻓ .رﺪﺼﳌ لﻮﻌﻔﻤﻠﻟ ﺔﻴﻤﺴﺗ ﻪﻗﻮﻠﳐ يأ ؛ﻪﻘﻠﺧ ﺮﺷ ﻦﻣ وأ فوﺬﳏ ﺪﺋﺎﻌﻟاو ﺔﻟﻮﺻﻮﻣ
ﻢﻋﺰﻳ ﺎﻤﻛ ﺮﺷ ﻦﻣ ﻖﻠﺧ ﺎﻣ ﺮﻳﺪﻘﺘﻟا نأ ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻓ نﻮﻜﺗ نأ زﻮﳚ ﻻو ،ةﺪﺋاز وأ ﺮﺷ ﻦﻣ لﺪﺑ ﺎﻣو ،ﻦﻳﻮﻨﺘﻟ ﺮﺷ ﺎﺿإ ﻦﻋ ًارﺬﺣ ﻩﻮﻤﻋز ﺎﳕإو .ﺎﻫﺰﻴﺣ ﰲ ﺎﻣ ﺎﻬﻴﻠﻋ مﺪﻘﺘﻳ ﻻ ﺎﻣ نﻷ ؛ﺔﻟﺰﺘﻌﳌا .ًاﺮﻳﺮﺷ نﺎﻜﻟ ﻻإو ،ﷲ ﱃإ ﺮﺸﻟا ﻖﻠﺧ ﺔﻓ
مﻼﻜﻟا ﻢﻠﻋ ﻪﻨﻋ ﺚﺤﺒﻟا ﻞﳏو ﺺﺧ
ﺪﻌﺘﻣ مزﻻ ﺺﺼﲣ .ﻪﻠﻀﻓ ﻪﺑ ﻪﺼﺘﺧﺎﻛ ءﻲﺸﻟ ﻪﺼﺧ :لﺎﻘﻳ .مﻮﻠﻌﳌا ﻰﻠﻋ ﱂﺎﻋ
ﻪﻴﻓ ﺮﺸﻟا رﺎﺼﳓﻻ ﻪﻨﻣ ةذﺎﻌﺘﺳﻻ ﻖﻠﳋا ﱂﺎﻋ ﻖﻠﳋا ﱂﺎﻌﻓ .ﺮﻣﻷا ﱂﺎﻋ ﻞﺑﺎﻘﻳ ﺎﻣ ﻞﺻﻷا ﰲ ﻖﻠﳋا ﱂﺎﻋ نأ ﻢﻠﻋا
ﻷا ﱂﺎﻋو ،ثوﺪﳊا نﻷ ﻪﻨﻣ ﻪﺑﺮﻘﻟ ؛ﰊر ﺮﻣأ ﻦﻣ حوﺮﻟا ﻞﻗ :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ ﺎﻤﻛ ﺮﻣﻷا ﱂﺎﻋ ﻦﻣ حوﺮﻟا ﺪُﻋو .مﺪﻘﻟا ﱂﺎﻋ ﺮﻣ
ﻊﻣ .ﻲﺣور ﻦﻣ ﻪﻴﻓ ﺖﺨﻔﻧو :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ ﺎﻤﻛ ﻲﳍإ ﺦﻔﻧ ﻦﻋ ﻞﺑ ،ةﺪﻣ ﰲ ﻻو ،ةﺪﻣ ﻦﻋ ﻦﻜﻳ ﱂ ذإ ﺎﻤﻬﻨﻴﺑ ﺔﻄﺳاو ﻻ ﲏﻌﻳ .ﻦﻜﻳ ﱂ نا ﺪﻌﺑ نﺎﻛ ﻪﻧﻷ ﻲﺣور ﷲ ﻖﻠﺧ ﺎﻣ لوأ :درو ﺎﻤﻛ .قﻮﻠﳐ ﻪﻧأ ﻚﻟذ ﻦﻜﻳ ﱂ ﱐﺎﺣور ﱐارﻮﻧ ﲔﻌﺘﺑ ﲔﻌﺗ
ﻪﻳﻮﳛ ﺎﻣو ﻢﺴﳉا ﻮﻬﻓ شﺮﻌﻟا ﻪﻟوو ةﺪﻣ ﰲو ةدﺎﻣ ﻦﻣ نﻷ ﻖﻠﳋا ﱂﺎﻋ ﻦﻣ ﻢﺴﳉا ﺪﻋو .ﷲ ﻢﻠﻋ ﰲ ﻮﻫو ،ﲔﻌﺘﻟا ﻻ ﲔﳌﺎﻌﻟا ﻦﻳﺬﻫ ﻦﻣ ﺎﳍﻮﺻوو تاﲑﺛﺄﺘﻟا لﻮﺼﺣو .ًﻼﺻأ كﻼﻓﻷا ﱂﺎﻋ ﰲ ﻻو حاوﺮﻟا ﱂﺎﻋ ﰲ ﺮﺷ ﻻو تﺎﻴﻧﺎﻤﺴﳉا ﺎﻤﻬﻓﺎﺼﺗا ﺐﺟﻮﻳ ﺔﺌﻳدر صاﻮﳋ ﻞﻣﺎﺣو ،ﺎﻬﻈﻠﻏأو ﱂاﻮﻌﻟا ﻒﺜﻛأ ﻪﻧﻷ ﺪﻴﻟاﻮﳌاو ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا ﱂﺎﻋ ﰲ ﺮﺸﻟا ﺎﳕإو ،ﺮﺸﻟ
ﻖﻠﻄﻣ ﻻ ًﺎﺻﻮﺼﺧ ﺪﻴﻟاﻮﳌاو ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا ﱂﺎﻋ ﻮﻫ ﻩﺮﺷ ﻦﻣ ﻖﻠﻔﻟا بﺮﺑ ﺬﻴﻌﺘﺳا يﺬﻟا ﻖﻠﳋا ﱂﺎﻌﻓ .ت ﻮﻠﻌﻟا ﰲ ﺖﺴﻴﻟ ﻓﻷا ﱂﺎﻋ ﻦﻣ ﻪﻴﻠﻳ ﺎﻣو عاﺪﺑﻹا ﱂﺎﻋ نﺈﻓ ،ًﺎﻴﻠﻔﺳ وأ ً ﻮﻠﻋ ﻖﻠﳋا ﱂﺎﻋ ؛ﻪﺴﻔﻧ ﰲ ةﺮﻀﳌا صاﻮﳋاو روﺮﺸﻟا ﻦﻣ نﻮﺼﻣ كﻼ
