Uluslararası boyutta, eşyaların sistematik ve yeknesak bir biçimde sınıflandırılabilmesi için bölüm, fasıl ve alt fasıl notları ile AS’nin yorumuna ilişkin genel kurallara ihtiyaç duyulmuştur. Bölüm, fasıl ve alt fasıl notları ile AS yorumuna ilişkin genel kurallara ilaveten “sınıflandırma görüşleri” ile “açıklayıcı notlar” da önem arz etmektedir204.
196 ÖZGÜR, İzahname, s. 8-9. 197 AKÇA, s. 17. 198 AKÇA, s. 27. 199 ARZOVA, s. 116. 200
SEAL, s. I/3; AKÇA, s. 23-24.
201
AKÇA, s. 27-28.
202
Gümrük Yönetmeliğinin 32/c düzenlemesine göre bölüm notu, “Türk Gümrük Tarife Cetvelinde
bölümlerle ilgili olarak bölüm başlıklarından sonra yer alan, bölümde geçen bazı tabirlerin ne anlama geldiği, ilgili bölümde bir eşyaya yapılan bir atfın hangi tür eşyayı kapsadığı, hangi eşyanın sadece ilgili bölümde yer alabileceği ve bu eşyanın bu bölümde yer alabilmesi için hangi şartların gerektiği, hangi eşyanın o bölüme dahil olmadığı hakkında bilgi veren açıklamalar...” olarak tanımlanmıştır. Yine
aynı Yönetmeliğin 32/f maddesine göre fasıl notu “Türk Gümrük Tarife Cetvelinde fasıl başlıklarından
sonra gelmek üzere, fasıllarla ilgili yapılan açıklamaların yer aldığı kayıtlar...”dır.
203
AKÇA, s. 31.
204
66
Bölüm ve fasıl notları, Anlaşma tarafları için bağlayıcıdır. Pozisyon ve alt pozisyonlar ile hukuken aynı ağırlığa sahiptir. Bu notlar pozisyon ve alt pozisyonların sınırlarını ve kapsamını belirler205.
“Uyumu Sağlanmış (Armonize) Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi Hakkında Uluslararası Sözleşme”ye taraf olan ülkelerin temsilcilerinden Armonize Sistem Komitesi oluşturulmuş olup, bu Komite yorumda birliği sağlamak için AS’nin resmi yorumunu yapmaktadır206. Armonize Sistem Komitesi esas itibariyle, Anlaşmanın taraflarından oluşmakla beraber, bu komiteye Anlaşmaya taraf olmamakla birlikte DTÖ’ye üyesi olan devlet ya da birliklerin temsilcileri de katılabilir ancak oy hakkı sadece Anlaşmaya taraf olan devlet ya da kurumların temsilcilerine aittir207.
Armonize Sistem Komitesi iki farklı kapsam ve içerikte karar alabilmektedir. Bu kararlar şunlardır208:
1-) Sözleşmenin 16. maddesi çerçevesince, nomanklatörde değişiklik yapan kararlar, 2-) Sözleşmenin 8. maddesi çerçevesince;
a-) Sözleşmenin icrasına ve yorumuna ilişkin kararlar,
b-) Açıklayıcı Notlar ve Sınıflandırma Görüşlerinden oluşan sınıflandırma kararları.
Açıklayıcı Notlar, DGÖ’nün AS’ye ilişkin resmi yorumlarıdır ve DGÖ tarafından periyodik olarak değiştirilebilmektedirler. Açıklayıcı Notlar genellikle dört basamaklı pozisyonlara ilişkin olmakla beraber bazen altı basamaklı alt pozisyonlara ilişkin de olabilir. Açıklayıcı Notlar, Anlaşma tarafları açısından hukuken bağlayıcı değildir. Ancak bazı ülkeler bu Açıklayıcı Notları kendi iç hukuklarında bağlayıcı kabul etmektedirler209.
Sınıflandırma Görüşleriyse, DGÖ nezdindeki AS Komitesinin AS’nin uygulanmasına ilişkin ortaya çıkan problemlere veya gümrük idareleri arasında baş gösteren sorunlara ilişkin olarak aldığı kararlardan meydana gelir210.
