Fırat 87 Şakar Çağıl Ort Çeşit Doz
4.2.3. Biyolojik Verim (g/m 2 )
2013 yılında yaprağa farklı dozlarda demir sülfat ve çinko sülfat uygulamasının
üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) saptanan biyolojik verim (g/m2
) değerlerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.17’de ortalama değerler ve oluşan gruplar Çizelge 4.18’de verilmiştir.
47
Çizelge 4.17. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve
Fırat 87) yaprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasının biyolojik verime (g/m2
) ait varyans analiz sonuçları
YAPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI YAPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI
Varyasyon kaynakları SD Kareler ortalaması F değeri Varyasyon kaynakları SD Kareler ortalaması F değeri Blok 2 7098.4 3.598 Blok 2 4240.62 1.8985 Doz 4 34226.0 17.348** Doz 4 7516.67 3.3651 öd Hata 8 1972.8 Hata 8 2233.72 Çeşit 2 654.8 0.941 öd Çeşit 2 27577.78 127.5034**
Doz x çeşit 8 1503.8 2.161 öd Doz x çeşit 8 53.41 0.2469 öd
Hata 20 695.5 Hata 20 216.29
Genel 44 Genel 44
%VK 4.86 %VK 3.63
** 0.01, * 0.05 düzeyinde istatistikî olarak önemli, ÖD: önemli değil
Çizelge 4.17’den izlendiği gibi, biyolojik verim yönünden 2013 yılında yaprağa demir uygulamasında doz faktörü 0.01 düzeyinde önemli bulunmuş, çeşit ve çeşit x doz interaksiyonu ise önemsiz bulunmuştur. Yaprağa çinko uygulamasında çeşit faktörü 0.01 düzeyinde önemli, doz ve çeşit x doz interaksiyonu önemsiz bulunmuştur.
48
Çizelge 4.18. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) yaprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasından elde edilen biyolojik
verim (g/m2) ortalama değerleri ve oluşan gruplar
YAPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI YAPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI
Çeşit Doz (%)
Fırat 87 Şakar Çağıl Ort. Çeşit Doz (%)
Fırat 87 Şakar Çağıl Ort.
0.00 525.5 466.4 454.7 482.2 c 0.00 335.0 422.2 359.7 372.3 0.37 616.4 655.2 630.0 633.8 a 0.33 368.0 449.1 380.5 399.3 0.75 488.0 491.6 484.1 487.9 c 0.66 388.6 461.1 395.5 415.1 1.12 534.7 563.9 552.2 550.2 b 0.99 415.8 500.8 430.8 449.2 1.49 542.7 568.0 558.3 556.3 b 1.32 357.7 436.9 379.1 391.3 Ort. 541.5 549.0 535.8 Ort. 373.0 b 454.0 a 389.1 b
EÖF Çeşit: İnt: Doz:
82.40**
EÖF Çeşit: 31.75**
İnt: Doz:
Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistikî olarak fark yoktur.
Yaprağa farklı demir dozları uygulamasından elde edilen biyolojik verim değerleri 482.2 g.m-2
ile 633.8 g.m-2 arasında değişmiş ve %0.37'lik demir sülfat uygulaması hem kontrol ve hem diğer demir doz uygulamalarından önemli şekilde
yüksek biyolojik verim (633.8 g.m-2) sağlamıştır. Yaprağa %0.37 dozunda demir sülfat
uygulanması ile kontrol bitkilerinden %31.4 oranında daha fazla biyolojik verim elde edilmiştir. Demir sülfatın daha yüksek dozları biyolojik verimi önemli şekilde azaltmıştır.
Yaprağa farklı çinko dozları uygulanmasından elde edilen biyolojik verim değerlerine bakıldığında, çinko uygulamalarının kontrole göre biyolojik verimi önemsiz bir şekilde arttırdığı görülmektedir. Yaprağa çinko uygulamasında, Şakar çeşidinin
biyolojik verimi 454.0 g.m-2 ile diğer iki çeşitten önemli şekilde daha yüksek
bulunmuştur. Şakar'ın veriminin %0.99 çinko dozunda 500 g.m-2 'ye kadar yükseldiği görülmektedir.