ﺔﻟزﺎﻨﻟا تﺎﺳﻮﺤﻨﻟاو رﻮﻨﻟا ﰲ ﺔﻤﻠﻇ ﻻ ذإ ؛ﻞﺋاﻮﻐﻟا ﻦﻋ ﺔﻴﻟﺎﺧ ﺔﻴﻟﺎﻋ ﺔﻴﻠﻛ ﺔﻔﻴﻄﻟ ﺲﻔﻧ ﻪﺴﻔﻧ ﺎﳕإو ،ﺔﻔﻴﺜﻛ ﻪﻟ ﺲﻔﻧ ﻻ ذإ ﺮﻄﻘﻣ ءﺎﻣ ﻪﻧأ ﻊﻣ ﺔﻴﳊا ﻢﻓ ﰲ ًﻼﺗﺎﻗ ًﺎﲰ نﻮﻜﻳ رﺎﻄﻣﻷا ﺾﻌﺒﻛ ،لﺎﶈا تاداﺪﻌﺘﺳا ﱃإ ﺔﻌﺟار تاﲑﻨﻟا ﺾﻌﺑ ﻦﻣ ﺋﻼﻣ ﻲﻫ ﱵﻟا ﺔﻴﻧاﻮﻴﳊا سﻮﻔﻨﻟا ﻰﻘﺸﺗ ﺎﳕإو ،ةﺮﺧﻵاو ﺎﻴﻧﺪﻟا ﰲ ةﺪﻴﻌﺳ ﺔﻘ ﺎﻨﻟا سﻮﻔﻨﻟا نأ ىﺮﺗ ﻻأ .ﻪﺴﻔﻧ ﰲ ﻊﺒﻄﻠﻟ ﻢ رﺎﺷأ ﺮﻛذ ﺎﻣ ﺾﻌﺑ ﱃإو .ﺚﻳﺪﳊا ﰲ درو ﺎﻤﻛ ﺔﻛرﺎﺒﻣ ﲔﳝ ﻪﻳﺪﻳ ﺎﺘﻠﻛ نﻷ ؛ﺔﻴﻓﺎﺿإ روﺮﺸﻟا نأ ﻰﻠﻋ ﺎﳍﺎﻌﻓأ ﻖﻠﻌﺘﻣ
ﻪﻟﻮﻘﺑ ﻒﻨﺼﳌا ﻪﻠﻛ ﲑﺧ ﺮﻣﻷا ﱂﺎﻋ نﺈﻓ
ﻟ ﲑﺧ ﻪﻠﻛ يأ بﺮﺑ ذﻮﻋأ :لﺎﻘﻳ نأ زﻮﳚ ﻼﻓ ،ًﻼﺻأ ﺮﺸﻟا ﻦﻣ ءﻲﺷ ﻪﻴﻓ ﺲﻴ
ﻟﻠﻪ ذﻮﻋأ :ﺖﻟﺎﻗ ﺎﻬﻴﻠﻋ ﻞﺧد ﺎﻤﻠﻓ ،ةأﺮﻣا جوﺰﺗ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ ﷲ لﻮﺳر نأ يور .ﺮﻣﻷا ﱂﺎﻋ ﺮﺷ ﻦﻣ ﻖﻠﻔﻟا ﻪﻧﺄﻛ رﺎﺻ ﺚﻴﲝ ،يﻮﺒﻨﻟا دﻮﺟﻮﻟا ﰲ ﺔﺒﻟﺎﻏ ﺖﻧﺎﻛ بﻮﺟﻮﻟا مﺎﻜﺣأ نﻷ ﻚﻟذو ؛ﺔﻋﺎﺴﻟا ﻚﻠﺗ ﺎﻬﻘﻠﻄﻓ .ﺪﻤﳏ ﻚﻨﻣ ﻦﻣ ذﻮﻋأ درو ﺎﻣ ﲎﻌﻣ ﺎﻣ :ﺖﻠﻗ ﻦﻐﻓ .ﺔﻘﻴﻘﳊا ﺲﻜﻋ ﺎ ﻷ ﻪﻨﻣ ةذﺎﻌﺘﺳﻼﻟ ﲎﻌﻣ ﻼﻓ .ﻖﻠﳋا ﱂﺎﻋ ﻦﻣ ﻻ ﺮﻣﻷا ﱂﺎﻋ ﻂﺨﺴﻟا ﻦﻣ ًﻼﻛ نأ ﱃإ ﻪﺑ رﺎﺷأ :ﺖﻠﻗ ؟ﻚﻨﻣ ﻚﺑ ذﻮﻋأو ،ﻚﺘﺑﻮﻘﻋ ﻦﻣ ﻚﺗﺎﻓﺎﻌﲟ ذﻮﻋأو ،ﻚﻄﺨﺳ ﻦﻣ كﺎﺿﺮﺑ
إ تﺎﻔﺼﻟاو لﺎﻌﻓﻷا عﻮﺟر نﺎﻛ ﺎﳌو .ﺔﻤﺋﻼﳌا ﲑﻐﻟا رﻮﻣﻷا ﻦﻣ ﺔﺑﻮﻘﻌﻟاو ﺔﻳﺎﻏ ﻲﻫو ،ﻪﻨﻣ ﻪﺑ ةذﺎﻌﺘﺳﻻا ﻞﻌﺟ تاﺬﻟا ﱃ
ﻦﻣ ﻮﻫ ذإ ﺮﺸﻟا ﺮﻛذ ىﻮ ﻪﻧﺈﻓ .ﲑﳋ ﻩﺪﻴﺑ :ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ًﻼﺻأ ﺮﺷ ًﺎﻘﻠﻄﻣ ﷲ ﰲ ﺲﻴﻟ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ لدو .ﺐﺗاﺮﳌا تﺎﻔﺼﻟا ﰲ ﺲﻴﻠﻓ ﻻإو ﺔﲪﺮﻟا ﻖﻴﻠﻌﺗ ﲏﻌﻳ .ﱯﻀﻏ ﱵﲪر ﺖﻘﺒﺳ :لﺎﻗ ﻚﻟﺬﻟو ،ضرﺎﻋ ﻪﺑ ﺐﻀﻐﻟا ﻖﻠﻌﺗو ،ضراﻮﻌﻟا ﺮﺧ ﻻو مﺪﻘﺗ ﺎﻬﺴﻔﻧ و
ﻩﺮﺷ نﺎﻤﺴﻗ ﻖﻠﳋا ﱂﺎﻋ ﺮﺷ يأ يرﺎﻴﺘﺧا
ًﺎﻀﻳأ نﺎﻤﺴﻗ ﻮﻫو ﺮﻔﻜﻟاو ﻢﻠﻈﻟﺎﻛ ﺪﻌﺘﻣو مزﻻ
