Tane Verimi (g/m 2 )

2012-2013 yetiştirme mevsiminde toprağa farklı dozlarda çinko sülfat ve demir sülfat uygulamasının üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) saptanan tane verimine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.7’de ortalama değerler ve oluşan gruplar Çizelge 4.8’de verilmiştir.

34

Çizelge 4.7. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat

87) toprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasının tane verimine (g/m2

) verilerine ait varyans analiz sonuçları

TOPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI TOPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI

Varyasyon kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri Varyasyon kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri Blok 2 11487.0 24.31 Blok 2 1483.68 1.309 Doz 4 5278.8 11.17** Doz 5 1479.01 1.305 Hata 8 472.4 Hata 10 1133.21 Çeşit 2 5549.4 9.37** Çeşit 2 2432.61 7.347*

Doz x çeşit 8 633.8 1.07öd Doz x çeşit 10 415.74 1.255öd

Hata 20 592.2 Hata 24 331.07

Genel 44 Genel 53

%VK 29.18 %VK 28.97

** 0.01, * 0.05 düzeyinde istatistikî olarak önemli, ÖD: önemli değil

Çizelge 4.7’den izlendiği gibi, tane verimi yönünden 2012-2013 yetiştirme mevsiminde toprağa farklı dozlarda çinko sülfat uygulamasında, çeşit ve doz faktörleri 0.01 düzeyinde önemli, çeşit x doz interaksiyonu ise önemsiz bulunmuştur. Toprağa demir uygulamasında çeşit faktörü 0.05 düzeyinde önemli, doz ve çeşit x doz interaksiyonu ise önemsiz bulunmuştur.

35

Çizelge 4.8. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) toprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasından elde edilen tane verimi

(g/m2) ortalama değerleri ve oluşan gruplar

TOPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI TOPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI

Çeşit Doz g. m-2

Fırat 87 Şakar Çağıl Ort. Çeşit

Doz g. m-2

Fırat 87 Şakar Çağıl Ort.

0 126.3 127.7 120.8 124.9 a 0 63.9 110.1 63.3 79.13 1 56.6 113.9 71.2 80.6 b 1 57.4 91.5 54.6 67.86 2 55.8 95.7 67.8 73.1 b 2 68.9 89.3 62.0 73.43 3 54.8 72.3 59.3 62.1 b 3 56.3 70.7 49.5 58.86 4 57.0 117.6 53.6 76.1 b 4 56.5 50.0 44.9 50.51 Ort. 70.14 b 105.40a 74.58 b 5 48.2 43.9 48.9 47.00 Ort. 58.5 b 75.9 a 53.8 b EÖF Çeşit: 30.34 İnt: Doz: 41.27** EÖF Çeşit: 17.74* İnt: Doz:

Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistikî olarak fark yoktur.

Toprağa çeşitli çinko dozları uygulandığında elde edilen tane verimi değerleri 62.1 g.m-2 ile 124.9 g.m-2 arasında değişmiş ve çinko sülfat dozları tane verimini

kontrole göre önemli şekilde düşürmüştür. Kontrol bitkileri 124.9 g.m-2

ile diğer dozlardan önemli şekilde yüksek bulunmuştur. Şakar'ın tane verimi, diğer iki çeşitten önemli şekilde yüksek çıkmıştır.

Toprağa farklı demir dozları uygulandığında alınan tane verimleri arasında önemli bir fark çıkmamış, fakat en yüksek tane verim değeri 79.13 g.m-2

ile kontrol bitkilerinden elde edilmiştir. Toprağa demir uygulamasında, çeşitlere ait tane verimi değerleri 53.8 g.m-2

ve 75.9 g.m-2 arasında değişmiştir. Şakar'ın tane verimi, diğer iki çeşitten önemli şekilde yüksek çıkmıştır.

