Tasarruf Açığı Nedir?

Tasarruf açığını öncelikle özdeşlikler yardımıyla ifade edecek olursak; (S - I) + (T - G) = (X - M) şeklinde gösterilebilir.

Bu denklemde; S özel kesim tasarrufları, I yatırımları, T kamu gelirlerini, G kamu harcamalarını, X ihracatı, T ithalatı ifade etmektedir.

Bu denklemde (S – I) tasarruf açığını, (T - G) bütçe açığını, (X - M) ise dış ticaret açığını göstermektedir. Buradan hareketle (S - I) ve (T - G) iç dengeyi, (X - M) dış dengeyi ifade etmektedir. Bu denklemden yola çıkılarak bütçe açığının olmadığı bir ekonomide dış ticaret açığı ve tasarruf açığı birbirine eşit durumda olacaktır. Diğer bir deyişle dış ticaret açığı; yurtiçi tasarrufların yurtiçi yatırımları karşılamamasından dolayı kullanılan yabancı tasarrufları ifade etmektedir. Cari açık problemi yaşayan gelişmekte olan ülkeler bu nedenle kalkınmak için yabancı tasarruflara ihtiyaç duymaktadırlar (SDE, 2012).

Tasarruf açığını ve nasıl oluştuğunu daha açık bir şekilde ifade etmek için özdeşlikler yardımıyla ele aldığımızda toplam gayrisafi yurtiçi tasarruflar;

Makro bazlı kesimler olarak ele alırsak, hane halkı (kişisel) tasarruflar (Sh), şirket tasarrufları (Sc) ve kamu kesimi tasarruflarının (Sg) toplanmasıyla oluşur. Sy = Sh + Sc + Sg

Bu özdeşlikten özel ve kamu tasarruflarını kategorize edecek olursak, şirket tasarrufları (Sc)ve hane halkı tasarrufları (Sh) toplamı özel kesim tasarruflarını, (Sg) ise kamu kesimi tasarruflarını ifade etmektedir. Bu tasarruf kalemlerinin alt kalemlerine değinmek tasarrufların kompozisyonunu anlamamız açısından daha açıklayıcı olacaktır. Kamu tasarruflarını ele alırsak kamu harcanabilir gelirden cari (tüketim) harcamalarını çıkardığımızda kamu tasarruflarına ulaşmış oluruz. Burada değinilmesi gereken bir konu olarak tasarruf kalemleri arasındaki transferlerin etkisinden bahsedecek olursak, kamu kesiminden hane halkına ve şirketlere yapılan transferler kamu kesiminin tasarruflarını düşürecektir. Diğer yandan hane halkı tasarrufları hane halkının harcanabilir gelirinden tüketim harcamalarının çıkarılmasıyla elde edildiği için yapılan transferlerle hane halkının gelirinin arttığını göz önünde bulundurursak hane halkının tasarrufları harcama eğilimleri sabit varsayıldığında hane halkı tasarrufları artmış olacaktır. Şirket tasarrufları ise dağıtılmayan vergi sonrası karlarından oluşmaktadır. Yurtiçi tasarrufların ödemeler bilançosuyla ilişkisi açıklanacak olursa, özel tüketim harcamaları Cp, özel yatırım harcaması Ip, kamu cari (tüketim) harcaması Cg, kamu yatırım harcaması Ig, ödemeler bilançosunun cari dengesi ise CA ve dönem ise t ile temsil edilirse yurtiçi tasarrufların ödemeler bilançosunun cari dengesi (CA) ile ilişkisi şu şekilde olacaktır; CAt = GSMHt – Cpt – Ipt – Cgt – Igt

= (GSMHt – Cpt – Cgt) – Ipt – Igt = Syt – Ipt – Igt

= Spt + Sgt – Ipt – Igt = (Spt – Ipt) + (Sgt – Igt)

(Spt – Ipt) özel tasarruf dengesini, (Sgt – Igt) kamu tasarruf dengesini göstermektedir. Cari denge ise özel kesim ve kamu kesimi tasarruf dengelerinin toplamından oluşmaktadır. Bu özdeşlikte toplam yatırımlar ise It = Ipt + Igt olduğu için cari açık ekonomideki tasarruf açığına eşit olacaktır; (CAt = Syt – It) bu durumda ekonomideki tasarruf açığı dış tasarruflarla kapatılmak zorundadır ve cari denge dış tasarruflarla (Sf) aynı olacaktır; CAt = – Sf = Syt – It (Uygur, 2012: 4-5).

