İhlal Bir Mahkeme Kararından Kaynaklanmamışsa

Bireyin bir temel hakkının ihlali mahkeme kararından değil de kamu gücünün işlem, ihmal veya eyleminden kaynaklanıyorsa 6216 s. K. m. 50/1 gereğince, Mahkeme ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedecektir. Bu hükmün muhatabı ihlali nitelikteki işlemi gerçekleştiren kamu mercii veya makamlarıdır638_.

6216 s. K. m. 50/1 de geçen, mahkemenin ihlale karar vermesi halinde “yapılması gerekenlere hükmetmesi” ibaresi hükmün lafzı dikkate alındığında oldukça geniş kapsamlı gözükmektedir639_{. Yapılması gerekenler, ihlale konu eylemin niteliğine}

göre farklılık gösterebilir. Zikri geçen ibare, bir temel hakkı ihlal eden eylemin veya işlemin geri alınması, ihlalin sona erdirilmesi ve bu hakkı başvuru sahibinin kullanabilmesinin sağlanması anlamına gelebileceği gibi, eğer bu hak artık kullanılamayacak durumda ise başvurucunun zararının tazmin edilmesi manasına da gelebilir640.

Nitekim mahkeme, ceza infaz kurumunda hükümlü bulunan yakınlarının görevlilerin ihmali sonucu hayatını kaybettiğini, olay hakkında etkili bir soruşturma yürütülmeyerek kovuşturmaya yer olmadığına karar verildiğini bu nedenle yaşam

636 _{Ural, s. 295; Çelik, s. 201.} 637 _{Ural, s. 296.}

638 _{Ural, s. 296.}

639 _{Şirin, bireysel başvuru, s. 260.}

138

hakkının ve işkence ve kötü muamelede bulunma yasağının ihlal edildiğine ilişkin bir başvuruda, öncelikle Anayasa’nın 17’nci maddesinin ihlal edildiğini tespit etmiş ayrıca ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için dosyanın ilgili Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilmesine karar vermiştir641_.

Mahkeme, makul sürede yargılanma haklarının dolayısıyla adil yargılanma haklarının ihlal edildiği talebi ile önüne gelen bireysel başvurularda ihlal tespitinde bulunmuşsa, hukuka ve adalete olan güvenin daha fazla sarsılmaması adına yargılamanın en kısa sürede sonuçlandırılmasını sağlamak amacıyla ilgili ihlal kararının bir örneğini olaya bakan esas mahkemesine göndermektedir642_.

İhlal edilen hak eğer kullanılamayacak durumda ise, başvurucunun uğradığı zararın giderilmesi de “yapılması gerekenlere hükmedilmesi” bağlamındadır. Örneğin makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği kanaatinde ise Mahkeme’nin yargılamanın hızlandırılmasına yönelik önlemleri alabileceği ifade edilmektedir643_.

Bunun yanı sıra mahkemenin manevi tazminata da hükmettiği gözlenmektedir644_.

641 _{“ Başvurucular, ceza infaz kurumunda hükümlü olarak bulunan yakınlarının görevlilerin ihmali sonucu}

hayatını kaybettiğini, olay hakkında etkin bir soruşturma yürütülmeyerek kovuşturmaya yer olmadığına karar verildiğini, müteveffaya infaz koruma memurları tarafından kötü muamelede bulunulduğunu belirterek; yaşam hakkının, adil yargılama hakkının, etkili başvuru hakkının ve kötü muamele ve işkence yasağının ihlal edildiğini ileri sürmüşlerdir. Mevcut başvuruda yaşamı koruma ve etkili bir soruşturma yürütülmesi yükümlülükleri yönlerinden Anayasa'nın 17. maddesinin ihlal edildiği tespit edilmiş olmakla, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için dosyanın ilgili Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilmesine karar verilmesi gerekir.” AYM, B. No: 2013/6979, K. T.: 20/5/2015.

642 _{“Başvuruya konu yargılamanın on yılı aşkın süredir devam ettiği ve bu hususun makul sürede}

yargılanma hakkını ihlal ettiği gözetilerek anayasal bir hakkın ihlal edildiği açık olan bir yargılama dosyasında hukuka, adalete ve mahkemeye güven ilkesinin gördüğü zararın devam etmesinin önlenmesi amacıyla yargılamanın mümkün olan en kısa sürede sonuçlandırılmasını teminen kararın bir örneğinin ilgili Mahkemesine gönderilmesine karar verilmesi gerekir.” AYM, B. No.: 2014/4531, K. T.17/3/2016; AYM, B. No.17/3/2016, K.T. 2013/9884.

