Midye Kabuğu Biçimli Kaplar
Tüysüz bir vücut kadınsı bir ideal olarak görülmektedir
.
Cımbızlar epilasyon yanında, tıbbi tedavide de kullanılmışlardır. Örneğin granüler oftalmide konsekan trikiazis için sık başvurulan yöntemdir ve antik yazarların tarifiyle “göz kapağı dışa çevrilip, epilasyon pensiyle batan
661 Cildin yüzeyinin üstündeki tüylerin çıkarılmasına depilasyon, tüm kılların yok edilmesine epilasyon denilmektedir. Bkz. Marguerite Johnson, a.g.e., s. 117.
662
Gös. yer.
663 Hillary J. Deighton, a.g.e., s. 28. 664 Ralph Jackson, a.g.e., s.48. 665
Ersin Çelikbaş, “VII. Metal Objects the Teather”, Parion Studies I, Roman Theather of Parion Excavations, Architecture and Finds From 2006-2015 Campaigns, Edit. Cevat Başaran- H. Ertuğ Ergürer, İçtaş A.Ş. Yayınları, İstanbul, 2018, s. 186.
666 Haluk Perk, a.g.e., s. 105. 667 Ebru Durak, a.g.e., s. 33. 668
Nevzat Eren, Çağlar Boyunca Toplum Sağlık ve İnsan, Gelişim Dizgi Yayıncılık, Ankara, 1996, s. 21.
669 J. Moyr Smith, a.g.e., s. 87. 670 Uzantı 7.
671
kıllarçekilerek” tedavisi sağlanmaktadır 672
. Forsepsler gümüş, bronz ve kemik gibi örnekleri bulunan aletlerdir 673
ve parmakların uzantıları olarak, ameliyattan depilasyona kadar çeşitli amaçlar için kullanıldıkları anlaşılmaktadır674
.
Anadolu’daki kazılarda ele geçen epilasyon pensetlerinin sayı ve çeşidi miktar olarak yoğunluk arz etmektedir. Bu buluntuların birçoğu, Roma İmparatorluk Dönemi ve Geç Roma Dönemi’ne tarihlendirilmektedir. Bununla beraber Anadolu’da tam cerrahi amaçlı aletler de (Levha XVI.2) bulunmuştur 675
.
Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki Urartu kale, saray ve gömülerinde, kaçak kazılarda ele geçen kadın takılarının önemli bir bölümünde, çeşitli metallerden yapılmış makyaj takımları yer almaktadır. Kadın makyaj seti ya da takımı, cımbız, iğne, sürmelik, kulak temizleyici ve anlaşılamayan bir aletten meydana gelmektedir676. Birden çok makyaj aletinin bulunduğu bir başka set yine kaçak kazılarda bulunmuştur. Daha sonra koleksiyoner Yücel Aşkın tarafından satın alınılmıştır. Tunçtan yapılan sarkaçlı ve sandal biçimli küpeye benzeyen levhanın kenar genişlikleri üzerine yan yana altı adet delik açılmış ve bu deliklere yine tunçtan yapılmış uzun zincirler takılmıştır. Zincirlerin uç kısımlarına da cımbız, kulak temizleyici, süs iğnesi ve bir alet takılmıştır 677
. Yoncatepe Nekropolü 4 Numaralı mezarda ise tunçtan yapılmış bir cımbız ele geçmiştir. Tunçtan dövme tekniğinde yapılan cımbızlar, ortalama 3.5- 7 cm büyüklüğe sahiptir. Orta kısmına yaylanmayı sağlamak amacıyla bir halka yerleştirilmiştir. Cımbızların ağız kısmı yuvarlak, geniş, sivri biçimde çeşitleri bulunmaktadır. Derideki kılların çekilmesi işleminde kullanılan cımbızlar kadın ve genç kızların yanı sıra, erkekler tarafından da kullanılan gereçlerdendir. Tıpkı kulak temzileyici ve sürmeliklerde olduğu gibi, cımbızlar da Doğu Anadolu Bölgesi’nde Urartu Krallığı döneminde oldukça yaygın
672 Ünal Demirer, a.g.e.,.s. 32. 673
Akın Ersoy, “Antik Dönemden Osmanlı Dönemine Smyrna, s. 34.
