Tefsir ile Ġlgili Eserleri

2.3.1.1. „Alâ Tarîki‟t-Tefsîri‟l-Beyânî

Sâmerrâî‟nin, çalıĢmamızda incelediğimiz tefsiridir. Sâmerrâî, kitabın giriĢ bölümünde bu eseri hakkında Ģöyle demektedir: “Bu kitap, Kur‟ân‟ın anlatım üslubuna dair kaleme aldığım eserlerden birisidir. “Alâ Tarîki‟t-Tefsîri‟l-Beyânî” adını verdiğim bu kitaba “et-Tefsîru‟l-Beyânî” adını vermek istemedim. Çünkü tam anlamıyla Kur‟ân-ı Kerim‟in bir beyânî tefsiri değil; beyânî tefsir yolunda atılmıĢ bir adım veya bu yolu izlemek isteyenlerin bir noktasından da olsa istifade edebileceği bir çalıĢmadır. Burada Ģunu da belirtmem gerekir ki hüküm ve yorumlarımda dilin usul ve kaidelerine bağlı kaldım. Bunların dıĢına hiç çıkmadım. Dilin hükümlerine ve temel ilkelerine dayanmayan açıklamalardan uzak durmaya çalıĢtım. Kitabın okuyucu için anlaĢılır, bir o kadar da hüccet ve istidlal noktasında dile ve onun hükümlerine vakıf olanlar için açıklayıcı nitelikte olmasına özen gösterdim. Bununla birlikte hüküm ve yönlendirmelerimin tümünün doğru ve isabetli olduğunu iddia etmiyorum. Bu, sadece uzun bir araĢtırma ve çalıĢma sonucu, içinde, Kur‟ân‟ın anlatım inceliklerini ortaya koymaya çalıĢtığım küçük bir çabadır.”449

Kitap 4 ciltten oluĢmaktadır. Sâmerrâî, kitabın birinci cildinde tefsir ve beyânî tefsirin tanımına, beyânî tefsir yapacak kiĢinin ihtiyaç duyacağı hususlara ve

448_{http://www.ikhwanwiki.com/index.php?title=%D9%81%D8%A7%D8%B6%D9%84_%D8%B5}

%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%B1%D8% A7%D8%A6%D9%8A (EriĢim tarihi: 02.07.2015).

Kur‟ân‟ın anlatım üslubundaki benzerlik (teĢâbüh) ve farklılık (ihtilâf)lara yer verdikten sonra sırasıyla Felak, Nâs, Ġhlâs, Kevser, KureyĢ, Duha, Leyl, Ġnsân, Saff ve Hadîd sûrelerinin tefsirini yapmaktadır. Kitabın ikinci cildinde ise Yâsîn ve Lokmân; üçüncü cildinde Hud; dördüncü ve son cildinde ise Enbiyâ Sûresinin beyânî tefsirine yer vermektedir.

2.3.1.2. Dirâsetu‟l-MuteĢâbihi‟l-Lafziyyi Min Âyi‟t-Tenzîl fî Kitâbi Milâki‟t-Te‟vîl450

Sâmerrâî bu kitabında Ebû Cafer Ġbnu‟z-Zubeyr el-Ğırnâtî (ö. 708/1308)‟nin “Milâku‟t-Te‟vîl” isimli eserindeki müteĢâbih âyetler konusu üzerinde durmakta ve müellifin bu âyetleri ele alıĢ biçimini ve bunlarda takip ettiği metodu değerlendirmektedir. Kitap giriĢ, üç bölüm ve sonuçtan oluĢmaktadır. GiriĢ bölümünde müellifin adı, nesebi, doğumu, ilmi kiĢiliği, hocaları, öğrencileri ve eserleri hakkında bilgi verilmiĢtir. Birinci bölümde kitabın yazılıĢ amacı, metodu ve Kur‟ân kıraatlarından, nebevî hadislerden, Arap Ģiirinden, Arapların nesir ve mesellerinden Ģahit olarak getirdiği delilleri ihtiva etmektedir. Ġkinci bölümde “Milâku‟t-Te‟vîl”de zikredilen müteĢabih âyetlerdeki lafızların –isim veya fiil olması yönüyle- yapılarındaki farklılıklar; nekra ve marife durumları, fiilin müzekker ve müennesliği, harflerin birbirinin yerine kullanılması (ta„âvuru‟l-hurûf) ve zikredilen bazı müteĢâbih âyetlerdeki dilsel farklılıklar (furûku‟l-luğaviyye) incelenmektedir. Üçüncü bölümde ise zikredilen müteĢabih âyetlerdeki takdîm-te‟hîr, hazif-zikir ve tekidin yanı sıra Kur‟ân âyetlerindeki tekrarlar ele alınmaktadır. Sonuç bölümünde araĢtırmada varılan en önemli sonuçlara yer verilmektedir.