205
SEAL, s. II/3.
206
BOSSCHE/ZDOUC, s. 455-456; SEAL, s. I/4-5.
207
SEAL, s. I/5.
208
ŞAHİN Mustafa, “DGÖ Sınıflandırma Kararları ve Ulusal Mevzuatımız”, Gümrükte Uzman Görüş, S. 24, 2010, s. 61-65; BOSSCHE/ZDOUC, s. 455-456; “Harmonized System-General Information”, http://ec.europa.eu/taxation_customs/customs/customs_duties/tariff_aspects/harmonised_system/index_ en.htm (10.06.2016). 209 SEAL, s. I/4. 210 SEAL, s. I/5.
67
Bu kararlardan Sınıflandırma Kararları, gümrük tebliği ile iç hukukumuza sokulmakta; Sınıflandırma Görüşleri Kompendiyumu Değişiklikleri ise Bakanlar Kurulu Kararı şeklinde iç hukuka eklenmekte ve Resmi Gazetede ilan edilmektedir211.
Sözleşmeye taraf olan ülkeler, yukarıda zikredilen kararlara karşı çekince koyabilirler. Sözleşmenin 16. maddesi çerçevesince alınan ve sözleşmede nomanklatör değişikliği yapan kararlara karşı çekince koyulması alınan kararı geçersiz kılar. Sözleşmenin 8. maddesi çerçevesince alınan kararlara karşı çekince konulursa, bu çekincenin etkisi sınırlıdır ve 8. maddeye göre alınan kararın bir sonraki Komite toplantısında yeniden görüşülmesini sağlar. Bunun ötesinde alınan kararı geçersiz kılmak gibi bir etkisi yoktur212.
Türk Gümrük Giriş Tarife Cetvelinin doğru olarak uygulanabilmesi için bir kısım yorum kurallarına ihtiyaç duyulmuştur. Bu ihtiyacı karşılamak üzere altı adet genel yorum kuralı belirlenmiştir. İlk beş kural dört basamaklı kodlarla ilgilidir. Yani tarife pozisyonunun yorumlanmasını düzenler. Buna karşılık altıncı genel yorum kuralı, altı basamaklı tarife alt pozisyonunu ele alır213. Genel Yorum Kuralları, ülkemizde ve ASN sözleşmesine taraf ülkelerde standarttır. Yani bu yorum kuralları sadece ülkemizde değil uluslararası alanda uygulanmaktadır.
Genel Yorum Kurallarının uygulanması ile ilgili olarak, kendi içlerinde hiyerarşik bir yapı vardır. Buna göre, ilk dört yorum kuralı sırasıyla uygulanır214.
1.Yorum Kuralı: “Bölüm, fasıl ve tali fasıl başlıkları sadece gösterici niteliktedir.
Yasal amaçlar için eşyanın tarifedeki yerinin saptanması pozisyon metinlerine, bölüm veya fasıl notlarına göre ve bu pozisyonların veya notların anlamına aykırı düşmedikçe aşağıdaki kurallara göre yapılır”215.
Örnek vermek gerekirse canlı at, eşek ve katır AS’de 0101’de tanımlanmıştır. Dolayısıyla canlı at ithalinde eşya 0101’de sınıflandırılacaktır216.
Ancak bazen sınıflandırma bu kadar kolay olmayabilir. Çünkü iki veya daha fazla pozisyonun uygulanması söz konusu olabilmektedir. Bu durumda aşağıda yer alan diğer yorum kurallarına başvurulacaktır217.
211
ŞAHİN, “Sınıflandırma Kararları”, s. 61-65.
212
Sözleşmede değişiklik yapan kararlar DGÖ Genel Sekreterliğinin bildiriminden iki yıl sonra, Sözleşmenin icrasına ve yorumuna ilişkin kararlarsa Komitenin kararını takip eden iki ay sonrası için Sözleşmenin bütün taraflarınca kabul edilmiş sayılmaktadır. “Harmonized System-General Information”, http://ec.europa.eu/taxation_customs/customs/customs_duties/tariff_aspects/harmonised_ system/index_en.htm (10.06.2016). 213 AKÇA, s. 31. 214 AKÇA, s. 31. 215 TUNCER, s. 118-119. 216 SEAL, s. III/5.
