Taşınmaz Kültür Varlıkları

53

Bayramlarda ve özel günlerde yakılan fırın ise bugün hala kullanılan mahallenin ortak kullanım alanlarındandır (Şekil 4.15). Taş ve tuğla ile inşa edilen fırınların içinde 1 adet taş fırın, 1 adet ocaklık ve tezgah bulunmaktadır. Yapı dikdörtgen planlı ve tek katlıdır.

Çatısı beşik çatı şeklindedir ve Marsilya kiremidi ile kaplıdır. Mahalle sakinlerinin zaman geçirebileceği küçük bahçesinden geçilerek yapıya ulaşılmaktadır. Bu mahalle fırınlarının bugün kullanılabilir durumda olması, geleneksel Kalecik Cevizli Çöreği’nin ve Kalecik Ekmeği’nin üretiminin devam etmesinde önemli bir role sahiptir.

Şekil 4.15 Kalecik Çanşa–Kale Mahallesi fırını (Orijinal, 2019)

54

gereken 35 adet tescilli taşınmaz kültür varlığı bulunmaktadır. İlçe merkezinde bulunan taşınmaz kültür varlıklarında 4 adet cami, 3 adet türbe, 1 adet köprü, 1 adet kale, 2 adet hamam, 15 adet konut ve 5 adet kamu binası niteliğinde yapı bulunmaktadır. Bu yapıların 4 adeti Halilağa – Tabakhane Mahallesi’nde, 7 adeti Ahikemal – Şenyurt Mahallesi’nde, 3 adeti Çanşa – Kale Mahallesi’nde, 4 adeti Yenidoğan – Yeşilyurt Mahallesi’nde, 1 adeti Halit Cevri Aslangil Mahallesi’nde, 1 adeti ise Cuma – Saray Mahallesi’nde bulunmaktadır. İlçe merkezinde bulunan konut niteliğindeki taşınmaz kültür varlıkları çoğunlukla sosyo-ekonomik düzeyi düşük aileler tarafından ucuz konut olarak tercih edilmektedir.

Şekil 4.16’da ilçe merkezinde bulunan tescilli taşınmaz kültür varlıklarının kentsel alandaki konumları, çizelge 4.3’te ise tescilli taşınmaz kültür varlıklarının listesi verilmektedir.

55

Şekil 4.16 İlçe merkezinde bulunan taşınmaz kültür varlıklarının konumları (Kalecik Belediyesi, 2019)

56

Çizelge 4.3 Kalecik İlçesi taşınmaz kültür varlıkları (Kalecik Belediyesi, 2019)

SIRA İLÇE YAPI ADI ADA PARSEL

1 Kalecik Saray Camii 9 7

2 Kalecik Çandarlı İbrahim Paşa Hamamı 27 4

3 Kalecik Dokuzlar Türbesi 51 6

4 Kalecik Alişoğlu Türbesi 108 18

5 Kalecik Kalecik Kalesi 126 3

6 Kalecik Tabakhane Camii 150 1

7 Kalecik Hamdi Camii 174 6

8 Kalecik Kütüphane Binası 212 2

9 Kalecik Askerlik Şubesi 212 7

10 Kalecik Konut (Eski Kuran Kursu Binası) 293 19 11 Kalecik Mevlana Muhittin Efendi Hamamı 295 2

12 Kalecik Kazancı Baba Türbesi 306 22

13 Kalecik Kız Sanat Okulu 307 2

14 Kalecik Adliye Binası 720 10

15 Kalecik Eski Karakol Binası 720 11

16 Kalecik Konut 30 1

17 Kalecik Kale Camii 110 2

18 Kalecik Konut 31 13

19 Kalecik Konut 35 3

20 Kalecik Konut 73 1

21 Kalecik Konut 75 11

22 Kalecik Konut 189 8 - 9

23 Kalecik Konut 208 7

24 Kalecik Hacı Abdullah Aksoy Konağı 212 12

25 Kalecik Lojman 212 7

26 Kalecik Konut + Ticaret 243 1-2-3

27 Kalecik Konut 293 19

28 Kalecik Konut 305 5

29 Kalecik Konut 306 12

30 Kalecik Konut 433 10

31 Kalecik Şükrü Ağa Konağı 817 3

32 Kalecik Höyüktepe Tümülüsü - -

33 Kalecik Develioğlu Köprüsü - -

34 Kalecik Bozkır Höyüğü - -

35 Kalecik Aşağı Mahmutlar Yama Yerleşmesi - -

57

• Kalecik Kalesi: İlçeye adını veren kale, ilçenin batısında 150 m. yükseklikte bir tepeye inşa edilmiştir. Geneli tahrip olmuş küçük ölçekli bir yapı olan kale, konumu itibari ile ilçeye hakim bir noktadadır (Şekil 4.17). Kalenin dış surları arazi formuna uygun, düzensiz bir plan şemasına sahiptir. Kalenin dik yamaçları genellikle tek katlı yapıların bulunduğu düzensiz bir yerleşim alanına sahiptir.