2.3.1.3. Belâğatu‟l-Kelimeti fi‟t-Ta„bîri‟l-Kur‟ânî

Bu kitap, müellifin ifadesiyle Kur‟ân‟daki kelime (müfrede) yapısını incelemektedir. Müellif, bu konunun, Kur‟ân belâğatıyla veya müteĢâbih konusuyla ilgilenen araĢtırmacılar tarafından ele alınmaması, kendisinden önceki araĢtırmacılar tarafından kısmen ele alınmasına rağmen asıl maksadı yansıtmaması ve son olarak Kur‟ân kelimesinin kullanımına dair müstakil eserler yazılmaması sebebiyle bu

kitabı telif ettiğini belirtmektedir.451

Kitap sırasıyla, zikir-hazif, ibdâl, aynı kökten olan ًََّؼَف ve ًََؼْفَأ veznindeki kelimelerin Kur‟ân‟daki kullanımları ve ifade ettikleri mana, edilgen (mebni li‟l-mechûl), vasf, müfred-tesniye-cemi, irap dıĢı hareke, kelimelerin birbirinin yerine kullanılması (te„âvuru‟l-mufredât) konularını incelemektedir.

2.3.1.4. Es‟iletun Beyâniyye fi‟l-Kur‟âni‟l-Kerîm

Sâmerrâî, bu kitabında bir kısmı mektup yoluyla bir kısmı da “Lemesât Beyâniyye” programında kendisine yöneltilen 100 soruyu cevaplamaktadır. Sâmerrâî, Kur‟ân‟ın beyânî üslubuna dair bu soru ve cevapların konularını genellikle Kur‟ân‟daki sûre tertibine göre düzenlediğini; birbiriyle bağlantılı olup farklı sûrelerde yer alan birden fazla konuyu bir arada zikrettiğini belirtmektedir.452

Müellif bu eserinde konuyu ele alırken âlimlerin güvenilir kabul ettikleri tefsir ve lügat kitaplarının yanı sıra bazı çağdaĢ kaynaklardan da yararlanmıĢtır.

2.3.1.5. Lemesâtun Beyâniyyetun fî Nusûsin Mine‟t-Tenzîl

Bu eser, bir kısmı müellife sorulan, diğer bir kısmı da müellifin, beyânî yönünü açıklamak için seçtiği Kur‟ân-ı Kerîm âyetlerinden oluĢmaktadır.453

Sâmerrâî bu kitabı kaleme alıĢ amacı hakkında Ģöyle demektedir: “Biz burada Kur‟ân ifadelerindeki eĢsiz beyanî incelikleri ortaya koyarken “Bunlar i„câz noktalarıdır” veya “i„câz noktalarının bir kısmıdır” demeyeceğiz. Bunlar olsa olsa tespit edilen birtakım özellikler ve manalardır, bu yolda yürüyene Kur‟ân‟ın sanatsal ve maksatlı bir kelam olduğunu, dakik bir Ģekilde vazedildiğini, muhkem ve eĢsiz bir Ģekilde sevk edildiğini, hiçbir kelamın ona benzemediğini ve hiçbir sözün onun seviyesine ulaĢamadığını göstermek üzere yola konulmuĢ ıĢıklardır.”454

Kitapta Fâtiha sûresinin tamamı, Mâide sûresinin bazı âyetleri, Hicr ve Zâriyât sûrelerinde geçen Ġbrahim

451 _{Sâmerrâî, Belâğatu‟l-Kelimeti fi‟t-Ta„bîri‟l-Kur‟ânî, ġeriketu‟l-„Âtik li‟n-NeĢr, Kahire 1427/2006,}

ss. 3-4.

452 _{Sâmerrâî, Es‟iletun Beyâniyye fi‟l-Kur‟âni‟l-Kerîm, Mektebetu‟s-Sahâbe, Kahire 1429/2008, ss. 5-}

6.

453 _{Sâmerrâî, Lemesâtun Beyâniyyetun fî Nusûsin Mine‟t-Tenzîl, Dâru Ammâr, Amman 1423/2003, s.}

5. Kitap, Fatma Serap Karamollaoğlu tarafından Türkçe‟ye çevrilmiĢ ve “Kur‟ân‟ın Edebî Dili

Lafız-Mana Uyumu” adıyla 2011 yılında ĠĢaret Yayınları arasında basılmıĢtır.

(a.s.)‟ın kıssası, Neml ve Kasas sûrelerinde geçen Musa (a.s.)‟ın kıssası, Mü‟minûn, Zümer, Me„âric, Tûr, Kalem, Kamer, Cuma, Munâfikûn, Abese ve Karia sûrelerinin bazı âyetleri ile Kıyâme ve Beled sûrelerinin tefsiri yapılmıĢtır.