Bulgularımız, toprağa çinko ve demir uygulamalarının tane verimini arttırdığını bildiren araştırma bulgularından farklı çıkmıştır. Nawaz ve ark. (1998) fosfor, potasyum ve çinkonun tek başına uygulamalarının mercimek tane verimi üzerine etkili olmadığını

36

bildirmişlerdir. Anderson (2015) Kanada Saskachewan' da toprağa uygulanan çinko sulfatın tane verimini ve tanade çinko konsantrasyonunu etkilemediğini bildirmiştir. Togay ve Anlarsal (2008) Van'da yürüttükleri denemede fosfor oranı yüksek olduğu zaman çinko alımının engellendiğini bildirmiştir. Helaloğlu ve ark. (1997), Harran'da buğdayda çinko uygulamasının olumlu bir etkisini görmemişlerdir. Özer ve ark. (1997), bitkiye yarayışlı çinko miktarının düşük olduğu Harran Ovasında çinkonun azlığına dayanıklılık gösterebilen mısır genotiplerini seçmek amacı ile üç yıl yürüttükleri çalışmada; topraktan ve yapraktan uyguladıkları çinko ile verimde bir artış olmadığını bildirmişlerdir. Mercimekte Zn ve Fe uygulamasının tane verimini olumlu şekilde etkilediğini bildiren araştırmalar çoğunluktadır. Örneğin, Tiwari ve Dwivedi (1990) ve Mokhtar ve ark. (2013) Zn gübrelemesinin, Krishnareddy ve Ahlawat (1996) 17.2 kg P

ha-1 (mono süper fosfat) + 5 kg Zn ha-1 uygulamasının, Nawaz ve ark. (1998) çinko ve

120 kg/ha fosfor uygulamasının verimi arttırdığını bildirmişlerdir. Togay ve ark. (2001) ve Gülser (2004) çinko dozları arttıkça, mercimek birim alan tane veriminde artışlar gözlendiğini ve tüm çeşitler için en uygun çinko dozunun 2 kg/da olduğunu, Togay ve Anlarsal (2008) ise birinci yıl 1.5 kg/da çinko ve 4 kg/da fosfor, ikinci yıl ise 4.5 kg/da çinko ve 4 kg/da fosfor verilince tane veriminin yükseldiğini bildirmişlerdir. Krishnareddy ve Ahlawat (1996), 1989 ve 1991 yıllarında Hindistan’da biofertilizer, çinko ve fosfor uygulamalarının iki mercimek çeşidinde verim ve verim öğelerine etkisini inceledikleri araştırmalarında; bakla sayısı, baklada tane ağırlığı ve tane veriminin 17.2 kg P ha-1 (mono süper fosfat) + 5 kg Zn ha-1 uygulamasınında çok iyi netice verdiğini bildirmişlerdir. Choudhary ve Malli (1988), arpada, Brennan (1991) ve Taban ve ark. (1997) buğdayda çinko uygulaması ile tane verimini artırdıklarını ve noksanlık septomlarının ortadan kalktığını bildirmişlerdir.

37 4.1.5. Tanedeki Çinko (Zn) miktarı (ppm)

2012-2013 yılında toprağa farklı dozlarda çinko sülfat ve demir sülfat uygulamasının üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) saptanan Zn miktarına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.9’da ortalama değerler ve oluşan gruplar Çizelge 4.10’da verilmiştir.

Çizelge 4.9. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) toprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasının tanedeki çinko Zn (ppm) değerine ait varyans analiz sonuçları

TOPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI TOPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI

Varyasyon kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri Varyasyon kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri Blok 2 722.203 12.7966 Blok 2 204.688 21.9210 Doz 4 132.941 2.3556 öd Doz 5 73.348 7.8552** Hata 8 56.437 Hata 10 9.338 Çeşit 2 2.921 2.0380 öd Çeşit 2 10.067 2.1500 öd

Doz x çeşit 8 0.946 0.6604 öd Doz x çeşit 10 1.935 0.4132 öd

Hata 20 1.433 Hata 24 4.682

Genel 44 Genel 53

%VK 3.20 %VK 5.86

** 0.01, * 0.05 düzeyinde istatistikî olarak önemli, ÖD: önemli değil

Çizelge 4.9’da izlendiği gibi, tanede çinko miktarı yönünden 2012-2013 yetiştirme mevsiminde toprağa çinko uygulamasında doz, çeşit faktörleri ve çeşit x doz interaksiyonu önemli bir farklılığa neden olmamıştır. Toprağa uygulanan demirin; tanelerde çinko üzerindeki etkisi incelendiğinde, doz faktörü 0.01 düzeyinde önemli bulunmuş, çeşit faktörü ve çeşit x doz interaksiyonu ise önemsiz bulunmuştur.

38

Çizelge 4.10. 2012-2013 sezonunda üç mercimek çeşidinde (Şakar, Çağıl ve Fırat 87) toprağa farklı dozlarda çinko ve demir uygulamasından elde edilen tanedeki çinko (Zn) miktarı (ppm) ortalama değerleri ve oluşan gruplar

TOPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI TOPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI

Çeşit Doz g. m-2

Fırat 87 Şakar Çağıl Ort. Çeşit Doz g. m-2

Fırat 87 Şakar Çağıl Ort.

