Planlı Dönem Öncesi Turizm Politikaları (1963 Öncesi Dönem)

Türkiye’de ilk turizm etkinlikleri ile ilgili verilebilecek örnekler arasında Osmanlı İmparatorluğu döneminde Türkiye’ye getirilen buharlı gemiler sayılabilir. II. Mahmut Döneminde, “Kırlangıç” aldı buharlı geminin alımıyla başlayan deniz taşımacılığı,1829 yılında Tersane-i Amire tarafından alınan Kebir (büyük) ve Sagir (küçük) buharlı gemilerin alınmasıyla gelişmeye başlamıştır. Aynı yıllarda Aynalıkavak Tersanesinde Eser-i Hayır gemisinin yapımına başlanmıştır. Aynı tersanede Mersin Bahri ve Tairi Bahri adlı iki gemi daha inşa edilmiş ve bu gemilerle Bandırma ve Tekirdağ seferleri yapılmaya başlanmıştır. Bu gemiler aynı zamanda Türkiye Denizcilik İşletmeleri Genel Müdürlüğünün de başlangıcı olmuştur. Bu gemilerin ardından 1838 yılında Fransa seferi yapmak üzere Peyki Sevket vapuru inşa edilmiştir” (Kozak ve Diğ., 2000: 107).

Avrupa’ya ilk seyahat eden Osmanlı padişahı Abdülaziz, gezdiği bir uluslararası fuardan esinlenerek, İstanbul Sultanahmet Meydan’ında “Sergi-i Umumi-i Osmani” adlı bir serginin açılmasını istemiştir. 28 Şubat 1863 tarihinden 17 Temmuza 1863 tarihine kadar açık kalan bu Uluslar arası Sergi, Osmanlının modern anlamdaki ilk turizm hareketi olmuştur. Bu serginin ardından Turizm ile ilgili faaliyetler ve çeşitli etkinlikler oluşturulmaya başlanmıştır. Sergi Umum-i Osman-i den 2 ay sonra Avrupa’ya ilk düzenli geziler başlamış oldu. Mösyö Misiri tarafından bir seyahat acentası kuruldu ve “Ruzname-i Ceride-i Havadis” adlı gazete de acentanın ilk defa bir ilanı verildi. İlanda 42 günlük Avrupa gezisinin ücretinin 75 Osmanlı Lirası olduğunu yazıyordu. “Robert College'in yıllık yatılı ücreti o yıllarda 44 Osmanlı Lirası” olduğu düşünülürse günün koşullarına göre oldukça yüksek bir rakam olduğu ortaya çıkmaktadır (Toprak,2010).

Turizmin ilgi görmeye başlamasıyla birlikte tercümanlık ve rehberlik 1800’lü yıllarda ciddi gelişmeler kaydetmiştir. 29 Ekim 1890 tarihinde yayınlanan “Seyyahine Tercümanlık Edenler Hakkında Tatbik Edilecek 190 sayılı Nizamname” bu mesleğin kurumsallaştırılması çabalarının ilk örneği oldu. Rehberleri belli kurallara bağlayan bu nizamnamenin yürütülmesi görevi, İçişleri Bakanlığı tarafından belediyelere verildi (http://www.tureb.net)(27.09.2018)

Cumhuriyet öncesi dönemde konaklama sektöründe de birkaç önemli adım atıldı. Bunların başında 1898 yılında kurulan ve Türkiye'nin ilk Otelcilik Uzman Okulunun açılması çalışmalarının yapıldığı Pera Palas ve 1841 'de Türkiye’nin ilk oteli olma sıfatını taşıyan Otel D'angleteer ve 1892 yılında açılan Büyük Londra Oteli geliyor. Yabancı şirketlerin özellikle de acenta taşımacılık alanında çalışanların başlattıkları

101

konaklama yatırımları, birkaç istisna sayılmazsa Türkiye’nin ilk konaklama tesisleri sayılabilir (http://www.tursab.org.tr)(27.09.2018).

Otellerle ilgili olarak da bir mevzuat oluşturulmaya başlanmıştır. 27 Şubat 1895 tarihli “Dersaadet ve Bilad-ı Selasede bulunan otel ve misafirhaneler hakkında talimat” bunlardan biridir. Bu talimatname ile oteller ve misafirhaneler sıkı denetim altında tutulmuştur. Talimatnamede "...otel ve misafirhane sahipleri kabul edecekleri adamların ne taraftan geldiklerini ve isim ve şöhret ve san'at ve ticaretlerini ile tabiiyetlerini mübeyyin olmak üzere matbu cetvelli bir polis defteri tutacak ve bu defterde misafirlerin ne tarihte vürut ve odaları ne vakit isticar eyledikleri mukayyet ve musarrah olacak..." şeklinde kayıt altına alınması gerektiği belirtiliyordu (Toprak, 2010).

