başına 112 kişi ile
Türkiye ortalamasının
üzerindedir.
proje geciktikçe bu olanak sağlanamamış ve başka il-lere göçün de önü alınamamıştır. (Şekil 10 ve 11) 2000 yılı verilerine göre, 1995 yılına göre, proje kap-samında olan illerden Adıyaman %70,2, Diyarbakır %40, Mardin %67,6, Siirt %75,1, Şanlıurfa %38,9, Bat-man %45.2, Kilis %38,9 oranında göç vermiştir. Proje kapsamında bulunan illerden sadece Gaziantep %3,1 ve Şırnak %21,8 oranında göç alabilmiştir. Bölgenin al-dığı göç 9 bin 449 iken verdiği göç 219 bin 339'u bul-muştur. Bu rakam Sinop, Bilecik büyüklüğünde bir ilin nüfusu kadar bölgeden nüfus kayması olduğuna işa-ret etmektedir.(61)
Şekil 10: 2000 Yılı Verilerine Göre Göç Haritası
Kaynak: USİAD Bölgeler Arası Gelişmişlik Farkı Açısından Türkiye Raporu. Ankara 2006.
Şekil 11: 1990 Yılı Verilerine Göre Göç Haritası
Sulama Göçü de Azaltıyor!
Bölgede büyük ölçekte gerçekleştirilecek sulamanın Bölge ekonomisine bir ivme kazandırabileceği ve Böl-ge’nin nüfus tutma kapasitesini artırabileceğini mev-simlik göç eğilimleri de doğrulamaktadır. 1999 yılında GAP-BKİ tarafından Harran Ovası'nda örnekleme yön-temiyle 450 hanede yaptırılan bir araştırmaya göre görüşülen kişilerin %70,4’ü Ova sulanmadan önce Çu-kurova’ya mevsimlik tarım işçiliğine gittiklerini söyler-ken, sadece %11,6’sı bu yöre sulamaya açıldıktan sonra da mevsimlik göçe devam ettiklerini beyan et-mişlerdir.
Uygulanan Ekonomi Programı ve GAP
Türkiye son yirmi yıldır yaşamakta olduğu enflasyonu tek haneli rakamlara düşürmeyi hedefleyen üç yıllık bir programı 2000-2002 yılları arasında uygulamaya koymuştu. Ancak Şubat 2001 tarihinde enflasyon ile mücadeleyi öngören para ve kur politikaları terkedil-miş ve yeni bir ekonomik program (Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı) yürürlüğe konmuştur. Güçlü Ekono-miye Geçiş Programı’nın öncelikli hedefi kamu kesi-mindeki reformların hayata geçirilmesi olarak açıklanmıştır.
Bu amaçlara ulaşmak için;
OKamu yatırım harcamaları programının daraltılması ve kamu yatırımlarına aktarılacak olan kaynağın az-altılması kabul edilmiştir. Bu nedenle GAP yatırımla-rına bütçe kaynaklarından aktarılacak fonlar bu süreç içinde ihtiyacı karşılamaktan uzak olmuştur.
OAncak programın ilerleyen aşamalarında iç borç sto-kunun daraltılması ile birlikte bütçe içinde faiz harca-malarının payının gerilemesi ve böylece kamu gelirlerinin ilerleyen yıllarda faiz harcamaları dışın-daki harcamalara daha çok ayrılması düşünülmüştür. Bu çerçevede konsolide bütçeden GAP yatırımlarına aktarılacak fonların artabileceği düşünülmüş ancak bu da gerçekleşmemiştir.
OIMF ile yapılan anlaşmanın önemli bir performans kriteri, Hazinenin kamu adına vereceği ‘’Garantiler’’in sınırlandırılması olmuştur. Bu nedenle Hazine yıllık
yatırım programlarında sınırlı garantiler vermektedir. GAP yatırımları ile ilgili finansmanda ve borçlanma-larda Hazine garantisi kısıtlamaları uzun dönemdir sürmektedir.
OAnlaşma çerçevesinde bütçe içi-dışı fonlar 2001 yılı sonuna kadar tasfiye edilmiştir. Savunma Sanayi Fonu, KOİ, TKF ile Özelleştirme İdaresi bütçesi dışın-daki tüm fonların tasfiyesi, GAP için kullanılmakta olan fon harcamalarını ortadan kaldırmıştır.