فرﺎﻌﺘﳌا ﻢﻠﻈﻟا ﻞﺑ ،ﻢﻴﻈﻋ ﻢﻠﻇ ﻮﻫ يﺬﻟا كﺮﺸﻟا ﺎﻨﻬﻫ ﻪﺑ داﺮﳌا ﺲﻴﻟ ﻪﻧﻷ يﺪﻌﺘﳌا يرﺎﻴﺘﺧﻻا ﺮﺸﻠﻟ لﺎﺜﻣ ﻢﻠﻈﻟﺎﻓ ﺧ ﻢﻠﻈﻳ ﱂﺎﻈﻟﺎﻓ . رﻮﳉا ﻮﻫو ،ﻞ ﺎﺒﻟا ﱃإ ﻖﳊا ﻦﻣ يﺪﻌﺘﻟا ﻦﻣ دﺎﺒﻌﻟا ﲔﺑ يﺮﳚ يﺬﻟا ﲑﻐﻟا ﱃإ ﻪﻨﻣ ىﺪﻌﺘﻳو ،ﻩرﺎﻴﺘ
وأ لﺎﳌ ﻖﻠﻌﺗ ءاﻮﺳ ،ﻪﻟ ذﺆﻣ مﻮﻠﻈﻤﻠﻟ ﺮﺷو ﺢﻴﺒﻗ ﻖﻠﺧو ﱂﺎﻈﻠﻟ ﺮﺷ ﻮﻬﻓ ،مﻮﻠﻈﳌ ﻻإ ﻢﻠﻈﻟا ﻖﻘﺤﺘﻳ ﻼﻓ ﻪﺑ رﺮﻀﺘﻴﻓ
129
130
131
132
133
134
زﺮﳋ ﻮﻫو عﺰﳉاو .ءﺎﻴﻟوﻷا ﻞﻤﻛو ءﺎﻴﺒﻧﻷا مﻮﻠﻋ ﻦﻣ ﻮﻫو ءﺎﻴﻤﻴﻜﻟا ﻢﻠﻋ لﻮﺻأ ﻦﻣ ﺞﻫﺮﻟاو ﻖﺒﻳﺰﻟﺎﻓ .ﻊﻓ ﺮﻣﻷ ﻦﻤﻀﺘﻣ ﺪﻟو ﺮﺴﻌﻣ ﺮﻌﺷ ﻪﺑ ﻒﻟ نإ ﻦﻜﻟ ،سﺎﻨﻟا ﺔﻤﺻﺎﳐو ﺔﻋﺰﻔﳌا مﻼﺣﻷاو نﺰﳊاو ﻢﳍ ثرﻮﻳ ﻪﺑ ﻢﺘﺨﺘﻟا نﺎﻛ نإو ،ﱐﺎﻤﻴﻟا ت
ﰲ نﺎﻛ نﺈﻓ .ﺮﻫاﻮﳉا ﻊﻴﲨ ﺐﻘﺜﻟ ﺔﻟآ ﷲ ﻪﻠﻌﺟ ﺪﻗو .ًﻼﺗﺎﻗ نﺎﻛ نإو ،ﻰﻔﳜ ﻻ ﺎﻣ سﺎﳌﻷا نﺄﺷو .ﺎﻬﺘﻋﺎﺳ ﻦﻣ ﻞﺘﻘﻳ ﺪﻨﺴﻟا ﻢﻴﻠﻗإ ﰲ ﻞﻫﻼﳍا ةﺪﻠﺑ ﰲ ﺖﺒﻧ ﻪﻧﺈﻓ ﻞﻫﻼﳍا ﻢﺳ ﱃإ ىﺮﺗ ﻻأ ،ت ﺎﺒﻨﻟا ﻚﻟﺬﻜﻓ ﻚﻟذ ﻞﺜﻣ ندﺎﻌﳌا ﳘو ﺔﻀﻔﻟاو ﺐﻫﺬﻟا ﻪﻴﻓ ﺖﺒﻨﻳ ﻪﻧأ ًﺎﻓﺮﺷ نﺪﻌﻤﻠﻟ ﻲﻔﻜﻳو .ﻪﻠﻛآ ًﺎﻘﻠﻄﻣ نﺪﻌﳌا مﺬﻳ ﻒﻴﻜﻓ ،ﺰﻳﺰﻌﻟا ﻢﺳﻻا ﺖﲢ ﺎ
ﱃإو ،ﻪﺗﻮﻗو ﻞﻌﻔﻟا ﱃإ ىﺮﺗ ﻻأ .ًﺎﻀﻳأ ﻢﻠﻌﻟا ﰲ ﻩﲑﻈﻧ تﺪﺟو ﻚﻟذ ﻞﺜﻣ ﻦﻋ ﺖﺜﲝ ﻮﻠﻓ !؟رﻮﻨﻟا ﻦﻋ ًﺎﻴﻟﺎﺧ ﻞﻌﳚو ﻢﻠﻋﺎﻓ ﺮﺼﻘﻠﻟ ﺪﻴﻔﻣ ﻞﻤﻌﻟا ﻦﻣ ﻒُﻛ ﺎﻣ ﻊﻣ ﺎﳕإ نﺈﻓ ،ﺎﻫﺮﺧ و ﺔﻓﻮﻔﻜﳌا ﺎﳕإ ﺔﻤﻠﻛ ﱃإو ،ﻪﻄﺳﻮﺗو ﻪﺑ ﻪﺒﺸﳌا فﺮﳊا ﻚﻟذ ﻀﻳ ﺎﻣو ىﻮﻘﻟﺎﻛ ﻪﻴﻫﺎ ﺔﻴﺗﺎﺒﻨﻟا ةﻮﻘﻟا ﻲﻫ ﱵﻟا ﺔﻴﻧﺎﺴﻔﻨﻟا ىﻮﻘﻟا داﺮﳌاو .ﻪ ﺎﺸﻳ يأ رﻮﻨﻟا ﻲﻫﺎﻀﻳ ﺎﳌ ﻞﻴﺜﲤ
.ءﻲﺠﻴﺳ ﺎﻤﻛ ﺔﻴﺗﺎﺒﻨﻟا ةﻮﻘﻟ ءﺎﻤﻨﻟا ﻪﻟ ﻞﺼﳛ ﺎﳕإ تﺎﺒﻨﻟا نﺈﻓ ،رﻮﻬﻈﻠﻟ ًﺎﺒﺒﺳ ﺎ ﻮﻛ ﰲ رﻮﻨﻟا ﻪﺒﺸﺗ ﺎ ﺈﻓ ،ﺔﻴﻧاﻮﻴﳊاو ﻟاو ةﺮﻫﺎﻈﻟا ساﻮﳊا ﺎﻬﻨﻣو ؛ناﻮﻴﺤﻠﻟ ﺔﻴﻧاﻮﻴﳊا ىﻮﻘﻟا اﺬﻛو ﺪﺣاو ﻞﻜﻠﻓ ،نﺎﺴﻧﻹا ﱃإ ﺔﺒﺴﻨﻟ ﺐﻀﻐﻟاو ةﻮﻬﺸﻟاو ﺔﻨ ﺎﺒ
ﺔﻘﻴﻘﺣ ﻦﻋ ﺔﻴﻟﺎﺧ ﻲﻬﻓ ﺔﻳﺮﺼﻨﻌﻟا تادﺎﻤﳉا ﺎﻣأو .ر ﻵا ﻚﻠﺗ رﻮﻬﻈﻟ بﺎﺒﺳأ ﻲﻫ ﲏﻌﻳ ،جرﺎﳋا ﰲ ةﺮﻫﺎﻇ ر آ ﺎﻬﻨﻣ ﺔﻴﻧﺎﻤﻠﻇ ﺎ ﻮﻜﻟ رﺎﻀﳌا عاﻮﻧأ ﻦﻣ ﺎﻬﻘﺋﺎﻘﺣ ﰲ ﺎﻫروﺮﺷو ،ىﻮﻘﻟا ﻦﻣ ﻪﻴﻫﺎﻀﻳ ﺎﻤﻋو رﻮﻨﻟا ت ﺎﺒﻨﻟا ت ﺎﻔﻨﻟ و
