Tanin’in Sütunları Üzerine

701-899 sayıları arası Tanin’de şu sütunlar yer almaktadır: Siyasiyat, Harici Telgraflar, Dâhili Telgraflar, Tanin’in Müstahberât-ı Hususiyesi, Şuun, Mesâil-i

Mühimme-i Dâhiliye, Mesâil-i Mühimme-i Hariciye, Vilayat, Dereden Tepeden, Karikatür, Bugünün Meselesi, Açık Sütunlar, Edebî Sayfalar, Varaka, Vukuat-ı Zabıtan, Meclis-i Mebusan’da, Suriye’de Tanin, Arnavutluk’ta Tanin, Âsâr-ı Münteşire, Küçük Havadisler, İlim ve Fen, İlanlar, Tiyatrolar, Hikâye, Borsa, Irak Mektupları.

Tanin gazetesinin incelediğimiz sayılarının hepsinde yer alan ve başmakale özelliği taşıyan en önemli sütunu Siyasiyat’ tır. Bu sütun bütün gazetelerde ilk sayfanın ilk makalesi olarak karşımıza çıkar. Siyasiyat sütunu çoğunlukla Hüseyin Cahit tarafından yazılmakla beraber araştırdığımız sayılar içerisinde 853, 859, 862 ve 863. sayılarda toplam dört defa da Babanzade İsmail Hakkı tarafından yazılmıştır. Babanzade İsmail Hakkı’nın bu sütunda yazmasının nedenlerinden birini gazetede yer alan Sermuharririmiz Hüseyin Cahit Bey iki günden beri biraz rahatsız bulunduğu için başmakalesini yazamamıştır (İMZASIZ, 1911-a: 1) ifadesi açıklamaktadır. Siyasiyat sütunu bahsettiği konunun önemine binaen bazen bir sayfa bazen de birden çok sayfayı kaplayacak bir şekilde karşımıza çıkar. Hüseyin Cahit bu sütunlarda siyasi ve sosyal içerikli konular hakkındaki düşüncelerini aktarmıştır. Onun bu düşüncelerin şekillenmesinde İTF milletvekili olmasının da etkisi yadsınamaz bir gerçektir. Tanin, Hüseyin Cahit’in edebî kişiliğinin siyaset eksenine doğru yol aldığı bir dönüm noktası olmuştur.

Siyasi ve sosyal gelişmeleri aktarmak için yurtiçinden gönderilen telgraflar Dâhili Telgraflar sütunu, yurtdışından gönderilen telgraflar ise Harici Telgraflar sütunu olarak genellikle Tanin’in ilk sayfasında karşımıza çıkmıştır. Bu telgrafların gönderildiği yer ve gönderilme tarihleri belirtilerek daha sonra herhangi bir değerlendirme yapılmadan anlatılmak istenen haber verilmiştir. Bu telgrafların çoğunluğunda gönderenin adı yazılmamışsa da gönderenin adının yazıldığı telgraflarda mevcuttur. Dünyanın ve memleketin çeşitli bölgelerinden gelen telgrafların çeşitliliği Tanin’in haber alma potansiyelinin gücünü göstermesi bakımından önemlidir.

Tanin’in Müstahberât-ı Hususiyesi sütununda gazetenin önemli gördüğü siyasi, sosyal haberler ve ekonomik gelişmeler aktarılmıştır. Konu çeşitliliği bakımından oldukça zengin bir nitelik gösteren bu sütununun gazetenin her sayısında yayımlanmadığını görüyoruz.

Şuun sütunu ise her türlü konuyu içine alan bir nitelik taşır. Bu sütunda siyasi ve sosyal haberler, günlük olaylar, askeri durum, ekonomik gelişmeler belli bir düzen

olmaksızın rastgele aktarılmıştır. İçerik bakımından zengin olması nedeniyle Şuun sütununun gazetede üç hatta bazen dört sayfaya kadar yayıldığını görüyoruz. Sütun içerisindeki yazılar kısa bir çizgi ve başlıkla birbirinden ayrılmıştır. Tanin tarafından diğer gazetelerden ve haber ajanslarından alınan haberler de bu sütunda okurlara aktarılmıştır. Bu tür haberlerin altına alıntı yapılan kaynağın adı (Osmanlı, Rumeli, Konstantinapol, vb. ) yazılmıştır. Şuun sütununun gazetede her sayıda karşımıza çıktığını söyleyebiliriz ancak 734. sayıda şekil ve içerik bakımından bu sütuna ait olması gereken haberlerin başlıksız kaldığını görürüz. Bu durumun nedeninin baskı yapılırken Şuun başlığın unutulmasından kaynaklandığı düşünülebilir.