GAP’ne son 18 yılda yapılan ortama 1.154 milyon YTL’lık yatırım miktarı, GAP kapsamındaki barajlar-dan elde edilen yıllık 1,1 milyar dolarlık elektrik ener-jisi gelirinin de altında kalmıştır. Başbakanlığını Süleyman Demirel'in yaptığı 32. Hükümet’ten, başba-kanlığını R. Tayyib Erdoğan'ın yapmakta olduğu 60. Hükümet’e kadar, aradan geçen 37 yıllık sürede 28 hükümet geçiren GAP, uzun zamandır samimi ilgi açı-sından bir bekleyiş içerisine girmiş bulunmaktadır. GAP’ndeki durum ile ilgili olarak 27.11.2006 tarihinde 2007 Yılı Merkezî Yönetim Bütçe Kanunu Tasarısı’nın Plan ve Bütçe Komisyonu görüşmesinde Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Abdullatif Şener yaptığı açık-lamada Proje kapsamında, 2005 sonuna kadar 21 milyar YTL harcama yapıldığını ve nakdî gerçekleş-menin de %56,4 düzeyine ulaştığını belirtmiştir. Geçen dönem içinde TBMM’nde GAP ile ilgili olarak ya-pılan sınırlı sayıdaki konuşma ve açıklamalarda GAP’nin temel ekonomik dinamiğini oluşturan sulama projelerinin mevcut durumundan ve bu projelerle ilgili planlardan söz edilmemiştir. Bunun yerine ilgili koor-dinasyon kurumlarının faaliyetlerinden ve GAP İda-resi Başkanlığının görevlerinden söz edilmiş olması dikkat çekmiştir.
Diğer taraftan TBMM’nde 2008 yılı bütçe konuşma-larında ve bütçesinde GAP’nden ve GAP’nin tamam-lanması için gereken çalışmalardan yeterince söz edilmediği de dikkat çekmiştir. Ancak, 2007 yılının so-nuna doğru GAP’ne olan siyasi ilgide bir artış gözlen-miştir. Proje’nin tamamlanması konusu siyasi olarak yeniden ele alınmış ancak gerekli finansmanın nere-den sağlanacağı konusunda tatminkâr bir açıklama
yapılmamıştır. Başbakan Erdoğan, 10 Ocak 2008’de 60. Hükümet Eylem Planını açıklarken GAP bölgesin-deki yatırımlara süratle başlayıp, tüm hedefleri 4-5 yılda tamamlayacak adımlar atacaklarını, bu konuda kararlı olduklarını söylemiş ancak yine ekonomik bir plan ve kaynak açıklamamıştır.
Birçok Kurum Birlikte Çalışıyor Etkili Bir Koordinasyon Çok Önemli
Yapılan resmi açıklamalara göre; Bölgede GAP kapsa-mında 40 farklı kamu kurum ve kuruluşu tarafından 270’e yakın yatırım projesi yürütülmektedir. Kamu ku-rumları, özel kesim, yerel yönetimler, sivil toplum ör-gütleri ve üniversitelerle beraber bölgede gerçekleşen veya gerçekleşecek olan tüm yatırım ve faaliyetlerin sektörler itibariyle izlenmesi ve değerlendirilmesi büyük önem taşıyan çalışmalardır.
GAP kapsamındaki öncelikli ve koordinasyon gerekti-ren konular GAP Yüksek Kurulunda görüşülerek orada karara bağlanmaktadır. GAP Yüksek Kurulu son üç yılda toplam beş defa toplanmış ve bu toplantılarda GAP’nin son durumu ve koordinasyon gerektiren ön-celikli ve stratejik konular ele alınmıştır.
GAP’ndeki birçok projenin ilgili birçok kurumun koor-dine edilerek tek tek zamanında ve istenilen sıra içinde tamamlanması çalışmaları çok büyük önem ta-şımaktadır. Bu koordinasyon, GAP’nden alınması be-kelenen bütüncül faydanın oluşmasında en belirleyici unsurlardan birisi olarak ortaya çıkmaktadır. Bu ko-ordinasyonun oluşturulmasında kilit rol oynayan GAP Bölgesel Kalkınma İdaresi Başkanlığı’na yılı fiyatları ile 2005 yılında 20 milyon 347 bin YTL , 2006 yılında 21 milyon 886 bin YTL, 2007 yılında ise 23,8 milyon YTL tahsis edilmiştir.
GAP Bölgesinde girişimciliğin geliştirilmesi ve yatırım-ların artırılması amacıyla Şanlıurfa, Mardin, Adıya-man ve Diyarbakır İllerinde kurulmuş olan Girişimci Destekleme Merkezleri GİDEM’ler faaliyetlerine 2002 yılından itibaren Avrupa Birliği finansmanıyla devam etmektedir. Bölgede 30 Çok Amaçlı Toplum Merkezi (ÇATOM) 9 ilde faaliyetlerini sürdürmektedir. Bölgede