Türk Turizminde Genel istihdam Durumu

İnsanlık tarihi, ekonomik açıdan, basit üretim den başlamış ve daha karmaşık yollar ve metodlar deneyerek çeşitli sektörlerin ortaya çıkmasın avesile olmuştur. Bu süreçte, tarım, sanayii ve hizmet şeklinde ortaya çıkmıştır. Zirai üretim ağırlığı 19. yüz yılın ilk yarısına kadar devam etmiş, 20.yüzyılın son çeyreğine kadar ise sınaî bir nitelik sergilemiştir. Daha sonra ise ise hizmet sektörü ön plana çıkmıştır. Ülkeler bilgi ekonomisi olarak üretim sektörleri bakımından farklılıklar göstermektedir. Ülkelerin

129

gelişmişlik seviyeleri aynı olamadığı için ülkelerin sektör gelişimi de farklı düzeylerde ortaya çıkmıştır. Bazı ülkeler tarım-sanayi hizmet sürecinini ilk aşamasında iken bazı ülkeler son aşamada hızla ilerlemektedir. Bazı ülkeler ise iki sektör arasında ekonomik mücadelesine devam etmektedir. Bu çerçevede mücadele eden ülkeler üç gruba ayrılmaktadır. Birinci grup, en az gelişmiş ülkeler, ikincisi grup gelişmiş ülkeleri, üçüncü grup ise gelişmekte olan ülkeler olarak anılır.. Türkiye de üçüncü grubta yani yani gelişmekte olan ülkeler grubunda yer almaktadır.(www.akademiktisat.net) (13.10.2018).

İstihdam kavramı, ekonomi litaratüründe biri dar, diğeri geniş olmak üzere iki anlamda kullanılır. Geniş anlamda kullanılan istihdam, bir ekonomideki tüm üretim faktörlerinin kullanılmasıyla ilgilidir. Şayet bir ekonomi sahip olduğu üretim faktörlerinin tümünü kullanabiliyorsa, o ekonomi en yüksek üretim seviyesine ulaşmış demektir. Buna da ekonomide "tam istihdam milli gelir düzeyi" denir. Ancak; üretim faktörlerinden bir ya da bir kaçının tamamını kullanılmıyorsa, o zaman "eksik istihdam milli gelir düzeyi" söz konusudur (Yıldız, 2011: 59).

Turizm sektörün de parasal etkilerinin yanı sıra, ekonomide yarattığı reel etkilerin en önemlisi emek-yoğun üretim tekniğinden kaynaklanan istihdam etkisidir (Korzay, 1992: 289).

Bu nedenle; turizm sektörü kendisinin doğrudan istihdama katkıda bulunması ve bu sektöre girdi veren diğer sektörlere de dolaylı istihdam imkânları sağlaması dolayısıyla, ülkedeki toplam istihdamı etkilemektedir (Coltman, 1989: 226-227).

Turizm sektöründe gösterilen faaliyetlerin büyük bir kısmının hizmet ağırlıklı faaliyetler olması nedeniyle genellikle emek yoğun bir sektör olması, talep edilen işgücünün de ya kalifiye veya vasıfsız olması, bu tür işgücünün de gelişmekte olan ülkelerin veya ekonomisi bozulmakta olan bölgelerin çoğunda bol miktarda bulunması, turizmin istihdam yaratmada ki katkısını arttırmaktadır. Örneğin, ABD için yapılan bir hesaplamaya göre, 1 günde fazladan gelecek 100 turistin bir gece konaklaması, yılda 47 yeni iş olanağı, 6 yeni tesis, 45 çocuğun okuması için yeterli vergi geliri ve milyonlarca dolarlık iş hacmi ortaya çıkaracaktır (Özgüç, 1998: 187).

