GAP’ne Ayrılan Kamu Yatırım Tahsisleri
GAP’ne ayrılan kamu yatırım tahsisleri gerek projele-rin ilerlemesi açısından gerekse devletin bölgeye gös-terdiği ilginin artması açısından önemli bir gösterge olarak ortaya çıkmaktadır.
GAP Bölgesi için 2002-2010 plan döneminde tahsis edilecek olan 3 120 tirilyon TL lik kamu sabit sermaye yatırımlarının 1998 yılı fiyatlarıyla yıllara dağılım planı yapılmıştır. Bu planda Grafik 14’de de görül-düğü gibi tedrici bir artış olacağı kabul edilmiştir. Ancak bu finansman planı gerek tedrici artış, gerekse miktar olarak gerçekleştirilememiştir.
BÖLÜM III
Grafik 14: GAP’na Plan Döneminde Tahsis Edilmesi Planlanan Kamu Sabit Sermaye Yatırımları
Yıllar Trilyon TL
GAP’ne yapılan kamu yatırım tahsislerinin 2006 yılı fiyatları ile yıllara göre değişimi Grafik 15’de veril-miştir. Bu grafik incelendiğinde GAP’ne en düşük kamu yatırım tahsisinin 1995 ve 2001 yıllarında ay-rıldığı görülmektedir. Yine aynı grafik verilerine göre; kamu yatırımlarında düşme eğilimi açısından 1999 yı-lının kırılma yılı olduğu görülmektedir. Yatırım tahsis-leri 2000 yılı hariç daha sonra tedrici bir şekilde artmış olsa bile başlangıç yıllarını yakalayamamıştır. GAP’ne 2002-2010 Bölge Kalkınma Planı Döneminde tahsisi planlanan ve tahsis edilen kamu sabit ser-maye yatırımlarının 2006 yılı fiyatlarıyla durumu Gra-fik 16’da verilmiştir. Bu graGra-fik incelendiğinde yıllar Grafik 15: GAP’a Yapılan
Kamu Yatırım Tahsislerinin 2006 yılı Fiyatları ile Yıllara Göre Değişimi
Grafik 16: GAP’a 2002 - 2010 Bölge Kalkınma Planı Döne-minde Tahsisi Planlanan ve Tahsis Edilen Kamu Sabit Sermaye Yatırımları
Bin YTL
Bin YTL
boyunca tedrici bir şekilde artması planlanan tahsis-lerin ne tahsis miktarı ne de artış trendi açısından ya-kalanamadığı ve tahsislerin de 2005 yılından itibaren azaldığı görülmektedir.
Bölge Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Sıralamasında Geriledi
Devlet Planlama Teşkilatının sosyo-ekonomik geliş-mişlik sırası verileri Güneydoğu Anadolu Projesi kap-samında bulunan 9 ilden Gaziantep hariç 8'inin durumunda ilerleme olmadığını ortaya koymaktadır. Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 1996 ve 2003 yıl-larında yapılan illerin sosyoekonomik gelişmişlik sıra-laması çalışmasında Gaziantep dışındaki bölge illeri sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi kriterlerine göre daha alt sırala düşmüştür.
DPT çalışmasına göre bölge illerinin 1996 ve 2003 yı-lındaki sosyoekonomik gelişmişlik sıralaması şöyle gerçekleşmiştir: "1996 yılında Türkiye sıralamasında 61. olan Adıyaman, 2003 yılında 65. olmuştur. 1996 yılında 57. sırada bulunan Diyarbakır 63'üncülüğe inerken, Mardin 66. sıradan 72'ye gerilemiştir. 1996 yılında Türkiye 68'incisi olan Siirt, 2003'te 73. sıraya, tarımsal sulamanın başladığı 1996 yılında 59. olan Şanlıurfa 68. sıraya düşmüştür. Batman 65. sıradan 70'e gerilerken, 75. sırada bulunan Şırnak 78. sıraya düşmüştür. 1996 yılında Gaziantep'e bağlı ilçe olan Kilis, 2003 yılında Türkiye illeri arasında 54. sırada kendine yer bulmuştur."
Güneydoğu illerinin sosyoekonomik açıdan 4 ila 9 ba-samak arasında gerilemesine rağmen bölgede yıldızı parlayan tek il Gaziantep olmuş, DPT verilerine göre 1996 yılında Türkiye 25'incisi olan Gaziantep, 2003 yılında 20'nciliğe yükselmiştir.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi, bölgeler arası sosyoeko-nomik gelişmişlik sıralamasında 6. sırada bulunmak-tadır. Okur-yazar oranının %73,22 olduğu bölgede, kadınların %60’ı okuma yazma bilmektedir. Bebek ölüm oranının binde 43 olduğu bölgede on bin kişiye 5 hekim, on bin kişiye bir diş hekimi, on bin kişiye 2 adet eczane, on bin kişiye 13 hastane yatağı düşmektedir.
GAP İllerine Yatırım Teşvikleri Etkisiz...
Bölgede yapılan yatırımlar, sağlanmış görünen teşvik-lere rağmen sınırlı kalmıştır.
