Tablo 3.6da bize Türkiye’nin Çin’e yaptığı ihracatı göstermektedir.
Tablo 3.6: Türkiye’nin Çin’e İhracatı (bin $).
Tablo3.6 da açıkça görüldüğü üzere Türkiye’nin Çin’e yaptığı ihracat kalemleri sırasıyla (bin$);
25- Tuz; Kükürt; Topraklar Ve Taşlar; Alçılar, Kireçler Ve Çimento 964.561
26- Metal Cevherleri, Cüruf Ve Kül 630.879
84- Nükleer Reaktörler, Kazanlar, Makinalar, Mekanik Cihazlar Ve Aletler; Bunların Aksam Ve Parçaları 330.425
28- Anorganik Kimyasallar; Kıymetli Metallerin, Radyoaktif Elementlerin; Nadir Toprak Metallerinin Ve İzotoplarının Organik Veya Anorganik Bileşikleri 326.525
62- Örülmemiş Giyim Eşyası Ve Aksesuarı 193.682
61- Örme Giyim Eşyası Ve Aksesuarı 167.571
74- Bakır Ve Bakırdan Eşya 114.809
73- Demir Veya Çelikten Eşya 92.697
85- Elektrikli Makina Ve Cihazlar Ve Bunların Aksam Ve Parçaları; Ses Kaydetmeye Ve Kaydedilen Sesi Tekrar Vermeye Mahsus Cihazlar; Televizyon Görüntü Ve Seslerinin Kaydedilmesine Ve Kaydedilen Görüntü Ve Sesin Tekrar Verilmesine Mahsus Cihazlar Ve Bunların Aksam, Parça Ve Aksesuarı 55.325
82- Pamuk 54.252
51- Yapağı Ve Yün, İnce Veya Kaba Hayvan Kılı; At Kılından İplik Ve Dokunmuş Mensucat 53.361
20- Sebzeler, Meyveler, Sert Kabuklu Meyveler Ve Bitkilerin Diğer Kısımlarından Elde Edilen Müstahzarlar 51.461
75- Nikel Ve Nikelden Eşya 48.800
87- Motorlu Kara Taşıtları, Traktörler, Bisikletler, Motosikletler Ve Diğer Kara Taşıtları; Bunların Aksam, Parça Ve Aksesuarı 47.541
Olmak üzere toplamda 15 kalemin ihracat tutarı 3.180.763.000 olarak gerçekleşmiştir.
Çin ile ithalat ihracat dengemiz aleyhimize sürekli değişmektedir. Görünüşte ihracatımız artıyor gibi görünse de aslında ithalatımızın sürekli artmasından dolayı dış ticarette ciddi bir dengesizlik bulunmaktadır.
Tablo3.7 ise bizim bu 15 kalem üründe dünyaya yaptığımız toplam ihracatı göstermektedir.
Tablo 3.7: Türkiye’nin İlk 15 İhracat Kalemi (Çin’e ihracat baz alınmıştır). (bin $).
Tablo3.7den bizim gördüğümüz Türkiye’nin ilk 15 kalemde ihracatı 86.256.731 $ olarak yer almıştır 2018 yılında. Geçmiş yıllarla kıyaslandığında Türkiye’nin ihracatı düşük yükselen bir yatay seyreklikte artmaya devam etmiştir (yaklaşık %1.85 düzeyinde).. Bu 15 kaleme baktığımızda genellikle yüzde 80’inin hammadde ve yarı işlenmiş hammadde türevleri olduğunu görmekteyiz.
Buna ilaveten ek bir bilgi vermek gerekirse; Çin’in Türkiye’den ithalatı ağırlıklı madencilik sektörü üzerinedir. 2017' de madencilik ürünlerinin payı %58' ken, 2018 verilerine göre bu oran %48.50 'ye düştü. Bunun en büyük sebebi Mart ayındaki sıra dışı 60 milyon dolarlık mücevherat ihracatı olmuştur.
Bu bölümün son tablosu ise aşağıda gösterilmiştir. Çin’in Dünya’dan yaptığı ithalatı göreceğimiz sayılarda Türkiye’nin ne kadar pay aldığının bir göstergesi olmuş olacaktır.
Tablo 3.8. Çin’in Dünya Geneli Yaptığı İthalat Tutarı (Türkiye ihracatı baz alınmıştır). (bin $).
