Tanede Demir (Fe) Miktarı (ppm)

2012-2013 yetiştirme mevsiminde toprağa farklı dozlarda çinko sülfat ve demir sülfat uygulamasının üç mercimek çeşidinin tanelerinde saptanan Fe miktarına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.11’de ortalama değerler ve oluşan gruplar Çizelge 4.12’de verilmiştir.

40

Çizelge 4.11. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) toprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasının tanedeki demir Fe (ppm) miktarına ait varyans analiz sonuçları

TOPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI TOPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI

Varyasyon kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri Varyasyon kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri Blok 2 1598.365 38.1736 Blok 2 4729.393 77.5570 Doz 4 94.097 2.2473öd Doz 5 298.433 4.8940** Hata 8 41.871 Hata 10 60.980 Çeşit 2 4.600 1.1531öd Çeşit 2 1.804 0.1584öd

Doz x çeşit 8 5.952 1.4919öd Doz x çeşit 10 8.394 0.7371öd

Hata 20 3.989 Hata 24 11.388

Genel 44 Genel 53

%VK 2.91 %VK 4.90

** 0.01, * 0.05 düzeyinde istatistikî olarak önemli, ÖD: önemli değil

Çizelge 4.11’den izlendiği gibi, 2012-2013 yetiştirme sezonunda, toprağa çinko uygulamasının tanelerdeki demir içeriği üzerine etkisi incelendiğinde; doz faktörü, çeşit ve çeşit x doz interaksiyonu önemsiz bulunmuştur. Toprağa demir uygulamasında ise, doz faktörü 0.01 düzeyinde önemli, çeşit ve çeşit x doz interaksiyonu önemsiz bulunmuştur.

41

Çizelge 4.12. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) toprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasından elde edilen tanede demir (Fe) miktarı (ppm) ortalama değerleri ve oluşan gruplar

TOPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI TOPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI

Çeşit Doz (%)

Fırat 87 Şakar Çağıl Ort. Çeşit Doz (%)

Fırat 87 Şakar Çağıl Ort.

0 75.43 74.98 71.77 74.06 0 77.55 79.05 76.83 77.81a 1 67.48 67.58 69.23 68.10 1 69.80 70.02 67.20 69.00ab 2 68.48 67.33 68.53 68.12 2 72.35 68.50 71.25 70.70ab 3 66.10 64.95 65.08 65.38 3 65.92 63.08 66.37 65.12b 4 67.90 69.23 65.47 67.53 4 69.82 70.57 68.22 69.53ab Ort. 69.08 68.82 68.02 5 59.48 60.03 62.35 60.62b Ort. 69.15 68.54 68.70

EÖF Çeşit: İnt: Doz: EÖF Çeşit: İnt: Doz:

11.67**

Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistikî olarak fark yoktur.

Toprağa farklı çinko dozları uygulandığında, elde edilen tanelerde demir (ppm) değerleri arasında önemli bir fark çıkmamış, en yüksek demir miktarı 74.06 ppm ile kontrol bitkilerinden elde edilmiştir. Çeşitlerin tanelerinde demir miktarları bakımından önemli farklılık çıkmamıştır.

Toprağa farklı demir dozu uygulamalarından ortaya çıkan demir değerleri 60.62 ppm ile 77.81 ppm arasında önemli şekilde değişmiştir. Kontrol bitkileri taneleri ortalama 77.81 ppm değer ile 3 ve 5 g.m-2

demir dozlarından önemli şekilde yüksek bulunmuştur.

Aksoy (1977), mısır bitkisiyle yaptığı sera denemesinde artan miktarlarda verilen çinkonun bitkinin kuru madde miktarı üzerine etkili olmadığını, buna karşın demir ve bakır kapsamlarını azalttığını belirlemiştir. Başar ve Taban (2001), serada

42

yapraktan uygulanmışlar. Yapraktan demir sülfat verilmesi soyada demir içeriğini en yüksek düzeyde arttırmıştır. Fakat incelenen bütün özellikler için Fe-EDDHA nın en etkili bileşik olduğu ortaya çıkmıştır.

4.2. 2012-2013 Yetiştirme Mevsiminde Yaprağa Çinko ve Demir Mikro Element Uygulama Sonuçları

4.2.1. Çiçeklenme Süresi (gün)

2013 yılında yaprağa farklı dozlarda demir sülfat ve çinko sülfat uygulamasının üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) saptanan çiçeklenme sürelerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.13’de ortalama değerler ve oluşan gruplar Çizelge 4.14’da verilmiştir.

