Fırat 87 Şakar Çağıl Ort Çeşit Doz
4.3.5. Tanede Çinko (Zn) Miktarı (ppm)
2014 yılında yaprağa % 0.30 dozunda çinko sülfat ve ve demir sülfat uygulamasının altı mercimek çeşidinin (Tigris, Seyhan-96, Yerli Kırmızı, Çiftçi, Özbek ve Kafkas) tanelerinde saptanan çinko miktarı verilerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.33’ te ortalama değerler ve oluşan gruplar Çizelge 4.34’da verilmiştir.
66
Çizelge 4.33. 2014 sezonunda altı mercimek çeşidinde (Tigris, Seyhan-96, Yerli
Kırmızı, Çiftçi, Özbek ve Kafkas) yaprağa çinko ve demir sülfat uygulamasının tanede çinko (ppm) miktarına ait varyans analiz sonuçları
YAPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI YAPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI
Varyasyon kaynakları SD Kareler Ort. sı F değeri Varyasyon kaynakları SD Kareler Ort. sı F değeri Blok 2 64.357 13.5604 Blok 2 107.224 2.8969 Doz 1 1702.525 358.7303** Doz 1 240.353 6.4936 öd Hata 2 4.746 Hata 2 37.014 Çeşit 5 47.865 2.8242* Çeşit 5 15.408 0.9105 öd
Doz x çeşit 5 10.059 0.5935öd Doz x çeşit 5 3.561 0.2104 öd
Hata 20 16.948 Hata 20 16.922
Genel 35 Genel 35
%VK 7.26 %VK 7.94
** 0.01, * 0.05 düzeyinde istatistikî olarak önemli, ÖD: önemli değil
Çizelge 4.33 incelendiğinde; 2014 yılında yaprağa çinko sülfat uygulamasında tanede çinko miktarı yönünden doz faktörü 0.01 düzeyinde, çeşit faktörü 0.05 düzeyinde istatistikî olarak önemli, doz x çeşit interaksiyonu ise önemsiz bulunmuştur. Yaprağa demir uygulanmasının tanede çinko miktarı yönünden doz, çeşit faktörleri ve çeşit x doz interaksiyonu önemsiz bulunmuştur.
67
Çizelge 4.34. 2014 sezonunda altı mercimek çeşidinde (Tigris, Seyhan-96, Yerli
Kırmızı, Çiftçi, Özbek ve Kafkas) yaprağa çinko ve demir sülfat uygulamasından elde edilen tanede çinko miktarı (ppm) ortalama değerleri ve oluşan gruplar
YAPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI YAPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI
Doz
Çeşit Kontrol %0.30 Ort.
Doz
Çeşit Kontrol %0.30 Ort.
Çiftçi 47.46 64.40 55.93 bc Çiftçi 49.93 53.78 51.86 Kafkas 51.91 63.60 57.75 ab Kafkas 47.93 54.70 51.32 Özbek 50.68 64.30 57.49 ab Özbek 46.45 51.62 49.03 Seyran - 96 47.51 57.53 52.52 c Seyran - 96 51.00 55.68 53.34 Tigris 47.58 63.53 55.55 bc Tigris 49.80 56.98 53.39 Yerli Kırmızı 53.87 68.20 61.03 a Yerli Kırmızı 50.33 53.68 52.01 Ort. 49.84 b 63.59 a Ort. 49.24 54.40
EÖF Çeşit: İnt: Doz: EÖF Çeşit: İnt: Doz:
Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistikî olarak fark yoktur.
Yaprağa % 0.30 dozunda çinko uygulanan bitkilerin tanelerinde 63.59 ppm bulunan çinko, kontrol bitkilerinin tanelerindeki 49.84 ppm' den önemli şekilde yüksek bulunmuştur. Yerli Kırmızı' nın tanelerinde çinko miktarı, Çiftçi ve Tigris ve Seyran- 96’dan önemli derecede yüksek bulunmuştur. Kafkas ve Özbek tanelerinde çinko miktarı Yerli Kırmızı'dan farksız çıkmıştır. %0.30 çinko uygulanan bitkilerde Yerli Kırmızı 68.20 ppm, Çiftçi 64.40 ppm, Özbek 64.30 ppm ve Tigris 63.53 ppm'e kadar yükselmiştir.