Şekil 4.17 Kalecik Kalesi (Orijinal, 2019)

Kaleyi oluşturan surlar yığma taş olarak inşa edilmiştir. Kaleye tek giriş, güvenlik sebebiyle dar olan kemerli kapıdır. Kemerli kapının batısında bir kule bulunmaktadır ve içi toprak ile dolmuş durumdadır. 2001 yılında restorasyonu yapılan kalenin kuzey bölümünde bir tünel, bir mezar odası ve bir sarnıç bulunmaktadır. Kalenin su ihtiyacını karşılamak için yapılmış sarnıç bugün moloz ve toprak ile dolmuştur. Sarnıcın yakınında bulunan mezar odası yığma taş ile inşa edilmiş, içi sıvalı ve bugün tahrip olmuş durumdadır. Kızılırmak Nehri’ne ulaştığı söylenen tünelin de giriş bölümünden sonrası çökmüş ve toprak ile dolmuştur.

58

Seyyah Evliya Çelebi’nin 1650 yılında Kalecik’e yaptığı gezi notlarında kalenin, Bursa Tekfuru Seredne tarafından kızı için yaptırıldığı yazmaktadır. Kitabesi bulunmadığı için yapım tarihi net olarak bilinmeyen kalenin ilk inşası Galatlardan önce Ankara ve çevresine yerleşmiş olan Friglere ve Hititlere dayanmaktadır. Daha sonra Romalılar tarafından onarılan kale, korunarak bugüne kadar ulaşmıştır (Biber, 2003).

• Saray (Şehsuvar) Camii: İlçe merkezinde Cuma – Saray Mahalle’sinde bulunan Saray Camii, kare planlı olup tuğla ve taş ile inşa edilmiştir. Giriş kapısında bulunan tuğladan örülmüş kemerler yapıya dekoratif bir nitelik kazandırmıştır. Cami ahşap tavanlı, kırma çatılı ve tek minarelidir. Minare kaidesi yığma taştan camiye bitişik olarak yapılmış, minare gövdesi ise silindirik olarak tuğla ile örülmüştür. İki katlı olan caminin pencereleri dikdörtgen ve kemerli olarak ahşaptan yapılmıştır. Farklı zamanlarda onarılan cami yol kotundan aşağıda kaldığı için bahçesine merdivenler ile ulaşılmaktadır. Caminin Cenaze ve Cuma namazlarının da kılındığı küçük bir bahçesi bulunmaktadır (Şekil 4.18).

Şekil 4.18 Kalecik Saray Camii genel görünümü (Orijinal, 2019)

Evliya Çelebi’nin Kalecik gezi notlarında caminin yanında bugün hiçbir izi bulunmayan bir sarayın olduğu anlatılmaktadır. Caminin güneyinde kime ait olduğu bilinmeyen bir

59

türbenin bulunduğu ve bu türbenin Belediye Başkanı Ali Kalaç zamanında (1934-1938) yıktırıldığı anlatılmaktadır. Mezar taşında dua ve motiflerin bulunduğu mezar ise 1990 yılında kaldırılmıştır (Biber,2003).

• Tabakhane Camii: Halilağa – Tabakhane Mahallesi’nde bulunan cami, eğimli bir alana kare planlı olarak inşa edilmiştir (Şekil 4.19). Kuzey cephesinden basamaklarla ulaşılan yapının, güney cephesinden geçen eğimli yol yapıya bitişik durumdadır.

Şekil 4.19 Kalecik Tabakhane Camii (Orijinal, 2019)

60

Kesme taş ile inşa edilen camiye, çift taraflı taş merdivenler ile çıkılan sahanlıktan ulaşılmaktadır. Yuvarlak kemerli giriş kapısının üzeri kırma şeklinde ahşap malzeme ile kapatılmıştır. Giriş merdivenleri ve sahanlık bölümünün altında bulunan, yuvarlak kemerli, depo ve çeşme olarak kullanılan 3 açıklık bulunmaktadır. Yapının pencereleri yuvarlak kemerli olarak yapılmıştır ve pencerelerde demir korkuluklar bulunmaktadır.

Pencere söveleri yapının görünümüne hareket katmaktadır.