Çizelge 4.13. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) yaprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasının çiçeklenme süresi (gün) değerlerine ait varyans analiz sonuçları

YAPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI YAPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI

Varyasyon

kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri Varyasyon kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri Blok 2 5.489 4.9899 Blok 2 0.622 1.4545 Doz 4 16.367 14.8788** Doz 4 17.811 41.6364** Hata 8 1.100 Hata 8 0.428 Çeşit 2 24.156 39.5273** Çeşit 2 21.356 160.1667**

Doz x çeşit 8 1.600 2.6182* Doz x çeşit 8 1.411 10.5833**

Hata 20 0.611 Hata 20 0.133

Genel 44 Genel 44

%VK 0.66 %VK 0.31

** 0.01, * 0.05 düzeyinde istatistikî olarak önemli, ÖD: önemli değil

Çizelge 4.13’den izlendiği gibi, çiçeklenme süresi yönünden 2013 yılında yaprağa demir uygulamasında doz ve çeşit faktörleri 0.01 düzeyinde önemli, çeşit x doz interaksiyonu ise 0.05 düzeyinde önemli bulunmuştur. Yaprağa çinko uygulamasında çeşit, doz ve çeşit x doz interaksiyonu 0.01 düzeyinde önemli bulunmuştur.

43

Çizelge 4.14. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) yaprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasından elde edilen çiçeklenme süresi (gün) ortalama değerleri ve oluşan grupları

YAPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI YAPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI

Çeşit Doz (%)

Fırat 87 Şakar Çağıl Ort.

Çeşit Doz (%)

Fırat 87

Şakar Çağıl Ort.

0.00 121.7 a 118.7 cde 120.7 ab 120.3a 0.00 124.0 a 120.0 c 121.3 b 121.8a

0.37 117.3 def 116.0 f 117.3 def 116.9c 0.33 119.0cd 118.0 de 119.0 cd 118.8c

0.75 122. 0 a 118.3 cde 118. 3cde 119.6ab 0.66 120.0 c 117.0 e 118.3 de 118.7c

1.12 119.7 bc 117.0 ef 11 8.3 cde 118.3bc 0.99 119.7 c 118.0 de 118.0 de 118.6c 1.49 119.0 bcd 117.0 ef 118. 0 cde 118.0bc 1.32 122.0 b 119.0 cd 120.0 c 120.3b Ort. 119.9 a 117.4 c 118.5 b Ort. 120.9 a 118.6 b 119.3 b EÖF Çeşit: 0.821** İnt: 1.331* Doz: 1.659** EÖF Çeşit :0.85** İnt: 1.409** Doz: 0.605**

Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistikî olarak fark yoktur.

Yaprağa farklı demir dozları uygulandığında denemede çeşit x demir dozu interaksiyonu önemli bulunmuştur. Fırat 87 çiçeklenme süresi %0.37 demir dozunda 117.3 gün almış ve bu süre kontrol, % 0.75 dozu ve %1.12 dozu bitkileri çiçeklenme süresinden önemli şekilde erken olmuştur. %1.49 dozundaki bitkiler 119.0 günle, en erken çiçeklenen %0.37 dozu bitkileri ile aynı grupta yer almışlardır. Şakar çiçeklenme süresi %0.37 çinko dozunda 116.0 gün almış ve bu süre kontrol ve %0.75 dozu bitkilerinden önemli derecede erken olmuştur. %1.12 ve %1.49 dozundaki bitkiler 117.0 günle, en erken çiçeklenen %0.37 dozu bitkileri ile aynı grupta yer almışlardır. Çağıl çeşidinde, çinko verilen bütün dozlar birbiriyle aynı grupta olup, kontrol bitkilerinden önemli şekilde erken çiçeklenmişlerdir.

Yaprağa farklı çinko dozları uygulandığında denemede çinko dozu x çeşit interaksiyonu önemli bulunmuştur. Fırat-87'de çiçeklenme %0.33 dozunda 119.0 gün almış ve kontrol (124.0 gün) ve %1.32 dozundaki bitkilerden (122 gün) önemli şekilde erken olmuştur. %0.66 ve %0.99 dozlarında ki bitkiler, 120.0 ve 119.7 günle, en erken

44

çiçeklenen %0.33 dozu bitkileri ile aynı grupta yer almışlardır. Şakar'da çiçeklenme %0.66 dozunda 117.0 günde kontrol bitkilerinden önemli derecede erken olmuş, fakat çinko verilen diğer dozlarla farklı çıkmamıştır.

4.2.2. Bitki Boyu (cm)

2013 yılında yaprağa farklı doz seviyelerinde demir sülfat ve çinko sülfat uygulamasının üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) saptanan bitki boyuna ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.15’de ortalama değerler ve oluşan gruplar Çizelge 4.16’da verilmiştir.