0 41.84 40.76 42.57 41.73 0 41.25 42.24 41.33 41.61a 1 35.89 34.97 34.95 35.27 1 36.78 39.29 35.67 37.25ab 2 37.25 36.55 35.79 36.53 2 33.19 34.23 33.76 33.73b 3 40.78 40.32 41.09 40.73 3 37.59 37.67 37.79 37.68ab 4 33.24 31.99 32.27 32.50 4 34.32 35.20 32.91 34.14b Ort. 37.80 36.92 37.33 5 38.09 37.83 36.07 37.33ab Ort. 36.87 37.74 36.25

EÖF Çeşit: İnt: Doz: EÖF Çeşit: İnt: Doz:

4.56**

Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistikî olarak fark yoktur.

Farklı çinko dozlarından elde edilen tanelerde çinko (ppm) değerleri arasında

önemli bir fark çıkmamış, en yüksek çinko miktarı 41.73 g.m-2

ile kontrol bitkilerinde elde edilmiştir. Çeşitlerin tanelerinde çinko miktarları arasında da önemli farklılık çıkmamıştır.

Farklı demir sülfat dozlarından elde edilen tane çinko içerikleri 33.73 ppm ile 41.61 ppm arasında değişmiş, demir sülfat uygulamalarıyla kontrole göre önemli düşüş olmuştur. Kontrol bitkileri taneleri 41.61 ppm ile en yüksek çinko içeriğine sahip olmuştur. Metrekareye 2 ve 4 g demir sülfat dozlarında bulunan tane Zn içerikleri kontrole göre önemli ölçüde düşmüştür.

Bu çalışmada, toprağa çinko ve demir uygulanmasıyla mercimek tanelerinde çinko konsantrasyonu kontrole göre yükselmemiştir. Böyle bulgular mercimekte ve diğer bitkilerde de bulunmuştur. Anderson (2015) Kanada Saskachewan'da toprağa uygulanan çinko sulfatın tane verimini ve tanade çinko konsantrasyonunu

39

etkilemediğini bildirmiştir. Helaloğlu ve ark. (1997) Şanlıurfa/Harran'da buğdayda çinko uygulamalarının herhangi bir etkisinin olmadığını, yeşil aksam ve tanede çinko konsantrasyonlarının çinko uygulamaları ile istatistikî anlamda artış göstermediğini bildirmişlerdir.

Toprağa çinko uygulamanın tanede çinko artışına neden olduğunu bildiren çalışmalar da bulunmaktadır. Nawaz ve ark. (1998), mercimekte fosfor, potasyum ve çinkonun tek başına uygulamalarının verim üzerine etkili olmadığını ve bitkideki çinko, fosfor ve potasyum içeriklerinin besin elementlerinin uygulama dozuna bağlı olarak arttığını bildirmişlerdir. Taşdemir (2006) buğdayda sera ve tarla koşullarında yaptığı denemesinde Zn ve N uygulamalarının tanedeki Zn konsantrasyonunu arttırdığını, özellikle N uygulamasıyla taneye taşınan Zn düzeyinin artmış olmasının Zn’nun taşınmasında bitkideki protein düzeyinin önemli olabileceğini bildirmiştir. Özer ve ark. (1997), Harran ovasında 10 mısır çeşidini çinkosuz, topraktan Zn ve toprak+yapraktan zn uygulamasının verim artışı sağlamadığı ancak tanede ve yeşil aksamda çinkoyu arttırdığını gözlemlemişlerdir. Taban ve Alpaslan (1996), mısır bitkisinde toprağa farklı çinko sülfat uyguladıkları sera çalışmasında kuru madde miktarı ve bitkideki çinko kapsamı verilen çinko dozuna göre artmıştır. Özgüven ve Katkat (2001), serada Bursa ilinde 40 farklı yerden alınmış toprak örneğinde değişik konsantrasyonlarada çinko uygularak mısır bitkisi kuru ağırlığının, çinko içeriğinin ve topraktan kaldırılan çinko miktarlar %1 düzeyinde artmıştır. 10 ppm çinko uygulaması ile mısır bitkisinin kuru madde miktarının kontrole oranla %37, çinko içeriğinin %51 ve topraktan kaldırılan çinko miktarının %110 oranında arttığını bildirmişlerdir.