Asya/Asya Pasifik Bölge ülkeleri ile Türkiye arasındaki ticari ilişkilerin geliştirilmesini teminen, Avustralya, Bangladeş, Çin Halk Cumhuriyeti, Endonezya, Filipinler, Güney Kore, Hindistan, Malezya, Pakistan ve Srilanka, Tayland, Vietnam ve Yeni Zelanda ile KEK mekanizması kurulmuştur.
Avustralya, Bangladeş, Çin, Endonezya, Güney Kore, Hindistan, Japonya, Malezya, Pakistan ve Singapur arasında ÇVÖA, Bangladeş, Çin, Endonezya, Filipinler, Güney Kore, Hindistan, Japonya, Malezya ve Pakistan ile YKTKA, Bangladeş, Japonya, Çin, Avustralya, Güney Kore, Hindistan, Malezya, Pakistan, Vietnam, Tayland, Endonezya ve Filipinler ile ticaret anlaşmaları imzalanmıştır. Diğer yandan, Japonya, Çin, Güney Kore, Hindistan, Malezya, Endonezya, Filipinler ve Pakistan ile iş konseyleri mevcut olup, Avustralya ile de iş konseyi kurulması öngörülmektedir. Dolayısı ile, bölgedeki ülkelerle ekonomik ve ticari ilişkilerin hukuki zemininin büyük ölçüde hazırlanmıştır (Trout, 2003: 86).
Çin’de SSBC model alınıp, oluşturulan planlı iktisadı yapıya 1949 senesinde komünist rejim olan Mao Ze dong’un iktidara gelmesiyle geçilmiştir, bu yapı çok kısa bir süre zarfında planlı iktisadın esas problemleri olan yavaş teknoloji, yetersizlik, verimsizlik ve kaynak israfı gibi problemler altında fonksiyonlarını yitirmiştir. Çin dünya ticaretinde, soğuk savaş dönemi yıllarında uygulana ambargo ve Mao Zedong’un ulusal politikaları nedenlerinden dünyadan soyutlanmıştır. Bu dönemde ağır askeri harcamalar yaratılmış iktisadi değerin refahını kullanımlarını kısıtlamıştır. Zedong’un en büyük hamlesi (1957-1960), devlette yaşanılan kıtlık neticesinde 16 milyon birey ölümüyle sona ermiştir. Daha sonra kültür devrimi (1996-1976) Zedong’un vefat etmesiyle iktisadi açıdan bir adım ilerlemeden noktalanmıştır. Çin’de o sene içinde 126 dolar kişi başına düşen milli gelir iken, 74 dolar ise kişi başına yıllık harcamaydı. Ayrıca dünya ticaretindeki Çin’in payı yüzde 0,4’ler de görülmektedir (Trout, 2003: 86).
Çin’in dış dünyaya açılması ve Mao sonrası değişimin en büyüğü ve ekonomik başarıların en önemli sebebidir. Hong Kong ve Tayvan’a yakın eyaletlerde oluşturulan 4
serbest ekonomik bölge bu açılımın ilk örnekleridir. Bu serbest bölgelerde denenen yabancı yatırım serbestisi ve vergi indirimi gibi politikalar başarılı olunca bunu kapılarını dışa açan şehirler, kıyı bölgeleri ve adalar izledi. 1993’e gelindiğinde ülkede 1800 ün üzerinde özel bölge oluşmuştu. 1988 yılı önemli bir karara sahne oldu; Çin elindeki büyük iş gücü kapasitesini, işgücü ağırlıklı sanayiden teknoloji ağırlıklı sanayiye geçmeye çalışan ülkelerin hizmetine sunmaya karar verdi. Bu karar doğrultusunda, Çin iş gücü ağırlıklı imalat sanayini yabancı yatırımlara sunduğu kolaylıklar sayesinde ülkesine çekecek, dışarıdan aldığı hammaddeyi kalabalık işçi ordusu sayesinde ucuza işleyebilecek ve işlenmiş olarak ihraç edecekti. Bu karardan sadece birkaç sene sonra Hong Kong imalat sanayinin %80'i güney Çin e taşınmış ve Çin’in ihracat merkezli yeni ekonomisinin temelleri oturmuştu. Çin her geçen gün kendi iç ticaretinden ziyade dünya ticaretinde yer almaya başlamasından bu yana daha verimli ve zaman içinde gelişme göstererek daha kaliteli iş üretmeyi, daha kaliteli malları daha ekonomik üretmeyi zaman içinde başarmasının yanında. Dünya ticaretinden ülkesinin almış olduğu payı diğer gelişmiş üreticiler olan Avrupa birliği ve ABD ye karşı domine etmeyi başarmış bir ülke olarak geleceğin dünya devi ülkeyi yaratmaya devam ediyor.