49 4.2.4. Tane Verimi (g/m2)
2013 yılında yaprağa farklı dozlarda demir sülfat ve çinko sülfat uygulamalarının üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) saptanan tane verimine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.19’da ortalama değerler ve oluşan gruplar Çizelge 4.20’de verilmiştir.
Çizelge 4.19. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve
Fırat 87) yaprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasının tane verimine (g/m2
) ait varyans analiz sonuçları
YAPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI YAPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI
Varyasyon kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri Varyasyon kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri Blok 2 11226.6 10.831 Blok 2 1559.0 1.51 Doz 4 10014.4 9.662** Doz 4 13494.0 13.07** Hata 8 1036.4 Hata 8 1031.6 Çeşit 2 89485.1 104.789** Çeşit 2 43592.6 141.40**
Doz x çeşit 8 4062.7 4.757** Doz x çeşit 8 5236.8 16.98**
Hata 20 853.9 Hata 20 308.2
Genel 44 Genel 44
%VK 20.44 %VK 19.17
** 0.01, * 0.05 düzeyinde istatistikî olarak önemli, ÖD: önemli değil
Çizelgeden izlendiği gibi, tane verimi yönünden 2013 yılında yaprağa demir ve çinko uygulamasında çeşit, doz faktörleri ve çeşit x doz interaksiyonu 0.01 düzeyinde önemli bulunmuştur.
50
Çizelge 4.20. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) yaprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasından elde edilen tane verimi (g/m2) ortalama değerleri ve oluşan gruplar
YAPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI YAPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI
Çeşit Doz (%)
Fırat 87 Şakar Çağıl Ort. Çeşit
Doz (%)
Fırat 87 Şakar Çağıl Ort.
0.00 90.07e-h 154.0cde 43.93 h 95.99 c 0.00 39.53 e 90.22 bc 54.62 cde 61.46 b
0.37 81.51fgh 297.4 a 113.8d-g 164.3 ab 0.33 45.45 de 81.78 bcd 59.29 cde 62.17 b 0.75 64.23 gh 184.0 bc 112.2d-g 120.2 bc 0.66 57.22cde 232.2 a 75.47b-e 121.6 a 1.12 72.15 gh 263.0 a 145.1 c-f 160.1 ab 0.99 91.86 bc 261.6 a 79.39 b-e 144.3 a 1.49 98.07e-h 249.4 ab 175.2 cd 174.2 a 1.32 48.83 de 102.4 b 53.65cde 68.29 b Ort. 81.21 c 229.6 a 118.1 b Ort. 56.58 b 153.7 a 64.48 b EÖF Çeşit: 85.0** İnt: 67.89** Doz: 76.12** EÖF Çeşit: 18.24** İnt: 40.79** Doz: 50.79**
Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistikî olarak fark yoktur.
Yaprağa farklı demir dozu uygulaması ile tane verimini karakteri için çeşit x demir dozu interaksiyonunu önemli bulunmuştur. Çeşitlerin tane verimlerinin demir dozlarından farklı şekilde etkilendiğini göstermektedir. Fırat 87 çeşidinde, demir sülfat uygulamaları birbirlerinden ve kontrol bitkilerinden önemli bir farklılık göstermemiştir.
Şakar çeşidi; % 0.37 ve %1.12 demir sülfat seviyelerinde sırasıyla 297.4 ve 263.0 g.m-2
tane verimleriyle kontrol dahil bütün diğer uygulamalardan önemli ölçüde yüksek tane
verimi sağlamıştır. %1.49 demir dozu seviyesinde 249.4 g.m-2
tane verimi, aynı yüksek verim grubuna dahil bir diğer uygulamadır. Çağıl çeşidinde, bütün demir sülfat dozları, kontrolden önemli şekilde daha verimli, fakat hepsi aynı verim grubunda yer almışlardır.
