Tanımı ve Nedenler

Kaza kavramı, genel anlamda kasıt söz konusu olmaksızın meydana gelen ve sonucu arzu edilmeyen bir olayı belirtir. Đş kazası iki açıdan incelenir: bu tanımlardan biri teknik, diğeri hukuksaldır. Teknik açıdan iş kazası, önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış, çevresinde sakıncalar yaratabilecek olaylardır. Güvenlik açısından kimi zaman olayın çevresindeki canlı veya cansızlara zarar getirmesi söz konusudur. Kişilere veya eşyaya zarar verdiği gibi, işletmedeki

141

faaliyetlerin durmasına veya kesintiye uğramasına neden, olaylar zincirinde beklenmedik ve hatalı davranış veya teknik bir arıza ile ortaya çıkan, dıştan ve ani bir etkiyle meydana gelen bir unsurdur. Uluslar arası Çalışma Teşkilatı iş kazasını belirli bir kaza ya da yaralanmaya neden olan, beklenmeyen, önceden planlanmayan bir olay şeklinde tanımlamıştır142. 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 11. maddesine göre ise iş Kazası; sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada, işveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla, sigortalının işveren tarafından görev ile başka yere gönderilmesi yüzünden asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda ve emzikli kadının sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, sigortalının işveren tarafından sağlanan bir araçla toplu olarak götürülüp getirilmeleri sırasında meydana gelen, sigortalıyı bedence ya da ruhça rahatsızlığa uğratan olayların tümü, iş kazası kapsamına girmektedir143.

Đş kazalarının nedenleri tartışıldığında, kişisel, fiziksel, çevresel ya da sosyolojik faktörlerden olduğu söylenebilir. Bir çalışanın kişisel durumu (yaş, cinsiyet, kıdem,eğitim, medeni durum) psikolojik durumu, (duygusal durum, zihni doluluk, depresyon, üzüntü, epilepsi, davranış bozukluğu, fobiler, kullanılan bazı uyuşturuculara bağımlılık, sakinleştiriciler veya ağrı kesiciler, yorgunluk, uykusuzluk..) fizyolojik durumu (kas yorgunluğu, fiziksel hastalıklar, körlük veya sağırlık,..) iş kazaları için önemli etkenlerdir144. Đş kazasının nedeni kazadan hemen önceki durum veya harekettir. Yapılan istatistikler iş kazalarının %10’nun emniyetsiz durum, geriye kalan %90’nın emniyetsiz davranışlardan kaynaklandığını ortaya koymaktadır. Emniyetsiz durumlar şu şekilde sıralanabilir;

- Koruyucusuz veya koruyucusu yetersiz makine kullanmak, - Kusurlu veya noksan teçhizat kullanmak,

- Bina yapısı ile ilgili bozukluklar,

- Organizasyon ve yerleşim bozukluğu düzensizliği, - Sağlıksız çevre koşulları,

142

MANÇO, A.: Đş Kazaları: Tanım, Neden ve Önlemler - Belçika'da Türk Đşçileri ve Durumları, Liege Üniversitesi, 2001, s.78.

143

GÜZEL, A./ OKUR A.R.: Sosyal Güvenlik Hukuku, Yenilenmiş 3. Baskı, Beta Yayım Dağıtım AŞ., Đstanbul, 1992, s.169.

144

- Güvenliksiz istifleme,

- Elektrik tesisatının uygunsuzluğu.

Emniyetsiz davranışlar ise işçilerin hal ve davranışlarından kaynaklanır. Đşçilerin, zeka, algılama kapasitesi, dikkatini yoğunlaştırabilme, eğitim düzeyi ve psikolojik yapıları emniyetsiz davranışların yapılmasında önem taşır. Emniyetsiz davranışlar şu şekilde sıralanabilir;

- Makine, teçhizat gibi aletlere ait koruyucuları herhangi bir nedenle çıkartmak ya da kullanılmaz hale getirmek,

- Đşyerinin tesis ve tertiplerinde, makine ve tezgahlarda, kişisel koruyucularda emniyetsiz ve yanlış malzeme kullanmak,

- Makinelerin temizliğinin ya da bakımının makine durdurulmadan yapılması,

- Kişisel koruyucuları kullanmamak.

ILO Standartlarına göre düzenlenen Sosyal Sigortalar Kurumunun 2004 yılında yaptığı çalışmada, 2004 yılında gerçekleşen iş kazalarının kaza sebeplerine göre dağılımı incelenmiştir. Yapılan araştırmada, 2004 yılında meydana gelen kazaların %95’i erkek çalışanlar, % 5’i kadın çalışanlar tarafından gerçekleşmiştir. Meydana gelen kazalarda en dikkat çekeni, bir veya birden fazla cismin vücudu sıkıştırması, ezmesi, batması veya kesmesi sonucu oluşan iş kazalarıdır145.