Dış ticarette Çin Halk Cumhuriyetinin 2004 yılındaki en değerli yerler sırası ile Amerika, Hong Kong, Japonya, Kore, Almanya, Hollanda, Malezya ve son olarak da Rusya yer almaktadır. Ayrıca yazılan ülkeler ile ve ülkemizle dış ticaret dengesi bulunmaktadır. Bu bağlamda Çin’in dış ticaretinde sadece Rusya ve Güney Kore’yle ticaretlerinde açıklık vermektedir.
2005 yılı dış ticaret rakamlarına göre, Çin Türkiye’nin Asya Pasifik ülkeleri arasındaki en büyük ticaret ortağıdır. Fakat bu ortaklık 1990’larm ikinci yarısından beri Çin lehine işlemektedir. Türkiye 2005 yılında Çin’e 550 milyon dolarlık mal satarken Çin’den ithalatı 6,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir (DEİK, 2005: 44).
Birleşmiş Milletler İstatistik Birimi Çin ve Türkiye arasında karşılıklı dış ticaret değerlerini raportör devlete bağlı olacak şekilde vermektedir. Çin ve Türkiye’nin verdiği bilgilere göre, birim verilerini açıklamaktadır. Mesela 2004 verilerine göre Türkiye’nin Çin’e verdiği dış ticaret açığı 4 milyar doları aşmış iken, Çin ise bu verileri
2,2 milyar dolar olarak açıklamıştır. Bu durumlar daha incelenmesi gereken bir araştırmayı gerektirmektedir (Milliyet Gazetesi 2006 Türk Yatırımcılar Çin Seddi'ni aştı).
Şekil: 2.1. 1974-2012 Dönemi Türkiye-Çin Dış Ticareti (milyar ABD Doları). Kaynak: DEİK-2013 Verileri
Türkiye’ye has bir özelik olmayan gelenekselleşen pazarların Çin’e kaptırılması gibi sorunlar, Çin’in dış ticaret ilişkisinde her ülke için geçerlidir. Çin Halk Cumhuriyetinin 2001 ve 2008 yılları arasında DTO’ye katıldığı anlaşmasına bağlı olarak en fazla dış ticaret yaptığı devletler ile olan ithalatı ve ihracatı karşılama düzeyi değer arz etmektedir. Bu bağlamda Çin, ithalat ve ihracat karşılaşma oranları, yüzde 100’ü geçtiği devletlerde dış ticaret fazlalığını verirken, yüzde 100’ün altındaki devletlere karşı dış ticaret açığı vermektedir. Dış ticaret açığının artan ülkelerin başında İtalya, Kanada, İngiltere, Avustralya, Amerika, Türkiye, Güney Afrika bulunmaktadır. Bu oranlar 2001-2012 yılları arası döneminde verilmektedir.
Dış ticaret açığım azaltan ülkelerden ise Macaristan, Filipinler, Hindistan, Hollanda, Singapur, Japonya gibi devletlerdir. Bu devletlerin nasıl azalttığı konusunda detaylı bir inceleme yapılması gerekir.
Tablo: 2.1. Başlıca İhracat Kalemlerimiz (ABD Milyon Doları).
MADDE ADI 2001 2002 2003 2008
Demir ve çelik 88,8 87,5 242,1 102,5
işlenmemiş gübre 16,7 32,6 61,9 78,5
Maden cevherleri ve döküntüleri 10,1 25,1 20,8 34,3
Organik olmayan kimyasallar 1,1 0,5 3,8 31,5
Dokumaya elverişli lifler ve döküntüleri 14,8 9,8 48,8 27,6
Taşıt araçları 6,6 37,8 43,9 161,4
Tekstil ürünleri 5,2 7,1 9,9 157,7
Organik kimyasallar 1,5 6,0 6,5 13,3
Boyayıcı maddeler, macunlar, çözücüler, incelticiler ? ? 3,1 4,1 16,8 Genel sanayi makine ve teçhizatı ve makine parçalan 1,3 1,7 4,6 16,8
Et ve et ürünleri 3,7 3,8 5,8 15,7
Enerji üreten makine ve teçhizat 0,6 0,8 1,5 14,5
Belirli sanayilerin özel makineleri 1,2 3,9 4,6 14,2
Meyve, sebze ve mamulleri 4,2 3,2 4,4 13,8
Hazırlanmış deriler, postlar ve mamulleri 1,0 1,6 2,1 13,4
Diğer plastikler 3,9 5,0 2,5 13.4
Gübreler 4,3 1,4 3,9 7,8
Elektrikli makine ve cihazlar 4,0 1,0 2,0 6,1
Alkollü ve alkolsüz içkiler 0,0 0,0 0,1 13,7
Metal dışı mineral mamuller (inşaat mal. ve cam eşya). 1,5 2,6 1,8 12,6
Kauçuk mamulleri 0,0 1,5 3,5 12,4
Demir dışı metaller 14,5 0,2 5,5 12,2
Sıhhi tesisat, ısıtma ve aydınlatma malzemeleri 0,1 1,2 1,5 6,2
Metal eşya 0,3 0,5 2,6 11,9
Bitkisel ve hayvansal diğer hammaddeler 0,1 0,0 1.1 5,8
Hazır giyim 1,1 0,2 0,4 8,4
Seyahat Eşyası 0,0 0,0 0,0 3,2
Hububat ve mamulleri 0,1 0,2 0,7 4,5
Kahve, çay, kakao, baharat ve bunların mamulleri 0,1 0,3 0,7 3,8
Diğer mamul mallar 0,3 0,5 0,3 7,3
Deri, kösele ve ham postlar 0,3 0,6 1,3 11,0
Balık ve diğer deniz ürünleri 0,1 0,2 0,8 10,9
Kimyasal madde ve ürünler 1,0 1,1 0,2 10,7
Diğer 8,8 24,4 10,0 18,7
Toplam 199,4 265,5 504,6 873,1
Tablo 2.2. İhracat Kalemlerimiz (ABD Milyon Doları).