Ayrıca turizm sektörünün doğrudan etkilediği konaklama, ulaşım, eğlence, seyahat acenteleri, yönetim, finansman ve sağlık gibi pek çok sektör bulunmaktadır. Başta yapı sektörü olmak üzere tarım ve imalat gibi diğer sektörleri de dolaylı olarak

130

etkilemektedir. Bu nedenledir ki turizm sektörünün istihdam üzerindeki etkisini net bir şekilde belirlemek oldukça zordur (Vellas, Becherel, 1995: 218).

Turizmin gelişimine paralel olarak artan istihdam etkisi, genel olarak doğrudan, dolaylı ve uyarılmış olarak üç farklı istihdam meydana getirir (Avcıkurt, 2003: 28 ).

Doğrudan İstihdam; konaklama, yeme-içme, ulaştırma işletmeleri, seyahat acenteleri ve tur operatörleri gibi turizm işletmeleri doğrudan istihdamı kapsar. Dolaylı İstihdam; turizm sektörünün ihtiyaç duyduğu ürünleri ve hizmetleri sağlayan sektörlerdeki ve turistlerin harcamalarından yararlanan faaliyetlerdeki işleri dolaylı istihdamın kapsamındadır. Tarım balıkçılık, inşaat, el sanatları, bankalar ve imalat sektörleri gibi sektörler turizmin gelişmesi ile birlikte yeni istihdam olanakları sağlanan sektörlerdir. Uyarılmış İstihdam, doğrudan ve dolaylı istihdamla sağlanan gelirlerin harcanmasıyla ekonomide yaratılan ek istihdamı kapsayan istihdamdır. Turizm sektörünün bu şekilde ortaya çıkarmış olduğu istihdam olanakları, özellikle Türkiye gibi işsizlik problemiyle karşı karşıya olan ülkeler açısından oldukça önemlidir (Kozak 2012: 94).

Dünya genelinde son yıllarda en çok hizmet sektörü ülkelerin istihdamına ciddi katkılar sağlamaktadır. Türkiyde turizm sektörünün istihdama katkısına bakmadan önce dünya genelinde turizm Sektörü istihdam verileri Türkiye ekonomisinde turizm sektörünün istihdama katkısıyla ilgili bazı verilere bir göz atmakta fayda vardır. (WTTC, 2014: 2).

Tablo-24: Dünya Genelinde Turizm Sektörü İstihdam Bilgileri (2005-2017)

Yıllar Doğrudan İstahdam Dolaylı İstihdam Toplam İstihdam

(000) kişi % (000) kişi % (000)kişi % Payı

2005 97.933,3 3,76 162.134,1 6,22 260.068 10,29 2006 101.328 3,82 166.683 6,29 268.191 10,22 2007 100.199 3,71 174.020 6,45 274.301 10,10 2008 100.104 3,66 163.607 5,98 263.711 9,97 2009 97.820,8 3,55 159.914,2 5,81 257.735 9,79 2010 98.191,8 3,52 156.285,2 5,60 254.477 9,45 2011 99.557,7 3,52 160.438,3 5,67 259.996 9,53 2012 101.486 3,53 163.683 5,70 265.169 9,60 2013 103.297 3,56 167.426 5,76 270.723 9,72 2014 105.408 3,58 171437 5,82 276.845 9,83

131

2015 107.519 3,60 176.464 5,91 283.983 9,94

2020* 118.943 3,74 199.705 6,28 318.648 10,13

2025* 130.694 3,90 226.217 6,76 356.911 10,55

Kaynak: www.wttc.org (12.10.2018) *Tahmini veriler

Tablo 24 te görüldüğü gibi dünya genelinde turizm sektöründe 2005 yılında 97 milyon 933 kişi doğrudan istihdam edilirken, 162 milyon 134 bin kişide dolaylı olarak istihdam edilmiştir. 2005 yılında toplam çalışanlar içinde turizmin payı %10,29 dur. Bu sayı yıllara göre değişiklik göstermektedir. Özellikle dünyadaki kriz dönemlerinde çalışan sayısında düşüş olduğu gözlemlenmektedir. 2020 yılında dünyada 118 milyon 943 kişi doğrudan ,199 milyon 705 bin kişi de dolaylı olararak toplamda 318 milyon 648 bin kişi turizm sektöründe istihdam edileceği hesaplanmaktadır.