ﻒﻄﻋ
ﻋ ﻖﺳﺎﻐﻟ :ﻪﻟﻮﻗ ﻰﻠ ﺎﻬﻘﻤﻋو ﺎﻬﺿﺮﻋو ﺎﳍﻮ ﰲ ﺪﻳﺰﺗ ﺎ إ ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﺔﻴﺗﺎﺒﻨﻟا ﺎﻫاﻮﻗ نﺈﻓ
ﻮﻫو داز ﻦﻣ ،ﺪﻳﺰﺗ :ﻪﻟﻮﻗ
.ندﺮﻛ نوﺰﻓا ﺪﻳﺰﳌاو ةداوﺰﻟاو ةد ﺰﻟاو ﺪﻳﺰﻟا :ﻲﻘﻬﻴﺒﻟا لﺎﻗ .ﻩﲑﻏ دازو ءﻲﺸﻟا داز :لﺎﻘﻳ .يﺪﻌﺘﳌاو مزﻼﻟا ﲔﺑ كﱰﺸﻣ ﻮﻫ ﺎﻨﻫ داﺮﳌاو .نﺪﺷ نوﺰﻓاو .ﲔﻟﻮﻌﻔﻣ ﱃإ ىﺪﻌﻳو ،ﺔﻔﻳﺎﻀﺘﳌا ءﺎﲰﻷا ﻦﻣ ﺎﳘو ،ﺮﺼﻘﻟا ﺪﺿ لﻮﻄﻟاو .يﺪﻌﺘﳌا
ﺎﻬﺿﺮﻋ ﺔﻨﺟو :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ لﻮﻄﻟا فﻼﺧ ضﺮﻔﻟﺎﻛ ضﺮﻌﻟاو .ﻩﻮﳓو نﺎﻣﺰﻟﺎﻛ ضاﺮﻋﻷاو نﺎﻴﻋﻷا ﰲ نﻼﻤﻌﺘﺴﻳو ﻖﻤﻌﻟاو .ﺾﻳﺮﻋ ءﺎﻋد وﺬﻓ :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ .ﺎﻫﲑﻏ ﰲ ﻞﻤﻌﺘﺴﻳ ﰒ مﺎﺴﺟﻷا ﰲ لﺎﻘﻳ نأ ﻪﻠﺻأو .ضرﻷاو تاوﺎﻤﺴﻟا ﺎﻘﻳ .ًﻼﻔﺳ ﺪﻌﺒﻟا ؛ﻖﻴﻤﻋ ﺞﻓ ﻞﻛ ﻦﻣ :ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ ،ًﺎﻘﻠﻄﻣ ﺪﻌﺒﻟا ﰲ ﻞﻤﻌﺘﺳا ﰒ .ﺮﻌﻘﻟا ةﺪﻴﻌﺑ ﺖﻧﺎﻛ اذإ ،ﻖﻴﻤﻋ ﺮﺌﺑ :ل
،ت اﻮﻴﳊا ﰲ ﻖﻤﻌﻟا ﱪﺘﻌﻳو .ﻢﺴﳉ ﻢﺋﺎﻗ داﺪﺘﻣا ﺪﻌﺒﻟاو .ﺔﺛﻼﺜﻟا دﺎﻌﺑﻷا ﻖﻤﻌﻟاو ضﺮﻌﻟاو لﻮﻄﻠﻟ لﺎﻘﻳو .ﺪﻴﻌﺑ يأ .جوﻷا ﺔﻬﺟ ﱃإ ﺰﻛﺮﳌا ﺐﻧﺎﺟ ﻦﻣ ﺎﻬﻠﻛ تادﺎﻤﳉا ﰲو ،نﺎﺴﻧﻹا ﲑﻏ :ﺮﺑﺎﻛﻷا ﺾﻌﺑ لﺎﻗ .ﺲﻜﻌﻟ نﺎﺴﻧﻹا ﰲو
ﻻ ناﻮﻴﳊﺎﻓ .ًﺎﻤﺋاد ىﺬﻐﺘﻳ ﻚﻔﻨﻳ ﻼﻓ ،ﻢﺴﳉا ﻪﺑ ﻮﻤﻨﻴﻓ ﺺﻘﻧ ﺎﻣ ﻪﺑ ﱪﺠﺘﻟ ءاﺬﻐﻟا ﺐﻠﻄﺗ ﱵﻟا ﻲﻫ ﺔﻴﺗﺎﺒﻨﻟا ﺲﻔﻨﻟا ً ﺎﺒﻧ ﻪﻧﻮﻛ ﻦﻣ ﻪﺒﻠﻄﻳ ﺎﳕإو ً اﻮﻴﺣ ﻪﻧﻮﻛ ﻦﻣ ءاﺬﻐﻟا ﺐﻠﻄﻳ ثﻼﺜﻟا ﺪﻘﻌﻟا ﰲ ﺚﻔﻨﺗ ﺎ ﺄﻛ
ضﺮﻌﻟاو لﻮﻄﻟا ﺎﻨﻫ ﻲﻫ ﱵﻟا
ﺎﻗ .ﻖﻤﻌﻟاو .ﻰﻬﺘﻧا لﻮﻠﳊا ﺔﻗﻼﻌﺑ ت ﺎﺒﻨﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﻬﻗﻼ إ ﰒ ﺔﻴﺗﺎﺒﻨﻟا ىﻮﻘﻠﻟ تﲑﻌﺘﺳا ت ﺎﻔﻨﻟا نأ ﻩﺮﻫﺎﻇ :ﱵﻔﳌا ل
