Türkiye’de Araştırma Altyapılarının Kalkınma Planlarındak

Araştırma altyapıları, Kalkınma Planlarında araştırma merkezi, Ar-Ge altyapısı, kamu kurumu ve kuruluşları ile üniversite araştırma merkezi gibi farklı kavramlar adı altında kullanılmıştır. Bu alt bölümde Kalkınma Planlarında yer alan araştırma altyapılarına yönelik politikalar belirlenmeye çalışılacaktır.

61 _{2547 sayılı Yükseköğretim Kanununda, “Enstitü: üniversitelerde ve fakültelerde birden fazla benzer}

ve ilgili bilim dallarında lisansüstü, eğitim-öğretim, bilimsel araştırma ve uygulama yapan bir yükseköğretim kurumudur.” şeklinde tanımlanmıştır.

TÜBİTAK’a bağlı olarak kurulan Sanayi Araştırmaları Enstitüsü62_{, İkinci} Kalkınma Planı döneminde ülkemizde kurulan ilk kamu araştırma altyapısıdır. Ancak, araştırma altyapılarına yönelik olarak ilk, doğrudan ve etkili çalışmalar Dokuzuncu Kalkınma Planı döneminde başlamıştır. Kalkınma Planları döneminde Ar-Ge ve yenilik alanında ülkemizde yapılmış olan önemli politika değişiklikleri ve kurumsal düzenlemelere ilişkin gelişmelerin tümü ise Birinci Kalkınma Planı döneminden günümüze kadarki dönemi kapsamak üzere EK 7’de ayrıntılı olarak anlatılmıştır.

3.3.1.2.1 . Dokuzuncu Kalkınma Planı Dönemi

2007-2013 yılları arasını kapsayan Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda ulusal yenilik sisteminin bir alt sistemi olan araştırma altyapılarında yürütülen faaliyetlerin sonuçlarının uygulamaya geçirilemediği ve sanayi ile işbirliğinin zayıf kaldığı belirtilmiş, nitelikli insan gücünü çekmeye yönelik çalışmalar yürütüleceği ve orta ve yüksek teknoloji sektörlerinde Ar-Ge ve yenilikçilik faaliyetlerine ve Ar-Ge altyapısına öncelik verileceği, büyük ölçekli yatırımların, ortak yatırım ve kapsamlı Ar-Ge projelerinin destekleneceği açıklanmış ve buna yönelik olarak bu dönemde doğrudan araştırma altyapıları konusunda çalışmalar yürütülmüştür.

15 Aralık 2010 tarihinde gerçekleştirilen BTYK’nın 22. Toplantısında 2010/203 sayılı “Araştırma Altyapıları Yol Haritası ve Araştırma Merkezlerine İlişkin İdari ve Yasal Düzenlemeler” adıyla bir karar63 _{alınması bu Plan dönemindeki önemli} gelişmelerden biridir.

Bu Plan döneminde araştırma altyapıları ile ilgili olarak ilk, doğrudan ve etkili çalışmalar yürütülmüştür.

62 _{1972 yılında kurulan ve Türkiye’nin en büyük araştırma altyapısını oluşturan Enstitü’nün bugünkü}

adı Marmara Araştırma Merkezi (MAM)’dir.

63 _{- Kamu kurum ve kuruluşları ile üniversitelerdeki araştırma merkezlerinin etkin kullanımını ve}

sürdürülebilirliğini sağlamak üzere, merkezlerin özel sektör ve ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile işbirliği kurmaları, yönetimi, sürdürülebilir finansmanı, personel istihdamı, tüm araştırmacılara 7 gün 24 saat hizmet verebilecek şekilde açık olması, performansların izlenmesi ve değerlendirilmesi gibi konularında idari ve yasal düzenlemeler yapılmasına ve;

- Ülkemizdeki mevcut ve yapılacak araştırma merkezlerinin konu, yer, işbirlikleri, çalışma alanları ve finansman modeli gibi hususların belirlenmesine yönelik olarak Araştırma Altyapıları Yol Haritası hazırlanmasına,

3.3.1.2.2 . Onuncu Kalkınma Planı Dönemi

2014-2018 yılları arasını kapsayan Onuncu Kalkınma Planı’nda ilk defa araştırma altyapısı kavramı doğrudan kullanılmıştır.64 _{Planda yer alan önemli hususlar} ise şunlardır (Kalkınma Bakanlığı, 2013:85-87):

 Araştırma altyapılarının çeşitlendirilerek etkin ve sürdürülebilir kullanımlarının sağlanması gerekmektedir.

 Üniversite ve kamu kurumları bünyesindeki araştırma merkezleri, özel sektörle yakın işbirliği içinde çalışan, nitelikli insan gücüne sahip, tüm araştırmacılara kesintisiz hizmet veren ve etkin bir şekilde yönetilen sürdürülebilir yapılara dönüştürülecektir.

 Ar-Ge faaliyetleri, araştırma altyapıları ve araştırmacı insan gücü bakımından bölgesel ve küresel düzeyde işbirliği geliştirilecektir. Bu kapsamda kritik teknolojilerin transferinin kolaylaştırılmasına, içselleştirilmesine ve dünyadaki emsal teknolojilerle rekabet edebilecek şekilde geliştirilmesine önem verilecektir.

 Sağlık başta olmak üzere, öncelikli teknoloji alanlarında araştırma merkezleri ve akademik kurumların yurtdışındaki muadilleriyle ortaklık kurulacaktır (Nitelikli İnsan Gücü İçin Çekim Merkezi Öncelikli Dönüşüm Programı).  Türkiye’deki araştırma merkezleri yurtdışındaki araştırmacılara tanıtılacaktır

(Nitelikli İnsan Gücü İçin Çekim Merkezi Öncelikli Dönüşüm Programı).  Ar-Ge altyapısının, araştırmacı desteklerinin ve girişimcilik ortamının

yurtdışından araştırmacılar açısından cazibesi artırılacaktır (Nitelikli İnsan Gücü İçin Çekim Merkezi Öncelikli Dönüşüm Programı).

 Araştırma merkezleri çevresinde konaklama imkânları geliştirilecektir (Nitelikli İnsan Gücü İçin Çekim Merkezi Öncelikli Dönüşüm Programı).  Sözleşmeli yabancı araştırmacıların kamu üniversiteleri, kamu araştırma

merkezleri, vakıf üniversiteleri ve özel sektör araştırma merkezlerinde çalışabilmesiyle ilgili mevzuatta iyileştirmeler yapılacaktır (Nitelikli İnsan Gücü İçin Çekim Merkezi Öncelikli Dönüşüm Programı).

Araştırma altyapıları hususunda Dokuzuncu Kalkınma Planına kadar geçen sürede önemli bir atılım gerçekleştirilememiştir. Dokuzuncu Kalkınma Planı Dönemi’nde başlayan araştırma altyapılarının etkinliğini ve sürdürülebilirliğini artırmaya yönelik faaliyetler Onuncu Kalkınma Planı Dönemi’nde de artarak devam etmiştir. Onuncu Kalkınma Planı dönemindeki en önemli gelişme ise, araştırma altyapılarının daha etkin kullanımını ve sürdürülebilirliğini sağlamak üzere desteklenmesine ilişkin hususları düzenleyen 6550 sayılı Araştırma Altyapılarının Desteklenmesine Dair Kanunun 10 Temmuz 2014 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmesidir. Ayrıca, Araştırma Altyapıları Kurulu’nun 16.08.2017 tarihli kararı ile 4 adet araştırma altyapısına65 _{6550 sayılı Kanun} kapsamında yeterlik verilmiştir.