5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun sistematiği ele alındığında kanun yolları açısından ikili bir ayrım yapıldığını görmekteyiz512.
Olağan kanun yolları itiraz, istinaf ve temyiz; olağanüstü kanun yolları ise Cumhuriyet Başsavcısının İtirazı, kanun yararına bozma ve yargılamanın yenilenmesidir. Olağan kanun yolları kesin olmayan kararlara karşı gidilebilen bir yol iken, kesin veya kesinleşmiş kararlara karşı gidilebilen kanun yolları ise olağanüstü kanun yollarıdır513.
AYM, doktrinde yapılan bu ayrımı benimseyerek olağanüstü kanun yolları olan Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının itirazı, kanun yararına bozma ve yargılamanın yenilenmesi yollarını tüketilmesi gereken kanun yolları olarak görmemektedir514.
20 Temmuz 2016 tarihinden itibaren fiili olarak Bölge adliye mahkemeleri ve istinaf kanun yolunun da hukuk sistemimizde yer aldığını düşündüğümüzde ceza muhakemesi safhasında ne zaman kanun yollarının tüketilmiş olacağı sorunsalını açıklamaya çalışacağız.
5271 sayılı CMK’da düzenlenen olağan kanun yollarının itiraz, istinaf ve temyiz olduğunu yukarıda belirtmiştik. İtiraz kanun yolu CMK’nın 267515 vd. maddelerinde
ihdas edilmiştir. İtiraz incelemesi yapan merci, CMK’nın 271 inci maddesine göre ya itirazı reddeder, ya da itirazı kabul edip aynı zamanda itiraz konusu hakkında da karar verir. CMK’nın 271 inci maddesi gereğince itiraz sonucu verilen kararlar kesin nitelikte olduğuna göre, olağan kanun yolları tükenmiş sayılacak ve bu karar üzerine bireysel başvuru yoluna gidilebilecektir516.
512 Gökcen/ Balcı/ Alşahin/ Çakır, ceza muhakemesi II, s. 390.
513 Öztürk/ Tezcan/ Erdem/ Gezer/ Kırıt/ Özaydın/ Akcan/ Tütüncü, s. 666; Centel/ Zafer, s. 753. 514 Şirin, bireysel başvuru, s. 98.
515 Hâkim kararları ile kanunun gösterdiği hâllerde, mahkeme kararlarına karşı itiraz yoluna gidilebilir. 516 “…Tutukluluğun devamına yapılan itiraza İstanbul 9. Sulh ceza hâkimliğince geri çevrilmiştir.
Tutuklama tedbiri nedeniyle ifade ve basın özgürlüklerinin ihlal edildiği iddialarının incelenebilmesi için devam eden yargılama sürecinin tamamlanması gerekmemektedir. Başvurucuların, iddialarına temel teşkil eden tutuklama tedbirine karşı itiraz yoluna başvurarak başvuru yollarını tükettikleri ise açıktır.” AYM, B. No: 2015/18567, K.T. 25/02/2016.
103
İstinaf kanun yolu 5271 sayılı CMK’da düzenlenmek suretiyle ceza yargılamaları sisteminde yerini almış ancak fiili olarak uygulaması 20 Temmuz 2016 tarihine kadar ertelenmişti. Bugün itibariyle istinaf yargılaması yapan mahkemeler hali hazırda faaliyettedir. İstinaf, ilk derece mahkemeleri tarafından verilen son kararlara karşı gidilen ve kararın hem maddi hem de hukuki açıdan bir üst mahkeme tarafından incelenmesini sağlayan bir denetim muhakemesi yoludur517. Bölge adliye mahkemesi
yaptığı değerlendirme sonucunda, ilk derece mahkemesinin kararında, CMK’nın 289 uncu maddesinde belirtilen hukuka aykırılık nedenlerinden birisinin bulunduğunu tespit ederse bu kararı bozar, bozulan kararı yeniden incelemek üzere aynı veya aynı yargı çevresinde uygun göreceği farklı bir ilk derece mahkemesine gönderir518. Bu halde
verilen karar kesin olmadığına ve olağan kanun yolları tükenmediğine göre bireysel başvuru yoluna gidilemeyecektir.
Bölge adliye mahkemesi yaptığı inceleme sonucunda istinaf başvurusunu esastan reddedebilir ya da, ilk derece mahkemesinin verdiği kararı kaldırarak yeniden hüküm kurabilir. Bu gibi durumlarda, CMK’nın 284 üncü maddesi gereğince, kural olarak bölge adliye mahkemesi kararları kesindir ancak itiraz ve temyize ilişkin hükümler saklıdır. Bölge adliye mahkemesince verildiği anda kesin olan kararlar aleyhine, olağan kanun yolları tüketildiği için, bireysel başvuru yapılabilir. Bölge adliye mahkemesince verilen ve CMK’nın 286. Maddesinin 2. Fıkrası kapsamında yer almayan kararlar için temyiz yolu açık olduğundan henüz buna müracaat etmeden bireysel başvuru yoluna gidilemez.
CMK’nın 286. maddesinin 2. fıkrasında yer alan kararlar aleyhine herhangi bir kanun yoluna müracaat edilemez519. Verilen bu kararlarla ilgili olağan hukuk yolları
tüketilmiş sayılacağından artık Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu gündeme gelebilecektir520. Ancak, bölge adliye mahkemesinin temyize tabi kararları aleyhine
517 Öztürk/ Tezcan/ Erdem/ Gezer/ Kırıt/ Özaydın/ Akcan/ Tütüncü, s .675. 518 Gökcen/ Balcı/ Alşahin/ Çakır, ceza muhakemesi II, s. 411.