Çizelge 4.15. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) yaprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasının bitki boyuna (cm) ait varyans analiz sonuçları

YAPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI YAPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI

Varyasyon

kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri Varyasyon kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri

Blok 2 1.582 8.4980 Blok 2 0.703 1.8081

Doz 4 14.040 75.4342** Doz 4 9.232 23.7372**

Hata 8 0.186 Hata 8 0.389

Çeşit 2 7.819 59.6597** Çeşit 2 7.331 24.6147**

Doz x çeşit 8 1.392 10.6229** Doz x çeşit 8 1.616 5.4259**

Hata 20 0.131 Hata 20 0.298

Genel 44 Genel 44

%VK 1.00 %VK 1.54

** 0.01, * 0.05 düzeyinde istatistikî olarak önemli, ÖD: önemli değil

Çizelge 4.15’dan izlendiği gibi, bitki boyu yönünden 2013 yılında yaprağa demir ve çinko uygulamalarının çeşit, doz faktörleri ve çeşit x doz interaksiyonu 0.01 düzeyinde önemli bulunmuştur.

45

Çizelge 4.16. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) yaprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasından elde edilen bitki boyu (cm) ortalama değerleri ve oluşan grupları

YAPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI YAPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI

Çeşit Doz (%)

Fırat 87 Şakar Çağıl Ort. Çeşit

Doz (%)

Fırat 87 Şakar Çağıl Ort.

0.00 32.88h 38.51a 36.94cd 34.45d 0.00 32.59e 35.22d 33.67e 33.83c

0.37 36.13def 35.97ef 36.63de 37.76a 0.33 35.14 d 36.70abc 37.62a 36.49a

0.75 34.34g 36.48de 36.56de 35.95c 0.66 35.81bcd 36.14bcd 35.34 d 35.77ab

1.12 36.58de 35.39f 37.59bc 36.56bc 0.99 35.22 d 36.95 ab 35.74bcd 35.97ab

1.49 38.20ab 36.12def 36.86cd 37.00b 1.32 35.59cd 36.33ad 35.20d 35.71b

Ort. 35.62c 37.07a 36.35b Ort. 34.87b 36.27a 35.51ab

EÖF Çeşit: 0.376** İnt: 0.842** Doz :0.682* * EÖF Çeşit: 0.793** İnt :1.334** Doz: 0.769**

Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistikî olarak fark yoktur.

Yaprağa farklı demir sülfat dozları uygulanması ile denemede çeşit x doz interaksiyonu önemli çıkmıştır. Çeşitlerin boylarının, demir dozu seviyelerinden değişik şekilde etkilendiğini göstermektedir. Fırat 87 çeşidinde %1.49 demir dozunda 38.20 cm boy, kontrol dahil diğer uygulamalardan önemli ölçüde yüksek çıkmıştır. Şakar çeşidinde kontrol bitkilerinde ölçülen 38.51 cm boy bütün demir dozlarından önemli şekilde uzun bulunmuştur. Çağıl çeşidinde %1.12 demir dozundaki 37.59 cm boy, %0.37 (36.63 cm) ve %0.75 doz (36.56 cm) seviyelerindeki bitki boylarından önemli şekilde yüksek fakat kontrol (36.94 cm) ve %1.49 dozlarındaki (36.86 cm) bitkilerle aynı grupta yer almıştır.

Yaprağa farklı çinko sülfat dozları uygulanması ile çeşit x çinko doz interaksiyonu önemli çıkmıştır. Çeşitlerin boylarının çinko dozlarına göre değiştiğini gçstermektedir. Fırat-87 çeşidinde çinko uygulanan bitkilerin boyları kontrol bitkilerinden (32.59 cm) önemli şekilde yüksek çıkmış, fakat birbirleriyle aynı boy grubunu paylaşmışlardır. Şakar çeşidinde %0.99 ve %0.33 çinko dozlarındaki bitkiler

46

36.95 cm ve 36.70 cm ile kontrol bitkilerinden önemli şekilde uzun çıkmış fakat %0.66 ve %1.32 doz bitkileriyle aynı boy grubunda yer almışlardır. Çağıl çeşidinde en uzun boylu bitkiler % 0.33 demir dozu uygulamasında 37.62 cm olarak bulunmuş ve kontrol dahil bütün uygulamalardan önemli şekilde uzun çıkmıştır. Çağıl çeşidinde ikinci uzun boy %0.99 dozunda 35.74 cm olarak bulunmuştur.

Hindistan'da Singh ve Bhatt (2013) yaprağa çinko sülfat uygulamasının mercimekte bitki boyunu ve tane verimini önemli şekilde yükselttiğini bildirmiştir. Bulgularımız çinko uygulamasının mısır’da yeşil aksamda önemli artışlara sebep olduğunu bildiren Erdem (2011) ve Sönmez ve ark. (2013)’ının bulgularına paralel bulunmuştur. Ancak bulgularımız Özbek ve Özgümüş (1997)’ün buğdayda yaprak ve toprak uygulamalarının tane verimi ve verim komponentleri arasında önemli bir fark oluşturmadığını bildiren bulgularından farklı bulunmuştur.