Farklı çinko sülfat dozlarından elde edilen tane verimi değerleri için denemede doz x çeşit interaksiyonu önemli çıkmıştır. Çeşitlerin verimleri, çinko sulfat dozlarından farklı şekilde etkilenmiştir. Fırat 87 çeşidinde, %0.99 çinko sülfat dozunda alınan 91.86
g.m-2 diğer uygulamalardan önemli şekilde yüksek tane verimi olmuştur. Yine Fırat 87
51
diğer uygulamadır. Şakar çeşidinde %0.66 ve %0.99 doz seviyelerindeki 232.2 ve 261.6 g.m-2 ile kontrol dahil diğer dozların hepsinden önemli şekilde yüksek tane verimi sağlamıştır. Çağıl çeşidinde, kontrol dahil tüm çinko dozlarının tane verimleri birbirinden farklı çıkmamıştır.
Çalışmamızda toprak uygulamasının aksine, Fe ve Zn yaprak uygulamasında, , tane veriminde kontrole göre önemli artışlar olmuştur. Gagwar ve Singh (1994) yaprak uygulamasının toprak uygulamasına göre verimi daha fazla arttırdığını bildirmiştir. Toprağın bazı durumlarda (yüksek pH, kireç ve fosfor nedeniyle) Zn ve Fe alımını engellemesi - ve mikro element eksikliğinin ortaya çıkması- yaprak uygulamasında ortadan kalkmıştır. Özbek ve Özgümüş (1997) topraktan 1 ve 2 kg/da Zn dozları arasında tane veriminde önemli bir fark ortaya çıkmadığını, yapraktan 25 ve 50 g/da dozları arasında tane veriminde farklılık ortaya çıktığını bildirmişlerdir. Hindistan'da Singh ve Bhatt (2013) yaprağa çinko sülfat uygulamasının mercimekte bitki boyunu ve tane verimini önemli şekilde yükselttiğini bildirmiştir. Sadeghi ve Noorhosseini (2014) yapraktan uygulanan demir ve çinko sulfatın mercimekte tane verimini yükselttiğini bildirmişlerdir.
4.2.5. Tanedeki Çinko (Zn) Miktarı (ppm)
2013 yılında yaprağa farklı dozlarda demir sülfat ve çinko sülfat uygulamasının üç mercimek çeşidinin (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) tanelerinde saptanan çinko (Zn) miktarlarına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.21’de ortalama değerler ve oluşan gruplar Çizelge 4.22’de verilmiştir.
52
Çizelge 4.21. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) yaprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasının tanede çinko miktarlarına ( ppm) ait varyans analiz sonuçları
YAPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI YAPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI
Varyasyon kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri Varyasyon kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri Blok 2 59.843 4.1113 Blok 2 9.331 1.3329 Doz 4 89.441 6.1447* Doz 4 404.638 57.8016** Hata 8 14.556 Hata 8 7.000 Çeşit 2 7.250 2.4431 öd Çeşit 2 7.501 1.6928 öd
Doz x çeşit 8 2.082 0.7015 öd Doz x çeşit 8 1.978 0.4465 öd
Hata 20 2.968 Hata 20 4.431
Genel 44 Genel 44
%VK 5.27 %VK 4.87
** 0.01, * 0.05 düzeyinde istatistikî olarak önemli, ÖD: önemli değil
Çizelge 4.21’den izlendiği gibi, 2013 yılında yaprağa demir uygulamasının tanedeki Zn miktarına etkisinin araştırılmasında, doz faktörü 0.05 düzeyinde önemli ancak çeşit ve çeşit x doz interaksiyonu önemsiz bulunmuştur. Yaprağa çinko uygulamasında doz faktörü 0.01 düzeyinde önemli, çeşit ve çeşit x doz interaksiyonu ise önemsiz bulunmuştur.
53
Çizelge 4.22. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) yaprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasından elde edilen tane çinko miktarına (ppm) ait ortalama değerler ve oluşan gruplar
YAPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI YAPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI
Çeşit Doz (%)
Fırat 87 Şakar Çağıl Ort. Çeşit
Doz (%)
Fırat 87 Şakar Çağıl Ort.
