Geçici Özel Önlemler 10,11
IV. Taraf Devletlere Tavsiyeler
25. Taraf Devletlerin raporlarında Sözleşme’nin 4. maddesinin 1. fıkrasına göre geçici özel önlemlerin kabul edilmesi ya da edilmemesi ile ilgili bilgiler yer almalı ve Taraf Devletler, karışıklığa neden olmamak için tercihen “geçici özel önlemler” termi-nolojisine bağlı kalmalıdır.
26. Kadınların fiili ya da maddi eşitlik ile ilgili somut bir hedefi başarmalarını hız-landırmak amacıyla aldıkları geçici özel önlemler ile kadınların ve kız çocukların ko-numunu geliştirmek için kabul edilip hayata geçirilen diğer genel sosyal politikalar arasında Taraf Devletlerce bir ayrım yapılması gerekir. Taraf Devletler, kadınların ya-rarlandığı ya da yararlanacakları olası tüm önlemlerin, geçici özel önlemler olarak ni-telendirilmediğini unutmamalıdırlar.
27. Taraf Devletler, kadınların fiili ve maddi eşitliklerinin elde edilmesini hızlan-dırmak için geçici özel önlemleri hayata geçirirken, hayatın tüm alanlarında ve ayrı-ca hedeflenen özgül bir alanda kadınların durumu ile ilgili şartları da analiz etmeli-dir. Taraf Devletler, ulusal bağlamda belli bir hedef ile ilgili geçici özel önlemlerin olası etkisini değerlendirmeli ve kadınların fiili ve maddi eşitliklerinin elde edilmesini hızlandırmak için en uygun olduğunu düşündükleri bu geçici özel önlemleri kabul et-melidirler.
28. Taraf Devletler, bir önlem yerine bir başkasını seçerken yaptıkları seçimin ne-denlerini açıklamalıdırlar. Bu gibi önlemleri uygulama, kadınların veya birçok
ayrım-102 temel belgeler
cı davranışa maruz kalan ve Taraf Devletin söz konusu geçici özel önlemleri hayata geçirerek konumunu çok hızlı bir şekilde iyileştirmeyi düşündüğü belli bir kadın gru-bunun gerçek yaşam durumlarının bir açıklaması ve ayrıca hayatlarını ya da fırsatla-rını şekillendiren şart ve etkiler ile haklı gösterilmelidir. Aynı zamanda bu gibi önlem-ler ile genel önlemönlem-ler ve kadınların konumlarını iyileştirmeye yönelik çabalar arasın-daki bağın da netleştirilmesi gerekir.
29. Taraf Devletlerin, geçici özel önlemlerin kabul edilmemesine ilişkin olarak tat-minkâr açıklamalarda bulunması gerekir. Sadece güçsüzlüğünü iddia ederek veya özel sektör, özel kuruluş ya da siyasi partilerin özünde bulunan hakim piyasa ya da siyasi güçler vasıtasıyla eylemsizliği açıklayarak bu gibi başarısızlıklara basitçe gerekçe bul-mak mümkün değildir. Sözleşme’de diğer maddeler ile beraber anılması gereken 2.
maddenin, Taraf Devlete bu gibi aktörlerin harekete geçmesini sağlama sorumluluğu yüklediği, Taraf Devletlere anımsatılmaktadır.
30. Taraf Devletler, birkaç madde kapsamında geçici özel önlemler hakkında ra-por verebilir. Taraf Devletlerin, 2. madde kapsamında olmak üzere özel bir yaklaşımı seçmelerinin nedenlerini veya bu önlemler ile ilgili hukuksal gerekçeleri ve diğer daya-nakları bildirmeleri istenmektedir. Taraf Devletlerin, ayrıca geçici özel önlemler ile il-gili tüm kanunlar ve özellikle bu gibi kanunların geçici özel önlemlere zorunlu ya da ihtiyari nitelik sağlayıp sağlamadıkları hakkında bilgi vermeleri de istenmektedir.
