Nitel Araştırma Bulguları

Üniversitelerde kurulmuş olan merkezi araştırma laboratuvarlarının daha etkin ve sürdürülebilir şekilde üniversitelere, kamu kurumlarına ve özel sektöre hizmet sağlayabilmesi açısından karşılaştıkları idari ve mali sorunlar hakkında görüş alışverişi yapmak ve öneriler geliştirmek üzere 9 merkezi araştırma laboratuvarının72 _müdürü ile birlikte 5 Mayıs 2016 tarihinde Kalkınma Bakanlığı’nda bir toplantı düzenlenmiştir. Katılımcılara toplantıdan önce aşağıda da başlıklar halinde verilen toplantıda tartışılacak soruları içeren bir doküman iletilmiştir. Toplantıdan önce altyapı yöneticilerinden yazılı olarak sorulara ilişkin olarak cevapları, görüş, değerlendirme ve önerileri talep edilmiştir. Soruların ağırlıklı olarak ele alındığı hususlar şunlardır: Merkezi araştırma laboratuvarlarının yıllık harcamaları, harcamaların nasıl finanse edildiği, karşılaştıkları idari ve mali sorunlar, etkin bir şekilde hizmet verip-veremedikleri, performanslarını ve sürdürülebilirliklerini artırmak için alınması gereken tedbirler, sürdürülebilirlik açısından Kalkınma Bakanlığı ve TÜBİTAK’ın mevcut destek programlarına ilaveten farklı destek mekanizmalarına ihtiyaç olup olmadığı ve eğer varsa bu destek mekanizmasının nasıl şekillendirilmesi gerektiğidir.

Toplantı sırasında merkez müdürlerinin sorulara ilişkin olarak sundukları görüş ve öneriler, soru başlıkları bazında özetle aşağıdaki şekildedir:

 Merkezi araştırma laboratuvarlarının yıllık idame harcamaları ne kadardır? Bu

harcamalar nasıl finanse edilmektedir?

 Altyapının harcamaları, kendi döner sermaye gelirlerinden ve Rektörlükten altyapıya aktarılan kaynak ile finanse edilmektedir. Ancak, laboratuvarların döner sermayesi olduğu için üniversite rektörlükleri laboratuvarlara yeterince kaynak aktarmayabilmektedir. Bu nedenle, laboratuvarlar faaliyetlerini sürdürmekte oldukça zorlanmaktadır.

72 _{Bu laboratuvarlar şunlardır: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Dicle Üniversitesi, Giresun}

Üniversitesi, İnönü Üniversitesi, Niğde Üniversitesi, ODTÜ, Selçuk Üniversitesi, Trakya Üniversitesi, Yıldız Teknik Üniversitesi Merkezi Araştırma Laboratuvarı.

 Bazı laboratuvarlarda rektörlük, altyapının döner sermaye gelirlerinin belli bir oranını veya tamamını alabilmekte, bazılarında ise tüm gelirleri laboratuvara bırakabilmektedir.

 Merkezi araştırma laboratuvarlarının karşılaştıkları idari ve mali sorunlar

nelerdir?

 Teknik eleman ve uzman eksikliği vardır. Çok acil (su tesisatında bir patlama vs.) durumlarda bile bu eksiklik devam edebilmekte, acil müdahalede sorun yaşanabilmektedir. Teknik eleman ve uzmanlar başka fakültelerden geçici olarak görevlendirme usulü ile gelseler bile ihtiyacı karşılamamaktadır. Uzman ve teknik eleman kadrosunun laboratuvarda bulunan büyük cihazların oranı doğrultusunda artırılması, eğitimlerinin tam olarak yapılması ve sürekliliğinin sağlanması gerekmektedir. Ancak bu kadronun garanti kadro olmaması ve sözleşme usulü ile çalıştırılması daha verimli olabilecektir.

 Cihaz bakım-onarım maliyeti, sarf malzemesi maliyeti ve vergilerin73 _yüksek olduğu belirtilmektedir. Özellikle cihazların garanti süresi bitince cihaz bakım- onarımı konusunda güçlükler yaşanmaktadır.

 Laboratuvarlarda test ve analiz hizmeti verilirken fiyat politikalarında standart olmadığı belirtilmiştir. Fiyatlar, kişisel kararlarla belirlenebilmektedir. Şeffaf bir yönetim sağlanmalıdır.

 Laboratuvarlarda profesyonel idareciler yoktur.

 Merkezi araştırma laboratuvarları etkin bir şekilde hizmet verebilmekte midir?  Merkez laboratuvarları etkin bir şekilde hizmet verememektedir. Bütçe

yetersizlikleri bunun en önemli sebeplerinden biridir.