4.3.6. Tanede Demir (Fe) Miktarı (ppm)
2014 yılında yaprağa % 0.30 dozunda çinko sülfat ve ve demir sülfat uygulamasının altı mercimek çeşidinin (Tigris, Seyhan-96, Yerli Kırmızı, Çiftçi, Özbek ve Kafkas) tanelerinde saptanan demir miktarı verilerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.35’de ortalama değerler ve oluşan gruplar Çizelge 4.36’da verilmiştir.
68
Çizelge 4.35. 2014 sezonunda altı mercimek çeşidinde (Tigris, Seyhan-96, Yerli
Kırmızı, Çiftçi, Özbek ve Kafkas) yaprağa çinko ve demir (ppm) uygulamasının tanede demir Fe (ppm) miktarına ait varyans analiz sonuçları
YAPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI YAPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI
Varyasyon kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri Varyasyon kaynakları SD Kareler Ortalaması F değeri Blok 2 16.250 3.5657 Blok 2 79.778 11.2676 Doz 1 541.183 118.7473** Doz 1 976.354 137.8965** Hata 2 4.557 Hata 2 7.080 Çeşit 5 16.572 3.6131** Çeşit 5 125.680 4.3392**
Doz x çeşit 5 27.979 6.1002** Doz x çeşit 5 58.503 2.0199
Hata 20 4.587 Hata 20 28.964
Genel 35 Genel 35
%VK 3.86 %VK 7.59
** 0.01, * 0.05 düzeyinde istatistikî olarak önemli, ÖD: önemli değil
Çizelge 4.35’den izlendiği gibi, 2014 yılında yaprağa çinko uygulamasının, tanelerdeki demir miktarı üzerine etkisi incelendiğinde; doz, çeşit ve çeşit x doz interaksiyonu 0.01 düzeyinde önemli bulunmuştur. Yaprağa demir uygulamasının tanelerdeki demir üzerine etkisi incelendiğinde doz ve çeşit faktörleri 0.01 düzeyinde önemli, çeşit x doz interaksiyonu önemsiz bulunmuştur.
69
Çizelge 4.36. 2014 sezonunda altı mercimek çeşidinde (Tigris, Seyhan-96, Yerli
Kırmızı, Çiftçi, Özbek ve Kafkas) yaprağa çinko ve demir (ppm) uygulamasından elde edilen tanede demir (Fe) miktarı (ppm) ortalama değerleri ve oluşan gruplar
YAPRAĞA ÇİNKO (Zn) UYGULAMASI YAPRAĞA DEMİR (Fe) UYGULAMASI
Doz Çeşit
Kontrol % 0.30 Ort. Doz
Çeşit
Kontrol % 0.30 Ort.
Çiftçi 48.70 g 64.08 a 56.39ab Çiftçi 57.69 75.47 66.58 a
Kafkas 52.41 efg 62.67 ab 57.54 a Kafkas 58.50 65.27 61.88 ab
Özbek 50.86 fg 55.76 c-ef 53.31 b Özbek 50.68 61.60 56.14 b
Seyran – 96 52.01 efg 55.97 cde 53.99 b Seyran - 96 59.12 63.90 61.51 ab
Tigris 51.75 efg 58.03 bcd 54.89ab Tigris 56.33 74.33 65.33 a
Yerli Kırmızı 53.81 def 59.57 abc 56.69ab Yerli Kırmızı 53.37 57.62 55.49 b
Ort. 51.59 b 59.34 a Ort. 56.46 b 68.11 a EÖF Çeşit: 3.518** İnt: 4.976** Doz: **
EÖF Çeşit: İnt: Doz:
**
Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistikî olarak fark yoktur.
Yaprağa farklı çinko dozları (kontrol ve %0.30' luk çinko sülfat) uygulandığında tanelerdeki demir miktarı için çeşit x çinko dozu interaksiyonu önemli çıkmıştır. % 0.30 çinko dozu uygulamasından elde edilen tanelerde 59.34 ppm demir, kontrol bitkilerindeki 51.59 ppm den önemli şekilde yüksek bulunmuştur. %0.30 çinko uygulamasında en yüksek demir Çiftçi çeşidinde 64.08 ppm çıkmış, bunu Kafkas ve Yerli Kırmızı, 62.67 ve 59.57 ppm değerleriyle aynı grupta izlemiştir. Çiftçi çeşidinin tanelerindeki demir miktarı Özbek ve Seyran-96 tanelerinden önemli şekilde yüksek çıkmıştır. Kontrol bitkilerinde Yerli Kırmızı çeşidi istatistiksel olarak sadece Çiftçi çeşidinden yüksek bulunmuş, fakat diğer çeşitlerden önemli bir fark görülmemiştir.