MADDE ADI 2001 2002 2003 2008
Büro Makineleri 65,0 119,2 309,2 597,7
Elektrikli Makine ve Cihazlar 137,6 180,2 284,1 514,9 Haberleşme ve Ses Kayıt Cihazları 40,0 116,3 289,1 511,9
Tekstil Ürünleri 139,6 190,3 319,4 457,4
Diğer Mamul Mallar 108.3 131,2 232,6 361,0
Genel Sanayi Makine ve Teçhizatı ve Makine Parçaları 62,4 61,0 146,5 266,8
Kömür 29,9 54,9 71,9 154,9
Hazır Givim 34,6 40,4 73,7 143,9
Organik Kimyasallar 27,7 44,1 76,7 120,6
Metal Eşya 33,2 43,1 70,4 120,1
Belirli Sanayilerin Özel Makineleri 22,8 37,4 126,6 119,4
Ayakkabı 17,4 26,3 54,3 107,7
Taşıt Araçları 7,9 12,7 28,5 106,9
Seyahat Eşyası 14,1 20,7 38,7 99,8
Metal Dışı Mineral Mamuller(Cam, İnşaat Malz.). 10,2 16,5 31,7 70,6 Fotoğrafçılık cihazları, optik ürünler, saatler 20,9 33,9 41,0 62,2
Demir ve Çelik 16,7 14,6 24,4 61,2
Mesleki, bilimsel ölçü ve kontrol cihazlan 6,8 25,8 30,5 53,8
Kauçuk Mamulleri 7,9 19,8 48,1 53,0
Enerji üreten makine ve teçhizat 8,5 7,5 22,3 52,8
Boyayıcı maddeler, macunlar, çözücüler, incelticiler 15,0 25,5 32,7 47,6 Dokumaya el verişli lifler ve döküntüleri 2 5 6,9 26,5 38,3 Sıhhi Tesisat, ısıtma ve aydınlatma malzemeleri 10,0 10,0 22,9 37,5
Demir Dışı Metaller 7,1 10,1 18,2 35,0
Mobilyalar 2,6 4,0 11,5 34,0
Organik olmayan kimyasallar 12,8 19,2 26,9 33,2
Eczacılık ürünleri 12,2 13,6 22,5 32,1
Kimyasal madde ve ürünler 10,2 15,9 21,6 31,6
Metal işlemede kullanılan makineler 2,0 2,4 8,9 26,7
Diğer Plastikler 3,0 5,0 10,0 23,0
PlastikSer(ilk şekillerde). 0,9 3 2
-S*-'
10,0 22,4
Mantar ve Ağaç mamulleri 2,2 2,8 5,4 17,4
işlenmemiş Gübre 5,8 11,4 16,0 ıı,ı
Bitkisel ve Hayvansal diğer ham maddeler 2,5 5,9 11,8 19,5 Kağıt-Karton ve kağıt-karton esaslı mamuller 0,6 3.4 8,0
Diğer 24,5 33,0 42,2 48,1
Toplam 925.6 1365,9 2610,3 547,8
Türkiye’nin Çin’e yaptığı ihracatta katma değer oranı düşük, çeşitliliği az, fiyatı dünya pazarlarında belirlenen dolayısıyla dalgalanmalardan etkilenen hammadde ve ara malların ağırlıklı olmasına karşın, Çin’in Ülkemize yaptığı ihracatta Ses Kayıt ve Cihazlar, Elektrikli Makine, Haberleşme ve Büro Makineleri, gibi teknoloji yoğun, katma değer oranı yüksek kalemler ağırlıklarını devamlı artırmış ve 2008 yılında ilk üç sırayı almış durumdadır. Dış ticarette Türk-Çin ilişkileri, nicelik ve nitelik açısından dengesizlik ile alakalı olan bu olayın Çin Cumhuriyetinin DTO'ye aza olmasıyla azalması beklenmişse de ülkemizin Çin’e ihracatı ithalatını karşılamaktan çok uzak kalmaya devam etmek ile kalmayıp, eşitsizlik giderek artmıştır (Öğütçü, 2008: 169).