Türkiye Ekonomisinde Turizm Sektörü hizmetler sektörü içinde yer alan turizm insan odaklı bir sektördür ve bu sektör tüm ülkeler için işsizlik sorununa bir çözüm olarak görülmektedir. Türkiye deki genel istihdam durumu, genel istihdam içersinde hizmet sektörü ve onun içinde yer alan turizm sektöründeki istihdam durumu aşağıdaki gibidir.

Tablo-25: Türkiyenin Sektörlere Göre İstihdam Verileri (1927-2017)

Yıllar Toplam isthdam Tarım Sanayi Hizmet

1925 5.280.000 4.712.000 191.000 377.000 1930 5.975.000 5.229.000 248.000 498.000 1940 7.259.000 6.243.000 477.000 539.000 1950 8.790.000 7.408.000 566.000 816.000 1960 11.945.000 8.342.000 938.000 2.665.000 1970 13.768.000 8.243.000 1.515.000 4.010.000 1980 16.523.000 8.360.000 2.300.000 5.863.000 1990 18.539.000 8.691.000 2.845.000 7.003.000 2000 21.580.000 7.769.000 3.810.000 10.001.000 2006 22.330.000 6.088.000 4.407.000 11.835.000 2010 22.594.000 5.761.000 4.497.000 10.980.000 2015 26.621.000 5.484.000 7.374.000 13.896.000 2017 28.703.000 6.056.000 5.359.000 15.385.000 Kaynak: http://www.tuik.gov.tr (15.09.2018)

132

Tablo 25 te 1925 TÜrkiyede toplam istihdam 5 milyon 280 bin kişi,bunun 4 milyon 712 bin kişis tarımda ,191 bin kişi si sanayide ,377 bin kişisi hzimet sektöründe çalışmakta idi. Toplam hizmet sektörünün payı yaklaşık %7,1 civarındadır. Yıllara bakıldığında hizmet sektörünün payı sürekli artarak gelmiştir. 2017 yılına baktığımızda Türkiyede toplam istihdam rakamı 28 milyon 703 bin kişi ye ulaşmış ve bunun 6 milyon 056 bini tarım, 5 milyon 359 bini sanayi, 15 milyon 385 bini de hizmet sektöründe çalışmaktadır. Buna göre hizmet sektörünin payı %53 nin üzerine çıkmış durumdadır. Bu göstergede bize hizmet sektörünün ülkeler işsizliği önleme ve istihdam yaratmadaki önemini açık bir şekilde göstermektedir.

Turizm sektörünün hizmet sektörü içersindeki önemin kavramak açısından Türkiyenin yatak kapasitesine değinmenin yararı olacaktır.

Tablo-26: Türkiyenin Yatak Kapasitesi Verileri (*) (1990-2017) ( Adet)

Yıllar Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Kapasitesi

1980 511 28.992 56.044 1990 1.260 83.953 173.227 1995 1.793 135.436 286.463 2000 1.824 156.367 325.168 2005 2.412 231.123 483.330 2006 2.475 241.702 508.632 2008 2.566 268.633 567.470 2010 2.647 299.621 629.465 2012 2870 336.447 706.019 2014 3.131 384.454 807.316 2015 3.309 404.462 850.089 2016 3.641 426.981 899.881 2017 3.771 446.228 935.286

Kaynak: tursab.org,(15.09.2018).*Turizm İşletme Belgesi Olanlar

Tablo 26 da baktığımızda Türkiyenin yatak kapasitesi 1980 yılında 511 tesis, 56 bin 044 yatak idi. 2000 yılında bu sayı 1824 tesis ve 325 bin 168 yatağa ulaştı. Günümüzde ise 3771 tesis 446 bin 228 oda ve 935 bin 286 yatak kapasitesine ulaşmıştır. Bu rakamlar turizm bakanlığı belgeli tesislerin rakamlarıdır. Yıllar itibari ile artan yatak kapasitesi doğal olarak hizmet sektöründe çalışanların payınıda artırmıştır.