Yaprağa farklı demir dozları (kontrol ve %0.30' luk çinko sülfat) uygulandığında tanelerdeki demir miktarı için çeşitler ve dozlar önemli çıkmıştır. Yaprağa %0.30 dozunda demir uygulamasından elde edilen 68.11 ppm demir kontrol bitkilerindeki 56.46 ppm demirden önemli şekilde yüksek bulunmuştur. Çiftçi ve Tigris tanelerindeki demir miktarları Özbek ve Yerli Kırmızı'dan önemli derecede yüksek fakat Kafkas ve
70
Seyran 96 ile aynı grupta çıkmıştır. %0.30 demir uygulanan bitkilerde Çiftçi'de 75.47 ppm ve Tigris'te 74.33 ppm demir elde edilmiştir.
Bulgularımız Dalshad ve Darwesh (2011)’nin Fe-EDTA ve Fe-EDDHA’nın
yaprak ve toprağa uygulamanın, toplam kuru madde ve N, P, Ca, Mg, K ve Fe konsantrasyonlarını önemli ölçüde etkilediğini bildiren bulgularına benzer bulunmuştur. Yine bulgularımız Kumar ve ark. (2014)’ın en yüksek tane demir konsantrasyonunun L 4704 hattında 136.91 mg/kg tane olduğunu, en yüksek çinko konsantrasyonunun VL 141 hattında 81.542 mg/kg tane olduğunu bildirmişlerdir. En yüksek tanede demir 87.30 mg/kg ve çinkonun 68.602 mg/kg olduğunu bildiren bulgularına benzer bulunmuştur. Yine Thavarajah ve ark. (2009) toplam demir ve çinko konsantrasyonlarının 73 ile 90 mg of Fe kg(-1) ve 44 ile 54 mg of Zn kg(-1) arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Mercimek tohumlarındaki Fe ve Çinko için kalıtım tahminleri % 64 ve % 68 arasında değiştiğini, bu besinle tamamen beslenen insanlarda bu mikro elementlerin öneminin yüksek olduğunu bildirmişlerdir.
71 5.SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu araştırmanın amacı; mercimekte topraktan ve yapraktan farklı dozlarda demir sülfat ve çinko sülfat uygulamalarının verim ve verim kriterleri ile tane mikro element içeriklerine etkilerini belirlemek ve en uygun demir ve çinko sülfat uygulama şekli ve dozunu belirlemektir.
Toprağa Zn ve Fe sülfat uygulamasının kontrol parsellerine göre etkisi genelde olumsuz olmuştur. Mikro element dozları çiçeklenme süresini uzatmış, bitki boyunu kısaltmıştır. Biyolojik verim ve tane verimi kontrol uygulamasına göre azaltmıştır. Tanelerde Zn ve Fe içeriği kontrol bitkilerine göre azaltmıştır.
Yaprağa çinko ve demir uygulanmasında bütün karakterlerde olumlu değişimler gözlenmiştir:
Yapraktan çinko uygulanmasında; çeşitlerin boyları çinko sülfat dozlarından farklı şekilde etkilenmiştir. Fırat-87 çeşidinde bütün çinko dozlarında bitkiler kontrole göre %8 daha uzun boylu olmuştur. Şakar çeşidinde %0.99, %0.33, %0.66 ve %1.32 çinko dozlarında kontrole göre %5, %4, %3 ve %3 oranlarında daha uzun boylu bitkiler ortaya çıkmıştır. Çağıl çeşidi %0.33 dozunda kontroldan %12 daha uzun bitkiler vermiştir.
Çeşitleri biyolojik verimleri çinko sulfat dozlarından etkilenmemiştir. Çeşitlerin tane verimleri ise çinko sulfat dozlarından farklı şekilde etkilenmiştir. Fırat 87 çeşidinde, %0.99 ve 0.66 çinko sulfat dozlarında kontrole göre %132 ve %45 tane verimi artışı olmuştur. Şakar çeşidinde %0.66 ve %0.99 çinko seviyelerinde kontrole göree %157 ve %190 düzeyinde fazla tane verimi elde edilmiştir. Çağıl çeşidinde, tane verimi çinko dozlarından etkilenmemiştir.