Cumhuriyet öncesi dönemde bireysel çabalar ile yürütülmeye çalışılan turizm faaliyetleri, cumhuriyetin ilanından sonra örgütlenme faaliyetleri içine girmiştir. Bu dönemde turizmde örgütlenme adına yapılan en önemli çalışma Atatürk’ün talimatları ile 1923’te Reşit Saffet Atabinen ve bir grup aydın tarafından kurulan “Seyyahın Cemiyeti” (günümüzdeki adıyla Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu) nin kurulması olmuştur.

1924 yılında, bir Fransız şirketi olan Vagon Li (Wagon Lits) ile sözleşme yapılarak, Türkiye’de ilk yataklı vagonun hizmete girmesi sağlanmış oldu. Denizcilik alanında da “Seyir Sefain İdaresi” nin kurulması turizm alanında atılan diğer önemli adımlardır. 1925 yılında kurulan, Türkiye Tayyare Cemiyeti, 1933 yılında Türkiye Hava Yolları İşletme İdaresi adını almıştır. Türkiye Cumhuriyeti Hükümetinin kurulmasından iki yıl sonra, 8 Kasım 1925 tarih ve 2730 sayılı Ecnebi Seyyahlara Tercümanlık ve Rehberlik Edecekler Hakkında Kararname ile sıkı kurallar belirlendi. Tercüman- rehberlik mesleğine gireceklerin uymaları gerekli esasları 11 maddede toplayan bu kararname rehberlik mesleğinde eğitimin önemini gündeme getirmiş oluyordu (http://www.tureb.net)(27.09.2018).

1930 yılında Dahiliye Vekaleti Emniyeti Umumiye Müdüriyeti bünyesinde turizm işleriyle sorumlu bir şube kuruldu. Aynı yıl İstanbul Belediyesi'nde İktisat İşleri Müdüriyetine bağlı bir turizm şubesi açıldı. Bu yılın en önemli olayı da Uluslararası Turizm Birliği'nin (AIT) Kongresinin İstanbul'da yapılması oldu (http://www.tursab.org.tr)(27.09.2018).

102

1934 yılında 2450 sayılı İktisat Vekaleti Teşkilat ve Vazifeleri Kanunu ile gerçekleştirilmiştir. Bu yas ile turizm işleri İktisat Vekaleti Dış Ticaret Dairesine bağlı olarak çalışacak Türk Ofis’ine bırakılmıştır. Türk Ofis’i yayın ve tanıtım işlerini yürüten birimi içindeki Turizm Masası, 1938’de önce ayrı bir şubeye dönüştürülmüş, 1939’da Ticaret Vekaleti’nin kuruluşu sırasında Neşriyat ve Propaganda servisi içerisinde Turizm Müdürlüğü adını almıştır. Bu yıllarda turizme bakış açısı genişlerken örgütlenmelerdeki ivedi ihtiyaçlarda gün ışığına çıkmıştır (Kozak vd, 200: 108).

1935 yılında belediyelerde turizm şubeleri kuruldu ve bir rehberlik kursu daha açıldı. Bu kez kurstan 53 kişi mezun oldu. 1940'lı yıllarda II. Dünya Savaşının etkisi ile turizm adeta durdu ve rehberlerin büyük bir kısmı mesleği bırakmak zorunda kaldılar (http://www.tureb.net)(27.09.2018)

1937 Celal Bayar hükümetinde, Vedat Nedim Tör'ün başında olduğu İktisat Bakanlığı içinde bir Turizm Müdürlüğü kuruldu. Bu müdürlüğün gerçekleştirdiği birkaç faaliyet arasında turist girişlerini ilişkin yasal düzenlemeler kayda değer ilk çalışma olarak nitelendirilir. (http://www.tursab.org.tr)(27.09.2018).

1939 yılında Turizm Müdürlüğü, Ticaret Bakanlığına bağlı Turizm Dairesi'ne dönüştürüldü. 1940 yılında İstanbul'da kurulmuş olan İstanbul'u sevenler grubu, yurtiçi turizm mirasının ve değerlerinin korunması amacıyla üniversitelerle ortak çalışmalarda bulundu ve çeşitli konferanslar verdi. 1940 yılında Turizm Dairesi önce Matbuat Umum Müdürlüğüne ve sonrada 1943 yılında da Basın Yayın Genel Müdürlüğüne bağlandı. Böylece Turizmin Bakanlık düzeyine çıkarılması adına atılmış önemli bir adım gerçekleşti. İkinci Dünya Savaşından sonra durma noktasına gelen turizm sektörü 1950’li yıllarda tekrar canlanmaya başladı. 22 Mayıs 1953 yılında “Turizm Endüstrisini Teşvik Kanunu” yürürlüğe girdi. Bu kanun, yerli ve yabancı yatırımlara bazı teşvik ve vergi indirimlerini kapsıyordu. 1955 yılında yatırımlara kredi desteği sağlamak amacıyla Turizm Bankası kuruldu. 1957 yılına gelindiğinde, Basın Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü Bakanlık haline getirildi. 1949’dan 1957’ye kadar Basın Yayın Turizm Genel Müdürlüğü Turizm çalışmalarını yürütmüştür (Sezgin, 2001: 150).