133

Tablo-27: Türkiye de Turizm Sektöründe İstihdam (2013-2017) (000 kişi)

ALT SEKTÖRLER 2013 2014 2015 2016 2017

Yiyecek İçecek Hiz 474,4 564,5 599,1 609,3 658,5

Konaklama 391,7 348,6 219,1 192,2 205,3

Spor Eğ. Din. Faaliyetleri 59,0 44,2 44,0 44,2 47,0

Seyahat Acente ve Tur

Operatörleri 55,8 59,4 49,0 47,2 48,5

Havayolu Hizmetleri 10,5 23,3 25,4 25,9 25,2

Turizm İstihdam Topl. 919.3 1.040,0 936.2 919,1 984,6

Türkiye Hizmet İstihdam Topl. 14.297 15.148 13.896 14.609 15.385

Turizm İstihdam Payı (%) 6.56 6.88 6.78 6.29 6.43

Toplam Türkiye istihdam 24.602 25.933 26.621 27.205 28.703

Turizm İstihdam Payı (%) 58.11 58.41 52.19 53.69 53.60

Kaynak: http://www.tuik.gov.tr (15.09.2018) (Rakamlar SGK’dan alınmış olup, resmi olarak sigortalı istihdam edilen kişileri göstermektedir.)

Tablo 27’de görüldüğü gibi hizmet sektörünün alt birimlerinden biri olan turizm sektöründe doğrudan çalışan kişi sayısı kriz dönemleri hariç her artarak devam etmişir. Örneğin konaklama işletmelerinde 2013 yılında çalışan sayısı 391 bin 700 iken 2016 kriz yılında 192 bin 200 kişiye düşmüştür. 2017 yılında turizmin toparlanmaya başlaması ile birlikte konaklama sektöründe çalışanların sayısıda artış gösterek 205 bin 300 kişiye ulaşmıştır.

134 4.BÖLÜM

TURİZM SEKTÖRÜNDE YAŞANAN KRİZLERE YÖNELİK UYGULANAN KAMU POLİTİKALARININ ETKİNLİK ANALİZİ: ANTALYA İLİ

KONAKLAMA İŞLETMELERİ ÖRNEĞİ 4.1. Araştırmanın Amacı ve Önemi

Turizm sektörü diğer sektörler gibi krizlerden en fazla etkilenen sektörler arasında yer almaktadır. Sektörün ekonomiye katkısı azımsanamayacak boyutta olduğu için devlet her kriz dönemlerini sektörün daha kolay atlatabilmesi için bir takım politikalar geliştirmekte ve uygulamaktadır. Çalışmanın amacı kriz dönemlerinde uygulanan kamu politkalarının sektörün beklentilerini karşılayıp karşılamadığını araştırmaktır.

Literatür taramasında krizlerin turizm sektörü üzerindeki etkilerini araştıran birçok çalışma olmakla birlikte kriz dönemlerinde uygulanan kamu politikalarını etkinliğini araştıran herhangi bir çalışmaya rastlanmaması araştırrmanın önemini ortaya koymaktadır.

Araştırmanın temel hipotezi; konaklama işletmeleri kriz dönemlerinde alınan önlemleri yeterli bulmuş mu bulmamış mı ? Ayrıca kriz dönemlerinde kendilerine sunulan alınması gereken önlemlere katılıyorlar mı katılmıyorlar mı ? şeklinde olup, araştırmadan çıkan sonuçlar gelecekte ortaya çıkabilecek olası krizlere karşı kamu politikaların şekillenmesinde ipucu vermesi açısından önemlidir.