Türkiye’de Vergi Bilincini Geliştirme (Müfredat) Çalışmalarının Genel

Genel Görünümü

Vergi bilincini geliştirme amacıyla 2008 yılında hazırlanan eylem planında, ilköğretim okullarında 3, 4 ve 5. sınıflara ek olarak 6, 7 ve 8. sınıflarda da vergi bilincinin geliştirilmesine ilişkin hedefler belirlenmiş (GİB, 2011:19), bu hedefler gerçekleştirilerek ilköğretim tüm sınıflarında vergi bilinci konusu aşamalı olarak işlenmeye başlanmıştır.

Halen ilköğretim okulları 3. sınıf Hayat Bilgisi dersi öğretim programında “insanların mutluluğunun, bireylerin aile içerisinde ve ülke genelinde üzerlerine düşen görev ve sorumlulukları yerine getirmelerine bağlı olduğunu kavrama” amacıyla insan hakları ve vatandaşlık konu başlığı altında vergi bilincini geliştirmeye yönelik etkinlikler yer almaktadır. “İnsan Olma Sorumluluğum” olarak adlandırılan etkinlikle kamu malına zarar vermeme ve vergi verme, sorumluluklarını yerine getirmenin ülke sevgisinin bir göstergesi olduğunun üzerinde durulacağı ifade edilmektedir.

“İnsan Olma Sorumluluğum” etkinliğinde “Her bireyin ailesine karşı yerine getirmesi gereken görev ve sorumlulukları olduğu gibi, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak da yerine getirmesi gereken görev ve sorumlulukları olduğu belirtilir. Bunlar arasında bağ kurmaları sağlanır. Verilen çalışma kâğıdında sorumluluklarla ilgili çeşitli soruları cevaplarlar.” ifadeleri ile hazırlanacak etkinliğin içeriği ve uygulanacak yöntem belirtilmiştir. “Benim Eşsiz Yuvam” teması “Ülkem İçin Ne Yapmalıyım” konu başlığı altında kendisine, ailesine ve ülkesine karşı sorumluluklarını sorgulamasına önem

verilmekte, “Vatandaşlık hak ve görevlerimiz cumhuriyetle birlikte yeniden düzenlenmiştir. Eğitim hakkı, mülk edinme hakkı, yerleşme ve seyahat hakkı, seçme ve seçilme hakkı ile vergi verme ve askerlik yapma görevleri bunlardan bazılarıdır.” ifadesi ile hak ve sorumluluklarını ayırt ederken vergi vermenin ülkemize karşı sorumluluklarımızdan olduğu bilinci kazandırılmaya çalışılmaktadır.

İlköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler dersinde “İnsanlar ve Yönetim” (7.) ünitesi, “Güç, Yönetim ve Toplum” öğrenme alanı, “Belediyemiz” konu başlığı altında giriş düzeyinde vergi bilinci kazandırılmaya çalışılmaktadır. Vergi kavramı ile ilgili açıklama bulunmamakla birlikte kavram haritasında “vergi” sözcüğü geçmektedir. Fakat kazanımlar bölümünde “Bir toplumun üzerinde yaşadığı, kültürel birikimini oluşturduğu toprak vatandır. Vatanı sevmek, vatanı için çalışmak, onu korumak onun için fedakârlıkta bulunmak her vatanseverde bulunması gereken niteliklerdir. Ülkesinin geleceği için çalışmak, vergi vermek, askerlik görevini yerine getirmek, devlet malını korumak da vatanseverlik kapsamındadır.” ifadeleri ile verginin bir vatanseverlik görevi olduğu vurgulanmaktadır. Ayrıca belediye hizmetlerinin yürütülmesinde kaynak ihtiyacının toplanan vergiler ile sağlandığı ders içi etkinliklerde fark ettirilmektedir (Kaya, Dağ, Koçak, Yıldırım, Ünal, 2011:212-219).