Mesâil-i Mühimme-i Dâhiliye ve Mesâil-i Mühimme-i Hariciye sütunları incelediğimiz gazetelerin tamamında bulunmamakla beraber içeriği bakımından Şuun sütununa benzerlik gösterir. Bu sütunlarda memleketin iç ve dış siyasetinde önemli görülen olaylara ait haber ve makaleler yer almıştır. Genellikle birinci ve ikinci sayfada karşımıza çıkan bu sütunlarda İngiltere, Almanya, Fransa, Yunanistan vb. ülkelerle Türkiye arasındaki ilişki, Girit meselesi, Portekiz İhtilali, İran’daki durum vb. konularla ilgili haberler aktarılarak birtakım değerlendirmeler yapılmıştır. Mesâil-i Mühimme-i Dâhiliye sütununda Babanzade İsmail Hakkı’nın da “Osmanlı Vapurlarına İhtiyaç” ve “İngiltere ile İtilaf Müzakeratı” başlıklarıyla iki makalesi yer almıştır.

Tanin’de karşımıza çıkan sütunlardan bir tanesi de Vilayat sütunudur. Bu sütunda memleketin şehirlerinde gerçekleşen önemli olaylar aktarılmıştır. Dönemin ölümcül hastalığı olan koleranın görüldüğü yerlere ait haberler, Arnavutluk’taki karışıklık ve o bölgedeki silahların toplanmasıyla ilgili gelişmeler, yerel eşkıya haberleri bu sütunda aktarılan konuların başında gelmektedir.

Dereden Tepeden sütunu siyasi konuların yanı sıra sosyal ve edebî konularıyla da karşımıza çıkar. Bu sütunda yazar bazen mizahi bir dille siyasi konuları irdelerken bazen de sosyal hayata dair bir konuda düşüncelerini aktarır. Yer yer şiirlerle de zenginleştirilen Dereden Tepeden sütunu daima kalın ve yatay bir çizgiyle kendisine ayrılmış olan gazetelerin ikinci sayfasının alt bölümünde bulunmaktadır. Yalnızca 817. sayıda bu sütun ikinci sayfada yer almayarak üçüncü sayfanın sonundan başlamış ve dördüncü sayfanın ilk satırlarında son bulmuştur. Dereden Tepeden sütunu Tanin’in her sayısında yer almamıştır. Çoğunluğunu imzasız yazıların oluşturduğu bu sütunda az da olsa “M. A., Bir Giritli, ?, …, F…” imzalarıyla da yazılar yayımlanmıştır. Dereden

Tepeden sütununda her ne kadar bir yazarın varlığını hissetsek de bu imzaların bizi bazen gazetedeki farklı yazarların da bu sütuna katkısı olduğu düşüncesine götürdüğünü söyleyebiliriz. Fecr-i Âti topluluğunun geleceği, Tevfik Fikret’in bir şiiri gibi edebî konulardan söz etmesi, herhangi güncel bir kişi ya da konu hakkında şiir yazma becerisi ve siyasi konulara olan hâkimiyeti ile bu sütunu en sık kullanan yazarın Hüseyin Cahit olduğunu söyleyebiliriz.