0.00 35.98 36.56 38.70 37.08 a 0.00 31.86 31.51 31.47 31.61 c 0.37 34.08 34.08 34.67 34.28 ab 0.33 43.27 46.11 46.09 45.16 b 0.75 30.47 30.59 31.68 30.91 b 0.66 45.00 46.18 45.46 45.54 b 1.12 29.13 29.10 28.31 28.85 b 0.99 48.74 48.96 49.32 49.01 a 1.49 30.98 32.28 34.05 32.44 ab 1.32 43.17 45.64 45.58 44.80 b Ort. 32.13 32.52 33.48 Ort. 42.41 43.68 43.58
EÖF Çeşit: İnt: Doz:
6.035**
EÖF Çeşit: İnt: Doz:
3.125**
Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistikî olarak fark yoktur.
Yaprağa farklı demir dozlarının uygulanmasından elde edilen tanelerde Zn miktarı kontrole göre artmamıştır. Aksine, kontrol bitkilerinin tanelerinde çinko miktarı 37.08 ppm iken, %0.75 ve %1.12 demir dozlarında önemli şekilde 30.91 ve 28.85 ppm' e düşmüştür. %0.32 ve %1.49 dozlarındaki değerler kontrol bitkileri ile aynı grupta kalmıştır.
Yaprağa çinko uygulamasında çeşitlerin tanelerinde çinko miktarı 31.61 ve 49.01 ppm arasında değişmiş ve Zn uygulamaları tanedeki çinko miktarını kontrole göre arttırmıştır. Tanelerdeki çinko miktarı, %0.99 çinko dozunda 49.01 ppm ile diğer uygulamalardan önemli şekilde yüksek çıkmıştır. Kontrol bitkileri, tanelerinde 31.61 ppm ile en düşük çinko değerini vermiştir.
Görüldüğü gibi, mercimeğe yapraktan demir uygulması mercimek tanelerinde çinko miktarını etkilememekte, çinko artışı sadece yapraklara çinko uygulanmasyla meydana gelmektedir.
54
Bazı araştırıcılar mikro besin elementlerinin uygulama şekli ve zamanına göre tanede çinko ve demir konsantrasyonlarının değiştiğini bildirmişlerdir. Örneğin Brohi ve ark. (2000), buğdayda topraktan çinko uygulaması ile tanenin çinko içeriğinin azaldığını, yapraktan uygulama ile belirgin şekilde arttığını belirlemişlerdir. Yine Başar
(2002) soyada yapraktan FeSO4.7H2O verilmesinin soya fasulyesinin toplam ve aktif Fe
içeriğini en fazla artıran uygulama olduğunu, topraktan FeSO4.7H2O ile yapraktan
H2SO4’ın kombine edildiği uygulamalarda belirgin bir etki görülmediğini
bildirmişlerdir.
4.2.6. Tanede Demir (Fe) Miktarı (ppm)
2013 yılında yaprağa farklı dozlarda demir sülfat ve çinko sülfat uygulamasının üç mercimek çeşidinin (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) tanelerinde saptanan demir miktarlarına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.23’te ortalama değerler ve oluşan gruplar Çizelge 4.24’da verilmiştir.
Çizelge 4.23. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) yaprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasının tanede demir miktarlarına (ppm) ait varyans analiz sonuçları
YAPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI YAPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI
Varyasyon
kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri Varyasyon kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri
Blok 2 192.906 7.2456 Blok 2 99.594 2.8064
Doz 4 710.799 26.6979** Doz 4 151.694 4.2746*
Hata 8 26.624 Hata 8 35.488
Çeşit 2 1.348 0.2244 öd Çeşit 2 3.695 1.2588 öd
Doz x çeşit 8 3.728 0.6207 öd Doz x çeşit 8 1.228 0.4185 öd
Hata 20 6.006 Hata 20 2.935
Genel 44 Genel 44
%VK 5.15 %VK 2.90
** 0.01, * 0.05 düzeyinde istatistikî olarak önemli, ÖD: önemli değil
Çizelge 4.23’ten izlendiği gibi, 2013 yılında yaprağa demir uygulamasında tanelerde demir değeri yönünden doz faktörü 0.01 düzeyinde önemli, çeşit ve doz x
55
çeşit interaksiyonu önemsiz bulunmuştur. Yaprağa çinko uygulamasının tanelerdeki demir üzerine etkisi incelendiğinde; doz faktörü 0.05 düzeyinde önemli bulunmuş, çeşit ve çeşit x doz interaksiyonu önemsiz bulunmuştur.
