Milli Eğitim Bakanlığı merkez ve taĢra teĢkilatında, Kasım 1999 tarih ve 2506 sayılı Tebliğler Dergisinde yayımlanan “MEB Toplam Kalite Yönetimi Uygulama Yönergesi” ile birlikte eğitimde kalite çalıĢmalarını baĢlatmıĢtır. Uygulamalar merkez ve taĢra teĢkilatı için ayrı ayrı hazırlanan iki proje kapsamında sürdürülmektedir. Milli Eğitim
Bakanlığı Toplam Kalite Yönetimi Uygulama Yönerge kapsamında iki kategoriden oluĢan üç aĢamalı bir değerlendirme yapılmaktadır. Kategorilerden biri “yılın kaliteli ekibi kategorisi” diğeri ise “yılın kaliteli okul / kurumu kategorisi”dir. Her iki kategoride de üç aĢamalı (Ġlçe, Ġl, Bakanlık) bir değerlendirme yapılmaktadır (MEB, 2002: 78).
TKY‟nin eğitim alanında uygulanması Müfredat Laboratuvar Okulları (MLO) ile baĢlatılmıĢtır. Bu proje 1999 yılından itibaren Dünya Bankası tarafından finanse edilerek, Türkiye‟de de toplam 23 ilde 208 okulda uygulamaya konulmuĢtur. 20.10.1999 tarih ve 4244 sayılı “MLO uygulamalarını yaygınlaĢtırma yönergesi” doğrultusunda tüm okullarda uygulanması kararlaĢtırılmıĢtır. Projenin amacı; eğitimde kaliteyi artırmak, yönetim ve eğitim personelinin yeterliliklerini artırarak mesleki becerileri geliĢtirmek, kaynak kullanımında daha etkili ve verimli olmak teknolojik eğitimde etkin kullanımı gerçekleĢtirmektir. Bunun okullarda uygulanması için Okul GeliĢim Yönetim Ekipleri (OGYE) kurulmuĢtur. OGYE‟nin içinde Okul idare
Temsilcisi, öğretmen, öğrenci, veli, sanayi ve ticaret odaları, sivil toplum örgütü temsilcileri yer almaktadır. Burada amaç katılımcılığı geliĢtirmek olarak açıklanır.TKY uygulamalarının asıl hedefi okulda ve sınıfta kaliteyi yakalamaktır. Bu gerçekten hareketle taĢra teĢkilatına yönelik olarak, 2001 yılında hazırlanan MEB TaĢra TeĢkilatı Toplam Kalite Yönetimi Uygulama Projesi yürürlüğe konmuĢtur. Bu proje çerçevesinde TKY Ġl formatörleri yetiĢtirilerek kalite konusunda bilgilendirme çalıĢmaları taĢra teĢkilatında da sürdürülmektedir (MEB,2007).
TKY‟nin okulda gerçekleĢmesinde “MLO Uygulamalarının YaygınlaĢtırılması Yönergesi”ne göre üç aĢamalı bir süreç uygulanır. AĢağıda bu aĢamalar sırayla incelenmiĢtir (MEB,2002):
• Ön Hazırlık AĢaması
Bir örgütte TKY uygulamasına geçmeden önce yapılması gereken bazı çalıĢmalar ve dikkate alınması gereken önemli hususlar vardır (MEB,2002):
_ Tüm personelin eğitimden geçirilmesi, _ Tüm çalıĢanların kenetlenmesi,
_ TKY‟ye ulaĢmak için yapılacak iĢlemlerin iyileĢtirilmesi, _ Destekleyici bir okul kültürü,
_ MüĢteri ile iletiĢim,
Okul yönetiminde TKY uygulamaları bir süreçtir ve bu süreç bir takım eylem ve faaliyetlerin yapılmasını gerektirir. Bunlardan en önemlisi eğitimdir. TKY‟ nin her türlü uygulamasında kullanılan birincil araç “eğitim”dir. Üst yönetimden baĢlayarak TKY‟ nin uygulanacağı örgütte (ya da alanda) yer alan her birime, eğitim ve yetiĢtirme tekniklerini kullanarak gerekli değiĢimi sağlamak esastır (Yahyagil, 1997: 41).
• Uygulama AĢaması
Uygulama aĢamasında OGYE (Okul GeliĢim Yönetim Ekibi) kalite yönetimi sürecinin geliĢtirilmesi ve denenmesi için karar vermiĢtir. Bu amaçla kurum liderinin önderliğinde uygun bir birim pilot alanı olarak belirlenir ve burada TKY süreci tasarlandığı Ģekliyle baĢlatılır. ÇalıĢmalarda TKY bilincinin yaygınlaĢtırılması amaçlanır. TKY‟yi desteklemeyen okul kültürü, kaliteyi ve TKY‟ den beklenen sonucu olumsuz yönde etkileyecektir.
Okul yönetiminde TKY süreci uygulama aĢamasında yapılması gerekenleri aĢağıdaki gibi sıralanmıĢtır;
_ Okul yöneticilerinin liderliği,
_ Ġç ve DıĢ müĢteri ihtiyaçlarının belirlenmesi, _ Politika ve stratejilerin belirlenmesi,
_ Okul kaynaklarının harekete geçirilmesi, _ Okul süreçlerinin geliĢtirilmesi (MEB,2002)
TKY sürecinin her aĢamasında okul yöneticilerin liderliği olmadan TKY‟nin okul yaĢamında uygulanabilmesi olanaklı değildir. Lider, TKY kültürünü oluĢturan, geliĢtiren ve yücelten kiĢidir. Bir lider olarak okul yöneticilerinden bu süreçte beklenenler, katılımı sağlama, destekleme, kendini okula adama insanların basarı ve çalıĢmalarını takdir etmedir. Okul müdüründen, bir eğitim ve öğretim lideri olarak okul tarafından belirlenen stratejik amaçları, okul vizyon ve misyonunu gerçekleĢtirme ve örgütsel performansı en üst düzeye çıkarması beklenmektedir (ġiĢman ve Turan, 2002: 103).
