Kozmetik Tabak Kâse ve Tablaları

Kozmetik palet adı verilen nesneler, normalde 20 cm uzunluğunu aşmayan, 1 cm'den 3 cm kadar değişen kalınlıklarda ya da büyük bir kabın bir plaka veya modifiye edilmiş bir kare parçacığıdır. Yüzeyinde genellikle toz haline getirilmiş renkli topraklar veya mineraller, reçineler, baharatlar, yağlar ve organik bileşenler karıştırılmıştır 567

(Levha XIII.1). En eski kozmetik paletler MÖ 5000’e tarihlendirilmiştir ve dikdörtgen şeklindedir568

.

Doğru tanımlamaları, 1989'da “merhem paletleri” olarak adlandırılan Matthäus'dur: “Bu, cerrahi bir araç olmamasına rağmen, farmasötik prosedürlerle ilişkilidir ve sıklıkla arkeolojik kayıtlarda bulunur. Paletler taştandır ve genellikle bir tarafta yüzeyde sürtünme izleri bulunur. Ayrıca makyaj ve boya yapımında da kullanılıyordu ”569

. Paletler taştan imal edilmiş ve bir tarafında kullanılacak olan ilaçların ezilmesinden dolayı genellikle bu kısımlar aşınmıştır 570_{. Bu taşlardan az}

sayıda olanlarının kendi yöresine ait taştan yapıldığı düşünülmektedir. Örneğin, Naksos Adası’nın taşları oldukça önemlidir. Milne’ye göre bu taşlar, İtalya’da imal edilip pazarlanmakta, sahipleri tarafından seyahatlerde taşınmakta ya da eyaletlere götürülmektedirler 571

.

Çoğu zaman parçalanmış paletlerin ara sıra görülen örnekleri, çeşitli Akdeniz, Geç Neolitik bağlamlardan gelir, ancak en özenli ve sanatsal özelliğe sahip paletlerin sayısal istatistiği Neolitik Mısır’a aittir. Bunlar, ilk Firavun hanedanlarının ortaya çıkmasıyla sembolik bir güç ve kişisel prestij değeri kabul edilen karakteristik cenaze

566

Çağlar Boyu Anadolu’da Kadın Anadolu Kadınının Anadolu’da 9000 Yılı, a.g.e., s. 188.

567 _{Maria Rosaria Belgiorno,“Cosmetics” Archaeometry and Aphrodite …, s. 74.}

568 _{Uzantı 26: (Çevrimiçi) http://www.bbc.co.uk/ahistoryoftheworld/objects/s-}

OMbtkESJ6aV6_k6o86oA, (19.04.2018).

569 _{Maria Rosaria Belgiorno, “Cosmetics” Archaeometry and Aphrodite …, s. 77,78.}

570

Uzantı 27: Patty Baker, Archaeological Remains as a Source of Evidence for Roman

Medicine,(Çevrimiçi)https://www.ucl.ac.uk/~ucgajpd/medicina%20antiqua/sa_ArchaeologicalRe

mains.pdf, (23.04.2019).

571 _{İlter Uzel, Anadolu’da Bulunan Antik Tıp Aletleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2000, s.}

eşyalarıdır572

. Antik Mısır’da kadın ve erkeklerin hem taşıdıkları kozmetikler hem de bu palet gibi kozmetik ekipmanların çoğu mezarlarda bulunmuş ve bunların sahiplerinin hayati önemde olduklarını belirtmişlerdir 573_{. Mısır paletleri, yaklaşık}

2000 yıllık bir dönemi kapsayan tipoloji evriminin altını çizdiği önemli bir role sahiptir.

Kozmetikler ve farmasötikler arasında bir ayrım olmadığı için güzellik veya sağlıkla ilgili hastalıklar arasında bir ayrım yoktur.574

Bu taş kaplar kozmetik yapımında ve tıp alanında 575

da kullanım görmüşlerdir 576. Paletlerin üzerinde sıkça bahsedilen malzemeler arasında iyileştirici etkisi olan aşıboyası kalıntıları bulunmuştur. Örneğin Kıbrıs, dünyanın en iyi kalitelerini ihraç etmekle ünlüdür 577

. Pyrgos’ta gün ışığına çıkarılan odalarda bulunan cilalı ve yontma taş aletler birkaç bindir. Bunlar arasında kozmetik ve ilaçların bileşimi için kullanılan paletler kolaylıkla tanınabilir. Bu arada, iki ayrı kategoriye ayrılabilen paletler için, göz makyajı için olanlar ve kozmetiklerin hazırlanması için farklı boyutta olanlar söz konusudur. Birincisi küçük, dar ve ince uzundur, ikincisi farklı şekil ve boyuttadır, fakat kalınlığı 3 cm’yi geçmez. Kullanılan taş genellikle paletler için mortar ve havaneli için bazalt, paletler için arduvaz ya da kuvars ve kuvarzittir. Pyrgos’un bazalt paletleri son derece cilalı olduğundan, bu alternatif kullanımı da göz önünde bulundurmak zorundayız. Doğru görüntünün yansıması, kozmetik ilk adımı olduğu için parfümeri ortamında uygun bir şekilde eşleşir 578

.