Çin’in bu dünyadan aldığı bu 15 kalem ürün için ödediği toplam tutar 2018 1.049.546.182$ olarak gerçekleşmiştir. Buna ilaveten geçmiş yıllara baktığımız zaman yüksek oradan bir ithalat artışı gerçekleşmektedir.
Türkiye’nin bu 15 kalem ürün için bulunduğu Çin pazarına baktığımız zaman pastadan sadece %8 düzeyindedir. Bu ürünler için ciddi alıcılar Çin’de bulunmakta olup derin bir pazar analizi ve istihbarat çalışması ile çok daha fazla pastada yer almamız lazımdır.
Özetleyecek olursak; Çin hükümeti tüketim ekonomisine dönüşüyor ve hükümet yetkilileri daha fazla ithalat gerçekleştireceğini sürekli söylüyor. Bizim de Türkiye olarak bu fırsattan faydalanabilmemiz için ciddi bir plan ve program yaparak bir eylem planı oluşturmamız ve uygulamamız lazım. Küresel ticarette var olabilmenin yolu Çin’e ihracattan geçer.
Çin’e ihracatta iyi bir seviye yakalamak istiyorsak bu yıl yıllık bazda 2018’in 1.5 katı kadar arttırmamız gerekiyor. Aksi taktirde geçmiş yıllardaki gibi çok düşük bir ihracat büyüme oranıyla pastadaki yerimiz %8’lerde kalacak belki de daha da aşağıya inecektir.
SONUÇ
Dünyanın hacim açısından en büyük ikinci ekonomisi olan Çin, son yıllarda köklü bir yapısal değişim sürecine girmiştir. Bugüne değin Çin’e çift haneli büyüme getiren ihracat, yatırım ve yüksek tasarruf oranlarına dayalı büyüme modeli sürdürülebilirliğini yitirmektedir. Çin, giderek iç tüketime ve yüksek katma değerli, teknoloji içerikli üretime yönelik bir modele doğru ekonomisini yeniden yapılandırmaktadır. Bu durum, Çin’in küresel ekonomi içerisindeki konumlanmasını da orta ve uzun vadede etkileyecektir. Çin’in ihracatının hız keserek içerik olarak daha sofistike, teknoloji ve sermaye yoğun ürünlere yönelmesi; ithalatın ise içeride artan talebe ve büyüyen iç pazara karşılık verecek şekilde artması muhtemeldir. Bununla birlikte, Çin dünyanın farklı bölgelerinde doğrudan yatırımlarını artırarak, küresel ekonominin başlıca yatırımcılarından birisi haline gelmiştir.
Soğuk Savaş mantığı içerisinde şekillenmiş olan Türk-Çin ilişkileri. Soğuk Savaş sonrası ortaya çıkan yeni süreçte yeniden gözden geçirilmeden, tarihsel ön yargılar içerisinde sürdürülmeye çalışılmıştır. Soğuk savaş sonrası, Türk Dış Politikası, ABD ve AB eksenli olarak yeniden şekillenmiş, tüm Asya coğrafyası ise sadece Orta Asya ile sınırlandırılmıştır. Bu açıdan gerek Rusya Federasyonu, gerekse Çin ve Japonya gibi bölgenin önemli aktörleriyle ilişkiler günübirlik politikaların ötesine geçememiştir. 1997’de AB Lüksemburg zirvesinde Avrupa Birliği’nin Türkiye’ye yönelik olumsuz tavrı, Türkiye’yi alternatif güç merkezlerine ve politikalarına yöneltmiştir. Bu bağlamda, Avrasya seçeneği. Doğu birliği ve Avrasya Birliği gibi alternatifler gündeme getirilmiştir.
AB’den beklediğini alamayan Türkiye, 1996’dan beri oluşturmakta olan Avrasya güç merkezine doğru yönünü çevirmiştir. Bülent Ecevit’in 1998’de Pekin’e gerçekleştirdiği gezide belirttiği Asya seçeneği ve Cumhurbaşkanı Demirel’in 1999 yılım değerlendirdiği konuşmasında Asya’ya vurguda bulunması, Türkiye’nin de politikalarında değişimin olduğunu göstermiştir. 21. Yüzyılın potansiyel süper gücü Çin, bu değişimin odak noktası olmuştur. 2000’lerden itibaren ziyaret diplomasisi mekanizmasıyla, iki ülke arasında ilişkiler yeniden göden geçirilerek, işbirliği
artırılmaya çalışılmıştır. Çin ise, Soğuk Savaş sonrası dönemde özellikle ekonomisinin küreselleştiği bir zaman diliminde hemen her ülkeyle ilişkilerini sıcak tutmak istemiş, bu bağlamda bölgenin etkin bir ülkesi ve aynı zamanda NATO üyesi olan Türkiye ile İlişkilerin geliştirilmesine önem vermiştir.
