Türkiye’de Okul Terki Araştırmaları

Alanyazında okul terki nedenlerinin belirlendiği çalışmalar dışında okul terkinin önlenmesine yönelik eğitimde psikolojik hizmetler çerçevesinde iki çalışmaya rastlanmıştır. Birincisi, okul terkini ergenlerin riskli bir davranışı olarak değerlendiren ve okul terki oranını uygulanan bir psiko-eğitim programı ile azaltmayı amaçlayan çalışmada, programa katılan ergenlerin okula ait olma duygularının artmasına bağlı olarak okula uyum ve bağlılık düzeylerinin yükseldiği ve okul terki risklerinin azaldığı belirtilmektedir (Erbaş ve Kağnıcı, 2017). Diğer çalışmada ise, İstanbul’daki bir meslek lisesinde okul terki risk grubunda olduğu belirlenen öğrencilere akran danışmanlığı uygulanıp, özsaygı düzeylerinin yükseltilerek okul terki riskinin azaltılması amaçlanmış, uygulanan danışmanlık programı sonrasında öğrencilerin okula bağlılık düzeylerinin arttığı, devamsızlıkların azaldığı ve eğitime devam etmeye ilişkin motivasyonlarının arttığı belirlenmiştir (Özden, vd., 2018).

Okul terkini önlemeye yönelik bu iki araştırma dışında ortaöğretimde okul terkini önlemeye yönelik MEB tarafından koordine edilen “Ortaöğretime Uyum Programı” (Yeşilyaprak, Sundur ve Eşkisu, 2014) ve Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki meslek liselerinde eğitim gören kız öğrencilerin okula devamlılıklarını arttırmaya yönelik KEP-2 projesi (MEB, 2016b) ortaöğretimde okul terkini önlemeye yönelik programlar olarak değerlendirilmektedir.

48

Türkiye’de yapılan okul terki ile ilgili çalışmalar, genellikle okul terkinin nedenleri ve okul terkinin önlenmesine ilişkin katılımcı önerileri çerçevesinde ele alınmaktadır. Bu çalışmalar ilköğretim, ortaöğretim, yükseköğretim ve lisansüstü eğitim olmak üzere eğitimin farklı kademeleri üzerinde çalışılmıştır.

Okul yöneticisi ve öğretmen görüşlerine göre ilköğretim öğrencilerinin devamsızlık yapmasında ve okulu terk etmesinde ailelerin eğitime ilişkin duyarsızlığı ve ekonomik zorluklar yaşıyor olması, okul olanaklarının yetersizliği ve öğrencinin problemli davranışlarının etkili olduğu belirtilmektedir. Ayrıca yönetici ve öğretmenlerin okul terki ve devamsızlıkları azaltmak için ise risk grubundaki öğrencilerin velileriyle görüşme, öğrencilere ilgi gösterme ve sorumluluklar verme yöntemlerini kullandıkları ifade edilmektedir (Aküzüm vd., 2015).

Şanlıurfa ilindeki ortaokul öğrencilerinin okul terki nedenleri üzerine yapılan bir çalışmada, bulunduğu sosyal çevreden dışlanan, akademik başarısı düşük olup okulu terk etme eğilimi olan arkadaşları olan, eğitim gördüğü okuldan memnun olmayan, yönetici ve öğretmenlerden gerekli desteği alamayan öğrencilerin okul terki riskinin yüksek olduğu (Şimşek ve Şahin, 2012) belirtilmektedir.