674 Uzantı34:(Çevrimiçi)http://exhibitions.kelsey.lsa.umich.edu/art-science-healing/instruments1.php (07.04.2018).
675 Uzel, İlter, a.g.e., s. 35. 676 Bkz. Oktay Belli, a.g.e., s. 190. 677
İlk zincirin ucuna bir sürmelik asılmış, ikinci zincirin ucundaki alet düşerek kaybolmuş, üçüncü zincirin ucuna haşhaş başlı küçük bir iğne, dördüncü zincirin ucuna minyatür bir amulet, beşinci zincirin ucuna da, yine bir kulak temizleyici asılmıştır. Tipik bir kadın kozmetik setini oluşturan bu takımda, işlevini kesin olarak bilinen sürmelik ve cımbızın dışında, iğne ve amuletin hangi amaçla kullanıldığı şimdilik bilinememektedir. Bkz. Oktay Belli, a.g.e., s. 193.
olarak kullanım gören buluntulardır. Doğu Anadolu Bölgesi’nde Urartu Krallığı’ndan günümüze değin cımbızların biçimlerinde herhangi değişiklik (Levha
XVI. 3) görülmemektedir 678.
Parion tiyatro kazılarında ele geçirilen metal buluntuların arasında cımbızlar da yer almaktadır. Cımbızların üst kısmı kazınmış çizgilerle dekore edilmiştir. Bu cımbızların eşdeğerleri, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi Koleksiyonu, Haluk Perk Koleksiyonu ve Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde (Levha XVI. 4) yer almaktadır679
.
Symrna Agorası çalışmalarında, Bouleuterion Caddesi kazılarında ele geçen ve şimdilik tek örnekle temsil edilen kemik parça680; yayınlarda diş temizleme
aleti/epilasyon forsepsi, kürdan olarak tanımlanmış ve yer almıştır. Üzerinde yer alan bezeme dekorunun varlığı, parçanın bir kadına ait tuvalet aksesuarı olma ihtimalini arttırmaktadır. Özellikleri itibariyle “Epilasyon forsepsi” veya “diş/tırnak temizleyici” bir alet olarak işlev görmüş olabileceği düşünülmektedir 681
.
Allianoi’da yapılan çalışmalarda ele geçirilen bronzdan tutucuların çoğu, diğer Roma İmparatorluk Dönemi tıp aletlerinin aksine tek fonksiyona sahiptir. Nadiren diğer bir tutam veya başka bir aletle birleştirilerek kullanılmışlardır. Bu aletler kullanımına göre özel adlarla veya sadece genel tutucu (ΛΑΒΙΣ / vulsela) şeklinde tanımlanmaktadırlar 682 . Allianoi’da 9 adet düz tutucu (DTu.)
bulunmuştur683. Günümüzde kullanılan cımbız işlevindeki bu tip tutucular, epilasyon
ve yara veya vücut açıklıklarındaki ufak nesnelerin yakalanmasında kullanım
678 Oktay Belli, a.g.e., s. 190, 193, 195, 198. 679 Ersin Çelikbaş, a.g.e., s. 186.
680
Kat. Nu.36.
681 Akın Ersoy, Antik Dönemden Osmanlı Dönemine Smyrna…, s. 34.
682 Tutucular düz (cımbız türü) ve çapraz (makas gibi açılır kapanır kollu) olarak iki tipte incelenmiştir ve tutucular hakkında genel yayınlar sadece düz tutucular hakkındadır. Bkz. Daniş Baykan, Allionai Tıp Aletleri, SOA-2 Studia ad Orientem Atiquum/Eski Doğu Araştırmaları, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları, İstanbul, 2012, s. 54.
683 Antik kaynaklarda Düz Tutucular “ ΛΑΒΙΣ/ΜΥΔΙΟΝ/forceps/ vulsella/volsella” isimleriyle yer almaktadır. Bazen halka şeklindeki bir kelepçeyle, sıkıştırılarak sabitlenebilen DTu.’lardan Allianoi’da bulunamamıştır. Ayrıca Düz Tututcular ve Çapraz Tututcular hakkında detaylı bilgi için bkz. Daniş Baykan, Allionai Tıp Aletleri…, s. 54-58.
görmüştür. Temizlik amaçlı kozmetik setlerinin de bir parçası olarak yer almışlardır684
.
Ayrıca, Metropolis 685
, Kibyra 686 , Juliopolis Nekropolü 687 , Heraion Teikhos/Karaevlialtı688, Antandros 689, Arykan 690, Van-Kalecik Nekropolü 691, Milas-Belentepe 692 , Ainos 693, Salat Tepe 694; bununla birlikte İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde 695, Kütahya Müzesi 696
ve Haluk Perk Tıp Müzesi’nde697 (Levha
684 Daniş Baykan, a.g.e., s. 54.
685 İki adet cımbız ele geçmiştir. Her iki cımbız tüm olarak bulunmuştur ve üzerlerinde dairesel bezemeler bulunmaktadır. Benzer örneklere bakıldığında Roma İmparatorluk Dönemi’ne tarihlendikleri düşünülmektedir. Bkz. Ebru Durak Metropolis Bronz Eserleri, (T.C. Trakya Üniversitesi Sosyal Blimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne, 2013, s. 34.
