Tarım 11 270 967 2 768 653 24,5 Enerji 11 974 451 9 942 139 83,0 Ulaşım ve Haberleşme 8 243 827 3 488 566 42,3 Turizm 62 583 19 539 31,2 Diğer Sektörler Toplamı 5 687 369 4 791 474 84,2 Genel Toplam 37 239 198 21 010 371 56,4
Tablo 6: GAP Master Planı’na göre proje maliyeti ve sek-törel nakdi gerçekleşmeler (2006 yılı fiyatı ile, Bin YTL)
Türkiye'de 2006 yılında
üretilen 44 milyar
kilowat-saatlik
hidroelektrik enerji
içinde, GAP 21 milyar
kilovat-saatlik
hidroelektrik
üreti-miyle % 48.5’lik bir
paya sahip olmuştur.
saatlik hidroelektrik üretimiyle %48,5’lik bir paya sahip olmuştur. Yine 2006 yılında Türkiye’nin 175,7 milyar kilovat-saatlik toplam enerji üretimi (termik, hid-rolik ve rüzgar) içinde GAP’nin payı %12,2 olmuştur. GAP’nde Enerji Projelerinin gerçekleşme durumu Ek 2’deki tabloda verilmektedir.
1995-2006 yılları arasında Türkiye’nin hidroelektrik enerji üretiminin yaklaşık yarısına yakını GAP’ndeki HES’lerden sağlanmıştır. Bu oranların yıllara göre du-rumu Tablo 8’de verilmiştir.
Baraj ve HES İşletmeye
Geçiş Yılı
Elektrik Üretimi (Milyar kwh)
Karakaya Barajı ve HES 1987 143,8
Atatürk Barajı ve HES 1993 111,2
Kralkızı Barajı ve HES 1998 1,0
Karkamış Barajı ve HES 1999 2,6
Dicle Barajı ve HES 1999 1,1
Birecik Barajı ve HES 2000 13,1
Batman Barajı ve HES 2003 1,5
TOPLAM 274,3
Tablo 7: GAP Kapsamındaki HES’lerin Kümülatif Elektrik Üretimi (milyar kWh) 2006 yılı sonu itibariyle. Kaynak: TEİAŞ Genel Müdürlüğü
Yıl
TÜRKİYE GAP GAP/TÜRKİYE
Termik Hidrolik Rüzgar Toplam Hidrolik Hidrolik (%) Toplam (%) 1995 52.6 32.0 - 84.6 16.1 50.0 19.0 1996 54.5 40.4 - 94.9 19.3 48.0 20.0 1997 63.3 39.8 - 103.1 19.4 48.7 18.8 1998 68.7 42.2 - 110.9 20.1 47.5 18.0 1999 81.8 34.6 - 116.4 14.8 42.7 12.7 2000 94.2 30.9 - 125.1 12.1 39.2 9.7 2001 99.0 24.0 - 123.0 11.5 47.9 9.3 2002 95.4 33.7 - 129.1 12.4 36.8 9.6 2003 104.8 35.3 0.06 140.1 15.3 43.3 10.9 2004 104.0 46.1 0.06 234.0 22.4 48.7 14.8 2005 121.9 39.6 0.06 161.5 18.7 47.2 11.6 2006 131.4 44.2 0.13 175.7 21.4 48.5 12.2
Tablo 8: Enerji Üretiminde Türkiye-GAP Karşılaştırması (milyar kWh)
Kaynak: TEİAŞ Genel Müdürlüğü
Tarım:
GAP Bölgesi'nde 114 067 ha alanda halen sulama şe-beke inşaatı devam etmektedir. 1995 yılından itibaren sulamanın başladığı Şanlıurfa-Harran Ovası'nda 30000 ha alanda sulama öncesi kişi başına katma değer 596 ABD Doları, 2006 yılında ise 859 ABD Do-ları olmuştur.
GAP kapsamında ayrıca toplam 271 366 ha’lık bir ala-nın sulanmasıala-nın hükümetler arası ikili işbirliği an-laşmaları çerçevesinde imzalanacak protokollerle gerçekleştirilmesi düşünülmüştür. Bu yöntemle yapıl-ması planlanan ancak gerçekleştirilemeyen sulama-ların listesi Ek 3’te verilmiştir.