İlköğretim kademesinde sürekli devamsız öğrencilerin sürekli devamsızlık nedenleri ve çözüm önerilerinin rehber öğretmen, müdür yardımcısı, milli eğitim şube müdürü, müfettiş ve muhtar görüşlerine göre incelendiği bir çalışmada sürekli devamsız öğrencilerin ailelerinin sosyoekonomik düzeylerinin düşük olduğu, anne- baba eğitim düzeylerinin düşük olduğu ve akademik yönden başarısız oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Sürekli devamsız olarak okulu terk eden ilköğretim öğrencilerinin okul terklerinin önlenmesi için ise yasal ve cezai yaptırımların arttırılması, önleme programı uygulanması ve ailelere eğitim verilmesi önerilmiştir (Balantekin ve Kartal, 2016). Roman öğrencilerin devamsızlık nedenlerinin

49

incelendiği başka bir çalışmada ise öğrencilerin okulda gördüğü psikolojik baskı, akranlarından gördüğü kaba davranışlar ve anne-baba eğitim düzeyi düşüklüğü nedeniyle rol-model eksikliğinin devamsızlığa neden olduğu bulunmuştur. Devamsızlık ve okul terkinin önlenmesi için ise, ailelere sosyal ve ekonomik destek sağlanması, ailelerdeki eğitime ilişkin olumsuz algının eğitim yoluyla değiştirilmesi, roman mahalleleri içinde sadece roman öğrencilerin eğitim gördüğü tecrit edilmiş okul mantığının değiştirilmesi ve öğretmenlere de eğitim çalışmaları düzenlenmesi önerilerine yer verilmiştir (Kumcağız, Özcan ve Şahin, 2018). Öğrenci devamsızlığının nedenleri ve alınacak önlemler ile ilgili bir çalışmada devamsızlığın önlenmesi için okulun daha eğlenceli bir yer olmasının sağlanması, okuldaki sosyal etkinliklerin arttırılması, blok ders uygulamasının kaldırılması, öğretmenlerin öğrencilerle daha fazla ilgilenmesi ve hoşgörülü olması, okulda sağlık personelinin bulundurulması ve ders araç gereçlerinin yeterli hale getirilmesi önerilmektedir (Şanlı vd., 2015).

Lise öğrencilerinin okula aidiyet duygusu ve umutsuzluk-yalnızlık duygusu arasındaki ilişkinin incelendiği bir çalışmada ise, okula aidiyeti olmayan lise öğrencilerinin okul terki, devamsızlık, yaşam amacı oluşturamama ve yabancılaşma gibi olumsuzluklara daha yatkın olduğu belirtilmektedir (Altınsoy ve Özyer, 2018). Lise öğrencilerinin okul terk nedenleri üzerine yapılan başka bir çalışmada ise okul terkinin nedenleri, devamsızlığa yol açan arkadaş çevresi, ailenin eğitime ilgisizliği ve ekonomik nedenlerle çalışmak zorunda olma, karşı cinsle kurulan ilişkilerin duygusal boyuta taşınması, müfredatın ağır olması, olumsuz yönetici-öğretmen tutumu, okumaya karşı isteksizlik ve akademik başarısızlık şeklinde sıralanmaktadır (Tamer, 2014).

Okulu terk etmiş lise öğrencileriyle gerçekleştirilen bir çalışmada ise okul terkinin nedenleri akademik başarısızlık, okuldan ve derslerden sıkılma, olumsuz yönetici-öğretmen tutumu, devamsızlık, karşı cinse bağlanma ve sağlık sorunları