ﻞﻴﻗ ﻪﻧﺄﻛ ،ثﻼﺜﻟا ﺪﻘﻌﻟا ﰲ ﺚﻔﻨﻳ ﻦﲟ ﺎﻫاﻮﻗ ﺐﺴﲝ ﺔﺛﻼﺜﻟا ﺎﻫرﺎﻄﻗأ ﰲ ﺎﻫﺪﻳاﺰﺗ ﻪﺒﺷ ﻪﻧإ ﻪﻠﺻﺎﺣ ﺎﻣ ﺦﻴﺸﻟا ﻦﺑا لﺎﻗ ﻣ ت ﺎﺒﻨﻟا ﻚﻠﺗ ﺮﺷو .ﺔﻴﳛﺮﺼﺗ ةرﺎﻌﺘﺳا ﻪﻴﻔﻓ .ﺎﻫاﻮﻗ ت ﺎﻔﻨﻟا تاﺮﻀﳌا ﻦﻣ ﺎﻬﻌﺋﺎﺒ ﻰﻠﻋ ﺐﺗﱰﻳ ﺎ
ناﻮﻴﳊا ﺪﺳﺎﳊ و
نﻮﻜﻴﻓ ،ﺪﺳﺎﺤﻠﻟ ﺔﻣزﻻ ﺔﻴﻧاﻮﻴﳊا نأ ﻰﻠﻋ ءﺎﻨﺑ ﺪﺳﺎﳊا ﻦﻋ ﺔﻳﺎﻨﻛ ناﻮﻴﳊا ﻞﻌﺟ ﲏﻌﻳ .ت ﺎﻔﻨﻟ :ﻪﻟﻮﻗ ﻰﻠﻋ ﻒﻄﻌﻟا ًﺎﺒﻟﺎﻏ ﺔﻳﺎﻨﻜﻟا نﺄﺷ ﻮﻫ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ مزﻼﻟا ﱃإ موﺰﻠﳌا ﻦﻣ لﺎﻘﺘﻧﻻا ﻩﺪﻨﻋ ﺎﻤﻴﻓ ًﺎﻌﻤ ًﺎﺒﻟﺎﻏ ﻩﲑﻏ ﺪﺼﻘﻳ ﺎﳕﺈﻓ
ﻤﻋ باﻮﺟ ﺎ
.ﻚﻟﺬﻛ ﺲﻴﻟو ،ﻩﺪﺴﺣ ﻒﺻو ﰲ ﺮﺼﺤﻨﻣ ناﻮﻴﳊا ﺮﺷ ﺄﺸﻨﻣ نأ ﻪﻨﻣ ﻢﻬﻔﻳ ﻪﻧﺈﻓ ،ناﻮﻴﳊ ﺪﺳﺎﳊا ﲑﺴﻔﺗ ﻰﻠﻋ دﺮﻳ راﺮﺿإ ﻰﻠﻋ ﻪﻟ ًﻼﻣﺎﺣو ناﻮﻴﳊا ﺮﺷ ﺶﻨﻣ نﻮﻜﻳ نأ زﺎﺟ نإو ،ﺔﻳدﺮﻟا قﻼﺧﻷاو ﺔﻤﻴﻣﺬﻟا فﺎﺻوﻷا ﻲﻗ نأ ﻩﺮﻳﺮﻘﺗو
135
136
137
138
139
140
ا ب ﱃإ ًﺎﺌﺠﺘﻠﻣ ﺔﻤﺼﻌﻟا ﻞﻳﺬﺑ ًﺎﺜﺒﺸﺘﻣ ﺮﻜﻔﺗو ﺮﺑﺪﺘﺑ ﺔﲪﺮﻟ
ﻟﻠﻪ ﺎﳍﺰﻧأ ﱵﻟا ﺐﺘﻜﻟا أﺮﻗ ﺎﳕﺄﻜﻓ ﻊﻴﻤﳉا ﺔﺻﻼﺧ نأ ﺎﳌ
نأ ﻮﻫو ﻢﻴﻈﻋ ﺮﺳ ﺎﻨﻫو .ﻩﺪﻴﻌﻧ ﻼﻓ ﺎ ﺎﻴﺑ ﻖﺒﺳ ﺪﻗو ،ﺔﻌﺑرأو ﺔﺌﻣ ﺐﺘﻜﻟا ﻚﻠﺗو .ﻪﺘﻳدﻮﺒﻌﻣو ﻪﺘﻴﻜﻠﻣو ﷲ ﺔﻴﺑﻮﺑﺮﺑ راﺮﻗﻹا ا ﻪﻴﻠﻋ ةﻮﺒﻨﻟا ةﺮﻀﺣ ﻞﻌﺟ ﺪﻗو .ﷲ ﻢﺳا ﱃإ ﲑﺸﳌا ﲔﺴﻟ ﻪﻤﺘﺧو ﱘﺮﻜﻟا ﻪﺑﺎﺘﻛ أﺪﺑ ﱃﺎﻌﺗ ﷲ ﻚﻠﺗ ﻢﻠﺴﻟاو ةﻼﺼﻟ
.ءﺎﻬﺘﻧﻻا ﻪﻴﻟإو ءاﺪﺘﺑﻻا ﻪﻨﻤﻓ ،ﷲ ﻢﺳﻻا مﻼﻜﻟا ﺔﲤﺎﺧ ﻞﻌﺠﻓ .ﷲ ﺎﳍﺰﻧأ :ﺚﻳﺪﳊا ﺮﺧآ ﰲ لﺎﻗ ﺚﻴﺣ ةرﺎﺒﻋ ةرﺎﺷﻹا ﰲ حﺮﺸﻟا اﺬﻫ ءﺪﺑ ﻊﻗو ﺪﻗو اﺬﻫ .ﺮﺧﻵاو لوﻷا ﰲ ﻞﻤﻌﻟا لﻮﺒﻗو ﺮﻫﺎﻈﻟاو ﻦ ﺎﺒﻟا ﰲ ءﺎﻄﻌﻟاو ﻞﻀﻔﻟا ﷲ لﺄﺴﻧ ةرﻮﺳ ﱃإ ﻞﺻو ﺎﻤﻠﻓ ،مﺎﺸﻟا ﻖﺸﻣد ﺎﳌ ﰒ .راﺪﻜﺳﻷا ﱃإ ﱴﺣ راد ﱃإ راد ﻦﻣ رﺪﻘﻟا ﱐﺎﻣﺮﻓ ،م ﻷا تراد ﻞﻴﻠﻟا
ﻊﻗﻮﻓ .ﺎﺳوﺮﺑ ﺔﻨﻳﺪﻣ ﻮﻫ يﺬﻟا لوﻷا ﺮﺟﺎﻬﳌا ﱃإ تﺪﻋ ،نﺎﻣزﺮﳌا ﻊﻠ ﺎﻣ نﺎﻣﺰﻟا ﰲ ﲑﺧ ﻻو ،نﺎﻣﺰﻟا ﻦﻣ ﺔﻫﺮﺑ ﺖﻀﻣ ﰲ طﺮﺨﻨﳌا ﻢﻈﻌﳌا نﺎﺒﻌﺷ ﻒﺼﺘﻨﻣ ﰲ ﻚﻟذو .ًﺎﺳأرو ًﻼﺟر ﺾﻌﺒﺑ ﻪﻀﻌﺑ لﺎﺼﺗ ﺎﻬﻴﻓ ﻢﺘﳋا ﻒﻟأ ﺔﻨﺳ رﻮﻬﺷ ﻚﻠﺳ