68 2. Yorum Kuralı :
a-) “Tarifenin belirli bir pozisyonunda bir eşyaya yapılan herhangi bir atıf, imali bitirilmemiş veya aksamı tamamlanmamış olanlarını da kapsar. Şu kadar ki, bu gibi imali bitirilmemiş veya aksamı tamamlanmamış eşyanın, ithal anında imali bitirilmiş veya aksamı tamamlanmış eşyanın ayırt edici niteliğini içermesi gerekir. Böyle bir atıf, imali bitirilmiş veya aksamı tamamlanmış eşya ile, yukarıdaki hükme göre böyle sayılan eşyanın sökülerek veya monte edilmeden getirilmiş olanlarını da içine alır”218.
Bu madde uygulanmasında önemli olan husus, tamamlanmamış eşyada “tamamlanmış eşya karakterinin” aranmasıdır. Örnek olarak parçaları sökülmüş halde ithal edilen bisikletleri verebiliriz. Parçaları ithalattan sonra takılacak bisiklet, bütün halindeki bisiklet ile aynı yerde yani 8712’de sınıflanacaktır219.
b-) “Tarifenin belirli bir pozisyonunda herhangi bir maddeye yapılan atıf, bu maddenin karışımlarını, bileşimlerini ve diğer maddelerle birleştirilmiş veya karıştırılmış hallerini de içine alır. Aynı şekilde, belirli bir maddeden mamul bir eşyaya yapılan herhangi bir atıf, tamamen veya kısmen bu maddeden mamul eşyayı da içine alır. Birden fazla maddenin bileşiminden veya birleştirilmesinden oluşan eşyanın tarifedeki yeri, üç numaralı kuralda belirtilen prensiplere göre saptanır”220.
Vitamin eklenmiş süt ithalatını bu madde uygulamasına örnek gösterebiliriz. Vitamin eklenmiş süt, sade süt ile aynı yerde yani 0401’de gösterilir221.
3.Yorum Kuralı: 3 no’lu yorum kuralı, bölüm, fasıl notları veya pozisyon
metinlerinde aksine bir hüküm yoksa uygulanabilir. Ayrıca bu yorum kuralının (a), (b) ve (c) maddeleri kendi içinde hiyerarşiktir222.
“(2-b) kuralının uygulanması nedeniyle veya başka herhangi bir nedenle eşya iki veya daha fazla pozisyona girebildiği takdirde, o eşyanın tarifedeki yerinin saptanması aşağıdaki şekilde yapılır223:
217
SEAL, s. III/5.
218
TUNCER, s. 119. Aksam ve teferruat tabirlerinin ait oldukları eşyaya takılmak, monte edilmek maksadıyla imal edilmiş tertibatı ifade ettiğine, buna karşılık eşyayla birlikte kullanılan, eşyanın iş sahasını genişleten türden olan müstakil haldeki yardımcı eşyanın ise kapsam dışında tutulacağına, yani ayrı eşya olarak değerlendirileceğine dair bkz. YÜCE/ÇELİKKAYA, s. 73.
219 SEAL, s. III/6-7. 220 TUNCER, s. 119. 221 SEAL, s. III/7. 222 AKÇA, s. 35. 223 TUNCER, s. 119.
69
a-) Eşyayı en özel şekilde tanımlayan pozisyon, daha genel şekilde niteleyen pozisyona göre öncelik alır. Ancak iki veya daha fazla pozisyondan her biri, karışım halinde veya bileşik eşyayı meydana getiren maddelerin sadece bir kısmına veya perakende satılacak hale getirilmiş takım halinde bulunan eşyanın sadece bir kalemine atıfta bulunuyorsa, içlerinden birisi eşya hakkında daha kapsamlı veya kesin tanım verse de bu pozisyonlar, bu eşya ile ilgili eşit derecede özel (spesifik) sayılırlar”224.