Karikatür1

, zamanının politikacısının, edebiyatçısının, sanatçısının ya da tanınmış bir şahsiyetlerinin isimlerinin verilmeden mizahi bir dille eleştirildiği sütun olarak Tanin’in sütunları arasında yerini alır. Tanin’de düzenli olarak karşımıza çıkmayan bu sütun yayımlandığı gazetede daima ikinci sayfanın alt tarafında diğer sütunları kesen yatay bir çizgiyle kendine ayrılan bölümde yer almıştır. Bu sütunda anlatılan şahsiyetlerin adı verilmeden yaşamlarından, düşüncelerinden ve hareketlerinden alaycı bir tablo çizilmiş ve okurun bu özellikleriyle sunulan kişiyi bulması beklenmiştir. Karikatür sütununda “Meşrutiyet Dellalı, Çekirge, Beşi Bir Yerde, Vurdum Duymaz, Dört Köşeli, Bukalemun” vs. gibi konu başlıkları ile anlatılan kişiler arasındaki uyum dikkat çekicidir. Bu sütunlarda ayrıca M. M. imzasıyla ve “Ustamız” başlığıyla Hüseyin Cahit, M. A. imzasıyla ve “Yazı Müteahhidi” başlığıyla Muhittin Bey anlatılmıştır. Bu da bize Tanin’in alaycı eleştirilerini yöneltirken kendi kadrosunu da kullandığını ancak kendi ekibine yönelttiği bu eleştirilerde diğerlerine göre daha yapıcı olduğunu göstermektedir.

İncelediğimiz sayılardaki Karikatür sütunlarında iki defa “?”, bir defa da “M. M.” imzasıyla karşılaşmış olsak da bu sütunların altında çoğunlukla “M. A.” imzası atılmıştır. Bu da bize Karikatür sütununu hazırlayan yazarın Mehmet Asım olduğunu göstermektedir.

Memurlar, doktorlar, muhtarlar, kâtipler, belediye işçileri vs. gibi memleketteki çalışan kesimin haklarının konu edildiği Bugünün Meselesi sütununda sağlık, eğitim ve ekonomi konularında da makaleler görmekteyiz. Bu sütunda daha çok halkı ilgilendiren önemli sosyal konularda yaşanılan aksaklıkların giderilmesine yönelik düşünceler aktarılmıştır. Yazanı çoğu zaman belli olmayan bazen de gazeteye gönderilen bir

1

Bu sütunda yer alan yazılar daha sonra kitap haline getirilmiştir. Bkz. Mehmet Âsım (Us), Karikatür II. Meşrutiyet Döneminin Ünlü Simaları, haz. Seval Şahin, Kitap Yayınevi, Sahaflar Çarşısı Dizini, Mayıs 2008.

mektubun yayımlandığı bu sütunda “M.” imzasıyla memurların tayinleri ve çalışma saatleriyle ilgili birkaç yazı da yayımlanmıştır.

Tanin’de diğer sütunlardan yatay bir çizgiyle kesin bir biçimde ayrıldığı halde herhangi bir isim konmamış olan sütunları Açık Sütunlar diye adlandırdık. Bu sütunlarda seyahat yazıları, mülakatlar, gazeteye gönderilen mektuplar, siyasi ve sosyal haberler, makaleler, askeri ve ekonomik gelişmelerle diğer gazetelerden alınan yazılar yer almıştır. Açık Sütunlar’da makale ve haber alınan gazetelerin adı belirtilmiş ve bazen de bu alıntıyla ilgili Tanin’in düşüncelerine de yer verilmiştir. İçeriğindeki konu genişliği nedeniyle bu sütunun gazetede önemli bir yer kapladığını söyleyebiliriz. Açık Sütunlar, Tanin’in hemen hemen her sayısında karşımıza çıkmıştır.

Siyasi ve sosyal konulardaki duyarlılığını en üst seviyede tutmayı hedef edinen Tanin gazetesi, edebî konulara da önem vermeye çalışmıştır. Ancak siyasi gündemin yoğun olduğu yıllara rastlayan incelememize konu olan gazetelerde edebiyata ayrılan sütunların oldukça az olduğunu söyleyebiliriz. Edebî Sayfalar sütunu da Tanin’in içerisindeki edebî havayı koklamamızı sağlar. “Halide Salih” ismini kullanan Halide Edip Adıvar tarafından yazılan bu sütun ilk olarak 750. sayıda karşımıza çıkmış ve toplamda dokuz defa yayımlanmıştır. Yazarın bu sütunlarda “Denizin Hatıratından1-2- 3, Büyük Şairler: Goethe, Mabetteki Kadın, İmzasız Mektuplar” başlıklı yazıları bulunmaktadır.