ﻪﻟآو ﲔﻣﻷا ﱯﻨﻟا ﺔﻣﺮﲝ ،ﲔﺒﻟﺎﻄﻟا ﻪﺑ ﻊﻔﻨﻳ نأ ﲔﳌﺎﻌﻟا بر ﻦﻣ لوﺆﺴﳌاو .ﲔﻴﺒﻨﻟا ﻢﺘﺧ ةﺮﺠﻫ ﻦﻣ ﲔﺛﻼﺛو ﻊﺒﺳو ﺔﺌﻣو .ﻦﻳﺮﻫﺎﻄﻟا ﲔﺒﻴﻄﻟا
م
141 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İLGİLİ AYETLERİN YORUMU
142 İsmâil Hakkî Bursevî, her ne kadar Beydâvi’ye ait tefsiri şerh edip onun görüşleri doğrultusunda ayetleri yorumlamış olsa da, kendisnin Beydâvi başta olmak üzere birçok müfessirden ayrı düşündüğü konular bulunmaktadır. Bursevî’nin ayetleri nasıl yorumladığının daha iyi anlaşılması ve Tefsir ilmindeki değerinin ortaya konulabilmesi amacıyla, şerh yapmış olduğu Beyzâvî tefsiri ile benzerliklerin ve farklılıkların incelenmesi gerekmektedir. Bunun yanında günümüz müfessirlerinden Süleyman Ateş’in tefsirinin incelenmesi de, Bursevî’den günümüze ayetlerin anlaşılmasında ne gibi farklılıkların meydana geldiğini ortaya koyması açısından önemlidir. Bu bağlamda üçüncü cildini tahkik etmiş olduğumuz yazma nüsha ile Beyyine-Nâs sûreleri arası sûre ve ayetlerin bahsi geçen diğer iki müfessirin eserlerinde nasıl yorumlandığı, ne gibi benzerlikler ya da farklılıklar bulunduğunun incelenmesi, tahkik edilen eserin ve eserin sahibi Bursevî’nin ilmi değerini ortaya çıkaracaktır. Beyyine-Nâs arası sûrelerde işlenen konular başlıklar halinde aktarılarak Bursevi’nin ve karşılaştırılan tefsirlerin farklı sûrelerdeki aynı konulara getirdiği yorumlar bütün olarak incelenmiş olacaktır.