Zn uygulamaları tanedeki çinko miktarını kontrole göre arttırmıştır. %0.99 çinko dozunda tanelerdeki çinko kontrole göre önemli %55 artmıştır. %0.33 çinko verildiğinde tanede çinkonun kontrol bitkilerine göre artışı %43 olmuştur. Arada dikkate değer bir fark çıkmamıştır.
Yaprağa çinko uygulamaları tanedeki demir miktarını da arttırmıştır. %0.99 çinko dozunda tanelerdeki demir kontrole göre %20, %0.66 dozunda ise %12 artışı olmuştur.
72
Yaprağa uygulanan %0.37' lik demir sulfat, Şakar ve Çağıl tane verimlerini ve biyolojik verimlerini kontrol bitkilerine göre önemli şekilde arttırmıştır. Yaprağa %0.37 demir dozu uygulaması, tanede demir miktarını 82.71 ppm yapmış ve kontrol (59.67 ppm) dahil bütün uygulamaları önemli şekilde geçmiştir.
Bu sonuçlara göre, mercimekte demir ve çinko gübrelemesi için %0.30’luk demir sulfat veya çinko sulfat kullanılması uygun görülmüştür.
2013-2014 yetiştirme sezonunda bir önceki yıldan farklı altı kırmızı mercimek. %0.30' luk çinko sülfat ve demir sülfat uygulamasının bazı bitkisel karakterler (çiçeklenme süresi, boy, biyolojik verim, tane verimi) ve tanede Fe ve Zn içeriklerine etkileri araştırılmıştır.
Birinci yıl verimleri yeterli düzeyde olmasına rağmen ikinci yıl hava koşullarından dolayı ekim geç yapılmış bu da verimleri olumsuz etkilemiştir. Buna rağmen yapraklara %0.30 çinko sülfat veya demir sülfat uygulanması incelenen bütün karakterler bakımından geniş bir değişkenliğin ortaya çıkmasına ve mercimek genotiplerinin gruplandırılmasını sağlamıştır.
Yapraklara %0.30 çinko uygulanması ile bitkilerde; boy kontrola göre önemli şekilde uzamış, Çiftçi, Kafkas, Tigris ve Yerli Kırmızı çeşitlerinde kontrol değerlerine göre %5.79, %4.82, %5.07 ve %3.67 boy artışları olmuştur.
Kontrol ve %0.30 doz seviyelerinde çeşitlerin biyolojik verimleri farklı şekilde etkilenmiştir. Yaprağa %0.30' luk çinko sülfat uygulandığında Tigris, Kafkas ve Çiftçi çeşitlerinde kontrola göre %43, %32 ve %16 biyolojik verim artışları olmuştur.
Çeşitlerin tane verimleri de doz uygulamalarından farklı şekilde etkilenmiştir. Yaprağa %0.30'luk çinko sülfat uygulandığında Çiftçi ve Kafkas çeşitlerinde kontrole göre tane verimleri %94 ve %62 yükselmiştir.
Yaprağa %0.30 çinko sülfat dozu uygulanması ile tanede çinko miktarı (ppm) kontrol bitkilerine göre önemli şekilde artmıştır. Yerli Kırmızı, Çiftçi, Özbek ve Tigris tanelerinde kontrol değerlerine göre %27, %36, %27 ve %34 çinko artışları olmuştur.
Kontrol ve %0.30 çinko dozu seviyelerinde çeşitlerin tanelerindeki demir miktarı çinko dozlarından farklı şekilde etkilenmiştir. %0.30 çinko uygulamasıyla Çiftçi
73
Kafkas ve Yerli Kırmızı, çeşitlerinde kontrol değerlerine göre %32, %20 ve %11 demir (ppm) artışı olmuştur.
Yaprağa %0.30 dozunda demir sülfat uygulanması, kontrola göre bitki boyunu önemli şekilde arttırmıştır. %0.30 çinko sulfat Çiftçi, Tigris, Kafkas ve Yerli Kırmızı çeşitlerinin boyları kontrol değerlerine göre %5, %5, %5 ve %4 uzatmıştır.