İlköğretim 5. sınıf sosyal bilgiler dersinde vergi kavramı sözlük bölümünde “Kamu hizmetlerine harcanmak için hükümetin, yerel yönetimlerin yasalara göre doğrudan veya bazı malların fiyatlarının üstüne koyarak dolaylı yoldan herkesten topladığı para.” şeklinde tanımlanmıştır (Başol, Ünal, Azer, Yıldız, Evirgen, 2011:256). 4. sınıflardan farklı olarak 5. sınıfta verginin tanımı yapılmakta, konuların içerisinde örnek kişi ve firmalar gösterilerek vergi bilinci kazandırılmaya çalışılmaktadır. Kitapta ilk olarak “Ürettiklerimiz” (4.) ünitesi, “Üretim, Dağıtım ve Tüketim” öğrenme alanı, “Bölgelerimizde Ekonomik Faaliyetler” konu başlığı altında (Başol ve diğerleri, 2011:145-146) giriş düzeyinde vergi bilinci kazandırılmaya çalışılmaktadır. Örnek olarak “kuaför” mesleğine sahip Batmanlı kadın bir vatandaşın kendi ifadeleri ile “Ben şehrimizde bulunan Çok Amaçlı Toplum Merkezinde kuaförlük eğitimi aldım. Ardından kısa süre kuaför salonunda çalıştım. Daha sonra kendi iş yerimi açtım. Bu şekilde aile bütçeme katkıda bulunuyorum. Yanımda çalışan genç kızların meslek sahibi olmalarına yardımcı oluyorum ve vergimi vererek ülkemin kalkınmasına katkı

sağlıyorum” metni yer almaktadır. Burada öğrencilere iş hayatı ile ilgili ön bilgiler verilirken en küçük esnafın bile vergiye verdiği öneme vurgu yapılmaktadır.

Yine aynı ünite ve konu başlığı altında Ege Bölgesinde mesleği “pazarlama uzmanı” olan bir vatandaşın kendi ifadelerine yer verilmektedir. “Ben İzmir’de yaşıyorum. İç ve dış ticaret yapan bir iş yerinde pazarlama uzmanı olarak çalışıyorum. İletişim becerilerimin iyi olması ve ticarete ilgi duymam bu mesleği seçmemde etkili oldu. Çalıştığım iş yeri Ege Bölgesi’nde en fazla vergi veren, ithalat ve ihracat geliri yüksek kuruluşlardan biridir………” metni yer almaktadır. Ekonomik değeri yüksek firmanın da vergiye verdiği önem vurgulanmakta, aynı zamanda vergi yükünün gelirle paralel olarak arttığı düşüncesi kazandırılmaya çalışılmaktadır (Başol ve diğerleri, 2011:156).

Vergi konusu “Ürettiklerimiz” (4.) ünitesi, “İnsan ve Ekonomi” konu başlığı altında “Bir Köyün Girişimcilik Öyküsü”’nde yer almaktadır. Burada Kocaeli’nin Karamürsel İlçesinin şirin köyü Karapınar’da yaşayan köylülerin girişimcilik öyküsü anlatılmakta, öykünün sonunda “……..Uzun çabalar sonunda yoğurt, ayran ve süt işleme tesisinin kurulması için kaynak bulmuşlar. Kurulan tesisin faaliyete geçmesiyle birlikte köylüler hem gelirlerini artırmışlar hem de devlete vergi ödeyerek ülke ekonomisine katkı sağlar hale gelmişler.” cümleleri ile girişimcilik ruhu kazandırılmaya çalışılırken vergi ödemenin ülke ekonomisine katkı sağladığı bilinci geliştirilmeye çalışılmaktadır (Başol ve diğerleri., 2011:161).

Dersin 6. ünitesinde (Toplum İçin Çalışanlar) “Gönüllüyüz” konu başlığı altında “etkin yurttaşlık” özellikleri arasında “vergi verme” kavramı kazandırılmaya çalışılmaktadır (Başol ve diğerleri., 2011:204). Gönüllü kuruluşların çalışmalarına yer verilirken kamu kuruluşları için de “Toplumsal ihtiyaçların büyük çoğunluğunun resmi kurumlarca karşılandığını biliyoruz. Bu kurumlarda çalışan insanlar topluma hizmet ederler ve hizmetlerinin karşılığında belirli bir ücret alırlar.” ifadesi yer almaktadır. Bu ifadeler ile kamu kurumlarının toplumsal ihtiyaçları karşıladığı, hizmetlerin karşılanması için kaynağa ihtiyaç duyulduğu, çalışanlara ücret ödenmesi örneği ile açıklanmaya çalışılmaktadır.