Caminin minaresi batı cephesinde, yapıya bitişik olarak yapılmıştır. Minare kaidesi cephe yüksekliği boyunca taş malzemeden, silindirik gövdesi ise tuğladan inşa edilmiştir. Caminin çatısı kırma çatı şeklindedir ve Marsilya kiremidi ile kaplıdır. 2007 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restorasyonu yapılan cami bugün kullanılır durumdadır.

• Develioğlu (Yedi Gözlü) Köprüsü: İlçe merkezine 6 km mesafede, Çankırı-Kırıkkale Karayolu’nun kenarında bulunan köprü Kızılırmak Nehri üzerine kurulmuştur. Köprü ayaklarının sağlam bir temele basması amacıyla kırıklı bir yapıya sahip olan köprünün genişliği 4m.’dir. Sarı renkli kesme taştan yapılmış köprünün, ölçüleri birbirinden farklı yedi kemerli gözü bulunmaktadır. Suyun taşıdığı kum ve çakıllar köprünün diğerlerine göre daha küçük olan iki gözünü kapatarak, köprü ayaklarının da gömülmesine sebep olmuştur (Şekil 4.20).

Şekil 4.20 Kalecik Develioğlu Köprüsü (Orijinal, 2019)

61

Köprünün yapılışına ait yazılı bir kaynak ve köprü üzerinde bir kitabe bulunmadığından köprünün yapım zamanı bilinmemektedir. Köprü kesme taşların düzenli olarak sıralanması ile inşa edilmiştir ve üzerinde herhangi bir süsleme bulunmamaktadır.

Güneyden kuzeye doğru akmakta olan Kızılırmak Nehri’nin köprü ayaklarına vereceği zararı azaltmak ve suyun aşındırıcı etkisini düşürmek amacıyla köprü ayaklarının güney yönü üçgen biçimli olarak inşa edilmiştir.

• Çarşı (Çandarlı İbrahim Paşa) Hamamı: İlçe merkezinde İstasyon Caddesi üzerinde bulunan hamam, çifte hamamı şeklinde inşa edilmiş olup şu an kullanıma kapalıdır. İstasyon Caddesi, Cumhuriyet Meydanı’nda bulun hamam etrafı yapılarla çevrildiği için dışarıdan görülmeyecek durumdadır. Hamam dikdörtgen plan tipinde inşa edilmiştir. Hamamın kuzey ve güney bölümlerinde bulunan 2 adet giriş kapısı vardır. Hamamın küçük olan güney bölümü kadınlar, büyük olan kuzey bölümü ise erkekler tarafından kullanılmıştır. Tahrip olan hamamın dış duvarları yığma taş ile örülmüş ve yapının içi kireç ile sıvanmıştır. Üst örtü ve kubbelerde tuğla kullanılmıştır (Şekil 4.21). Kubbelerin ortasında ve eteklerinde aydınlık amaçlı açıklıklar bulunmaktadır. Hamamın zaman içerisinde yıkılan bölümlerine dükkanlar yapılmış, bu sebeple hamam arka planda ve metruk bir halde kalmıştır.

Şekil 4.21 Kalecik Çarşı Hamamı (Orijinal, 2019)

62

Hamamın sıcaklık bölümlerinde sekizgen planlı göbek taşı bulunmaktadır. Zeminden 10 cm yüksekteki eyvanların kenarında yıkanma kurnaları yer almaktadır. Mekanlar arası geçiş yuvarlak kemerli kapılar ile sağlanmaktadır. Hamamın orta bölümünde iki yuvarlak kemerli kapı üzerinde mukarnas bulunmaktadır.

• Eski Hamam (Mevlana Muhittin Efendi Hamamı): Kalecik tarihi kent merkezinde Şehit Ali Ekşioğlu Sokak’ta bulunan Eski Hamam, çifte hamamı olarak yapılmış ancak bugün kullanılamaz durumdadır. Tescilli eski kuran kursu binası ile karşılıklı olan hamam, plan tipi tanımlanamayacak kadar toprakla dolmuş ve tahrip olmuştur. Yol kotundan aşağıda kalan hamama şekil 4.22’de de görüldüğü gibi taş merdivenler ile ulaşılmaktadır.

Şekil 4.22 Kalecik Eski Hamam giriş bölümü (Orijinal, 2019)

63

Hamamda yapı malzemesi olarak yığma taş ve tuğla kullanılmıştır. Bugün kalıntıları duran yıkık yapının, hamamın üzerine yapılması ile hamamın bazı bölümleri kullanılamaz duruma gelmiş, kubbe ve tonozlarının çoğu yıkılmıştır. Yapı içinde mekan geçişlerini sağlayan kemerlerin tamamı tuğladan yapılmıştır (Şekil 4.23).