I. TEK ALLAH İNANCI
Çalışma kapsamındaki sûrelerin, hatta Kur’ân-ı Kerîm’in tamamının ana gayesinin Allah’ın tek olduğu inancına insanları çağırmak olduğu ifade edilebilir. Çünkü Kur’ân’ın nazil olduğu Arap toplumunda ateist bir anlayış değil politeist bir düşünce hâkimdir. Allah inancı olmasına rağmen birden fazla Allah’a tapınma söz konusu olduğu içindir ki, bu insanlar “müşrik” vasfıyla nitelendirilmişlerdir. Bu sebeple Allah’ın tekliğine yönelik vurgunun Kur’ân’ın ana gayesi olduğu söylenebilir. Bu gayenin mükemmel bir özeti niteliğinde İhlas Sûresi, insanlarda nasıl bir Allah inancının olması gerektiğini açıklamaktadır.
Sûre, müşriklerin Hz. Peygamber’den Allah’ı tanıtmasını istemesi üzerine nazil olmuştur.266 Süleyman Ateş, Yahudilerin Allah’ın nesebi hakkında Hz. Peygamber’den bilgi istemeleri ve sûrenin bu sebeple indiği rivayeti olduğunu aktarmakta ancak, Yahudilerle Medine’de muhatap olunmasından hareketle bu rivayetin pek mümkün olamayacağını söylemektedir.267
İlk ayette geçen “O Allah Birdir” ibaresindeki Allah kelimesini Bursevî, hakiki mâbuda delalet eden özel bir isim olarak, “ehad” kelimesini ise bu özel ismin sıfatı olan ve
266 Beyzâvî, a.g.e., c. V, s. 347; Bursevî, a.g.e., vr. 132a.
267 Ateş, a.g.e., c. XI, s. 176.
143
“zatında hiç bir şey ortak olmayan” manasında kullanılan bir isim olarak açıklamaktadır.268 Tek olmak, zatının terkip ve taaddüt yönlerinden münezzeh olmasını, bir mekânda cisim olarak bulunmak gibi durumlardan münezzeh olmasını, zâtî kudrete sahip olmak gibi özelliklerde hiç bir şeyin kendisine ortak olmamasını gerektirir.269
İkinci ayetteki “Samed” kelimesi ile tek olan Allah’ın aynı zamanda hiç bir şeye muhtaç olmadığı, her şeyin O’na muhtaç olduğu bildirilmektedir. Varlık âleminde Allah’tan başka Samed sıfatını alacak kimse yoktur. Allah’tan başka hiç kimse kendi kendine yeter durumda olmayıp, mutlaka başkalarına muhtaç haldedir. Bu nedenle ikinci ayette bunun hatırlaması amacıyla tekrar “Allah” kelimesi kullanılmış ve “Allah Sameddir” başka kimse Samed olamaz denilmiştir.270
Ayette samed kelimesinin marifelik takısı alarak gelmesi, “ehad” kelimesinin ise böyle bir takı olmaksızın gelmesi ise, sûrenin hitap ettiği kâfirler tarafından Allah’ın hiç bir şeye muhtaç olmadığının bilindiğine, ancak tek olduğunun bilinmediğine delalet etmektedir.
Ayetler arasında atıf harfinin kullanılmamış olması ise ikinci ayetin birinciye delil olmasından ve sonuç olmasından dolayıdır.271
İlk iki ayet, müşriklere karşı Allah’ın birliğini ve hiç bir şeye muhtaç olmadığını anlatırken, üçüncü ayet daha çok Yahudi ve Hristiyanlarda bulunan, tanrının oğlu inancını reddetmek üzere nazil olmuştur. Çünkü Hristiyanlar Hz. İsa’yı, Yahudiler ise Üzeyir (a.s.)’i tanrının oğlu olarak kabul etmekteydiler. “Doğmamıştır ve doğurulmamıştır” denilerek, Allah’ın ne kendisinden bir çocuğun neşet edeceği bir baba, ne de başka bir varlıktan doğarak gelişen bir çocuk olduğu, ezeli ve ebedi tek bir varlık olduğu vurgulanmaktadır.272 Beyzâvî, ayetin “Samed” sıfatıyla bağlantısını ise şöyle açıklar: “Allah’ın ihtiyaç duyması ve fâni olması imkânsız olduğundan yardımcıya veya kendisine halef olacak birisine muhtaç değlidir.”273 Ayetin ayrıca “Melekler Allah’ın kızlarıdır” diyen müşriklere karşı bir cevap olduğu da vurgulanmaktadır.274
Sûrenin son ayetinde ise “Hiç bir şey ona denk değildir” denilerek ilahlık konusunda başka hiç bir şeyin ona ortak olmadığı, put ve benzeri ilah olarak kabul edilen hiç bir şeyin Allah’a denk olamayacağı vurgulanmaktadır.275
