Karayolları Trafik Kanun’unda motorlu araçlar zorunlu mali sorumluluk sigortasının tanımı yapılmamıştır. Ancak bu yasanın “İşleten ve Araç İşleticisinin Bağlı Olduğu Teşebbüs Sahibinin Hukuki Sorumluluğu” başlığı altında düzenlenen 85.maddesi ve “Sigorta” başlığı altında düzenlenen 91.maddesinden yola çıkılarak bir tanım yapılması mümkündür. Buna göre zorunlu mali sorumluluk sigortası, motorlu bir aracın karayolunda işletilmesi sırasında bir kişinin ölümüne veya yaralanmasına veya bir şeyin zarara uğramasına neden olması halinde o aracı işletenin, üçüncü kişilere karşı olan sorumluluğunu belli limitler içerisinde güvence altına alan ve yaptırılması yasa ile zorunlu tutulan bir sorumluluk sigortası türüdür.
Kanun ile sigorta yaptırma zorunluluğunun hükme bağlanması sigortanın kanun gereği kendiliğinden meydana geldiği anlamına gelmez83. Tarafların birbirlerine uygun irade beyanları doğrultusunda aralarında bir sözleşme yapmaları şarttır (BK. m.1)84 Sigorta sözleşmesi herhangi bir şekle bağlı olmayan geçerli bir icap ve kabul beyanı ile doğar. İcap genelde sigorta ettiren tarafından yapılmaktadır ancak sigortacının da icapta bulunması mümkündür. Sigorta poliçesi, tamamlanmış olan sigorta sözleşmesini gösterir belge niteliğine sahiptir.85 Sigorta sözleşmesi poliçeye bağlanmış olduğundan uygulamada poliçenin teslimi önem taşımaktadır. Ancak poliçe sigorta sözleşmesinin kurucu unsurunu oluşturmamaktadır ve sözleşmenin poliçenin tesliminden önce akdedilmiş olması da mümkündür. Uygulamada sigortacının icapta bulunan sigorta ettirene poliçeyi teslim etmesi kabul
83 Bu bakımdan zorunlu mali sorumluluk sigortası sosyal sigortalardan ayrılır. Sosyal sigortalarda
sözleşme yapılması gerekmeksizin çalışanlar işçi, memur veya bağımsız çalışan statüsüne girdikleri anda kendiliğinden sigortalı olurlar (bkz. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, m. 4). Zorunlu mali sorumluluk sigortasında bir sözleşme yapılması hukuki ilişkinin kurulması bakımından şart olduğundan, bu sigortalar özel hukuk alanında yer alır. Ancak gerek sözleşme yapma zorunluluğu, gerek sözleşme şartlarına ilişkin zorunluluk ve sınırlamalar nedeniyle, bu sigorta branşına kamu hukukunun etkin bir müdahalesinin söz konusu olduğunu söylemek mümkündür.
84 ULAŞ, s.694
85 KENDER (Sigorta Sözleşmesi), Sigorta Mukavelesinin Akdedilmesi ve Şartları, Ticaret Hukuku ve
26 beyanı olarak yorumlanabilmekte ve böylece poliçeye pratik bir işlev de yüklenmiş olmaktadır. Ancak örneğin kabul süresinin geçmesi halinde sigortacının teslim edeceği poliçe yeni bir icap niteliğini taşımaktadır. Bu yüzden poliçe sigorta sözleşmesini kanıtlama işlevini yerine getirir.86
Karayolları Trafik Kanunu’nun 101. maddesine göre; motorlu araçlar zorunlu mali sorumluluk sigortası ancak kaza sigortası yapmaya yetkili olan sigorta şirketleri tarafından yapılabilmektedir. Aynı maddeye göre bu sigorta şirketlerinin motorlu araçlar zorunlu mali sorumluluk sigortası yapmaya yükümlü bulundukları da düzenlenmiştir. Burada kamu düzeni nedeni ile sözleşme serbestisine sınırlama getirilmiş olup, sözleşme yapma yetkisi bulunan sigortacılar kanun ile belirtilmek sureti ile sınırlandırılmıştır.87
Sınırlama sadece yetkili sigortacıyı belirlemek konusunda değil, sigorta sözleşmesinin içeriğinin belirlenmesi konusunda da bulunmaktadır.88 Şöyle ki, Hazine Müsteşarlığı’nın bağlı bulunduğu Bakanlık tarafından Motorlu Araçlar Mali Sorumluluk Sigortası Sözleşmesi Genel Şartları zaten belirlenmektedir. Dolayısıyla rizikonun kapsamı ve teminat kapsamında olmayan rizikolar, sigortacının sorumluluğunun sınırlandırılması ve kaldırılması, rizikonun gerçekleşmesi halinde ihbar yükümlülüğü, rizikoyu ağırlaştırmama yükümlülüğü, zamanaşımı ve yetkili mahkeme gibi temel unsurlar sigorta genel şartları ile sabittir. Sigorta genel şartları sözleşme hükümleri niteliğindedir ve ancak sigorta sözleşmesinin kurulması ile taraflar arasında geçerlilik kazanır. Genel şartlar ile sözleşme özgürlüğüne getirilen sınırlama genel olarak, sigortacı karşısında zayıf durumda olan sigorta ettiren ve sigortalıları korumak ve riskin kolektif özelliği gereği sigorta ettirenler arasında eşitlik sağlamaktır.89 Böylece özellikle motorlu araçlar zorunlu mali sorumluluk sigortasında zarar görenlerin korunması ve sosyal yararın sağlanması yönünde ağır basan amaç da gerçekleşmiş olmaktadır. Taraflara sözleşmede tanınan serbestlik alanını, genel şartların belirlediği yükümlülükleri ortadan kaldırıp daraltmaması