Yaprağa %0.30' luk demir sülfat uygulaması kontrol bitkilerine göre biyolojik verimi önemli şekilde yükseltmiştir. Çiftçi, Tigris ve Kafkas çeşitleri, kontrol değerlerine göre %39, %44 ve %51 daha fazla biyolojik verim sağlamıştır.
Yaprağa kontrol ve %0.30 demir sülfat uygulandığı zaman çeşitlerin tane verimleri doz uygulamalarından farklı şekilde etkilenmiştir. %0.30 demir sülfat uygulanan bitkilerde Çiftçi, Tigris ve Kafkas çeşitleri kontrol değerlerine göre %189, %164 ve %121 daha fazla tane verimi sağlamışlardır.
Yaprağa %0.30' luk demir sülfat uygulanması kontrole göre tanelerdeki demir miktarını (ppm) önemli şekilde arttırmıştır. Çiftçi, Tigris, Kafkas ve Seyran 96 tanelerinde demir miktarları kontrol bitlilerindeki değerlere göre %31, %32, %12 ve %8.1 artış göstermiştir.
Yaprağa %30 demir dozu uygulaması kontrole göre çinko miktarını önemli şekilde etkilememiştir.
Gelecekte çok değişik araştırma konuları ele alınabilir: Mercimekte demir sulfat ve çinko sulfatın %0.30’dan daha düşük dozları denenmelidir; demir sülfat ve çinko sülfatın birlikte uygulanması denenebilir; tanelerinde fazla Fe ve Zn içeren genotipler belirlenebilir; Fe ve Zn gübrelemesine verim ve tane içeriği bakımından iyi cevap veren genotipler belirlenebilir ve uygun genitörlerle genetik ve ıslah çalışmalarına başlanabilir.
75 6.KAYNAKLAR
Akova, Y. 1997. Baklagiller. Gıda Teknolojisi Dergisi, 2(12):88 – 91.
Aksoy, T. 1977. Artan Miktarlarda Verilen Fosfor ve Çinkonun Mısır Bitkisinin Demir ve Bakır Alımı Üzerine Etkisi. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yıllığı, 27, 145-154.
Alloway, B.J. 2004. Zinc In Soils and Crop Nutrition. International Zinc Association, Brussels-Belgium.
Anderson S. 2015. Zinc Fertılızatıon Of Lentıl in Saskatchewan to Increase Yield and Grain Zinc Content. Master Thesis. University of Saskatchewan Saskatoon. Başar, H. ve Taban E. 2001. Değişik Demir Bileşiklerinin ve Uygulama Yöntemlerinin
Soya Fasülyesinin Demir içeriği ve Gelişimi Üzerine Etkisi. Tarım Bilimleri Dergisi,7 (4) 57-61.
Başar, H. 2002. Yapraktan Uygulanan Değişik Bileşiklerin Soya Fasulyesinin Demirle Beslenmesine Etkisi. Uludağ Üniv. Zir. Fak. Derg., 16: 15-27.
Bayraklı, F. 1998. Toprak Verimliliği ve Bitki Besleme. O.M.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları. Ders Notları No: 2 Samsun.
Brennan, RF. 1991. Effectivenes of Zinc Chelate As Foliar Sprays İnalleviating Zinc Deficiency Of Wheat Grown on Zinc – Deficient Soils Western Australia. Australian – Journal – of – Experimental – Agriculture. 31: 6, 831 – 834; 24 ref. Brohi, A. R., Karaata, H., Özcan, S. ve Demir, M. 2000. Topraktan ve yapraktan çinko
uygulamasının ekmeklik buğday bitkisinin verim ve bazı besin maddesi alımına etkisi. Gaziosmanpaşa Ü. Z. F. Dergisi. 17 (1): 123-128.
Chapman, H.D. 1966. Diagnostic Criteria for Plants and Soils. California, CA, USA: Division of Agricultural Science, University of California, 484–499.
Choudhary, IB. and Mali. AL. 1988. Effect of Phosphorus and Zinc Levels on Productivity of Some Barley Varieties. Haryana – Journal of Argonomy. 1988,4:2, 131 – 132: 3 ref.
Coşkuner, Y. ve Karababa, E. 1998. Türkiye’de Mercimek Üretim Potansiyeli ve İşleme Teknolojisi Gıda Dergisi, 23(3):201 – 209.