Türkiye açısından, 1990’ların sonlarına doğru başlatılan Asya’ya açılma stratejisi maalesef fazla uzun soluklu olamamıştır. Genelde, Doğu Asya, özelde ise, Çin’le olan ilişkiler, Türk Dış politikasında ikincil derecede önem taşımaktadır ve genellikle Batıyla yaşanan siyasi krizlerde bir koz olarak gündeme gelmektedir. Bu nedenle, Türkiye tutarlı bir Asta politikası geliştiremediği gibi alt yapısını da ne yazık ki oluşturamamıştır. Bu durum, kendisini 2002 sonrası AB’nin Türkiye ile olan ilişkilerinin düzeldiği dönemlerde göstermiştir. 2002 seçimlerinden sonra Türkiye’nin AB ile olan ilişkileri adaylık statüsü ve müzakere tarihi verilmesiyle farklı bir boyuta taşınarak, Türkiye’nin Asya’ya açılım politikası da rafa kaldırılmıştır.
Çin dış politikasında 2000’li yıllar son derece önemli bir yer işgal etmiştir. Büyüyen ekonomisi, Çin’i dünyanın ikinci büyük enerji tüketicisi haline getirtmiştir. Bu açıdan yıllardan beri, tükettiği enerjinin büyük bir bölümünü aldığı Orta Doğu bölgesi, Çin açısından ayrı ve özel bir önem taşımaya başlamıştır. 1950’lerden beri bağlantısızlar hareketi kapsamında zaten özel ilişkilere sahip olduğu Orta Doğu bölgesinde Çin, İran, Suudi Arabistan ve Körfez Ülkeleri, Çin’in stratejik işbirliği kapsamında gördüğü ülkelerdir. Ancak, 2000’li yıllardan sonra, Türkiye’nin çabalarına rağmen Çin’in bir adım geride durmasının asıl nedeni Türkiye ile gerçekleştirilecek yeni bir İşbirliği ve stratejik anlaşmanın bölgedeki Çin etki kuşağının zedeleneceği endişesidir. Çin sadece enerji kaynaklarını riske atmakla kalmıyor, aynı zamanda Türkiye’ye mesafeli durarak, AB’deki 2 destekçisi Güney Kıbrıs Rum kesimi ve Yunanistan’ı memnun ediyor. Bu nedenle, Türkiye’nin Kıbrıs konusundaki talebine Çin yapıcı bir yanıt vermemiştir. Dışişleri bakanı olduğu dönemlerde Abdullah Gül’ün Pekin ziyareti sırasında Çin’in yakında bir şeyler yapacağını söylediği ancak, bundan 6 ay sonra Pekin yönetiminin Güney Kıbrıs Rum kesimini ziyaret ederek desteğini bildirmiştir.
Çin ile ilgili politikalar ve ilişkilerin geliştirilmesinde göz ardı edilmemesi gereken önemli enstürümanlar ise şu şekilde sıralanabilir; karşımızdaki ülkenin dünyanın ikinci büyük ekonomisi olduğunun bilinmesi, BM güvenlik konseyinin veto gücüne sahip daimi üyesi olduğunun bilinmesi ve Nükleer güce sahip önemli bir savaş gücü mobilizasyonu ve kabiliyetinin akıldan çıkarılmaması gereken en önemli maddeleridir. Ekonomik nedenlerle Çin, iç siyasete kurban edilmemelidir. Uygur halkı kriz nedeni olmaktan ziyade, İki ülke arasında bir bağlantı nedeni ve köprü vazifesi fırsatı görmesi konusunda Çin ikna edilebilir. Türkiye uluslararası hukuk kuralları çerçevesinde sorumluluklarını yerine getirmeye devam etmelidir. Diğer yandan Türkiye ve Çin arasındaki ilişkilerin rayına oturmasının en önemli etkenlerinden biriside Çin’in doğal müttefiki haline gelen Pakistan faktörüdür. Türkiye’nin Pakistan ile olan iyi ve güçlü ilişkileri, dolayısı ile Türkiye Pakistan aracılığı ile Türk - Çin ilişkilerinde daha fazla etkinlik için stratejik ortaklıklardan Askeri işbirliğine gidebilir. Bu konuda silah alım- satım ticareti ilişkisi önemli rol oynayabilir. Bu vesile ile iki ülkenin tarihten gelen ön yargılarının ortadan kaldırılmasında Pakistan bir aracı vazifesi koyabilir.