Çizelge 4.24. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) yaprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasından elde edilen tane demir (Fe) miktarına (ppm) ait ortalama değerleri ve oluşan gruplar
YAPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI YAPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI
Çeşit Doz (%)
Fırat 87 Şakar Çağıl Ort. Çeşit
Doz (%)
Fırat 87 Şakar Çağıl Ort.
0.00 60.93 60.09 57.99 59.67 d 0.00 52.97 54.41 54.69 54.02 c 0.37 81.55 83.42 83.15 82.71 a 0.33 57.19 58.55 57.88 57.87 bc 0.75 65.88 63.51 63.92 64.43 cd 0.66 60.98 60.88 60.17 60.68 ab 1.12 71.98 71.97 72.86 72.27 bc 0.99 63.71 65.87 65.47 65.02 a 1.49 74.08 73.09 73.68 73.61 b 1.32 57.40 57.28 57.67 57.45 bc Ort. 70.88 70.42 70.32 Ort. 58.45 59.40 59.18
EÖF Çeşit: İnt: Doz:
8.162**
EÖF Çeşit: İnt: Doz:
4.831**
Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistikî olarak fark yoktur.
Yaprağa farklı demir dozları uygulanmasından elde edilen mercimek tanelerinde demir miktarı değerleri 59.67 ve 82.71 ppm arasında değişmiş ve %0.37 demir dozundan elde edilen 82.71 ppm tane demir miktarı, kontrol bitkileri (59.67 ppm) dahil bütün doz uygulamalarından önemli şekilde yüksek bulunmuştur. Daha yüksek dozlarda tanedeki demir miktarı azalmıştır.
Yaprağa farklı çinko dozları uygulandığında, tanelerde demir miktarı 54.02 ppm ile 65.02 ppm arasında değişmiş, %0.99 çinko dozunda elde edilen tanelerde 65.02 ppm demir miktarı, kontrol bitkilerinden ve diğer dozlardan elde edilen tanelerden önemli şekilde yüksek bulunmuştur. Yaprağa %0.66 çinko dozu uygulamakla elde edilen tanelerde 60.68 ppm demir seviyesi yüksek demir grubu içindedir.
56
Görüldüğü gibi, yaprağa %0.37 dozunda demir uygulaması mercimek tanelerindeki demiri önemli şekilde 82.71 ppm'e yükseltmiştir. Yaprağa %0.99 çinko dozu tanede demiri önemli şekilde 65.02 ppm’e yükseltmiştir.
Soyada yaptığı çalışmada Başar ve Taban (2001), yapraktan FeSO4 verilmesi
soya fasulyesinin Fe içeriğini en fazla arttırdığını, Fe-EDDHA’nın da yaprakların Fe içeriğini belirgin şekilde arttırdığını, incelenen bütün özellikler üzerine en etkili bileşiğin Fe-EDDHA olduğunu bildirmişlerdir. Diğer uygulamaların etkisinin bu iki uygulama kadar olmadığını belirtmişlerdir. Buğdayda yaptığı çalışmada Brohi ve ark. (2000), topraktan çinko uygulaması ile tanenin çinko içeriği azalırken yapraktan uygulama ile belirgin şekilde arttığını ve sap azot içeriğinin çinko uygulamasıyla arttığını belirlemişlerdir.
Başar (2002), serada yapraktan demir sulfat verilmesi ile soya fasulyesinde toplam ve aktif Fe içeriğinin diğer uygulamalardan daha fazla arttığını bildirmiştir. Topraktan demir sulfat verilmesinin bir etkisinin görülmediği anlaşılmıştır.
57
4.3. 2014 Yetiştirme Mevsiminde Başka Mercimek Çeşitlerinde Yaprağa İki Doz Çinko ve Demir Sülfat Uygulama Sonuçları