76
Cubero, J.I. 1981. Origin, taxonomy and domestication. p. 15-38. In: C. Webb and G. Hawtin (eds.), Lentils. C.A.B., London, UK.
Çakmak, İ., Yılmaz, A., Kalaycı, M., Ekiz, H., Torun, B., Erenoğlu, B., Braun, H. J., 1995. Zinc Deficiency as a Critical Nutritional Problem in Wheat Production in Central Anatolia (submitted).
Çavdar, A.O., Arcasoy., Cin, S., Babacan, S., 1983. Geophagia in Turkey: İron and Zinc deficienc, İron and Zinc Absorrption Studies and Response to Treatment with Zinc in Geophagia Cases, Zinc Deficiency in Human Subjects, Alan R. Liss, New York.
Çıkıllı Y. 1999. Kireçli- Alkalin Topraklarda Çinkonun Yarayışlılığı. A.Ü. F Toprak Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Dalshad. A. Darwesh. 2011. Effect Of Soil And Foliar Application Of Iron Chelate On Nutrient Balance In Lentil (Lens esculenta L.) By Usıng Modified Dris Eguation. ISC E Journals. Volume: 39 - Issue: 3 - Page:39 -51.
Dawood, R.A., Elfar. I.A. 1994. Response of organic and quality characteristics of lentil to foliar microelements. Assiut-Journal-Sciences, 25:3,143-154;19 Assiut, EGYPT.
Emeksiz, F., Albayrak, M., Güneş, E., Özçelik, A., Özer O.O., ve Taşdan K., 2005. Türkiye’de Tarımsal Ürünlerin Pazarlama Kanalları ve Araçlarının Değerlendirilmesi Türkiye Ziraat Mühendisliği 6. Teknik Kongresi, Bildiri Kitabı, Cilt II, Ankara, s. 1155 – 1171.
Erdal, İ., Yılmaz, A., Kalaycı, M., Çakmak, İ. ve Hatipoğlu. F. 1998. GAP ve Orta Anadolu Bölgesinde Yetiştirilen Buğday Çeşitlerine Çinko Uygulamasının Fitin Asidi ve Fitin Asidi/Çinko Oranına Etkisi I. Ulusal Çinko Kongresi 12 – 16 Mayıs, Eskişehir.
Erdem H. 2011. Silajlık Mısır Çeşitlerinin Verim ve Kalitesine Çinko Gübrelemesinin Etkilerinin Belirlenmesi. GOÜ, Ziraat Fakültesi Dergisi, 28(2), 199-206.
Ergene, A. 1987. Toprak biliminin esasları. Atatürk Üniv. Ziraat fakültesi Yay. No:289 Ders kitabı No 4, Erzurum.
77
Ergün N. ve Öncel I. 2010. Effect of Cadmium and Zinc on Growth and Some Biochemical Parameters of Lentil Seedlings. C.Ü.Fen –Edebiyat Fakültesi. Fen Bilimleri Dergisi, Cilt: 31 Sayı: 2.
Eyüpoğlu, F., Kurucu, N., Talaz, S. Ve Canısağ, U. 1994. Türkiye topraklarında bitki tarafından alınabilir mikro besin maddelerinin durumu. Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü 1992 – 1993 Yıllık Raporu Rapor No 118, Ankara.
Eyüpoğlu, F., N, Kurucu ve S, Talaz, 1998. Türkiye Topraklarının Bitkiye Yarayışlı Bazı Mikro Elementler (Demir, Bakır, Çinko, Mangan) Bakımından Genel Durumu.T.C. Başbakanlık Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Toprak Gübre Araştırma Enstitüsü. Ankara.
FAO, 2014. Food and Agriculture Organization of the United Nations, Statistical Database. [http://www.fao.org].Erişim Tarihi:2006
Gangwar, K.S., Singh, N.P., 1994. Studies on zinc nutrient on lentil in relation to drymatter accumulation, yield and n,p,uptake. Indian Journal of Pulse Research, 7:133-353 ref.
Giordano, P. M. and J. J. Morvedt. 1972. Agronomic Effectiveness of micronutrients in macronutrient fertilizers. Micronutrients in Agriculture, p: 505-524.
Goldschımıdt, V.M. 1954. Geochemistry. Oxford University Press, (Clarendon) London and New York.