KAYNAKÇA
(İhracat 98/3 Raporu). 28.01.1998, İhracat Mevzuatı, C.X/A). İhracat 96/10). ReGa. 22515 06.01.1996.
(İhracat98/3). 28.01.1998, İhracat Mevzuatı, C.X/A, Ticari Kiralama Yoluyla Yapılacak İhracata İlişkin Tebliğ.
3218 Serbest Bölgeler Kanunu madde 7.
Akın, Hakan, (1999). Yeni İşim Dış Ticaret. Ankara: Academy İnternational.
Alpar Cem, (1985). Dünyada ve Türkiye’de Serbest Bölgeler. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
Asian Development Bank, 2005.
Bağrıaçık, Atila ve Güler, Ahmet (1996). Uygulamalı Transit Ticaret (reexport).
İşlemleri. İstanbul: Bilim Teknik Yayınları.
Bakan, İsmail, Osman, Okka, Murat Canıtez, B. Afşar, Atasagun, Hüseyin Gedik, H., Tümer Gülcan, (2012). “Dış Ticaret İşlemler ve Uygulamalar”, Ankara: Gazi Kitabevi.
Bayar Fırat, (2008). “Küreselleşme Kavramı ve Küreselleşme Sürecinde Türkiye”, Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, Sayı 32 : 25-34.
Baylis, John, (2005). The Globalization Of World Politics Oxford Yayınları. Bedelsiz İhracata İlişkin Tebliğ REGA, (İhracat 96/10). R.G. 22515 06.01.1996, İhracat Mevzuatı, C.X/A.
Bulut, Melih, (2017).Uyuyan Ejderha ÇHC, 2023 Dergisi, 2017.
Bulut, Melih, (2001).Uyuyan Ejderha ÇE1C, 2023 Dergisi, Haziran.
Can Tahir, (1991).. Çin Halk Cumhuriyeti Dış Ticareti ve Türkiye'nin Yeri. Ankara: DPT: 1076.
China Population Statistical Yearbook, 2004.
Curry Jeffrey Edmund, (2002). Uluslararası Pazarlama, Çev: İbrahim BİNGÖL, BZD Yayın ve İletişim Hizmetleri, İstanbul.
Çakıroğlu, Deniz ve Somuncuoğlu Tuğrul, (2006). ÇHC Yerinde Pazar Araştırması,
İGEME Raporu.
Çalış Asım, (2005). İhracatta Teslim Şekilleri ve Nakliyat, Ankara.
Çelik, Kenan. (2008). Uluslararası İktisat, 4. Baskı, Murathan Yayınevi, Trabzon.
Dedeoğlu B., (2002). Orta Asya Üzerine Notlar, İstanbul.
DEİK, (2005). Çin Ülke Bülteni , www.deik.org.tr, 23.04.2017.
Dokuzlar Bircan, (2006). Dünya Güç Dengesinde Yeni Silahlar. İstanbul.
Dölek Ali, (1997). İthalatta Püf Noktalar Gümrük Birliği Sonrası Uygulamalar. Seçkin Yayınları, İstanbul.
Dura Cihan, (2003). Avrupa Birliği Gümrük Birliği ve Türkiye, 2.Baskı, Ankara.
Dura Cihan, Hayriye Atik. (2004). Avrupa Birliği, Gümrük Birliği ve Türkiye, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Erol, M. Seyfettin, (2001). “Avrasya’da Güç Mücadelesi: Şanghay Beşlisi”, Stratejik Analiz Dergisi, Sayı: 14, Ankara, s.64-78.
Ersoy, H, Lale, (2002). Küreselleşen Dünyada Bölgesel Oluşumla ve Türkiye, Ankara.