Güneydoğu’nun 7 ilinin tamamı, sayıları 50’ye yakla-şan teşvikli il, ya da kalkınmada öncelikli il kapsa-mında yer almakla birlikte, beklenilen yatırımlara yeterince kavuşamamıştır.
2002-2006 döneminde GAP illerinin teşvikli yatırım-lardan aldığı payın ortalaması %2,27 olmuştur. Ancak 2006’da bu payın 633 milyon YTL ile biraz artarak %2,8’e yaklaştığı görülmüştür. Bu artma eğilimi, bir öl-çüde Kuzey Irak ile artan ekonomik ilişkilerle açıklan-maktadır.
Toplam yatırımlardaki payı %2,2 olan GAP yatırımla-rının 7 il arasında paylaşımına bakıldığında, Adıya-man’ın bölge toplamında %23, Şanlıurfa’nın %20, Diyarbakır’ın %19, Şırnak’ın da %15, Mardin’in %9 pay aldığı görülmektedir. En az pay alanlar da Bat-man ve Siirt illeridir.
Adıyaman’ın ilk sırayı almasında, Gaziantep kaynaklı yatırımların etkisinin büyük olduğu düşünülmektedir. Gaziantep’in sınır komşusu olan Adıyaman’a, G.Antep merkezli holdinglerden ağırlıkla tekstil yatırımları gel-mesi, ilin payının ilk sırayı almasında önemli bir etken olmuştur.
Şanlıurfa ve Diyarbakır’ın sıralamada ikinci ve üçüncü olmaları da GAP tarım ve enerji kamu projelerinin bu iki ilde yoğunlaşmış olması ile ilgili bulunmaktadır. 2002-2007 döneminde GAP illerine yapılan yatırımla-rın sektörel dağılımına bakıldığında, imalat sanayii yatırımlarının %50 dolayında olduğu, enerjinin %8, ta-rımın %3, hizmetlerin %39 pay sahibi olduğu görül-mektedir
Toplam yatırımlarda, ilk sırayı %24 ile tekstil (do-kuma-giyim) alırken ikinci sırada %19 ile çimento ve inşaat malzemesi dalları gelmektedir. Sağlık, GAP böl-gesi yatırımlarında %12 ile üçüncü sırayı alırken, %8 ile ulaştırmanın dördüncü, %6 ile altyapının beşinci sı-rayı aldığı görülmektedir. GAP’nde bugüne kadar
ya-pılan sulama yatırımlarına rağmen bitkisel üretim ve hayvancılık yatırımlarının %3, gıda yatırımlarının ise %5 oranında kalması projedeki gelişmenin eşgüdüm içinde gerçekleşmediğini ortaya koymaktadır.
Bölgede Dokuma- giyim yatırımlarının %66’sı Adıya-man’a, %26’sı Şanlıurfa’ya yapılmıştır. Adıyaman tekstil yatırımları daha çok Gaziantep kaynaklıdır. Şanlıurfa’da ise pamuk ekiminin artması ile sektöre yatırımlar artmış görünmektedir.
Tekstilden sonraki sırayı alan sektörlerin daha çok, hızla kentlere yığılan nüfusun ihtiyacı konut, işyeri, kent altyapısı ile ilgili olduğu dikkat çekmektedir. Çi-mento ve inşaat malzemesi (özellikle mermer) ile ilgili sektörlerde yatırımların %19’a ulaşması, altyapı yatı-rımlarının %6 pay alması hızlı kentleşme ile ilgili bir gelişme olarak değerlendirilmektedir.
İnşaat malzemesi ile ilgili sanayi yatırımlarının da Şır-nak, Şanlıurfa ve Diyarbakır’da yoğunlaştığı görül-mektedir.
Toplamda %12 olan sağlık yatırımlarının %23’ü Di-yarbakır, %23’ü, Şanlıurfa, %35’i Batman’da yer al-maktadır.
Enerjide yapılan 6 adet yatırımın 2’si Şırnak’ta olup yatırım tutarından %57 pay almıştır.Şırnak’taki elek-trik santralleri yakıt olarak fuel oil kullanmakta ve Irak’ın Kuzey Bölgesine elektrik ihraç etmektedir. Aynı kapsamda yeni santrallerin Hakkari ve Şırnak’ta te-sisi için lisans başvuruları mevcuttur.
Bölgede İşsizlik Fazla, Göç Durmuyor
2000 yılı sayımına göre Güneydoğu Anadolu Bölgesi, 6,6 milyondur. Bölgede nüfus yoğunluğu, kilometre-kare başına 112 kişi ile Türkiye ortalamasının üzerin-dedir. Nüfusun %62'sinin kentlerde yaşadığı bölgede, yaygın işsizlik vardır. 2004 yılı çalışma istatistiklerin-den alınmış verilere göre, bölgede genel işsizlik oranı %10,6, tarım dışı issizlik oranı ise, %16'dir.
Yapılan çalışmalara göre GAP’nin yaklaşık 3,7 milyon insana iş imkanı sağlanması planlanmıştı. Ancak,