86 BAHTİYAR (Genel Koşullar), Sigorta Poliçesi Genel Koşulları, Batider C.XIX, Ankara 1997, s.90 87
ULAŞ, s.730
88 Sözleşme özgürlüğü üst kavramı içerisinde “düzenleme ve tip serbesti” olarak ifade edilen durum
burada bulunmamaktadır. EREN, s.17
27 kaydı ile poliçeye konulabilecek özel koşular oluşturmaktadır. Taraflar arasında belirlenecek özel koşullar da poliçeye yazılır. Bunlar kanunun emredici hükümlerine ve genel koşulların özellikle sigorta ettiren ve zarar gören lehine olan hükümlerini kaldırmaması ve daraltmaması kaydı ile öncelikli uygulanır.90
Motorlu araçlar zorunlu mali sorumluluk sigortalarında genelde teminatı arttırmaya veya genişletmeye ilişkin olan özel hükümler aynı poliçe üzerinde ihtiyari mali mesuliyet sigortası olarak düzenlenir. Ülkemizde olan bu uygulamaya Avrupa ülkelerinde, poliçedeki teminat limitlerin daha yüksek belirlenmesi, özelikle bedensel zararlar için bazı ülkelerde sınırsız veya çok yüksek teminatların sağlanması ve birçok ülkede karayolları trafik kanunu yanında zorunlu sorumluluk sigortası kanunları ile ayrıca düzenlemelerin olması nedeni ile daha az rastlanmaktadır.91 Ancak belirtildiği gibi ülkemizde teminatlar Avrupa ülkelerinden çok daha düşük tespit edilmekte, dolayısıyla amacın tam olarak gerçekleştiğini söylemek zor görünmektedir. Yine de son zamanlarda ülkemizde poliçe limitlerindeki artış oranları eskiye göre çok daha fazla olup, Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde bu alandaki gelişmenin süreceği umut edilmektedir.
90
BAHTİYAR (Özel Koşullar), Sigorta Poliçesinin Özel Koşulları, Genel Koşullardan Ayırt Edilmesi ve Bazı Sorunlar, B.T.H.A.E., Prof. Dr. Ali Bozer’e Armağan, Ankara 1998, s.140
91 Fransa, Finlandiya, Norveç, İngiltere, İrlanda ve İsrail ülkelerinde kişiye gelen zararlar için,
Belçika, Luxemburg ve Tunus ülkelerinde hem eşyaya hem kişiye gelen zararlar için sınırsız teminat verilmektedir. İsveç’ de kaza başı tüm zararlar için 33.029.098.- Euro, Danimarka’ da; kişiye gelen zarar için 12.478.364.- Euro, eşyaya gelen zararlar için 2.549.348.- Euro, İsviçre’ de; motorlu binek araçları için 3.025.883.- Euro, Almanya’ da; kişiye gelen zararlar için 2.500.000.-Euro ve 3 kişiyi geçmesi halinde kaza başı 7.500.000.- Euro, eşyaya gelen zararlar için 500.000.- Euro, bedensel ve eşyaya gelen zararlar dışında dolaylı olarak malvarlığında meydana gelen zararları için (örneğin çekici masrafı) 50.000.- Euro, Türkiye’de kişi başı; tedavi gideri için 58.363.-Euro, eşyaya gelen zarar için 5.836.- Euro, ölüm tazminatı 58.363.- Euro, kaza başı tedavi gideri 291.817.-Euro, eşyaya gelen zarar 11.672.- Euro, ölüm tazminatı 291.811.-Euro (Ekim 2007 itibarı ile İsviçre ulusal sigorta bürosu (derneği) tarafından yeşil kart sigortası dahilinde sisteme dahil ülkelerin teminat miktarları olarak açıklanan verilerdir.) http://nvbi.ch ; Almanya’da ayrı bir Zorunlu Sigortalar Kanunu (PflVG) bulunmaktadır. Bu kanun ile hem araç işletilmesi için motorlu araçlar zorunlu mali sorumluluk sigortası (Kfz-Haftplichtversicherung) yaptırılması hem de kişisel mali sorumluluk sigortası (Private Haftpflichtversicherung ) yaptırılması zorunluluğu düzenlenmiştir. Kişisel mali sorumluluk sigortası ile aracın işletilmesinden değil kullanımından kaynaklanan sorumluluk teminat altına alınmaktadır. Uygulamada genel olarak işletenin sorumluluğuna gidilmesinin mümkün olmadığı durumlarda araç kullananın sorumluluğuna gidilebilmektedir.
28