Ersungur, Ş. Mustafa., ve Ekinci, Demet. E. (2015). Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 29(4), 721–749.
Ertürk, Emin. (1997). Ekonomik Entegrasyon Teorisi ve Türkiye’nin İçinde Bulunduğu
Ertürk, Emin. (2006). Uluslararası İktisadi Birleşmeler, 4.Baskı, Alfa Aktüel Yayınları, İstanbul.
Eşiyok, B. Ali. (2007). “Türkiye Ekonomisinin Rekabet Gücündeki Gelişmeler ve
Faktör Kullanım Yoğunluklarına Göre Dış Ticaretin Yapısı”, Finans Politik ve
Ekonomik Yorumlar, C. 44, S. 514.
Geveci Hazhurat ve Beşeli Nursun, (1987). “Dış Ticaret, Sermaye Şirketleri ve
Ekonomik Entegrasyonlar” Ankara.
Gönlübol Mehmet, (1982). Olaylarla Türk Dış Politikası, Ankara.
Gültekin, Sadettin; (2007). Küresel Rekabet Ortamında Türkiye’nin Dış Ticarette
Verimlilik ve Rekabet Gücü, Markatek 2007, Marka Kalite ve Teknoloji Yönetimi
Sempozyumu (Bildiriler Kitabı), 18-19 Mayıs 2007. Gaziantep.
Güran Nevzat ve İsmail Aktürk, (1997). Uluslararası İktisadi Kuruluşlar, Anadolu Matbaacılık, İzmir.
Güven Oran, (1998). İhracat ve İthalat İşlemleri, İhracat ve İthalatçının El Kitabı, Kardeşler Matbaacılık Yayınları, İzmir.
Güven Ömer, (1994). İhracat Uygulamaları, Eskişehir: A.Ö.F. Yay. No:445.
https:// www.igeme. com.tr/ihracat-cesitleri/.
İncekara, Ahmet, (1995). Globalleşme ve Bölgeselleşme Sürecinde NAFTA ve Etkileri, İTO Yayınları, İstanbul.
İyibozkurt, Erol, (2002). Türkiye’nin Dış Ticareti, Dış Ticaret Eğilimi, Derleyen; Emine Koban.
İyiler Z. (2002). Pazarlama İletişim Araçları, İGEME, Der. S.21.
Karaca, R. Kutay, (2005). Çin Halk Cumhuriyeti’nin Yeni Güvenlik Kavramı, İstanbul.
Karaca, R. Kutay, (2008). Güç Olma Stratejisi Çin, İstanbul.
Karafakioğlu Mehmet (1998) Hizmet Pazarlaması, İ.Ü. İşletme Fakültesi Yayınları, İstanbul.
Karafakioğlu Mehmet, (1998). Uluslararası Pazarlama Yönetimi, Beta Basım, AŞ, İstanbul.
Karahan Kerim, (2000). Hizmet Pazarlaması, Beta Yayınları, İstanbul. Karluk Rıdvan, Uluslararası Ekonomi, İstanbul, 1996, s.33-34.
Kazgan, Gülten, (2010). Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 4. Baskı, Eylül İstanbul.
Kemer Barbaros Osman, (2003) Pratik Dış Ticaret, Alfa Bas. Yayınları, İstanbul.
Kemer Barbaros Osman, (2009). Dış Ticaret İşlemleri, Alfa Aktüel Yayınları, İstanbul.
Kızıltan A. Rıza ve Sandalcılar Alaattin, (2011). Avrasya Etüdleri, 38/2011-1 (99-122).
Kili, Suna, (1976). Türk Devrim Tarihi, İş Bankası Kültür Yayınları, Tarih Dizisi.
Koban Emine, (2002). Dış Ticaret Eğitimi, Alfa Kitabevi, İstanbul.
Maaşoğlu Ender., (2003). İthalat-İhracat, Kambiyo Mevzuatı Uygulamaları, EDG, Eğitim&Danışmanlık Şti, Bursa.
Michael, C. (1997). “Hazar Denizinde Statü Sorunu, İçeriği ve Yansımaları” Avrasya
Etütleri.
Moldibi Adnan. İ, (1998). İhracat Mevzuatı ve Uygulamaları, İTO, Dış Eğitim Semineri, İstanbul.