268 Bursevî, a.g.e., vr. 132b.
269 Beyzâvî, a.g.e., c. V, s. 347.
270 Beyzâvî, a.g.e., c. V, s. 347; Bursevî, a.g.e., vr. 137a-b.
271 Beyzâvî, a.g.e. c. V, s. 347; Bursevî, a.g.e., vr. 138b.
272 Ateş, a.g.e., c. XI, s. 177.
273 Beyzâvî, a.g.e. c. V, s. 347;
274 Bursevî, a.g.e., vr. 139b..
275 Beyzâvî, a.g.e., c. V, s. 347; Bursevî, a.g.e., vr. 140b-141a.
144 Sûrenin kısalığına rağmen bütün ilahiyat konularını kapsaması ve İslam’ın temel inancını özetlemesi sebebiyle Hz. Peygamber “İhlas Sûresi Kur’an’ın üçte birine denktir”276 buyurmuştur. Beyzâvî, bir kısım müfessirlerin ise Kur’an’ın asıl amacının tevhid inancını vurgulamak olması sebebiyle, bu sûrenin Kur’an’ın tamamına denk saydıklarını aktarmaktadır.277
II. ALLAH KATINDA İNSANLARIN DURUMU
Allah’ın istediği şekilde tek bir Allah inancının insanlarda bulunup bulunmaması, buna bağlı olarak bu inancın gereklerini insanlara ulaştıran peygambere uyulup uyulmaması ve bu inancın gerekliliklerinin yerine getirilip getirilmemesi yönüyle insanlar Allah’ın mükâfatına ya da gazabına uğrayacaklardır. Çalışmamıza konu olan sûrelerde bu hükümlere uyan ya da uymayan insanların kimler olduğu ve akıbetlerinin neler olacağı genel olarak üzerinde durulan meseledir.
A. Allah’ın Gazabına Uğrayacaklar (Cehennem Ehli)
Beyyine Sûresi’nden Nâs Sûresi’ne kadar sûrelerdeki ayetlerin genelinde Allah’a inanmayan ve kötülükleriyle maruf olmuş kişilerden, bunların özelliklerinden ve akıbetlerinden bahsedilmektedir. Azaba uğrayacakları söylenen kişiler arasında başta müşrikler278 ve “Ehl-i Kitap”279 olmak üzere, dünya malına aşırı sevgi duyanlar280, dedikodu yapanlar,281 Müslümanlara tuzak kurmaya çalışanlar282 ve Allah’a karşı nankörlük yapanlar283 bulunmaktadır.
1. Ehl-i Kitap ve Müşrikler
“Ehl-i Kitap” tamlaması “ilahi bir kitaba inananlar” anlamına gelmekle birlikte terim olarak Müslümanlar dışındaki kutsal kitap sahibi din mensupları için kullanılmaktadır. “Ehl-i Kitap” tabiri Kur’ân-ı Kerîm’de hepsi Mekke döneminin sonları ile Medine döneminde inen ayetlerde olmak üzere toplam otuz bir defa geçmektedir.284 Ehl-i Kitap tabirinin kimleri kapsadığı konusunda bazı ihtilaflar olmakla birlikte Kur’ân’a göre, Allah katından indirilmiş,
276 Buhârî, Tevhid, 1, Fezâilu’l-Kur’ân, 13; Müslim, Müsâfirîn, 259, 261.
277 Beyzâvî, a.g.e., c. V, s. 347.
278 Bk. Beyyine 98/1; Kureyş 105/3-5; Mâûn, 106/1-3; Tebbet, 111/1-5.
279 Bk. Beyyine 98/1-6.
280 Bk. Âdiyât 100/8; Tekâsür, 102/1-2; Hümeze 104/2.
281 Bk. Hümeze 104/1.
282 Bk. Fîl 105/1-2.
283 Bk. Âdiyât 100/6.
284 Abdülbâkî, Muhammed Fu’ad, el-Muʻcemü’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Beyrut, t.y., s. 95-96.
145 hükümleriyle amel edilmesi gereken Kur’ân’ın dışında iki kitap (Tevrat ve İncil) vardır ve
“Ehl-i Kitap” tabiriyle de bu kitapların muhatabı olan Yahudilerle hıristiyanlar kastedilmektedir.285 Aynı zamanda bu terim, “Ehl-i Kitap” şartlarını taşıyan diğer din sahiplerini de kapsamaktadır.286 Müşrik kelimesi, şirk koşan anlamına gelmektedir. Şirk kelimesi ise terim olarak Allah’ın zâtında, sıfatlarında, fiillerinde veya O’na ibadet edilmesinde ortağı, dengi veya benzeri bulunduğuna inanmak demektir.287 Allah’ın gazabına uğrayacak kimseler arasında Kurân-ı Kerîm’deki sûrelerin dizilişi göz önünde bulundurulduğunda ilk olarak “Ehl-i Kitap”tan olup da İslâm’ı inkâr edenler ve “Ehl-i Kitap”
olmasa da İslâm’ı inkâr etme konusunda aynı yerde duran müşrikler sayılmaktadır. Beyyine Sûresi’nde kendisine apaçık delil gelmesine rağmen inanmayan ehl-i kitabın ve müşriklerin durumundan bahsedilmektedir.288 Sûrede ilk olarak “Ehl-i Kitap” ve müşriklerin kendilerine kesin delil gelinceye kadar inanmayacaklarından bahsedilmektedir. Beydâvi, ayette geçen
“münfekkîn” kelimesini inkârlarından ayrılmak olarak tefsir ederken289, çağdaş
“münfekkîn” kelimesini inkârlarından ayrılmak olarak tefsir ederken289, çağdaş