Varaka sütununda Tanin gazetesine gönderilen mektuplar yayımlanmıştır. Teşekkür, düzeltme, açıklama, tekzip vb. özellikler taşıyan mektuplar gönderenlerin isimleri belirtilerek gazete okurlarına sunulmuştur. Genellikle bu sütun gazetenin son sayfasında karşımıza çıkmaktadır. İncelediğimiz sayılarda bu sütunda gözlemlediğimiz en dikkat çekici mektup Cenap Şehabettin ve Hüseyin Suat tarafından gönderilmiştir. Burhanettin Bey tarafından “Derse Devam Edelim” isminde bir piyes oynanacağını haber alan bu iki yazar aynı isimle kendilerinin bir mudhike (komedi) yazmakta olduklarını belirterek iki eserin karıştırılmaması noktasında okurları uyarmış ve Burhanettin Bey’i eserlerinin ismini kullanmakla suçlamışlardır. Bu mektubun yayımlanmasından bir gün sonra çıkan Tanin’in Varaka sütununda ise Burhanettin Bey bu suçlamaya cevap vermiştir. Bu cevapta Hüseyin Suat ve Cenap Şehabettin’in “Derse Devam Edelim” adıyla oynadıkları oyun hakkında söylediklerinin doğru olmadığını, bu

isimdeki oyunun çok önceden yazılmış olduğunu belirtmiş ve Hüseyin Suat ve Cenap Şehabettin’in yazdığı eserin adını çalmadığını söylemiştir.

Tanin gazetesinin bir diğer sütunu da Vukuat-ı Zabıtan başlığıyla karşımıza çıkar. Bu sütununda yerel olarak yaşanan adli olaylar konu edilmiştir. Bu sütun genellikle gazetenin son sayfalarına doğru karşımız çıkmıştır.

Meclis-i Mebusan’ın açılmasıyla birlikte Tanin gazetesinin siyasi dikkatini buradaki görüşmelere çevirdiğini söyleyebiliriz. Bunun en somut örneği ise Meclis-i Mebusan’da sütunu ile meclis görüşmelerine geniş bir yer ayırmasıdır. İTF’nin siyasi söylemlerinin rahatça yayımlanabildiği bir organ vazifesi gören Tanin meclis görüşmelerinde yaşanılan tartışmaları ve alınan kararları ayrıntılı bir şekilde aktarmıştır. Bu sayede halkın mecliste görüşülen her konudan haberdar olmasını sağlayarak kendi düşüncesinin gereğini yerine getirmiş ve kapalı kapılar ardında dönen siyasi entrikaları gözler önüne sermeye çalışmıştır. Hatta toplantı tutanaklarının zabıt kâtiplerince gazetelere verilmesine getirilen yasağı eleştirmiş ve bu yasak süresince yapılan toplantıların akıllarda kalan kısmını özet bir şekilde yayımlamıştır.

Ahmet Şerif’in Arnavutluk’a ait gözlemlerini Arnavutluk’ta Tanin2

sütunuyla gazetede görmekteyiz. Bu sütunlarda yazar Akova, Berane, Tirgovişte şehirlerine ait bilgiler aktarmaktadır.

Suriye’de yaşanan Dürzi isyanını bastırmak için gerçekleştirilen harekâtı Tanin gazetesi Suriye’de Tanin3 sütunuyla okuyucusuna aktarmıştır. Daha önce Anadolu’da Tanin ve Arnavutluk’ta Tanin sütunlarıyla karşımıza çıkan Ahmet Şerif Suriye’deki Dürziler hakkında tetkikat yapmak ve bölgedeki askeri durumu bildirmek için Tanin tarafından bölgeye gönderilmiştir. (İMZASIZ, 1910-c: 1) Tanin gazetesinde yazdığı seyahat yazılarının yanı sıra dış haberler muhabirliği görevini de yürüten Ahmet Şerif’in gazeteye gönderdiği mektupları Suriye’de Tanin sütununda görmekteyiz.