Mtchell J., (2008).‘The Nature and Government of the Global Economy” McGew & Lewis (ed), op. C.II.
Nuraniye, Ekrem, (2003). Çin Halk Cumhuriyeti Dış Politikası, ASAM Yayınları, Ankara.
Onursal Erkut, (1996). Dış Ticaret İşlemleri ve Uygulama, Orta Anadolu İhracatçılar Birliği, Ankara.
Öğütçü, Mehmet, (2008). 2000’li Yıllara Doğru Yeni Ekonomik Süper Güç: Çin, TÜSİAD.
Öğütçü, Mehmet. (1998).Yükselen Asya, İstanbul.
Öztürk Sait Ahmet. (1998) Hizmet Pazarlaması, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir.
Özyavuz Yalçın, (2010). Dış Ticarette Nakliye ve Sigorta İşlemleri, INCOTERMS.
Pekcan Erdoğdu - Üçdal Erol, (1992). “Bankalarda Dış Ticaret İşlemleri ve
Uluslararası Kurallar”, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Pitsilis, Woetzel and Wong, 2004.
R.G. 22515 06.01.1996. (İhracat 96/10).
Rifat Uçarol, (2010). Siyasi Tarih (1789-2014), Dergi Yayınları, İstanbul.
Sandıklı, Atilla ve İlhan Güllü. (2005) “Küreselleşme ve Bölgeselleşme Sürecinde
Güney Asya ve Pasifik Bölgesi”, Stratejik Öngörü, Sayı 4, (Tasam: İstanbul).
Seyidoğlu, Halil, (1991). “Uluslararası İktisat”, İstanbul.
Şenol Cemil, (1983). Uluslararası Ticaret ve Uluslararası Pazarlama, Ankara.
Şinasi Kamil, (1996). Ekonomik Entegrasyon Teorisi, İstanbul.
TEPAV; (2007) Türkiye’nin Rekabet Gücü İçin Sanayi Politikası Çerçevesi Raporu, (Ek1: Kümelenmeler ve Kümelenmelere Dayalı Sanayileşme Politikaları), Ankara.
Terzi, Harun ve Arzu Erol; (2005). “Doğu Karadeniz Bölgesinde İhracatçı Firmaların
İhracat Teşviklerinden Yararlanma Düzeyi Üzerine Bir Araştırma” “Doğu Karadeniz
Bölgesi Kalkınma Sempozyumu” (….https://www.igeme.com.tr/ihracat-cesitleri/).
Tezel Sezai, (1997), İktisadi Büyüme, Ankyra Yayıncılık, Ankara.
Trout John (2003). Pazarlamanın Sihirli Lambası, (çev) Hakan Tunçel, Capital Yayınları, İstanbul.
Türkkan, Erdal; (2009). Sektörel ve Bölgesel Kümelenmelerin Etkinlik Kazanmasında
Rekabet Sürecinin Rolü, Rekabet Günlüğü, Ankara.
Utku Utkulu, (2005). Türkiye’nin Dış Ticareti ve Değişen Mukayeseli Üstünlükler, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir.
Uyar, Selçuk., (2007). “Ekonomik Bütünleşmeler ve Gümrük Birliği Teorisi” http://www.econturk.org/dtpl3.htm, (01.05.2017).
Uzunoğlu Sadi, (2007). “Avrasya Bölgesine Yönelik Gelişme Stratejileri ve Potansiyel
Sektör Araştırması”, http://serkanyuruk.trakya.edu.tr/ yayin/ agelisme.pdf,
(29.06.2007), s.1-20, (a).
Ünsal, Erdem.M. (2005), Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Açık Ekonomi Makro
İktisadı, İmaj Yayınevi, Ankara.
www.trademap.org.
www.trademap.org/tm_light/Bilateral.aspx, 2019.
Yay, Turan, (2009). “Küreselleşme Karşısında Piyasa ve Devlet”, Ekonomi Bilimleri Dergisi, Cilt 1, Sayı 1:1-11.
Yenipazarlı, Aslı, Fuat Erdal, (2010). “Dış Ticaretin Serbestleşmesi ve Ekonomik
Yılmaz, Şener. E. (1992), Dış Ticaret Kuramlarının Evrimi, Gazi Ün. Yayınları Ankara.
Yiğit, Mehmet (2003). Ekonomik Entegrasyon, Beta Yayınları, İstanbul.