Şekil 4.23 Kalecik Eski Hamam (Orijinal, 2019)

• Kazancı Baba Türbesi: Kazancı Baba Türbesi kalenin alt bölümünde, Kalecik tarihi kent merkezinin güneyinde, Kazancı Baba Sokak’ta bulunmaktadır.

Türbe Fatih Sultan Mehmet’in tüfekçibaşısı Rufai Şeyhi Kazancıbaba’ya ait olup, kim tarafından yaptırıldığı ve yapım tarihi bilinmemektedir. Türbenin çokgen gövdesi yığma sistemde taş ve tuğla ile inşa edilmiştir (Şekil 4.24). Ana gövdesinde kemerli pencereleri vardır. Sandukalı ana bölüm kubbe ile örtülüdür ve taş duvarların üzeri sıvanmıştır. Gelen ziyaretçilerin kullanması için sonradan eklenen, dikdörtgen planlı bir odası bulunmaktadır. Sonradan eklenen bu bölümün kapı ve pencereleri dikdörtgen yapıdadır. Yapının pramidal çatısı alaturka kiremit ile örtülüdür. Türbenin giriş bölümünde bir çeşmenin yer aldığı bahçesi vardır ve türbe bugün kullanılabilir durumdadır.

64

Şekil 4.24 Kalecik Kazancı Baba Türbesi (Orijinal, 2019)

• Alişoğlu Türbesi : Çanşa – Kale Mahallesi Şehit Ali Ekşioğlu Sokak’ta bulunan türbe kalenin eteklerinde eğimli bir alana inşa edilmiştir. Yapı dikdörtgen plan tipinde tek katlıdır (Şekil 4.25). 2 odalı türbenin mezar odası ve bu odanın girişinde bulunan ön giriş odası bulunmaktadır. Yapı ahşap hatıllar kullanılarak, kerpiç ve taş malzemeden inşa edilmiştir ve yapım tarihi bilinmemektedir. Türbenin restorasyonu 2019 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yapılmıştır. Yapının tavanları ahşap, kırma çatısı ise Marsilya kiremidi ile kaplıdır. Yapının kapı ve pencereleri dikdörtgen şekilli olarak ahşap malzemeden yapılmıştır. Türbede süsleme bulunmayıp, sade bir görünüme sahiptir. Yapıya 2 basamaklı merdiven ile ulaşılmaktadır. Türbenin yapımıyla ilgili bir belge ya da kitabe bulunmadığından tam yapım tarihi bilinmemektedir.

65

Şekil 4.25 Kalecik Alişoğlu Türbesi (Orijinal, 2019)

Türbenin kuzey cephesi ve bahçesine bitişik olarak yapılan eğimli yol, yapı kodundan yukarıda kalmaktadır. Türbenin bahçesi taş duvar ile çevrilidir ve duvar üzerinde andezit küpeşte bulunmaktadır. Yapı bahçesinde sonradan eklenen abdest alma yeri ve bir tuvalet bulunmaktadır. Bahçe giriş kapısının güneyinde bulunan tuvalet, yapıyla uyumlu olacak şekilde inşa edilmiştir. Cephesi türbe gibi beyaza boyanmış ve dikdörtgen pencereler kullanılarak, çatısı Marsilya kiremidi ile kaplanmıştır. Bahçe içerisinde gelen ziyaretçilerin kullanması için ahşap banklar bulunmaktadır.

• Eski Kız Sanat Okulu: Ahikemal-Şenyurt Mahallesi Kemal Martlı Sokak’ta bulunan yapı tarihi kent merkezinin batısındadır. Yapı tek katlı ve dikdörtgen planlıdır.

2002 yılına kadar kız sanat okulu olarak kullanılan taş binanın dış cephesi sıva ile kaplıdır. Yapı kırma çatılıdır ve çatısı Marsilya kiremidi ile kaplıdır. Yapının kapı ve pencereleri sivri kemerlidir. Kemerli olan pencerelerde demir korkuluklar bulunmaktadır. Yapıda mimari süslemeler bulunmamaktadır ve sade bir görünümdedir.

2002 yılından sonra anaokulu olarak kullanılan yapının kuzey ve doğu cephelerinde duvar resimleri bulunmaktadır. Bugün kullanılmayan binaya ait görüntü şekil 4.26'da verilmiştir. Yapının bulunduğu alan yol kotundan yüksektir ve yapının bulunduğu bahçeye 7 basamak ile ulaşılmaktadır. Yapının bulunduğu alan taş duvar üzeri demir korkuluklar ile çevrili durumdadır.