Dış denge olarak kabul edilen dış ticaret açığını iç denge kalemleri olan bütçe açığı ve tasarruf açığı üzerinden Keynesyen analizde değerlendirildiğinde, sermaye hareketlerinin serbest olduğu ve döviz kurunun esnek olması durumunda kamu harcamaları artırıldığında ulusal tasarruflarda azalma meydana gelecektir. Ulusal tasarruflardaki azalma ise faiz oranlarını artıracağından ekonomiye sermaye girişi olacaktır. Ekonomiye sermaye girişi olması yerli parayı değerlendirerek ihracat gelirlerini azaltacaktır. Sonuç olarak bütçe açığı dış ticaret açığına sebep olmuştur (Ay vd., 2004: 76).

Burada değinilmesi gereken bir başka nokta ise cari denge ve net dış varlıklar (Bf) ilişkisidir. Net dış varlıkların kapsamına bakacak olursak portföy yatırımlarının ve tahvil, bono, krediler, hisse senetleri ve net doğrudan yabancı yatırımlar gibi dış borçlanma araçlarını kapsamaktadır.

Belli bir dönemin cari dengesi o dönemin net dış varlıklarındaki değişimine eşittir.

CAt = – Sf = ΔBft = Bft – Bft– 1,

Bu özdeşliği açıklayacak olursak eğer ekonomide cari açık varsa cari denge negatif durumdadır ve dolayısıyla net dış varlıklardaki değişim de (ΔBft) negatiftir ve net dış varlıkların da düştüğünü göstermektedir. Bu durum daha açık bir dille ifade edilirse cari açık dış piyasalardan gelen portföy yatırımlarıyla ve dış kredilerle finanse edilirse net dış varlıklardaki azalma net dış borçlanmayla eşit olacaktır. Cari açığın diğer bir finansman şekli olan birleşmeler ve satın almalar biçimindeki doğrudan yabancı yatırımlarla finanse edilirse dış borçlanma bu durumda olmayacak ve net dış varlıklardaki azalma ise yerleşiklerden yabancılara toprak, bina, makine- teçhizat gibi varlıkların satışı yoluyla olmaktadır. Cari açığın bir başka şekli açığın

tamamı yeni yabancı yatırımlarla finanse edildiğinde ise net dış varlıklardaki azalma yabancı varlıkların artışıyla olmaktadır (Uygur, 2012: 4-5).

Açık ekonomi modeli ve kapalı ekonomi modeli üzerinden yola çıkarak tasarruf açığını ifade edecek olursak, açık ekonomi modelinde yurtiçi tasarruflar kamu sektörü ve özel sektörün tasarruflarının toplamından oluşmaktadır. Kapalı ekonomide tasarruflar ise yatırımlara eşit olmakta diğer bir deyişle tasarrufların hepsi yatırımlara gitmektedir. Açık ekonomi modelinde ise dış ticaret modele dahil olmaktadır. Açık ekonomi modelinde (X -M) dış ticaret dengesini, (S - I) tasarruf dengesini, (T - G) ise bütçe dengesini vermektedir. (X - M) = (S - I) + (T - G) özdeşliği ise açık ekonomide denge durumunu ifade etmektedir. Eşitliğin sol tarafı dış ticaret dengesini buna hizmet gelirleri, yatırım net faktör gelirleri ve cari transferler de eklenirse cari dengeye ulaşılmış olacaktır. Eşitliğin sağ tarafı ise özel kesimin tasarruf yatırım dengesi ve kamu kesimi dengesinden oluşmaktadır. Cari dengede bir açık olması durumunda kısaca ifade edilecek olursa ülkenin dış alemden elde ettiği gelirin dış aleme harcadığı kaynaklardan az olduğu anlamına gelmektedir. Bu durum ise genellikle tasarruf açığı, dış kaynaklı büyüme ve yerli parada meydana gelen aşırı değerlenmeden kaynaklanmaktadır (Tülümce, 2013: 99-100).

1.4.2. Makroekonomik Hesaplamalar Sistemi ve Ekonominin Genel Dengesi