686 Kibyra’da bulunan cımbızlardan B2, yay altına çakılan bir pime geçirilmiş iğnesiyle günümüz tırnak makaslarıyla benzerlik göstermektedir. “Cep seti” olarak tanımlanan bu tip de yaygındır ve ortadaki ucu sivri yassı iğne, dönmüş kılları, batmış dikenleri çıkarmak hatta tırnak içlerini temizlemek için de faydalanılmıştır. B1 ve B2 Geç Dönem Hamamı’nda bulunmuştur; dolayısıyla tıbbi amaçla kullanılmayıp, epilasyon işlevleri olduğu kesin olan buluntulardır. Her iki alet de GDH konteksti içinde 5-6. yüzyıllara ait olarak değerlendirilmişlerdir. Bkz. Ünal Demirer, a.g.e., s. 32.
687Sanduka bir mezarda toplu olmak üzere ele geçen çok sayıda tıp aletleri dönemin tıp aletleri çeşitliliğini göstermesi açısından önem arz etmektedir. Bu sanduka mezarın da kentte yaşamış olan bir hekime ait olması kuvvetli bir ihtimal olarak görülmektedir. Çünkü burada toplu olarak bulunan tıp aletleri bir hekim çantasının varlığını düşündürmüştür. Nekropolde bulunan tıp aletleri arasında kulak kaşıkları (sondası), ilaç kutuları, iğneler, bistüriler, keskiler, kaşıklar, forsepsler (dişli), çengeller, karıştırma çubukları, bir makas ve bir ilaç karıştırma tablası bulunmaktadır. Bkz. Melih Arslan, a.g.m., s. 28.
688 Neşe Atik-Mehmet Akif Işın, Tekirdağ/Karaevlialtı 2000, 2002 ve 2004 Yılları…, s.47-59.
689 Gürcan Polat-Yasemin Polat, Antandros 2003-2004 Yılı…, s. 89-105.
690 Arykanda’dan bulunan forsepslerin hepsi de hamam veya başka tür kamu yapılarında bulunmuştur.
Bu nedenle bunların tıbbi amaçla kullanıldığı söylenememektedir. İlk iki örnek (C29, C30) Naltepesi’ndeki Hamam binasından, son örnek (C32) ise Büyük Hamam’dan ele geçmiştir. Bu nedenle hamamda yıkanma sırasında vücut temizliği için kullanılmış oldukları düşünülmektedir. Bkz. Alptekin Oransay, Arykanda Antik Kentinde 1971-2002 Kazı Sezonlarında Ele Geçen Madeni Buluntular ve Madencilik Faaliyetleri, (T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji (Klasik Arkeoloji) Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi), Ankara, 2006, s. 82.
691 Rafet Çavuşoğlu-Hanifi Biber-Fütühat Başar, “2004-2007 Yılları Van-Kalecik Kazıları”, 30. Kazı
Sonuçları Toplantısı 1. Cilt, Ankara, 2009, s. 269-290.
692 Geç Geometrik Döneme tarihlenen mezarların tamamı örgü tekne tipinde inşa edilmiş ve
mezarlarda hiç dokunulmamış kontekstler ortaya çıkarılmıştır. Açılan mezarlar arasında özellikle 08BTM43 numaralı mezar buluntuları açısından önemlidir. Amphora içine kremasyon gömü yapılan mezarda yine amphora içine bırakılmış demir ustura ve cımbız ile biley taşı ele geçmiştir. Bu da mezar sahibinin berber olduğunu düşüncesini akla getirmiştir. Bkz. Ahmet A. Tırpan-Bilal Söğüt, “Lagina, Börükçü, Belentepe ve Mengefe 2008 Yılı Çalışmaları”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı 3. Cilt, Ankara, 2010, s. 505-527.
693
Sait Başaran-Gülnur Kurap, Ainos (Enez) 2011 Yılı…, s.375-390.
694 A.Tuba Ökse-Ahmet Görmüş-Tatsundo Koizumi-Özcan Şimşek, “Ilısu Barajı-Salat Tepe 2013
Kazısı”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Cilt, Ankara, 2015, bkz. s. 35, Resim 10: Salat Tepe Tabaka 5 L12/128/tabanı bakır/tunç cımbız (L12/0364/V/01) buluntusu.
695
XVI.5-6) sergilenen buluntular arasında da bronz, kemik gibi çeşitli malzemelerden
yapılmış cımbızlar yer almaktadır.