31. Taraf Devletlerin, anayasa veya ulusal mevzuatlarında geçici özel önlemlerin kabul edilmesini öngören hükümlere de yer vermeleri gerekir. Komite, geniş kapsam-lı ayrımcıkapsam-lık yasağı yasalarının, fırsat eşitliği yasasının, kadın eşitliği ile ilgili yürütme işlemlerinin, özel alanlarda belirli bir amacı ya da amaçları elde etmek için uygulan-ması gereken geçici özel önlemlerin türü hakkında Taraf Devletlere yol gösterebilece-ğini hatırlatmaktadır. İstihdam veya eğitime ilişkin özel mevzuat ile bu şekilde yol gös-terilmesi mümkündür. Ayrımcılık yasağı ve geçici özel önlemlere ilişkin mevzuatın, özel kuruluş ve işletmeleri ve ayrıca resmi makamları da kapsaması gerekir.
32. Geçici özel önlemler, kamusal istihdamı ve eğitim sektörlerini içerecek şekilde ulusal, bölgesel ya da yerel idari organlar tarafından düzenlenen ve kabul edilen ka-rarnamelere, politika yönergelerine ve/veya idari genelgelere dayandırılabilir. Komite de, Taraf Devletlerin dikkatini bu yöne doğru çekmektedir. Bu gibi geçici özel önlem-ler, devlet hizmeti, siyasi alan ve özel eğitim ve istihdam sektörlerini kapsayabilir. Ko-mite, Taraf Devletlerin dikkatini, söz konusu geçici özel önlemlerin, ayrıca kamusal ya da özel istihdam sektörünün toplumsal ortakları arasında müzakere edilmesi veya kamusal veya özel işletme, teşkilat, kuruluş ve siyasi partiler vasıtasıyla ihtiyari bir şe-kilde uygulanması gerektiği konusuna da yöneltmektedir.
33. Komite, geçici özel önlemler ile ilgili eylem planlarının, kendine özgü bir ulu-sal bağlamda ve bu önlemler ile çözülmesi düşünülen sorunun özgül niteliğinin arka planında düşünülüp, uygulanması ve değerlendirilmesi gerektiğini yinelemektedir.
Komite, Taraf Devletlerin, kadınların belli alanlara erişim sağlamasına ve düşük dü-zeydeki temsilini önlemeye, belirli alanlarda kaynak ve gücün yeniden dağıtımına ve/
veya geçmişte ya da şu anda yaşanan ayrımcılığın üstesinden gelmek ve fiili eşitliğin sağlanmasını hızlandırmak için kurumsal değişiklikler başlatmaya yönelik tüm eylem
birleşmiş milletler kadınlara karşı ayrımcılığın önlenmesi komitesi’nin 25 no’lu tavsiyesi: geçici özel önlemler 103
planlarının ayrıntılarını raporlarında göstermelerini tavsiye etmektedir. Ayrıca bu gi-bi eylem planlarının, söz konusu önlemlerin kasıtsız ve olası olumsuz yan etkileri ve kadınları bunlara karşı korumak için yapılabilecek eylemlerin göz önünde bulunduru-lup bulundurulmadığı da raporlarda açıklanmalıdır. Taraf Devletler, raporlarında ge-çici özel önlemlerin sonuçlarını açıklamalı ve söz konusu önlemlerin başarısız sonuç-lar vermesi halinde nedenlerini değerlendirmelidir.
34. Taraf Devletlerden, 3. madde çerçevesinde olmak suretiyle, bu geçici özel ön-lemleri planlama, uygulama, izleme, değerlendirme ve bağlayıcı biçimde uygulanma-sını sağlama konusunda sorumlu kurum(lar)ı bildirmeleri istenmektedir. Böyle bir yü-kümlülük, kadından sorumlu bakanlıklar, bakanlık veya başkanlıklar içerisinde bulu-nan kadından sorumlu bölümler, halk denetçileri [ombudspersons], mahkemeler veya özel programlar oluşturma, bu programların uygulamasını izleme ve etkileri ile sonuç-larını değerlendirme konusunda gerekli yetkiye sahip kamusal veya özel nitelik taşı-yan diğer kurumlar gibi mevcut ya da kurulması planlanan ulusal kuruluşlara verile-bilir. Komite, Taraf Devletlerin, bu gibi programların oluşturulmasında, hayata geçi-rilmesinde ve değerlendigeçi-rilmesinde genelde kadınların, özellikle de mağdur kadın gruplarının yer almasına yardımcı olmalarını salık vermektedir. Sivil toplumla ve farklı kesimlerden kadınları temsil eden sivil toplum kuruluşlarına danışılması ve bu kurumlarla işbirliği yapılması özellikle önerilmektedir.
