Sigortacının yükümlülükleri

a. Sigorta poliçesini düzenleme ve teslim etme yükümlülüğü

Türk Ticaret Kanunu’nun 1265. maddesinde sigortacının tarafların hak ve yükümlülüklerini içeren poliçeyi düzenleme ve teslim etme yükümlülüğü getirilmiştir. Sigorta poliçesi, standart olarak sigortacı tarafından bastırılmakta, standart metinde genel şartlara yer verilmektedir. Poliçe metninde özel şartlara da yer verilmektedir. Özel şartlar işletene ve araca ait bilgilerin yer aldığı kısım, genel şartlar ise Bakanlıkça düzenlenen ve sigorta teminatının kapsamı, istisnaları, sigorta ettirenin yükümlülükleri, tazminat ödeme esasları, yetkili mahkeme ve zamanaşımına ilişkin hükümlerin bulunduğu kısımdır.

b. Sigorta tazminatını ödeme borcu

Zorunlu mali sorumluluk sigortasında sigortacının asli edimi sigorta sözleşmesi süresince gerçekleşecek rizikolara karşı teminat sağlamaktır. Zorunlu mali sorumluluk sigortası kapsamında olan ve yukarıda anlatılan rizikoların meydana

45 gelmesi halinde sigortacı zarar gören üçüncü kişilere karşı tazmin borcu altına girmektedir. Sigortacının tazmin borcu rizikonun gerçekleşmesinden sonra kendisine yapılacak ihbar ile doğar. Sigortacının tazmin borcu için oluşması gereken şartlar vardır. Öncelikle rizikonun sözleşmenin geçerlilik süresi içinde meydana gelmiş olması gerekir. Ayrıca, gerçekleşen riziko, poliçede belirlenen teminat kapsamı dışında olan haller içine girmemelidir ve riziko ile zarar arasında uygun nedensellik bağı bulunmalıdır.143 Zarar gören üçüncü kişilere karşı tazmin borcu, işleten ile arasında olan sözleşme ilişkisine dayanmakta, ancak üçüncü kişinin sigorta tazminatını doğrudan talep hakkı yasadan (KTK m.97) doğmaktadır. Sigortacının sorumluluğu aslında işletenin sorumluluğunun doğduğu haller için geçerlidir. Bu yüzden işletenin sorumlu olmadığının tespit edildiği durumlarda veya işletene kurtuluş kanıtı getirilen durumlarda sigortacının sorumluluğunun da ortadan kalkması söz konusudur144. Aynı şekilde sigortacı işletenin kusuru ölçüsünde sorumlu olup, tazminat ödemesini de işletenin meydana gelen kazadaki kusur oranına göre yapacaktır.145

Sigortacının sorumluluğu sınırlı bir sorumluluk olup, poliçe ile teminat altına alınan sigorta limitleri kadardır. Sigorta limitleri Hazine Müsteşarlığı tarafından belirlenen Tarife ve Talimatlar ile araçların cinsine göre belirlenmektedir. Zarar gören kişilerin çokluğu sigortacının sorumluluğu açısından bir fark yaratmaz. Zarar görenlerin birden fazla olması ve zararların toplamının sigorta limitini aşması halinde sigortacı belirlenen kusur oranlarına göre garameten ödeme yapar (KTK. m. 96/1). Sigortacının başka zarar görenlerin varlığını bilmeden iyiniyetli olarak ödeme yapması halinde diğer zarar görenlere karşı olan tazmin borcu ortadan kalkmaktadır (KTK m.96/2).

Sigortacı meydana gelen gerçek zararı öder, zira zarar sigortası söz konusu olup, sigorta ettirenin pasif malvarlığındaki olası artışlar teminat altına alınmaktadır. Gerçek zararın giderilmesi ilkesinin uygulanması ve ayrıca belli bir menfaat değerinin söz konusu olmaması nedeni ile çifte ve aşkın sigorta söz konusu

143 _{OMAĞ – Sigorta Sözleşmesi, s. 33}

144 _{Karş. Hatır taşımacılığı hakkında genel şartlarda yapılan değişiklikten sonraki durum, yuk. s.34} 145 _{ULAŞ, s.780, ayrıca bkz. yuk. s.22 vd.}