66

Şekil 4.26 Kalecik Eski Kız Sanat Okulu (Orijinal, 2019)

• Hükümet Binası: İlçe merkezinde, İstasyon Caddesi üzerinde bulunan yapı Cumhuriyet Meydanı’ndadır. Tarihi kent merkezinin güneyinde yer alan yapının yakın çevresinde Saray Camii, Çarşı Hamamı ve tescilli taşınmaz kültür varlıklarından olan eski karakol binası bulunmaktadır.

Bodrum üzeri iki katlı olarak inşa edilmiş ve dikdörtgen planlı bir yapıdadır (Şekil 4.27). Kesme taştan inşa edilen yapının kat aralarında ve bina köşelerinde kat silmeleri bulunmaktadır. Yapının girişinde ikinci kat balkonunu taşıyan sütunlar bulunmaktadır ve kapı girişi kemerlidir. Kırma çatılı yapının pencereleri de yuvarlak kemerli yapıdadır.

Kat silmelerinin ve pencere sövelerinin hareket kattığı yapı sade bir görünümdedir.

Geçmişte belediye binası olarak kullanılan yapı, bugün Adliye Sarayı olarak kullanılmaktadır. Bina yol kotundan yukarıda kaldığı için binaya merdivenler ile ulaşılmaktadır.

67 Şekil 4.27 Kalecik Hükümet Binası (Orijinal, 2019).

Eski Askerlik Şubesi Binaları (Belediye Hizmet Binaları ve Kütüphane):

Kalecik İlçe merkezinin girişinde Hüseyin Sağırkaya Bulvarı’nda bulunan 3 adet askeri bina, bugün belediye hizmet binaları ve kütüphane olarak kullanılmaktadır. Her 3 bina kesme taştan yapılmıştır. Pencere ve kapılarının kemerli olması her 3 binanın ortak özelliğidir.

1 numaralı bina bugün halk kütüphanesi olarak kullanılmaktadır. Tek katlı olan bu bina diğer 2 binaya göre daha sade bir görünümde yapılmıştır. Dikdörtgen plan yapısına sahiptir. Giriş kapısı ve pencereleri yuvarlak kemerli yapıdadır. Pencere söveleri dışa doğru belirgindir. Kırma çatısı kiremit ile kaplıdır. İç ve dış duvarlar sıvanmış durumdadır (Şekil 4.28).

68

Şekil 4.28 Kalecik Halk Kütüphanesi (Orijinal, 2019).

2 numaralı bina ise bugün Kalecik Belediyesi Başkanlık Binası olarak hizmet vermektedir. Gösterişli bir cepheye sahip olan bina 2 katlıdır. Çift sütunlu ana girişin üzeri üst kat balkonu olarak yapılmıştır ve alt kattaki sütunlar saçağa kadar devam etmektedir. Sarı ve beyaz taşlardan inşa edilen bina kare planlıdır. Diğer yapılarda olduğu gibi pencereleri yuvarlak kemerli ve söveleri dışa doğru belirgin durumdadır.

Yapının kırma çatısı Marsilya kiremidi ile kaplıdır. Yapıya 3 basamaklı merdiven ile ulaşılmaktadır (Şekil 4.29).

Şekil 4.29 Kalecik Belediyesi Başkanlık Hizmet Binası (Orijinal, 2019)

69

3 numaralı bina ise Bugün Belediye hizmet binası olarak kullanılmaktadır. 2 katlı olan yapıya 2 sütunlu bölümden, çift taraflı merdiven ile girilmektedir (Şekil 4.30). Bu sütunlar çatı saçak altında bulunan üçgen alınlığa ulaşmaktadır. Yapı dikdörtgen planlıdır ve kat aralarında kat silmeleri bulunmaktadır. Sarı ve beyaz kesme taş kullanılan binanın restorasyonu 2018 yılında tamamlanmıştır. Kapı ve pencereler yuvarlak kemerlidir. Kat silmelerinin ve pencere sövelerinin dışa doğru belirgin yapıda olması yapının cephesine hareket katmaktadır. Yapı kırma çatılıdır. Yapının bahçesi ilçeden toplanın tarihi taşların sergilendiği açık hava müzesi olarak düzenlenmiştir (Şekil 4.31).

Şekil 4.30 Kalecik Belediyesi Hizmet Binası (Orijinal, 2019)

70

Şekil 4.31 Kalecik Belediyesi hizmet alanı açık hava müzesi (Orijinal, 2019).