Irak Mektupları4 sütunuyla karşımıza çıkan isim Babanzade İsmail Hakkı’dır. Aynı zamanda Bağdat mebusu da olan yazar bu sütunlarda Beyrut, Şam, Halep, Bağdat

2

Bu sütunda yer alan yazılar daha sonra kitap haline getirilmiştir. Bkz. Ahmet Şerif, Arnavudluk’ta, Sûriye’de, Trablusgarb’de Tanin, haz. Mehmed Çetin Börekçi, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1999.

3 _{Bu sütunda yer alan yazılar daha sonra kitap haline getirilmiştir. Bkz. Ahmet Şerif, Arnavudluk’ta,}

Sûriye’de, Trablusgarb’de Tanin, haz. Mehmed Çetin Börekçi, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1999.

4

Bu sütunda yer alan yazılar daha sonra kitap haline getirilmiştir. Bkz. İsmail Hakkı Babanzade, Beyrut’tan Kuveyt’e Irak Mektupları, haz. Murat Çulcu, Büke Yayınları, İstanbul, 2002.

ve Basra’ya ait gözlemlerini ve düşüncelerini ve bu bölgelerde yaşanan olayları aktarmıştır.

Tanin’in incelediğimiz sayılarda az rastladığımız bilimsel makaleleri İlim ve Fen sütunlarında görmekteyiz. Bakteriyolog-Kimyager Muallim Osman Nuri’nin deniz ve denizde yaşayan canlılar, Mehmet Edip’in Almanya’nın tarihsel ve fikri gelişimi ve Mustafa Suphi’nin iktisat ve toplum üzerine düşünceleri bu sütunlarda karşımıza çıkar.

Tanin gazetesinde edebiyatla ilgili olarak gördüğümüz diğer bir sütun da Hikâye sütunudur. Bu sütunda Türk ve dünya edebiyatına ait hikâye örnekleri okuyucunun beğenisine sunulmuştur. Cemil Süleyman’ın “Siyah Gözler”, Marcel Prevost’un “Yatak Meselesi” ve “Bir Tahallüs” ve Maupassant’ın “Drahoma” hikâyeleri incelediğimiz sayılardaki Hikâye sütunundaki eserlerdir.

Âsâr-ı Münteşire sütununda piyasaya yeni çıkan kitap, gazete ve dergilerin tanıtımına ve satışına dair ilanlar yer almaktadır. Bu sütun genellikle gazetenin son sayfasında bulunmakla beraber bazen de son sayfanın bir veya iki önündeki sayfada da karşımıza çıkmaktadır.

Gazetenin son iki sayfasında yer alan İlanlar sütunu dikkat çekicidir. Tanin’in altı sayfa olarak neşredildiği günler İlanlar sütununun hacminin büyüdüğünü ve bunun da gazetenin reklam gelirlerini arttırdığını söyleyebiliriz. İlanlar sütunlarında yeni baskı yapan kitap, dergi, gazetelere ait reklamların önemli bir yer tuttuğunu söyleyebiliriz. Ayrıca elbise mağazaları, Fransız içkileri, doktor, eczane ve ilaç reklamları ve Fransızca öğretmenlerin özel ders ilanlarıyla satılık ya da kiralık gayrimenkul ilanları göze çarpar. İncelediğimiz sayıların tamamında ilanlar gazetenin son sayfalarına bırakılmasına rağmen Tanin’in sermuharriri ve müdür-i mesulü olan Hüseyin Cahit’in kaleminden çıkan “Türkçe Sarf ve Nahiv” kitabının reklamına birinci sayfalarda da rastlıyoruz.

Tiyatrolar sütununda ise dönemin edebî faaliyetleri olarak gösterebileceğimiz piyeslerin sahnelenmesine ait ilanlara rastlıyoruz. Gösterilecek oyunların tanıtımı, oynayacak kişinin ve kumpanyanın adı, nerede ve hangi günlerde sahneleneceği bu ilanlarda okurlara bildirilmiştir. Burhanettin Bey, Hasan Efendi, Mınak Efendi dönemin tiyatro ilanlarında karşımıza çıkan önemli isimlerdir.

B. Gazetenin Muhteva Özellikleri