AYM bir mahkeme kararından kaynaklanan hak ihlalini tespit etmesi durumunda ihlalin kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmuyorsa başvurucu lehine 6216 s. K. m. 50/2 uyarınca tazminata
679 Şahbaz, s. 117; Çelik, s. 212.
680 “Doktrinde Doğru, ihlal kararının doğrudan ilk derece mahkemesine değil de, ilk derece mahkemesi
kararını Anayasaya uygun hale getirmeyen üst/temyiz mahkemesine gönderilmesi gerektiğini ifade eder. Temyiz mercii gerekirse hangi nedenlerden dolayı yeniden yargılama yapılması gerektiğini belirten bir kararla dosyayı ilk derece mahkemesine göndermelidir.” Bkz: Doğru, bireysel başvuru rehberi, s. 94.
681 “Kararın bir örneğinin yargılamayı yapan İstanbul 10. Ağır Ceza Mahkemesine gönderilmesine” AYM,
B. No. 2013/9836, K. T: 11/12/2014.
147
hükmedebilecektir683. Mahkeme kararlarından kaynaklı ihlallerde hukuki yararın da
bulunması şartıyla, esas olan başvurucu hakkında yeniden yargılama yapılmasıdır. Ancak bazı ihlaller açısından artık o temel hakkın geri dönüşü mümkün olmadığından, başvurucuyu da tatmin etmek amacıyla tazminata hükmedilmektedir. Örneğin, tutukluluğun veya yargılamanın makul olmayan süredir devam etmesi, tutuklamanın orantılı olmaması, uzun gözaltı süresi bunlara örnek verilebilir684.
6216 s. K. m. 50/2’de her ne kadar tazminata hükmedilebilmesi için zarar şartının varlığından bahsedilmemiş olsa bile, gerek mezkûr kanun m. 47/3 gerekse İçtüzük m. 59/3-f uyarınca başvurucunun tazminat talebinde bulunması durumunda bunu ispatlayan belgeleri de dosyaya ekleme mecburiyeti esasen zarar şartının arandığını gösterir685.
Hukuk da zarar kavramının temelde maddi ve manevi zarar olmak üzere ikiye ayrıldığını görmekteyiz. Maddi zarar, kişinin malvarlığının rızası dışında azalmasıdır686.
Manevi zarar ise bir kimsenin kişilik haklarına müdahale dolayısıyla duyduğu cismani ve manevi acı veya elemden doğan kişilik değerinde meydana gelen azalmadır687. AYM de
temelde bu ayrımı nazara alarak başvurucular lehine maddi ve/veya manevi zarar hükmetme cihetine gitmektedir.
Doktrinde AYM’nin tazminat prensiplerinin belirsiz ve cimri bir yaklaşım688
içinde bulunduğu ifade edilmiştir.
AYM maddi tazminat talebinde bulunan başvurucuların taleplerinin olumlu yönde karşılık bulması için, başvurucunun uğradığını iddia ettiği maddi zararla ilgili olarak belge sunmasını istemektedir. Mahkemenin uygulamalarına baktığımızda, genel nitelikte belge sunulmadan maddi tazmin taleplerine red cevabı verildiği görülecektir. Mahkeme makul sürede yargılanma hakkının ihlali iddiasıyla önüne gelen başvurularda
683 Şirin, bireysel başvuru, s. 264. 684 Özbey, bireysel başvuru hakkı, s. 351. 685 Doğru, bireysel başvuru rehberi, s. 92.
686 Kemal Oğuzman/ Turgut Öz, Borçlar hukuku genel hükümler, C. 1, 12. Baskı, İstanbul 2014, s. 395;
Fikret eren, borçlar hukuku genel hükümler, 17. Bası, ankara 2014, s. 521.
687 Eren, s. 521-526.
148
maddi tazminat taleplerini uygun illiyet bağı bulunmadığı gerekçesiyle reddetmekte689,
manevi tazminat taleplerini ise ihlalin yalnızca tespitle giderilemeyeceği gerekçesiyle kabul etmektedir690.