2.3.1.7. et-Ta„bîru‟l-Kur‟ânî

Samerrâî, Kur‟ânî anlatımın, maksatlı edebî bir anlatım olduğunu; ihtiva ettiği her lafzın ve hatta her harfin bu maksatlı ve edebî anlatıma uygun olarak vazedildiğini ve bu hususun sadece tek bir âyet ve sûreyle sınırlı olmayıp Kur‟ân anlatımının tamamında gözeltildiğini vurgulamak amacıyla bu eseri telif ettiğini belirtmektedir.455 Kitapta sırayla Kur‟ânî anlatım, Kur‟ân‟daki anlatımsal yapı, takdîm ve te‟hîr, hazif ve zikir, tekid, teĢâbüh ve ihtilâf, âyet fâsılaları, anlatımın bağlama göre değiĢmesi, edebî yoğunluk (el-haĢdü‟l-fennî), Kur‟ân kıssalarında edebî yoğunluk, A‟râf-Bakara, A‟râf –Sâd ve Hicr-Sâd Sûrelerinde geçen Âdem (a.s.) kıssası, Bakara-A‟râf, A‟râf-ġuârâ Sûrelerinde geçen Musa (a.s.) kıssası ve Tîn Sûresinin tefsiri gibi baĢlıklar yer almaktadır.

2.3.1.8. Min Esrâri‟l-Beyâni‟l-Kur‟ânî

Kitap Kur‟ân‟da geçen bazı masdar ve sıfatların yanı sıra eĢanlamlı (müterâdif) gibi görünen fakat herbiri kendi içinde bir anlam ve edebî incelik ifade eden kelimeler üzerinde durmaktadır. Kitapta ayrıca tekid, zikir-hazif, takdîm-te‟hîr, benzerlik-farklılık gibi konuların yanı sıra Kur‟ân‟daki fâsıla uyumuna değinilerek bazı âyetlerin tefsiri yapılmaktadır.456

2.3.1.9. et-Tenâsubu Beyne‟s-Suveri fi‟l-Muftetehi ve‟l-Havâtîm457

Bu kitap sûrelerin baĢı ve sonu arasındaki uyumu, elimizdeki Mushaf tertibine göre incelemektedir. Yazar bu kitabında Kur‟ân‟ın telif bütünlüğünü diğer bir ifadeyle sûrenin baĢı ve sonu ya da sûrenin sonuyla onu takip eden sûrenin baĢı arasındaki uyumu ortaya koymak için mana, uyum ve lafızlara büyük önem vermektedir. Bu kitap, Kur‟ân‟ın bütünlüğünü inkâr edenlere bir reddiye mahiyetindedir.

455

Sâmerrâî, et-Ta„bîru‟l-Kur‟ânî, Dâru Ammâr, Amman 1427/2006, s. 10.

456 _{Dâru‟l-Fikr, Amman 1430/2009.}

2.3.1.10. Kabesâtun Mine‟l-Beyâni‟l-Kur‟ânî458

Yazar bu kitabında Kur‟ân‟dan seçtiği bazı âyetleri beyânî yönden incelemekte ve bu âyetlerin sûrenin genel konusu içerisindeki mükemmel konumuna, öncesinde ve sonrasındaki âyetlere ve ihtiva ettiği yüksek beyânî inceliklere iĢaret etmektedir. Yazar, müfessirlerin baĢını çektiği eski ve çağdaĢ âlimlerin görüĢlerine yer verdiği bu kitabında beliğ ama anlaĢılır bir dil kullanmaktadır.

2.3.1.11. Esrâru‟l-Beyân fi‟t-Ta„bîri‟l-Kur‟ânî

Kitap, Sâmerrâî‟nin 2002 yılında Dubai Uluslararası Kuran-ı Kerim Ödülü etkinlikleri kapsamında yaptığı bir sunumdan oluĢmaktadır. Sâmerrâî bu sunumunda Kur‟ân anlatımının beyânî incelikleri; fiilin, müennes faille birlikte müennes veya müzekker olarak gelmesi; Kur‟ân-ı Kerîm‟de takdîm ve te‟hîr; Kur‟ân-ı Kerîm‟de mevsûfun veya –vav ile yapılan- matufun alması gereken harekedeki değiĢiklik

(kat„)459

konusu; Kur‟ân-ı Kerîm‟in harflerindeki hazif ve zikrin amaçları; mana yönünden Kur‟ân fâsılası; Kur‟ân-ı Kerîm‟de benzerlik ve farklılık konusu; Kur‟ân-ı Kerîm‟de anlam geniĢliği konularını incelemektedir.460

2.3.2. Dil ve Edebiyat Ġle Ġlgili Eserleri