TKY‟ye eriĢmede en büyük engellerden birisi eğitimi en üst düzeyde planlayan, tasarlayan ve denetleyen devletten baĢlayarak okul idarecilerine kadar yönetici olanların toplam kaliteyi yeterince gönül vermemeleri, gerekli çabayı ve liderliği göstermemeleridir. Eğitimde liderliğin en önemli iĢlevi, tüm eğitim çalıĢmalarını ortak amaçlara eriĢmek için özendirmesidir. En basta vizyonun, misyonun, amaçların ve politikaların belirlenmesi ve bunların yaygın ve açık bir Ģekilde anlaĢılması ve benimsenmesinin sağlanması toplam kaliteye eriĢmek için ön koĢuldur. Kaliteyi yakalayabilmek için, iç ve dıĢ müĢterilerle sürekli görüĢ alıĢ veriĢinde bulunmak ve geri besleme kanallarını açık tutmak gerekir.
Toplum kesimlerinin ne düĢündüklerini, ihtiyaçlarını ve beklentilerini tam olarak anlayabilmek için kullanabilecek geri besleme teknik ve yöntemleri okuldaki mevcut durumu ve ihtiyaçları belirlemek amacıyla kullanılabilir. Bunların baĢlıcalarını Ģöyle sıralayabiliriz: (Yenersoy,1997: 179).
_ Kurum içi anket, _ KiĢisel görüĢmeler, _ MüĢteri odaklı gruplar,
_ MüĢteri ile doğrudan iliĢkisi olan personelden bilgi alma, _ DanıĢmanlar tarafından yürütülen anketler,
_ Üniversite, özel kiĢi ve gruplar tarafından yürütülen araĢtırmalar, _ Okul kayıtları, kütük, arĢiv bilgilerinin incelenmesi,
_ Ġlgi alanımıza giren kiĢilerin mektupları, ziyaretleri vb.
eder. Bu vizyonun oluĢturulması, paylaĢtırılması ve onu gerçekleĢtirebilmek için topyekün bir caba gösterilmesi gerekmektedir. Amaçlar ise vizyona göre daha spesifik hedefleri ifade etmektedir. Bir bakıma vizyonu gerçekleĢtirebilmek için ulaĢılması öngörülen ara değerler ya da araçlar olarak görülebilir (Yenersoy,1997: 179).
• Değerlendirme
TKY, bir süreçtir. Süreç bir iĢin baĢlangıcından bitiĢine kadar olan tüm evreleri kapsamaktadır. Bir okulda TKY‟ye geçiĢ süreklilik gerektirir. Bu süreçte ulaĢılan sonuçların sürekli gözden geçirilmesi, kalitenin izlenmesi ve ölçülmesi, hizmet kalitesi kriterlerinin oluĢturulması, sonuçların değerlendirilmesi ve buna göre yeni stratejilerin belirlenmesi gerekmektedir. Okul yönetiminde TKY süreci değerlendirme aĢamasını Ģu Ģekilde ifade edilebilir:
_ Ġnsan boyutuna iliĢkin sonuçlar, _ Topluma iliĢkin sonuçlar,
_ Genel performansa iliĢkin sonuçlar.
TKY anlayıĢı her Ģeyden önce insanı merkeze alır. Her kurum ve kuruluĢ insanı merkeze koymak ve onun etrafında geliĢimi sürdürmek zorundadır. Okulda kaliteyi ortaya çıkarabilmek için okuldaki herkesin bilgi ve yeteneğine ihtiyaç vardır. Bu nedenle insan kaynakları yönetimine önem verilmektedir. Ġnsan kaynağının ortaya çıkarılması ve desteklenmesi, TKY‟ nin “insana saygı” temel ilkesinin vazgeçilmez bir gereğidir. Ancak bu Ģekilde çalıĢan herkesin birey olarak kabul edilme, fark edilme, tanınma, değerlerini ortaya koyma, baĢarılı olma gibi “ego” ihtiyaçları yerine getirilebilir ve gerçek katılım sağlanabilir. Örgütler ve okullar toplum için vardır. Bu bakımdan bütün paydaĢların ve toplumun beklentilerinin karĢılanması, temel hedef olmalıdır. Bunun ne derecede karĢılandığının da belirlenmesi gerekmektedir. Topluma iliĢkin sonuçlar, okulun, toplum yaĢamının kalitesinin yükseltilmesi, doğal kaynakların ve çevrenin korunması, bunun için gerekli önlemlerin alınması gibi konuları da kapsamaktadır. Genel performansa iliĢkin sonuçlar kapsamında yer alan ve üzerinde durulması gereken bazı konular ise, okulun toplumdaki saygınlığı, kaynakların etkin kullanımı, verimlilik, yenilik yeteneği, değiĢmenin bir yaĢam biçimi olarak algılanması, öğrenmenin en üst düzeye çıkarılması, öğrenci potansiyellerinin tam olarak ortaya çıkarılması ve yönlendirilmesi, esneklik, mükemmellik anlayıĢına dayalı bir örgüt kültürü ve herkesin öğretme ve öğrenmeye istekli, arzulu olduğu olumlu bir okul ikliminin oluĢturulmasıdır (ġiĢman ve Turan, 2002:109).