73 _{5 Mayıs 2016 tarihinde Kalkınma Bakanlığı’nda yapılan çalışma grubu toplantısında “vergiler” ile}

ilgili olarak şu hususlar dile getirilmiştir: “En büyük sorun yoğun vergi baskısıdır. Elde edilen gelirlerin hemen hemen tamamı bilimsel araştırma projeleri analizlerinden elde edilen gelirlerdir. Alınan her paranın brüt değeri üzerinden yüzde 18 KDV verilmektedir. Kalan paranın yüzde 5’i Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) birimine, yüzde 1’i ise Hazineye ödenmektedir. Bu aşamadan sonra ancak çalışmalar için malzeme alımına çıkılabilmektedir. Malzeme alımında alınan malzemeye tekrar yüzde 18 KDV ödenmektedir. Alınan paranın yüzde 42’si daha altyapıya gelmeden vergi olarak kesilmektedir.

Devlet, bilimsel çalışma yapılan akademisyenlerin şirket kurduğu Teknoparklara, özel şirketlerin faaliyet gösterdiği organize sanayi bölgelerine, sağlıkla ilgili ve genetik malzemeler satan şirketlere, ayrıca Ar-Ge şirketlerine önemli vergi indirimleri sunmakta, bazılarında vergi bile almamaktadır. Ancak, araştırma altyapıları doğrudan Ar-Ge çalışmasına rağmen diğer yapılardan yaklaşık yüzde 36 fazla vergi ödemektedir. Bu şekilde altyapıların sürdürülebilirliklerin sağlanması ve altyapılara yeni cihaz alınabilmesi mümkün görünmemektedir.”

 Cihazların sürekli çalışması için yıllık bakımlarının yapılması ve rutin olarak sarf malzemelerinin temini gereklidir.

 Tüm üniversiteye hizmet verebilmesi için her birimi ilgilendiren cihazların alımının tamamlanması gerekmektedir.

 Uzman personelin arttırılmasının yanı sıra teknisyen kadrolarının da açılıp bu kadroların da tamamlanması gerekmektedir.

 Ayrıca, laboratuvarın mali işlerinden sorumlu olan ve analiz takibini yapacak olan memurların laboratuvarda istihdam edilmesi gerekmektedir.

 Merkezi araştırma laboratuvarlarının performanslarını artırmak için alınacak

tedbirler nelerdir?

 Her bir uzmanın sorumluluğu altındaki cihazlar hakkında profesyonel bilgi sahibi olması için eğitimleri üzerinde önemle durulması gerekmektedir.  Uzman kadrosunun merkezi araştırma laboratuvarlarında kalıcı olması için

gerekli çalışmalar yapılmalıdır. Verimin arttırılması için personelin sürekliliği sağlanmalıdır.

 Teknolojik yenilikler takip edilmeli ve cihazlar belli dönemlerle yenilenmelidir. Özellikle 10. yılını dolduran laboratuvarlardaki cihazların oldukça eskimiş olduğu ve yenilenmesi gerektiği belirtilmiştir.

 Performans kriterleri belirlenerek mutlaka bir denetim mekanizması oluşturulmalıdır. Ancak, denetimi sağlayanların öğretim üyesi/elemanı olmaması, denetimdeki şeffaflığı arttırabilecektir. Mümkünse yabancı firmalar ile anlaşılabilir. Ayrıca, bunun için kalkınma ajanslarından destek alınıp alınamayacağı sorgulanabilir.

 Cihazlara tüm kullanıcılar tarafından ulaşılabilirliği sağlanmalı ve cihazlar öğretim üyelerinin kontrolünden çıkarılmalıdır.

 ISO 9001 kalite standartları işletilerek, hizmetler hakkında geri dönüşün yapılması sağlanmalıdır.

 Anlık performans takibi her cihaz için yapılabilmelidir ve bu doğrudan Kalkınma Bakanlığı’na iletilmelidir.

 Türkiye genelinde 2 veya 3 ortak araştırma altyapısı belirlenerek, bu altyapılarda personel eğitimleri verilebilir. Cihaz alımlarında firmalar ile

pazarlıklarda vakit kaybedilmeden hızlı teknik şartname oluşturma adına bir çalışma yine ortak altyapılar aracılığı ile yapılabilir.

 Maliye ve Gümrük ve Ticaret Bakanlıkları ile bir çalışma yapılarak yurtdışından ürün getirmede kolaylıklar sağlanmalıdır.

 Merkezi araştırma laboratuvarlarının sürdürülebilirliklerini artırmak için

alınacak tedbirler nelerdir?

 Teknolojiden uzak kalmamaları sağlanmalıdır.

 Cihazların periyodik bakımlarının yapılması için ödenek sağlanmalıdır. Profesyonel olarak yetişmiş uzman kadrosu bulunmalı ve personelin sürekliliği sağlanmalıdır.

 Laboratuvarların akreditasyon işlemlerinin yapılarak geniş bir kullanıcı kitlesine sahip olunmalıdır.

 Tanıtımlarının iyi yapılması gerekmektedir.

 Uzmanlıklarına göre kamu kurumlarına ait analizlerin yapılması için kamu kurumları ile anlaşma sağlanarak protokol imzalanmalıdır.