Bununla birlikte drogları ezme, karıştırma, pomat ve kozmetik boya hazırlamaya yönelik bu tablaların bir örneği, Herkulanum’da bir silindirik alet

572 _{Maria Rosaria Belgiorno, “Cosmetics” Archaeometry and Aphrodite …,s. 74.}

573 _{Uzantı 26.} 574

Maria Rosaria Belgiorno, a.g.e., s. 358, 364.

575 _{Bunu gösteren bir örnek Patara’da yapılan kazılarda bir mezardan elde edilmiştir. Mezarda mermer} kabın yanı sıra kozmetik ve ilaç yapımında kullanılan metal aletlerin bulunması ve bunların arasında yer alan merhem öğütme taşı kozmetik ve ilaç yapımında kullanıldığını göstermektedir. Bkz. Bülent Türkmen, Allianoi'da Bulunan Ezme ve Öğütme Taş Aletleri ile Taş Kaplar, (Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne, 2009, s.7.

576 _{Gös. yer.} 577

Pyrgos’da Alessandro Lentini tarafından bazı paletlerin patinasında yapılan ilk element analizi ve mikroskobik inceleme,% 35 ile% 52 arasında tuz artığı ve kırmızı ve sarı aşıboyası kalıntıları arasında kurşun oksitlerin varlığını ortaya çıkarmıştır. Genel olarak, boyutları 20 cm'yi aşmamaktadır. Bkz. Maria Rosaria Belgiorno, a.g.e., s. 360.

578

kutusunun yanında ele geçmiştir. Bu tabla, 13 cm uzunluğa ve 8 cm genişliğe sahiptir. Kolophon aletleri arasında yer alan ilaç tablası ise 12 cm uzunluğa, 7.5 cm genişliğe sahiptir 579

.

Anadolu’da bulunan palet örnekleri ise; Perge’de L42 kodlu lahit içinde, yarısı kırık ve eksik, mermerden yapılmış bir palet ele geçmiştir (Levha XII.2). Dikdörtgen levhacığın kenarları verev kesilerek, düzeltilmesi sağlanmıştır. Benzer paletlerin, kozmetik malzeme veya ressamlar tarafından boya ile yağı karıştırmak için kullandıkları öne sürülmektedir. Bununla birlikte Kolophon, İtalya, Drobeta- Dacia ve Kıbrıs Nea Paphos’ta tıp aletleriyle beraber ele geçmiş benzerleri, bu paletlerin özellikle eczacılık ve tıpla ilintili olduğunu ve yukarıda sıralanan tüm kullanım alanlarının yanı sıra, ilaç karıştırmada da kullanıldığına işaret etmektedir580

. Nitekim, Künzl’ın tüm Roma imparatorluğunda saptadığı 17 doktor mezarındaki kontekstlerde, bir veya bazeniki adet palet bulunması da, bu ihtimali kesinleştirmiştir denebilir581. Bu verilerin varlığına karşın Perge örneğinin, kullanımı ile ilgili olarak kesin bir yargıya varılamamıştır. Çünkü söz konusu mezarın kontekstinde kullanımına işaret eden bir başka buluntu ele geçirilememiştir. Buluntunun, ait olduğu mezarın kontekstine bağlı olarak, MS 1-2. yüzyıla tarihlendiği düşünülmektedir. Analojiler de kısmen bu tarihi destekler nitelikte görülmüştür582

. Bununla yanı sıra, drogları ezme, karıştırma, pomat ve kozmetik boya hazırlamaya yönelik bu tablaların örneklerden, Efes Müzesi’nde yer alan “Yamaç Evler” buluntusu iki tabla da zımpara taşından yapılmıştır ve bunlardan birisinin kenarları traşlanmıştır. Afyon’da bulunmuş ve halen Bolu Müzesi’nde sergilenen ilaç tablası ise daha küçük boyuttadır 583

(Levha XIII.3a-b). Ayrıca, Aizanoi’da da andezitten yapılmış bir kozmetik tabla 584

örneği yer almaktadır (Levha XIII. 4).

579 _{İlter Uzel, a.g.e., s. 141.} 580

Bkz. Sedef Çokay Kepçe, Perge Batı Nekropolis Mezar Buluntuları, a.g.e., s. 25, Dipnot 57: N. Gueda-T.Lobüscher, Dacia: Eine römische Provinz zwischen Karpaten und Schwarzem Meer, Orbis Provinciarum, Mainz a. Rhein 2006, 87. Re. 74.

581 _{Bkz. Sedef Çokay Kepçe, Perge Batı Nekropolis Mezar Buluntuları, a.g.e., s. 25, Dipnot 58:} Michaelidies 1984.

582

Sedef Çokay Kepçe, Perge Batı Nekropolis Mezar Buluntuları, a.g.e., s. 25. 583 _{İlter Uzel, a.g.e., s. 141.}

584 _{Kazılar sırasında Mezar 5 olarak adlandırılan mezar içinde, bireyin sağ ayakucunda bronz ayna,} andezitten kozmetik karıştırma tablası, bronz küpe parçası, demir çiviler, dışında ise 4 pişmiş toprak ve cam unguentarium, 2 kandil, tek kulplu bir testicik ile skphos ele geçmiştir. Bkz. Elif