2.6.1.2. Önlemler

Kazaya karşı alınacak en etkin önlem, kaza yapabilecek nedeni daha önceden bulup ortadan kaldırmaktır. Bu önlemleri her zaman önceden saptamak mümkün değildir. Ancak aynı zamanda, kaza nedenlerinin birçoğuna karşı nasıl hareket edileceği bilinmektedir. Đş yerlerindeki yapılabilecek en önemli şey, kaza nedenlerini saptamak ve ortadan kaldırmaktır. Đşyerindeki Đş Sağlığı ve Güvenliği Kurullarının en önemli görevlerinden biri bu nedenleri bulmak olmalıdır ki işyerlerinde bu görevlere önem verilmemektedir. Đşyerinde alınabilecek bir diğer önlem “ramak kaza bildirimi” sisteminin kullanımıdır. Ramak kaza bildirimi sistemi, ucuz atlatılan,

145

kazaya kılpayı kalan olayların bildirildiği olası kazaların habercisi bir sistemdir. Yönetim sistemi içinde zayıf halkaların, sorunlu kısımların tespit edilmesini sağlayan

önleyici bir sistemdir.Gerçek kazaya göre öğrenme maliyeti, ramak kazada

neredeyse sıfırdır. Davranış değişikliği, sorumluluk paylaşımı, bilinçlilik ve ödüllendirme kavramları ramak kaza yaklaşımı ile bir araya gelir ve gelişir.146

Đş kazalarının önlenmesi konusunda eğitim verilmesi, makinelere göre teknik önlemler, işyerinin güvenliği için bir takım çevresel önlemlerin alınması (işyerinin aydınlatılması, temizliği,vb..) gereklidir. Kazaların meydana gelmesinde insan faktörü en önemli olanıdır. Her çalışanın özellikleri, bilgileri, yapıları birbirinden farklıdır. Bu farklılığa göre her kişinin yaptığı işe göre kişisel koruyucu kullanması gerekir. Kişisel koruyucuların işin durumuna göre kesinlikle kullanılması ya da kullandırılması gerekir. Örneğin; gürültülü bir ortamda gürültünün zarar verici alt sınırı belirlenerek, gerekiyorsa kulak tıkacı kullandırılmalıdır. Güvenlik aletlerinin kullanıldığı yerlerde, iş kazalarına daha az rastlanmaktadır. Fakat işçilerin koruyucu aletlere güvenerek dikkatsiz davranmaları da sakıncalıdır147.

Emniyetsiz durumların ortadan kaldırılması çalışmalarında ilk aşama, sağlık ve güvenliği tehdit edici çalışma ortamlarından kaynaklanan risklerin tespit edilmesidir. Daha sonra bu risklerin ortadan kaldırılmasına yönelik önlemler planlanır ve gerçekleştirilir. Risklerin önlenmesinde temel yöntemler şöyledir;

-Tehlikeyi kaynağından yok etmek,

-Tehlike kaynağından yok edilemiyorsa tehlikeli olanı daha az tehlikeli olanla değiştirmek,

-Tehlike yok edilemiyorsa tehlikeli maddeyi, makineyi, ekipmanı veya işlemi izole etmek,

-Mühendislik kontrolleri yapmak, -Kişisel koruyucu kullanmaktır148.

146

RAMAK KAZA BĐLDĐRĐMĐ, ĐMO ĐSĐG Semp. 05.10.2007 Ankara Ruhi Öktem Attila Doğan Đnş. Tes. A.Ş:

147

GÜRBÜZ, s. 78. 148

MESS, Zorunlu Đş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri: Genel Đş Sağlığı ve Güvenliği, MESS Yayınları, Hanlar Matbaacılık, Đstanbul, 2006, s. 14.

Đşgücü kaybını önlemek için gerekli bütün güvenlik tedbirleri alınmalıdır. Bunun yanında rahat bir dialog içinde istikrarlı bir iş ortamı sağlanmalıdır. Kısacası; işçi çalıştığı ortama güvenmelidir. Bir örnek vermek gerekirse; yangın çıkmasına müsait bir atölyede yangın söndürme cihazı bulunmazsa işçi o işyerine güvenmekte zorluk çekecektir. Bir yangın söndürme aletini periyodik süreleri içinde kontrol ettirmezse, veya işçilere çeşitli korumalar verilip (eldiven, baret, emniyet kemeri,vb..) bunu kullanması konusunda işçiyi eğitmez ya da yönlendirmez ise devamlı kaza olacaktır. Đşçileri yönlendirmek de, en az önlem almak kadar önemlidir149.