519 Bu kararlar aleyhine olağanüstü kanun yollarına, şartları oluştuğu takdirde başvurulabilir. Bkz: Gökcen/
Balcı/Alşahin/ Çakır, ceza muhakemesi II, s. 415; Centel/Zafer, s. 820.
104
bireysel başvuru yoluna gidilemeyecektir. Çünkü henüz olağan kanun yolları tüketilmiş değildir.
Ceza muhakemesi bağlamında tüketilmesi gereken bir diğer olağan kanun yolu da temyizdir. Temyiz, hatalı ya da kanuna aykırı biçimde ortaya çıkmış kararların düzeltilmesini amaçlayan olağan bir kanun yoludur521. Bölge adliye mahkemesince
verilen ve temyiz incelemesine tabi olan kararlarla ilgili temyiz istemi hakkında Yargıtay merciince “esastan red” kararı verilince, istinaf mahkemesinin verdiği karar kesinleşmiş olacak ve olağan kanun yolları da tükenmiş bulunacağından verilen hüküm aleyhine bireysel başvuru yoluna gidilebilir522.
Yargıtay CMK’nın 303 üncü maddesinde gösterilen hallerde, doğrudan işin esasına girip, hükümdeki hukuka aykırılıkları giderebilir. Bu kapsamda;
“Olayın daha ziyade aydınlanması gerekmeden beraate veya davanın düşmesine ya da alt ve üst sınırı olmayan sabit bir cezaya hükmolunması gerekirse
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının iddiasına uygun olarak sanığa kanunda yazılı cezanın en alt derecesini uygulamayı uygun görürse. Mahkemece sabit görülen suçun unsurları, niteliği ve cezası hükümde
doğru gösterilmiş olduğu hâlde sadece kanunun madde numarası yanlış yazılmış ise.
Hükümden sonra yürürlüğe giren kanun, suçun cezasını azaltmış ve mahkemece sanığa verilecek cezanın belirlenmesinde artırma sebebi kabul edilmemiş veya yeni bir kanun ile fiil suç olmaktan çıkarılmış ise birinci hâlde daha az bir cezanın hükmolunması ve ikinci hâlde hiç ceza hükmolunmaması gerekirse.
Sanığın açıkça saptanmış olan doğum ve suç tarihlerine göre verilecek cezanın belirlenmesinde gerekli indirim yapılmamış veya yanlış indirim yapılmış ise
521 Gökcen/ Balcı/ Alşahin/ Çakır, ceza muhakemesi II, s. 415. 522 Özkan, s. 38.
105
Artırma veya indirim sonucunda verilecek ceza süresi veya miktarının belirlenmesinde maddî hata yapılmış ise.
Türk Ceza Kanununun 61 inci maddesindeki sıralamanın gözetilmemesi yüzünden eksik veya fazla ceza verilmiş ise.
Harçlar Kanunu ile yargılama giderlerine ilişkin hükümlere ve Avukatlık Kanununa göre düzenlenen ücret tarifesine aykırılık mevcutsa”; doğrudan davanın esasına girip hükmedebileceği gibi, hükümdeki hukuka aykırılıkları da giderebilir. Bu durumda, Yargıtay’ın verdiği karar kesin hüküm halini aldığından bireysel başvuru konusu yapılabilir523.
Yargıtay verilen hükmü hukuka aykırı bulursa bozma kararı verip dosyayı, hükmü bozulan bölge adliye mahkemesine ya da diğer bir bölge adliye mahkemesine gönderir(CMK m. 304/2). Bu takdirde, henüz karar kesinleşmediği için iç hukuk yollarının tüketildiği söylenemez. Bundan dolayı, bireysel başvuru yoluna gidilemez.
Anayasa Mahkemesi, önüne gelen bir bireysel başvuru incelemesi524 sonucunda, Yargıtay Hukuk ve Ceza Genel Kurullarınca verilen kararlara yönelik ısrar yetkisi olmayan mercilerin verdikleri bozmaya uyma kararlarına karşı başvurucuların tekrar temyiz yoluna müracaat etme yükümlülüğünün olmadığına hükmetmiştir. Yani, ilk derece mahkemesinin verdiği bozmaya uyma kararına yönelik kanunen temyiz yolu açık olsa bile, Anayasa Mahkemesi başvurucunun olağan kanun yollarını tüketmemiş olduğu gerekçesiyle başvurusunu reddetmemektedir. Anayasa Mahkemesinin bu kararını hak arama özgürlüğünün genişletilmesi açısından isabetli bulmaktayız.
Bireysel başvuruda bulunabilmek için olağanüstü kanun yollarının da tüketilmiş olması şartının gerekli olmadığına yukarıda değinmiştik. Burada, Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapıldıktan sonra bir de aynı uyuşmazlıkla ilgili olağanüstü kanun yoluna başvurulursa ne olacaktır sorunu karşımıza çıkar. Anayasa Mahkemesi olağanüstü kanun yoluna başvurulması durumunda ilgili merciin ihlal iddiasını ortadan kaldırma
523 Özkan, s. 39.
106
ihtimalini göz önünde bulundurarak, olağanüstü kanun yoluna başvuru sonucunu beklemekte dosyayı buna göre karara bağlamaktadır525.
D. İstisnalar: Olağan Kanun Yollarının Tüketilmesine Gerek Bulunmayan