Motorlu araçların parça ve aksesuarları 8708’de belirtilmiştir. Ancak otomobil lastiği ithalatında 8708’e gidilmeyecektir. Zira otomobil lastiği AS’de daha spesifik olarak “kauçuktan yeni dış lastikler” başlığı altında 4011’de gösterilmiştir225.
b-) “(3-a) kuralının uygulanmasıyla tarifedeki yeri tarif edilemeyen karışık ürünlerin ve çeşitli maddelerden oluşan veya çeşitli eşyanın birleşmesiyle meydana gelen mamuller ile perakende satılacak hale getirilmiş takım halinde bulunan eşyanın tarifedeki yeri, bunlara esas niteliğini veren madde veya eşya saptanabildiği takdirde buna göre bulunur”226.
Bir eşyaya “esas niteliğini veren maddenin” ne olduğu AS’de tanımlanmamıştır. Eşyaya “esas niteliğini veren maddenin” her olay özelinde ayrı ayrı değerlendirilmesi gerekir227.
Takım halinde bulunan eşyaya örnek olarak traş takımını gösterebiliriz. Bu takımın içinde müstakil olarak satıldığında 8510’da yer alan elektrikli saç kesme makinesi, 9615’de yer alan tarak, 8213’de yer alan makas ve 9603’de yer alan fırça vardır. Ancak bu takıma esas niteliğini veren eşya elektrikli saç kesme makinesi olduğu için, takım bir bütün halinde 8510’da gösterilecektir228.
Bazı hallerdeyse takım halindeki eşya spesifik olarak AS’de yer almaktadır. Bu durumlarda 3-b yorumu uygulanmaz, doğrudan doğruya eşyayı tanımlayan spesifik AS numarası kullanılır.
c-) “(3-a) ve (3-b) kuralları uyarınca tarifedeki yeri saptanamayan eşya, her biri geçerli olabilecek pozisyonların numara sırasına göre sonuncusunda mütalaa edilecektir”229.
Karışım oranı % 50 - % 50 olan bir buğday ve mısır unu karışımını örnek verelim. Buğday unu AS’de 1101, mısır unu 1102’de özel olarak belirtilmiştir. Ancak buğday unu- mısır unu karışımı AS’de özel olarak zikredilmediği için 1 no’lu yorum kuralı
224 TUNCER, s. 119. 225 SEAL, s. III/11. 226 TUNCER, s. 119. 227 SEAL, s. III/12. 228 SEAL, s. III/15. 229 TUNCER, s. 119
70
uygulanmayacaktır ve sırasıyla 2 no’lu yorum kuralına başvurulacaktır. 2-b no’lu yorum kuralı 3 nolu yorum kuralına atıf yapmaktadır. Bu nedenle öncelikle 3-a yorumu çerçevesinde ele alırız. Bu örneğimizde 3-a uygulanamayacaktır çünkü olayımızda iki karışım da eşit derecede spesifiktir. Bundan dolayı 3-b’ye geçeriz. Ancak karışımın oranı % 50 - % 50 olduğu için eşyaya esas karakterini veren bir eşya yoktur. Bu sebeple 3-c’ye geçeriz. Mısır ununun AS numarası buğday ununun numarasından sonra geldiğinden bu karışım 1102’de gösterilecektir230.
4. Yorum Kuralı: “Yukarıdaki kurallara uygun olarak sınıflandırılamayan eşya, bu
eşyaya en çok benzeyen eşyanın bulunduğu pozisyonda sınıflandırılır”231.
Bu kural, sınıflandırılacak olan eşyanın diğer eşyalarla olan yakınlığına ve benzerliğine dayanır. Eşyaların niteliği, karakteri, kullanım amacı, üretim süreci, mahiyeti gibi faktörler dikkate alınır232.