 Merkez laboratuvarların işbirliği içinde olması önem arz etmektedir. Kendi bünyelerinde olmayan cihazlar için bir diğer merkez laboratuvar ile uygun anlaşmaların yapılması sürdürülebilirlik için önemlidir. Ayrıca, yakın mesafeli yerlerdeki laboratuvarlarda aynı cihazların olması cihazın tam kapasite kullanılması önünde bir engel teşkil etmektedir.

 Performansa dayalı olarak yıllık ödenek aktarılması sağlanabilir.

 Merkezi araştırma laboratuvarlarının sürdürülebilirliği açısından Kalkınma

Bakanlığı ve TÜBİTAK’ın mevcut destek programlarına ilaveten farklı destek mekanizmalarına ihtiyaç var mıdır? Eğer varsa bu mekanizma nasıl şekillendirilmelidir?

 Hangi faaliyetler desteklenmeli (Makine teçhizat, bakım onarım, personel, sarf, vb.)?

 Destek miktarı nasıl belirlenmeli (Üst sınır belirlenmeli mi, büyüklükler dikkate alınmalı mı, kalemler için yüzdesel olarak azami harcama oranı getirilmeli mi, vb.)?

 Destek şekli nasıl kurgulanmalı (Muhtelif işler projesi gibi mi açılsın, merkezi araştırma laboratuvarı adına mı proje açılsın)?

 Destekten faydalanmak isteyenler nasıl başvuru yapmalı?

 Bakanlığımız tarafından başvurular nasıl değerlendirilmeli? Nasıl yapılmalı?  Her yılsonunda kaynağın etkin kullanıldığını tespit edebilmek açısından

performans değerlendirmesi yapılmalı mı?

 Merkezi araştırma laboratuvarlarının sürdürülebilirliği açısından Kalkınma Bakanlığı ve TÜBİTAK’ın mevcut destek programlarına ilaveten farklı destek mekanizmalarına kesinlikle ihtiyaç vardır.

 Teknolojinin gerisinde kalmamak, rekabette yer alabilmek, doğru ve güvenilir sonuçlar alınması açısından makine teçhizat, bakım onarım, personel, sarf ve benzeri masrafların kesinlikle desteklenmesi gerekmektedir.

 Destek miktarı belirlenirken üst sınır belirlenmeli, laboratuvarların ölçek büyüklükleri dikkate alınmalı, yeni kurulan merkez laboratuvarların ihtiyaçlarının daha fazla olabileceği göz önüne alınarak bütçenin daha fazla olması ve kalemler için yüzdesel olarak azami harcama oranı getirilmelidir.

 Destekten proje başvurusu şeklinde faydalanılmalıdır.

 Her yıl sonunda kaynağın etkin kullanıldığını tespit edebilmek açısından performans değerlendirmesi yapılmalı ve performansa göre gelecek yılın bütçesi belirlenmelidir.

Diğer Görüş ve Öneriler:

 Üniversitelerin Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) gibi merkezi araştırma laboratuvarlarındaki analizlerin akademisyenler tarafından yaptırılmasını kolaylaştırmak amacıyla üniversitelerde bir proje destek biriminin oluşturulması gerekmektedir. Akademisyenlerin merkezi araştırma laboratuvarı imkânlarından daha kolay yararlanmasının sağlanması ve burada yapılacak çalışmaların bilimsel yayın, patent gibi çıktılara dönüşerek ülkede nitelikli bilim yapılması imkânının sağlanması gerekmektedir.  Araştırma altyapılarındaki tüm cihazların yer aldığı bir veritabanı olmalıdır.

 BAP birimi koordinatörü ile laboratuvar müdürü aynı kişi olduğu zaman rektörlükle iyi ilişkiler kurulup laboratuvara daha fazla kaynak aktarılabilmesi sağlanabilmektedir.

 Uzman kadroların akademik kadrolara geçemiyor olması gerekmektedir. Uzmanlık alanında devam etmelidir. Aksi takdirde, personel devamlılığı sağlanamamaktadır.

 Cihazların sigortalanamama durumuna bir çözüm bulunmalıdır.

Merkezi araştırma laboratuvarları müdürleri ile gerçekleştirilen çalışma grubu toplantısının sonuçları yukarıda özetlenmiştir. Bu toplantı sonrasında 1-3 Haziran 2016 tarihinde Artvin’de düzenlenen üniversite, sanayi ve kamu sektöründen74 toplamda 100’ü aşkın temsilcinin yer aldığı ve 3. defa düzenlenen “2023 Vizyonunda Üniversitelerin Araştırma Laboratuvarları Çalıştayı”nda75 _{akademisyenler, kamu} temsilcileri ve araştırma altyapısı yöneticileri ile araştırma altyapılarının daha etkin ve sürdürülebilir yapılara dönüşebilmesi için karşılaştıkları sorunlar ve sorunların çözümüne yönelik somut öneriler hususunda yüz yüze görüşmelerde bulunulmuş ve böylece anket çalışması taslak olarak şekillenmiştir.