İlköğretim 6. sınıf sosyal bilgiler dersinde vergi konusuna yer verilmiş, vergi konusu diğer sınıflardan farklı olarak “geliştirme” aşamasında ele alınarak “Vergiyi savunma, gereğini ve önemini açıklama” kazanımı hedef alınmıştır. “Ülkemizin

Kaynakları” (4.) ünitesi “Üretim, Dağıtım ve Tüketim” konu başlığı altında “Vatandaşlık görevlerinden vergi vermenin önemi belirtilerek Atatürk’ün vatandaşlık görevlerine önem verdiği örneklerle vurgulanır.” ifadesi ile hedeflenen davranış açıklanmaktadır (Köstüklü, 2011:134).

“Ülkemizin Kaynakları” ünitesinin “Vergi Verelim” konu başlığı altında “vatandaşlık sorumluluğu ve ülke ekonomisine katkısı açısından vergi vermenin gereğini ve önemini savunma” kazanımı şiir ve afiş ile pekiştirilmeye çalışılmaktadır. Afişte “Vergi neden ödenir”, “vatandaşların vergi vermelerinin ülke ekonomisine katkıları neler olabilir?”, “Vergi vermek ve alınan vergileri halkın hizmetine sunmak neden bir sorumluluktur?”, “Atatürk vatandaşlık görevlerine neden önem vermektedir?” soruları sorulmakta ve örneklerle cevaplanmaktadır. Böylece öğrencilerin vergi vermenin de alınan vergilerin halka hizmet için kullanılmasının da bir sorumluluk olduğu sonucuna ulaşmaları hedeflenmektedir. Burada vergi verme sorumluluğuna ek olarak toplanan vergilerin amacına uygun kullanımının sorgulanması da hedeflenmektedir (Köstüklü, 2011:148-149). Sözlük bölümünde ise kitapta geçen “bandrol, gümrük, mükellef, vergi” kavramlarının tanımları yapılmaktadır (Köstüklü, 2011:224-226-229-233).

İlköğretim 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde vergi kavramı daha üst aşamaya geçerek “pekiştirme” aşamasında verilmektedir. Öğretmen kılavuz kitabında “Ülkemizde Nüfus” ünitesi “Devlet-Vatandaş El Ele” konu başlığında ders öğretmeni “………..Ayrıca vatansever kişilerin ülkelerine karşı sorumluluklarını yerine getirmelerinin gerekliliğini vurgulayınız. Örneğin; çalışmayı, vergi vermeyi, askere gitmeyi ülkesini seven insanların yüksünmeden yapacaklarını söyleyiniz” ifadeleri ile yönlendirilmektedir (Polat, Kaya, Koyuncu, Özcan, 2011:95). Yine vergi vermenin ülke ekonomisine katkısına vurgu yapmak amacıyla Almanya’da bulunan Türklerin “Yeni iş yerleri ve mesleki eğitim yerleri açan Türkler vergi ödemekte, mevcut mal ve hizmetlerin çeşitliliğine katkıda bulunmakta, pazarı zenginleştirmektedir.” denilmektedir (Polat ve diğerleri., 2011:98).

Aynı ünitenin “Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü” konu başlığı altında ise internet vergi dairesi web sitesinin incelenmesi, “yurt dışına çıkış yasağı” eyleminin gerekçeleri sorgulanırken vergi vermenin aynı zamanda bir zorunluluk olduğu vurgulanmaya çalışılmaktadır (Polat ve diğerleri, 2011:98).

“Türk Tarihinde Yolculuk” (4.) ünitesinde ise verginin tarihi geçmişi hakkında bilgiler verilmekte, Selçuklu Devletinde verginin hangi amaçlarla toplandığı “Ordunun ve idarenin esasını, mahallinde çiftçilerin ödediği vergilerle beslenen Türk ikta askerleri teşkil ederdi” cümlesi ile açıklanmaktadır (Polat ve diğerleri., 2011:112).