5. Yorum Kuralı: “Yukarıda belirtilen hükümlere ilaveten, aşağıdaki eşya konusunda
şu kurallar uygulanır:
a-) Fotoğraf makinesi mahfazası, müzik aleti mahfazası, silah mahfazası, çizim aleti kutuları, kolye kutuları ve benzeri kutular, özellikle belli bir eşya veya takım halindeki eşyaya göre şekil verilmiş veya bu eşyaya uygun olarak yapılmış olup uzun süre kullanılmaya uygun ve ait oldukları eşya ile birlikte satılan türdeyseler beraber satıldıkları eşya ile birlikte sınıflandırılırlar. Bu kural, bir bütün olarak esas niteliği mahfaza olan eşyaya uygulanmaz”.
b-) Yukarıda (5-a) kuralındaki hükümler saklı kalmak şartıyla, içindeki eşya ile birlikte kullanılan türden ambalaj maddeleri olmaları şartıyla bu eşya ile birlikte sınıflandırılırlar. Bununla beraber bu tür ambalaj maddeleri veya ambalaj mahfazalarının sürekli kullanıma elverişli olduğu açıkça belli olması halinde bu hüküm uygulanmaz”233.
İlgili yorum kuralı eşyanın kabı ve ambalajı gibi eşyayla beraber ithal edilen ve onu koruyan kap, mahfaza gibi unsurların tarife pozisyonunda gösterilmesiyle ilgilidir. Bu maddenin uygulanmasında kaplar, ambalajlar ve benzerleri;
i-) Eşyaya esas karakterini veriyorsa, ii-) Boş olarak ithal edilmişse,
iii-) İçindeki eşyaların değerinden daha yüksekse,
230 SEAL, s. III/16. 231 TUNCER, s. 120. 232 SEAL, s. III/17. 233 TUNCER, s. 120.
71
5-a kuralı uygulanmaz234. Örnek vermek gerekirse, çay kutusu 5-a yorumuna tabidir. Ancak bu kutu gümüşten imal edilmişse 5-a kuralı uygulanmayacaktır. Yine bir diğer örnek, içinde şeker olan ve dışı resimlerle süslenmiş seramik tas ya da kavanozlardır. Zira söz konusu seramik kaplar içinde taşıdığı şekerden daha baskın ve öne çıkan karakterdedir. Bu nedenle içinde şeker olan seramik kaplar da 5-a yorumuna dahil olmayacaktır ve içinde taşıdıkları eşyadan bağımsız olarak sınıflandırılacaktır235.
6.Yorum Kuralı: “Yasal amaçlar için, eşyanın bir pozisyonun alt pozisyonlarında
sınıflandırılması, sadece aynı seviyedeki alt pozisyonların mukayese edilebilirliği dikkate alınarak bu alt pozisyonlarda ve ilgili herhangi bir alt pozisyon notundaki metinlere ve gerekli değişiklikler yapılmış olarak yukarıdaki kurallara göre saptanacaktır. Bu kuralın tatbikinde, metinde aksi belirtilmedikçe ilgili bölüm ve fasıl notları da uygulanır”236.
Eşyanın tarife istatistik pozisyonunda tartışma olması halinde yukarıdaki yorum kuralları devreye girmektedir. Yargı organlarına intikal eden uyuşmazlıklarda da yorum kuralları dikkate alınarak ve gerektiğinde bilirkişiye başvurulmak suretiyle eşyanın pozisyonu tespit edilmektedir. Danıştay’da bir kararında237, “…olayda, ithale konu eşyanın Gümrük Giriş Tarife Cetvelinde hangi tarife pozisyonunda yer aldığının tespiti uyuşmazlığın esasını oluşturmaktadır. Söz konusu tespitin yapılabilmesi için de. Eşyanın hangi işlevinin asıl, hangi işlevinin de tali olduğu hususlarının bilinmesi gerekmektedir…Bu nedenle, ithale konu eşyanın yukarıda belirtilen özelliklerinin saptanması için bilirkişi incelemesi yaptırılıp, Gümrük Giriş Tarife Cetvelinin yukarıda açıklanan 3 (a) kuralı da göz önünde bulundurulmak suretiyle varılacak sonuca göre karar verilmesi gerekirken…” demek suretiyle bilirkişiye başvurulması gereğinin altını çizmiştir.