643 _{“Başvuruya konu yargılamanın yaklaşık dokuz yıldır devam ettiği ve bu hususun makul sürede}

yargılanma hakkını ihlal ettiği gözetilerek anayasal bir hakkın ihlal edildiği açık olan bir yargılama dosyasında; hukuka, adalete ve mahkemeye güven ilkesinin gördüğü zararın devam etmesinin önlenmesi amacıyla yargılamanın mümkün olan en kısa sürede sonuçlandırılmasını teminen, kararın bir örneğinin ilgili mahkemeye gönderilmesine karar verilmesi gerekir.” AYM, B. No: 2014/17566

K. T: 8/9/2015

644 _{“Başvurucunun tarafı olduğu uyuşmazlığa ilişkin yaklaşık dokuz yıldır devam eden yargılama süresi}

nazara alındığında yargılama faaliyetinin uzunluğu sebebiyle, yalnızca ihlal tespitiyle giderilemeyecek olan manevi zararları karşılığında başvurucuya net 6.650,00 TL manevi tazminat ödenmesine karar verilmesi gerekir.” AYM, B. No: 2014/17566 K. T.: 8/9/2015

139

Mahkeme, twitter.com isimli siteye erişimin Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı (TİB) işlemince engellenmesi üzerine Anayasa’nın 26, 27, 40 ve 67’nci maddelerinin ihlal edildiği iddiası ile önüne gelen bireysel başvuruda, başvuru sahiplerinin ifade özgürlüklerinin ihlal edildiğini tespit etmiş ayrıca yapılması gerekenlere hükmetme kapsamında, ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması amacıyla verdiği kararın bir örneğinin “Bilgi Teknolojileri Kurumu, TİB ve Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığına” gönderilmesine karar vermiştir645_.

Mahkeme kendisine yönelik 25/7/2017 tarihli, emeklilik ikramiyesinin güncellenerek ödenmesine ilişkin yargı kararının uygulanmaması nedeniyle mülkiyet ve adil yargılanma haklarının ihlal edildiğine ilişkin bireysel başvuruda, başvurucunun mülkiyet hakkının ihlal edildiğine karar vermiş, mülkiyet hakkı kapsamında değerlendirilen alacağının miktarını da hesaplamak suretiyle bunun tazminat şeklinde ödenmesine karar vermiştir646_.

Anayasa Mahkemesi ihlal kararı vermesi durumunda her ne kadar yapılması gerekenlere hükmetme yetkisini haiz olsa bile bu yetki 6216 s. K. m. 50/1 uyarınca esasen iki yönden sınırlamaya tabidir. Sınırlamalardan ilki, mahkemenin yargı yetkisinin yalnızca kamu gücü işlem ve eylemlerinin hukukilik denetimi ile sınırlı olup yerindelik denetimine varmaması gerekliliğidir. Yerindelik denetimi ile kast edilen, idarenin takdir yetkisine sahip olduğu bir alanda verdiği kararın hukuki olarak incelemeye tabi tutulmaksızın, ekonomik, sosyal açılardan ve kamu yararı bakımından halin gerektirdiği şartlara uygun olup olmadığını ifade eder647_{. Yargı mercilerinin yerindelik denetimi}

yapma yasağı aynı zamanda Anayasal bir ilkedir (m. 125/4). Mahkeme’nin tabi olduğu ikinci sınırlama ise, yapılması gerekenlere hükmederken idari eylem ve işlem niteliğinde karar verememesidir. Bu zorunluluk da aslında kuvvetler ayrılığı ilkesinin mutlak bir gereğidir648_.

645 _{AYM, B. No: 2012/848, K. T. 17/07/2014.} 646 _{AYM, B. No: 2014/ 7621, K. T. 25/7/2017.}

647 _{Tekin Akıllıoğlu, Yönetsel Yargı ve Denetimin Etkinliği, Amme İdaresi Dergisi, c.n.y, s. 8.}

648 _{Bazen, hukuka uygunluk denetimi ile yerindelik denetiminin sınırları kesin ölçütlerle birbirinden}

ayrılmıyor olabilir. Hukuka uygunluk denetiminin yapılması, yerindelik denetiminin de yapılmasını gerekli kılabilir. Nitekim idari işlemin sebep ve maksat unsurlarının denetimi, bu iki denetim arasındaki

140