Gulser F. 2004. The effects of Zinc Application on Zinc Efficiency and Nutrient Composition of Lentil (Lens culinarus Medic.) Cultivars. Pakistan Journal of Biological Sciences.
Güzel, N., Ortaş, İ. ve İbrikçi, H. 1991. Harran Ovası Toprak Serilerinde Yararlı Mikro- Element Düzeyleri ve Çinko (Zn) Uygulamasına Karşı Bitkinin Yanıtı. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi (1):15-30.
Hakerlerler, H. und Höfner, W. 1982. Kurzmitteilung Wechselwirkungen von Fe, Zn und Mn bei Mais im Cefassversuch. Zeits. für Pflanzen. und Bodenkunde, 145,88-90.
78
Hawtin, G.C., K.B. Singh and M.C. Saxena. 1980. Some recent development in the understanding and improvement of Cicer and Lens. pp. 613-623. In: R.J. Summerfield and A.H. Bunting (eds.), Advances in Legumes Science. Proceedings of the International Legume Conference, Kew, 31 July-4 August 1978, Royal Botanic Garden, Kew, the Missouri Botanical Garden, and the University of Reading, UK.
Helaloğlu, C., Torun, B., Tolay, İ., Çakmak, İ. 1997. Harran Ovası sulu koşullarında değişik buğday genotiplerinin çinko gübrelemesine reaksiyonları ve çinko yetersizliğine dayanıklı genotiplerin seçimi. I. Ulusal Çinko Kongresi (Tarım, Gıda ve Sağlık) 12-16/Mayıs, 1997. Eskişehir.
Khalil, N.A., Khalita, R. 1991. Response of lentil (Lens culinaris Medic.) growth and yield to marco and micronutrient Application. Bulletin of Faculty of Agriculture, Unv. Of Cairo. 42: 3, 701 Giza, Egypt
Khorgamy A., Farnia A., 2009. Effect of Phosphorus and Zinc Fertilisation on Yield and Yield Components of Chick Pea Cultivars. African Crop Science Conference Proceedings, Vol. 9. Pp. 205 – 208.
Krishnareddy Ve Ahlawat. 1996. Krishnareddy S.V. and I.P.S. Ahlawat. 1996. Growth and Yield Response of Lentil Cultivars to Phosphorus, Zinc and Biofertilizers. Journal of Argonomy and Crop Science. 177 (1):49-59.
Kumar, H., Kumar D. H., Singh, A., Jain, N., Kumari, J., Singh, M. A., Shingh, D., Sarker, A. and Prabhu, V. K. 2014. Characterization of grain iron and zinc in lentil (Lens culinaris Medikus) and analysis of their genetic diversity using SSR markers. Australian Journal of Crop Science. 8(7):1005-1012.
Lindsay, W. L. 1972. Inorganic phase equilibria of micronutrients in soils. Micronutrients in Agriculture, Soil Sci. Soc. America, Inc. Madison/Usa, p. 41- 57.
Maharana, D.P., Sarengi, S.K., Singh, R.N.B. and Ali, M.H. 1993. Proceeding of the workshop on micronutrients. 22-23 January 1992, Bhubaneswar, India, pp 228- 238.
79
Marschner, H., 1994. Rhizosphere pH Efects on Phosphorus Nutrition, In: C. Johansen, K.K. Lee, K.K. Sharma, G.V. Subbarao, E.A. Kueneman (Eds.), Proceedings of Nn FAO/ICRISAT Expert Consultancy Workshop on Genetic Manipulation of Crop Plants to Enhance Integrated Nutrient Management in Cropping Systems, 1. Phosphorus, International Crops Research Institute for the Semi-Arid Tropics,India, pp. 107–115.
Marschner, H. 1995. Mineral Nutrition of Higher Plants. 2. Ed., Acad. Press, Amsterdam.
Mehrotra R. S. and G. R. Claudus 1973. Effect of chemical amendments and foliar application on lentil wilt. Plant and Soil 39, 695-698.
Meyveci, K., Avcı M., Sürek, D., Karabay S. Ve Karaçam M. 2002. Yemeklik Tane Baklagillerde Mikroelement Projesi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, ANKARA.
Mokhtar, D., Asteraki, H.and Rouhollah, R. and Teimoor, B. 2013. Investigation of effect different rates Phosphorus and Zinc fertilizers on two cultivars Lentil (Gachsaran and Flip92-12L)in irrigation complement condition. Int. J Agri Crop Sci. Vol., 5 (1), 1-5.