50

şeklinde sıralanmaktadır (Bayhan ve Dalgıç, 2012). Şanlıurfa ilindeki açıköğretim lisesi öğrencileriyle yapılan başka bir çalışmada ise öne çıkan okul terki nedenleri maddi imkansızlıklar, akademik başarısızlık, devamsızlık ve açık lisede istediği bölümü okuma isteği olarak belirlenmiştir (Karacabey ve Boyacı, 2018). Lise öğrencilerinin okul terki nedenleri ile ilgili bir çalışmada ise, aile, arkadaş ve öğretmen desteği okul terki riskini azaltırken, dürtüsel davranma, disiplin cezası, alkol-sigara kullanımı ve antisosyal davranışların ise okul terki riskini arttırmaktadır (Özer, Gençtanırım ve Ergene, 2011). Okulu terk etmiş meslek lisesi öğrencilerinin görüşlerine terk nedenlerinin incelendiği bir çalışmada ise okul terkinin birey kaynaklı nedenleri devamsızlık, sınıf tekrarı, okul müfredatının ağırlığı ve isteksizlik olarak bulunmuştur. Okul çevre kaynaklı nedenler ise, okul uzaklığı, çevreye olan güvensizlik, olumsuz akran, yönetici ve öğretmen davranışları iken aile kaynaklı nedenler ise sosyoekonomik düzey düşüklüğüdür. Okul terkinin önlenmesi için ise ulusal çapta önleme programlarının geliştirilmesi önerilmektedir (Taş vd., 2013). Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki lise öğrencilerinin okul terki nedenlerinin incelendiği bir çalışmada kardeş sayısı yükseldikçe okul terki riskinin arttığı, akademik açıdan başarısız öğrencilerin, anne-baba eğitim düzeyi düşük olan öğrencilerin okul terki riskinin yüksek olduğu, okuldan ve öğretmenden memnuniyet arttıkça okul terki riskinin azaldığı belirtilmektedir (Şimşek, 2011).

İlkokul ortaokul ve lise düzeyinde görev yapan yönetici görüşlerine göre okul terkinin nedenlerinin incelendiği bir çalışmada ise, ailenin eğitime ilişkin olumsuz tutumu, yönetici-öğrenci ve öğretmen-öğrenci ilişkisindeki olumsuz nitelik, sınıf içi öğretmen davranışları, negatif okul atmosferi ve çevresel nedenlerin devamsızlık ve okul terkine neden olduğu belirtilmektedir (Şahin vd., 2016).

Yükseköğretimde okul terki nedenlerinin incelendiği bir çalışmada eğitim görülen fakülteden, yönetici ve öğretim elemanlarından memnun olmayan, eğitim gördüğü bölüme isteyerek gelmeyen, ekonomik nedenler başta olmak üzere herhangi

51

bir nedenle çalışmak zorunda olan ve sosyal çevresinde okulu terk etmiş arkadaşları olan üniversite öğrencilerinin okul terki risklerinin daha yüksek olduğu (Şimşek, 2013) belirtilmektedir.

Bülbül (2012) yükseköğretimde okul terkinin nedenleri ve çözüm önerileri ile ilgili çalışmasında üniversite eğitimi öncesindeki eğitim deneyimlerinde öğrencilerin yaşadığı sosyal uyum sorunlarının ve üniversite eğitimi sırasındaki akademik uyum sorunlarının üniversitedeki okul terki kararında etkili olduğunu, bölüm tercihi konusunda aile baskısı veya elde edilen puana göre şehir veya bölüm tercihi yapmanın (istenilen bölümde okumuyor olmanın) okul terki kararında etkili olduğunu ve yaşanılan ekonomik sıkıntıların da okul terki kararında etkili olduğunu belirtmektedir. Yükseköğretimde okul terkinin önlenmesi için ise, üniversitenin ilk yılındaki akademik ve sosyal uyum problemlerinin önlenmesine dair etkili bir danışmanlık hizmeti almanın önemli olduğu ifade edilmektedir. Meslek yüksekokulu öğrencilerinin okul terki nedenlerinin incelendiği bir çalışmada ise, okul terklerinin sosyo ekonomik düzey düşüklüğü ve sınıf tekrarından kaynaklandığı bulgulanmıştır (Can, Aktaş ve Arpacıoğlu, 2017).

Lisansüstü eğitimde okul terki nedenlerinin incelendiği bir çalışmada ise okul terkinin nedenleri, akademik-sosyal uyumun sağlanamaması, eğitim-öğretimin niteliği, farklı alanlara yönelme, ulaşım sorunları, ailevi sorunlar ve sağlık sorunları şeklinde sıralanmaktadır (Deniz, 2019).