Sanayi:
GAP bölgesinde sınai gelişmenin hızlanması, sanayi yatırımlarının artması, özel sektörün bölgede yatırım yapmasının sağlanması için sanayi altyapısının ta-mamlanması çalışmaları, kamu yatırımları çerçeve-sinde yürütülmektedir.
GAP Bölgesi’nde biri Gaziantep, diğeri Mardin'de olmak üzere 2 serbest bölge mevcuttur. Bölgede 8 or-ganize sanayi bölgesi (OSB) tamamlanmış olup 11 OSB ise yatırım programında yer almaktadır. İnşaatı devam eden 4 OSB’de de üretime geçilmiş olup faali-yetteki OSB sayısı 12’dir.
Bölge'de, 2007 yılı itibariyle, 25 küçük sanayi sitesi (KSS) faal durumdadır. Bu sitelerde 7795 işyeri bu-lunmaktadır. 12 KSS' nin ise yapım çalışmaları devam etmektedir.
Kalan
1.449.508 ha
%80
İşletme
260.955 ha
%14
İnşaat
114.067 ha
%6
Grafik 5: Gap Sulama Projelerinin Gerçekleşme Durumu
DPT verilerine göre bölgedeki organize sanayi bölge-sindeki parsel sayısı 1733 olurken, küçük sanayi si-telerindeki iş yeri sayısı ise 7044, imalat sanayi iş yeri sayısı 359, imalat sanayinde çalışanların ortalama sayısı 31183 kişidir. Bölgede fert başına düşen elek-trik tüketimi ise 196 kilowat saat olmuştur.
GAP İllerinde yıllar itibariyle sanayi işletmeleri ve is-tihdam sayısını gösteren tablo, Ek 5’te verilmiştir. Bu tablodaki veriler kullanılarak elde edilen grafikler ise Grafik 6, 7, 8 ve 9’da verilmiştir.
Grafik 6’da görüldüğü gibi GAP Bölgesi’nde 10 kişiden fazla işçi çalıştıran sanayi işletmesi sayısında 1997-2004 arasındaki artış eğilimi 2005-2006 yıllarında azalmıştır. Ancak GAP bölgesinde 10 kişiden fazla işçi çalıştıran sanayi işletmelerindeki istihdam sayısı gra-fiği (Grafik 7) incelendiğinde 1997-2003 arasında iş-letme sayısı artmasına rağmen istihdamın azaldığı, 2004-2006 arasında ise işletme sayısındaki artışla
Grafik 6: GAP Bölgesinde 10 Kişiden Fazla İşçi Çalıştıran Sanayi İşletme Sayısları
Grafik 7: GAP Bölgesinde 10 Kişiden Fazla İşçi Çalıştıran Sanayi İşletmelrinde İstihdam Sayıları
Grafik 8: GAP Bölgesinde İstihdam Sayısının İllere Göre Dağılımı (2006)
Grafik 9: GAP Bölgesinde İşletme Sayısının İllere Göre Dağılımı (2006) Gaziantep 52.679; %65 Gaziantep 922; %49 Diyarbakır 7.756; %10 Diyarbakır 215; %12 Batman 4.037; %5 Batman 67; %4 Adıyaman 6.626; %8 Adıyaman 156; %9 Şırnak 341; %0 Şırnak 14; %1 Şanlıurfa 5.415; %7 Şanlıurfa 345; %18 Siirt 1.204; %1 Siirt 29; %2 Mardin 2.068; %3 Mardin 50; %3 Kilis 650; %1 Kilis 36; %2
orantılı olarak istihdamın da arttığı görülmektedir. Bu durum işletmelerin finans ve kurumsal yapılarını son yıllarda sağlamlaştırdığını ve pazar paylarını arttırdı-ğını ortaya koymaktadır.