Nadergoli, M.S., Yarnia M. and Khoei, F.R. 2011. Effect of zinc and manganese and their application method on yield and yield components of cammon bean (Phaseolus vulgaris L. CV Khomein). Middle – East Journal of Scientific Research, 8: 859 – 865.
Nawaz, H., Arain, M. S., Iqbal, M. M., Shah S. M. and Mohammad, W. 1998. Interactive effect of P, K and Zn application on lentil yield and nutrient uptake. Pak. J. Soil Sci. 15: 37 – 41.
Özbek, V., Özgümüş, Ö., 1997. Farklı çinko uygulamalarının değişik buğday çeşitlerinin verim ve bazı verim kriterleri üzerine etkileri. I. Ulusal Çinko Kongresi (Tarım, Gıda ve Sağlık) 12-16/Mayıs,1997. Eskişehir.
Özcan, H. ve Taban S. 2012. Çinko Uygulamasının Bazı Çeltik Çeşitlerinde Verim ile Tanede Çinko, Fosfor ve Fitin Asidi Konsantrasyonuna Etkisi. Toprak Su Dergisi, 1 (1): 7-14.
80
Özer, M. S., Ülger, A.C., Alkan, A., Çakmak, İ., 1997. Harran Ovası koşullarında çinko gübrelemesinin değişik mısır genotiplerine etkileri ve çinko yetersizliğine dayanıklık genotiplerin seçimi. I. Ulusal Çinko Kongresi (Tarım, Gıda ve Sağlık) 12-16/Mayıs,1997. Eskişehir.
Özkaya, B. ,Özkaya, H. ,Eren, N. ,1998. Değişik Tarla Bitkilerinden Sonra Ekilen Bazı Mercimek Çeşitlerinin Pişme Kaliteleri ve Kimyasal Özellikleri.1.Verim Bazı Özellikler ve Pişme Kalitesi. Gıda Teknolojisi Dergisi. 3 (6) .
Özgüven, N. ve Katkat A. V. 2001. Artan Miktarlarda Uygulanan Çinkonun Mısır Bitkisinin Verim ve Çinko Alımı Üzerine Etkisi. Ulud. Üniv. Zir. Fak. Derg., 15:85-97.
Pekşen, E. and Artık, C. 2005. Antintritional Factors and Nutritive Values of Food Grain Legumes. The Journal of Agricultural Faculty of Ondokuz Mayıs University, 20(2): 111-121.
Rahman M.H., Wajid S.A., Aflaz M., Ahmad A., Awais M., Irfan M., Ahmad A.U.H., 2013. Performance of Promising Lentil (Lens culinaris Medik.) Cultivars At Different Nitrogen Rates Under Irrigated Conditions of Faisalabad, Pakistan. Cercetãri Agronomice în Moldova. Vol. XLVI, No.3 (155).
Randhawa, N. S., Sinha, M. K. And Takkar, P. N. 1978. micronutrients. In: Soils and Rice (Intern. Rice Res. Inst., ed.) Los Banos Philippines, p: 581-603.
Sadeghi, S. M. and Noorhosseini S. A. 2014. Evaluatıon Of Folıar Applıcatıon Effects Of Zn and Fe on Yıeld And Its Components of Lentıl (Lens culınarıs Medik), Iran. Indian Journal of Fundamental and Applied Life Sciences 2014 Vol. 4 (2) April-June, pp.220-225.
Serry, A., Mawardi, A., Awad, S. and Aziz, I. A. 1974. Effect of zinc and manganese on wheat production. 1. FAO/SIDA Seminar for Plant Scientists from Africa and Near East, FAO Rome, p: 404-409.
Sillanpaa, M., 1982. Micronutrients and the Nutrient Status of Soils; A Global Study. FAO Soils Bulletin, No: 48 Rome.
Singh, S. P., Nayyar, V.K., 1994. Response of winter crops to mangense applications on a loamy sandy soil. Indian Journal of Agriculture Science, 64:9, 627 – 629 8 ref.
81
Singh A. K., Bhatt, B. P. 2013. Effect of foliar application of zinc on growth and seed yeild of late – sown lentil (Lens culinaris) The Indilan Journal of Agricultural