35. Komite, kadınların durumu ile ilgili olarak istatistiki verilerin yer aldığı 9 No’lu Genel Tavsiyesi’ne dikkat çekmektedir ve Taraf Devletlerin, kadınların fiili ve maddi eşitliği konusunda kaydedilen ilerlemenin başarısını ve geçici özel önlemlerin etkinliğini ölçmek için cinsiyet temelinde ayrıştırılmış istatistiki veriler sağlamasını tavsiye etmektedir.
36. Taraf Devletler, Sözleşme’nin ilgili maddesi/maddeleri kapsamında özgül alan-larda alınan geçici özel önlemlerin türünü bildirmelidir. İlgili madde/maddeler kapsa-mında somut hedef ve amaçlara yapılan atıflar, zaman çizelgeleri, belli önlemleri seç-me nedenleri, kadınların bu önlemlere erişseç-melerini sağlayacak adımlar ve uygulama ile izleme sürecinden sorumlu kurum da bildirilmelidir. Taraf Devletlerin, ayrıca her-hangi bir önlemin kaç kadını etkilediği, kaç kadının geçici özel önlem dolayısıyla bel-li bir alana erişim imkânı kazanabileceği ve o alana katılım sağlayacağı veya kaç kadı-na ve ne kadar bir süre içerisinde kaykadı-nak ve erk dağıtımı yapmayı amaçladığı konu-sunda bilgi vermeleri gerekebilir.
37. Komite, 5, 8 ve 23 No’lu Genel Tavsiyelerinden yeniden bahsetmiştir. Komi-te, söz konusu tavsiyelerde eğitim, ekonomi, siyaset ve istihdam alanlarında yapılan geçici özel önlemler ile ilgili uygulamanın; kadınların hükümetlerini uluslararası sevi-yede temsil etmesi ve uluslararası organizasyonların faaliyetlerine katılması ile siyasal ve kamusal hayatta gerçekleştirilmesini önermektedir. Taraf Devletler, ulusal bağlam-ları içinde olmak üzere meslek içi eğitim, istihdam ve kamusal ve siyasal hayatta tem-sil konularında olduğu gibi özellikle her düzeydeki eğitimin bütün boyutlarında daha yoğun çaba göstermelidirler. Komite, Taraf Devletlerin tüm örneklerde, süregelen ön-lemler ile geçici önön-lemler arasındaki farkı her alanda, özellikle de sağlık alanında, dik-katli bir şekilde ayırt etmeleri gerektiğini hatırlatmaktadır.
104 temel belgeler
38. Kadınlara karşı ayrımcılık yapan ya da kadınlar için dezavantajlı bulunan kül-türel uygulamaların ve basmakalıp davranış ve tutumların değiştirilmesini ya da ön-lenmesini sağlamak amacıyla geçici özel önlemler kabul edilmesi gerektiği bir kez da-ha Taraf Devletlere da-hatırlatılmaktadır. Ayrıca geçici özel önlemler kredi ve borç, spor, kültür ve eğlence ve hukuksal bilinç alanında da hayata geçirilmelidir. Gerekli durum-larda bu gibi önlemler, kırsal alanda yaşayan kadınlar da dahil olmak üzere, çoklu ay-rımcılığa maruz kalan kadınlara yöneltilmelidir.
39. Geçici özel önlemleri, Sözleşme’nin tüm hükümleri çerçevesinde uygulamak mümkün olmasa da, Komite, eşit katılım hakkının elde edilmesini ve erk ve kaynakla-rın yeniden dağıtımını çabuklaştırma konusunda sorunlakaynakla-rın ortaya çıktığı ve bu gibi önlemlerin gerekli ve şartlara bağlı olarak en uygun görülebileceği durumlarda, bu ge-çici özel önlemleri kabul etmeyi düşünmelerini önermektedir.