46 değildir.146 Gerçek zararın tespiti sigorta eksperi incelemesi ile yapılmaktadır. Sigorta eksperi Sigortacılık Kanunumuzun 2. maddesinin m bendinden şu şekilde tanımlanmıştır: “ Sigorta eksperi sigorta konusu risklerin gerçekleşmesi sonucunda

ortaya çıkan kayıp ve hasarların miktarını, nedenlerini ve niteliklerini belirleyen ve mutabakatlı kıymet tespiti, ön ekspertiz ve hasar gözetim gibi işleri mutad meslek olarak yapan tarafsız ve bağımsız kişiyi ifade eder.” Eksper sigortacı, sigorta ettiren

veya sigorta sözleşmesinden menfaat sağlayan kişiler tarafından serbestçe tayin edilebilir.147 Eksperin araçta meydana gelen hasarın, yaralanma halinde kişinin tedavisi için yapılacak giderler, ölüm veya sakatlık halinde destekten yoksun kalma tazminatının tek tek tespit edilmesi gerekmektedir. Sigortacı tespit edilen rakamdan limit oranında sorumludur. Geri kalan miktar için ancak işletene başvurulabilir.148

c. Sigorta ettirene rücu hakkı

Sorumluluk sigortalarında kural olarak sigortacının halefiyet ve rücu hakkı bulunmamaktadır. Sigortanın işlevi, sigorta ettirenin pasif malvarlığında meydana gelecek azalmaları teminat altına almaktır. Ancak motorlu araçlar zorunlu mali sorumluluk sigortasında Karayolları Trafik Kanunu’nun 95. maddesinin 2. fıkrası ile sigortacıya, tazminatın azaltılması ve kaldırılması sonucunu doğuran durumlar için sigorta ettirene rücu hakkı tanınmıştır. Sigortacının sigorta ettirene olan rücu hakkının hukuki dayanağı aralarındaki sözleşmedir. Sigorta ettirene rücu hakkının doğmasını gerektiren nedenler; sigorta ettirenin sigorta sözleşmesi gereği kendisine yüklenen yükümlülüklerden ve genel anlamda sahip olduğu özen yükümlülüğünden kaynaklanmaktadır. Genel Şartlar B.4/3’ e göre sigorta ettirene başlıca rücu nedenleri;

— Sigorta ettirenin rizikonun gerçekleşmesi halinde kendisine düşen yükümlülükleri yerine getirmemesi,

— Kazanın işletenin veya eylemlerinden sorumlu olduğu kişilerin kasdi bir hareketi veya ağır kusuru sonucu meydana gelmesi,

146 _{ULAŞ, s.636; KENDER- Mesuliyet Sigortası, s.10 vd.} 147 _{CAN, s.77}

47 — Aracın sürücü belgesiz ya da alkol, uyuşturucu veya keyif verici bir madde alınarak sevk ve idare edilmiş olması,

— Aracın çalınmış veya gaspedilmiş olması halinde işletenin gerekli özen yükümlülüğünü yerine getirmemiş olması,

— İşletenin yetkili makamlardan izin alınmaksızın düzenlenen yarışlarda yapılması zorunlu özel sigortanın (KTK. m. 105/3) yapılmadığını bilmesi veya gerekli özen yükümlüğünü yerine getirmesi halinde bilebilecek durumda olması’ dır.

d. Sigortacının zarara neden olan üçüncü kişilere karşı yasal halefiyet hakkı Sigortacının aynı zamanda zarara neden olan üçüncü kişilere karşı yasal halefiyet hakkı bulunmaktadır. Kanuni halefiyet tazmin ilkesinin getirmiş olduğu bir sonuçtur.149 Karayolları Trafik Kanunu’nda sigortacının halefiyet hakkı düzenlenmiş olmadığından, bu konuda Türk Ticaret Kanunu’nun sigortacının halefiyet hakkını düzenleyen 1301. maddesi ve Genel Şartların B.3 maddesi uygulama alanı bulacaktır. Genel Şartlar B.3 deki düzenleme gereği; sigortacı ödediği tazminat miktarınca hukuken sigorta ettiren yerine geçer. Sigortacı işletenin sorumluluğunu üstlenmekle zarar gören kişilerin tazminat taleplerini karşılamaktadır. Meydana gelen kazada işleten veya zarar gören kişi yanında üçüncü bir kişinin de kusurunun bulunması mümkün olduğundan, bu kişilere karşı işletenin sahip olacağı başvuru ve dava hakkı işletenin yerine geçen sigortacıya geçmektedir. Sigortacının halefiyet hakkı, tazminatı ödedikten sonra doğar ve ödemiş olduğu tazminat miktarı ile sınırlıdır.150

E. Zarar Gören Üçüncü Kişilerin Sigortacıya Doğrudan Dava Hakkı