GAP bölgesinde istihdam sayısının ve işletme sayısı-nın illere göre dağılımı grafikleri (Grafik 8, 9) incelendi-ğinde de her iki alanda da Gaziantep’in başta olduğu görülmektedir. Bu kenti yine her iki alandaki öncelikli sıralarıyla Diyarbakır ve Adıyaman izlemektedir. Her iki alanda da en geri kalmış kentin 14 işletme ve 341 kişi istihdamla Şırnak olduğu görülmektedir.
GAP bölgesinin tümünde ise 2006 yılı itibariyle 1834 işletmede 80766 kişinin istihdam edildiği tespit edil-miştir.
GAP’nde İhracat ve İthalat
GAP’nden yapılan ve 2001 yılında 708 milyon ABD Doları olan ihracat tutarı 2006'da 2413 milyon dolara yükselmiştir. GAP Bölgesi'nden yapılan ihracatın Tür-kiye'nin toplam ihracatı içindeki payı da aynı dö-nemde % 2,3'ten % 2,8’e çıkmıştır. 2001 yılından bu yana GAP’nden yapılan toplam ihracat ile ithalat mik-tarları incelendiğinde 2004 yılından itibaren ihracat’ın ithalatı geçtiği görülmektedir.
GAP’nden İhracat Başladı Ama!
GAP Bölgesinden 2000 yılının ilk 7 ayında 178 milyon 538 bin dolarlık tekstil ürünü ihraç edilmiştir. Bu rakam 1999 yılına göre %10 oranında artmıştır. GAP’nden tekstil ihraç edilen ülkeler arasında Suriye, İtalya, Irak, Romanya; İspanya, Portekiz, Suudi Ara-bistan, Belçika, Özbekistan, Cezayir, ABD, Lübnan, Azerbaycan, Fransa, Kazakistan, Kırgızistan ve İsrail yer almıştır. GAP’ndeki pamuk üretiminin dünyadaki pamuk borsalarında etkili olabilecek seviyeye çıktığı belirtilmektedir.(50)
Bölgenin tarımsal ve sanayi üretimi çoğunlukla iç pa-zara dönük olup bölgenin sınır illerinin ihracatının ise çoğunlukla il dışı ürünlerden oluştuğu görülmektedir. Milyon $
İhracat İthalat
Grafik 10: GAP’ndeki İhracat ve İthalat Değerleri
Özellikle Irak pazarına ihracatın yapıldığı 7 GAP ili 2003 Irak işgali sonrası ihracatını hızlandırmıştır. Dış Ticaret Müsteşarlığı verilerine göre, 2001’de 708 mil-yon dolar olan ihracat, 2002’de 683 milmil-yon dolara düştükten sonra hızlanmış ve 2006’da 2,4 milyar do-lara kadar çıkmıştır.
GAP Bölgesinin illere göre ihracat ve ithalat miktarları ele alınıp incelendiğinde ihracat’ta Gaziantep’in öne çıktığı ve Siirt’in de en düşük seviyede kaldığı görül-mektedir.
2006 yılı itibariyle GAP Bölgesi’nin ihracatında-itha-latında illerin payını gösteren Grafik 11 ve 12 incelen-diğinde hem ithalat hem de ihracatta yaklaşık %80 gibi büyük bir oranla ilk sırayı Gaziantep’in aldığı gö-rülmektedir. Bu kenti ihracatta %8,5 ile Şırnak ve Mar-din, ithalatta ise %6 ve %5’lik oranlarla Şanlıurfa ve Adıyaman’ın izlediği görülmektedir. GAP illeri
ara-Gaziantep % 77,00 Gaziantep % 82,00 Diyarbakır % 2,00 Diyarbakır % 2,00 Batman % 0,70 Batman % 0,50 Adıyaman % 0,10 Adıyaman % 5,00 Şırnak % 1,00 Şırnak % 0,70 Şanlıurfa % 8,00 Şanlıurfa % 6,00 Siirt % 0,04 Siirt % 0,10 Kilis % 0,30 Kilis % 0,70 Mardin % 8,00 Mardin % 2,00
Grafik 11: GAP Bölgesinin İhracatında İllerin Payı (2006)
Grafik 12: GAP Bölgesinin İthalatında İllerin Payı (2006)