AYM ihlal kararı verdiği bazı başvurular bakımından başvurucunun manevi tazminat talebi bulunmadığı için tazminata hükmetmemektedir691. Doktrinde, 6216 s. K.
m. 50/2’de “… tazminata hükmedebilir” ifadesinin kullanılmış olmasının talep aranmaksızın başvurucu lehine tazminata hükmedilebileceği hatta hükmedilmesi gerektiği anlamına geldiği belirtilmektedir692. AYM, başvurucu talep etse bile tazminata
karar vermeme imkânına sahipse aynı şekilde başvurucu talep etmese bile ihlalin önlenmesi ve başvurucunun kısmen de olsa tatmin edilmesi adına kendiliğinden tazminata karar verebilmesi gerekir693. Ayrıca zikredilen kanunun gerekçesinde de bu husus “..öte yandan, başvuranın temel bir hakkının ihlâl edilmesi sonucunda maddi ya da manevi zarara uğradığı tespit edilirse, Bölümlerce zararın tazminine resen karar verilebileceği gibi..” ifadesi kullanılmak suretiyle belirtilmiştir. Bu yüzden kanaatimce, talep olmasa dahi AYM’nin, eğer şartları sağlanmışsa manevi tazminata hükmedebiliyor olması hak arama özgürlüğü bakımından daha efdaldir.
AYM, başvurucuların makul sürede yargılanma haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle yaptıkları bireysel başvuruları karara bağlarken, başvurucunun sadece
689“ Başvurucunun yayınladığı haber nedeniyle yaklaşık altı yıl yargılandığı ve halen kovuşturma tehdidinin
devam ettiği nazara alındığında, yalnızca ihlal tespitiyle giderilemeyecek olan manevi zararı karşılığında başvurucuya takdiren net 8.000,00 TL manevi tazminat ödenmesine karar verilmesi gerekir. Başvurucu tarafından maddi tazminat talebinde bulunulmuş olmakla beraber, tespit edilen ihlal ile iddia edilen maddi zarar arasında illiyet bağı bulunmadığı anlaşıldığından, başvurucunun maddi tazminat taleplerinin reddine karar verilmesi gerekir. Başvurucuya net 8.000,00
TL manevi TAZMİNAT ÖDENMESİNE, başvurucunun tazminata ilişkin diğer
taleplerinin REDDİNE” AYM, B. No.: 2013/724, K. T.: 25/6/2015
690 “Başvurucunun tarafı olduğu uyuşmazlığa ilişkin yaklaşık on bir yıl sekiz aylık yargılama süresi
nazara alındığında, başvurucunun yargılama faaliyetinin uzunluğu sebebiyle, yalnızca ihlal tespitiyle giderilemeyecek olan manevi zararları karşılığında başvurucuya takdiren 15.150,00 TL manevi tazminat ödenmesine karar verilmesi gerekir.” AYM, B. No: 2013/5718, K. T: 20/3/2014
691 “Tutukluluk süresinin makul olmadığına ilişkin iddiası yönünden Anayasa'nın 19. maddesinin yedinci
fıkrasının İHLAL EDİLDİĞİNE, Başvurucu, herhangi bir tazminat talebinde bulunmadığından reddine..” AYM, B. No: 2013/5885 K.T. 25/6/2015; AYM, B. No: 2015/18567 K. T.: 25/2/2016;
AYM, B. No. 2014/1605 K. T.8/9/2014.
692 Çelik, s. 214. 693 Çelik, s. 214.
149
maddi tazmin talebinde bulunup, manevi tazmin talebinde bulunmaması durumunda, maddi tazminat talebini illiyet bağı olmadığı için reddetmekte, manevi tazminata ise başvurucu talebi olmadığı için hükmetmemektedir694.
AYM isabetli olarak, ihlal tespit ettiği bireysel başvuru dosyalarında bazı durumlarda hem yeniden yargılama yapılmak üzere dosyanın ilgili mahkemeye gönderilmesine hem de başvurucu lehine tazminata hükmetmektedir695.