Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT) ile ilgili bilgilere geçmeden önce teşkilatın kurulmasında ve gelişmesinde kanımızca önemli olan iki faktörü ele almakta fayda vardır. Bunlardan birincisi, bize teşkilatın hangi kuvvete karşı kurulduğunu göstererek amaçlarını daha iyi anlamamızı sağlayacak; ikincisi ise uzun vadede Türkiye’nin Ada’daki Türk toplumunu ve dolayısı ile kurulacak bir mukavemet Teşkilatını neden destekleyeceğini anlamamızı kolaylaştıracaktır.
1)Rum Tedhiş Hareketleri
Yunanistan Hükümeti’nin ve Kıbrıs Rumlarının, Birleşmiş Milletlerde diplomatik yollardan bir sonuca varamaması şiddet ve terör yoluyla emellerine ulaşma gayretine dönüşmüştür. Kıbrıs Rum Lideri Başpiskopos Makarious ve George Grivas Kıbrıs milliyetçisi değil Yunan milliyetçisi olduklarından, gayeleri iki toplumlu bağımsız bir devlet kurmak değil, Kıbrıs Türklerine hiç yer vermeyen Enosis anlayışı ile Ada’nın Yunanlılaştırılması idi. Yunanistan’ın büyük desteğiyle 1955 yılı ortalarında kuruluşunu tamamlayan EOKA (Kıbrıslı Savaşçıların Ulusal Birliğin) tedhiş örgütünün siyasi lideri Makarious, askeri lideri ise Yunanistan iç savaşı sırasında X 164
kod adıyla bir yer altı örgütü kuran ve II. Dünya Savaşından sonra örgütü aşırı uçta partileştiren George Grivas’tır.165
“Kıbrıs Mücadelesi Ulusal Örgütü” olarak adlandırılan bu örgütün ulusal kavramıyla kastettiği Elen düşüncesi ve Enosis fikrinden başka bir şey değildir.166
Yunan Hükümeti’nin de desteğiyle silah ve personel teminini gerçekleştiren EOKA 1 Nisan 1955’te ilk eylemini Lefkoşa’da da genel valilik, müsteşerlık dairesi ve Ortadoğu İngiliz Genel Karargâhında bombalar patlayarak, radyoevini yakarak, Magosa, Larnaka ve Limasol’da buna benzer tedhiş hareketleri yaparak gerçekleştirmişti. Sokaklarda ihtilal beyannameleri dağıtılmıştır. Grivas’ın
164 Hasan Mutlu, Kıbrıs Türk Mukavemet Teşkilatı, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp
Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007, s.16
165 Halil Paşa , “Türk Mukavemet Hareketi’nin Tarihi ve Nedenleri ve Özellikleri”,Güvenlik Kuvvetleri Dergisi, Lefkoşa 1987, s.17
komutasındaki EOKA yayınladığı bildiriyle İngilizleri ve Türkleri düşman ilan edip onları imha edeceklerini açıklamışlardır.167
1955-1958 yılları arasında sadece Baf bölgesinde uygulanan tedhiş hareketleri sonrasında 33 Kıbrıs Türk’ü çeşitli tarihlerde hayatlarını kaybetmişlerdir. Yine bu yıllar arasında 15 köyden 245 Türk ailesi ve toplam 893 Türk yaşadıkları yerlerden göç etmek zorunda kalmıştır.168
Makarious’un EOKA’nın siyasi lideri olduğunu öğrenen İngilizler, Makarios’u 9 Mart1956’da tutuklayıp, Şeysel Adalarına sürgüne göndermişler, fakat Makarious’un ada ile olan irtibatını kesmeyerek ve bu örgüte karşı çok sert yaptırımlarda bulunmamışlardır.
EOKA,1960 yılına kadar eylemlerde bulunduğu süre içinde yüzlerce Türk’ün yanı sıra yüz İngiliz ve AKEL ile olan iç mücadelenin de etkisi ile yüzlerce Rum’u katletmiş,30 Türk köyünü yakıp yıkmış ve bu köylerde yaşayan Türklerin göç etmesine neden olmuş, Ada’yı kan ve ateşe boğmuştur.169
EOKA’nın tedhiş hareketlerine ve cinayetlerine karşı Kıbrıs Türkleri arasında zaman içinde çeşitli yapılanmalar olmuştur. Bu yapılanmaların bazılarını siyasi otorite de zaman zaman desteklemiştir. Bu örgütler, KITEMB(Kıbrıs Türk Mukavemet Birliği),Karaçete, Volkan. 9 Eylül ve Kıbrıs Türk Komandoları’dır.170
Fakat bu yapılanmalar EOKA’nın tedhiş hareketleri karşısında etkili olamamışlardır.
2)Teşkilatın Kuruluş Amaçları
1955 yılından sonraki dönemde EOKA’nın tedhiş faaliyetleri iyice artmıştır. Bu artışın sebebi kanaatimizce İngiliz yönetiminin Rumların faaliyetlerine karşı gerekli tedbirleri almaması ve bu sayede Rumların tedhiş faaliyetlerine rahatlıkla devam edebilmeleridir. Türk cephesinde ise EOKA’nın karşısına çıkacak ve Türk halkının güvenliğini sağlayacak ve morallerini yükseltecek bir örgüte ihtiyaç vardır.
TMT öncesi Kıbrıs’ta EOKA’nın tedhiş hareketlerine karşı amatör gruplar tarafından zaman zaman ada’daki siyasi liderin desteği alınarak da olsa KITEMB(Kıbrıs
167Mutlu, Kıbrıs Türk Mukavemet Teşkilatı, s.17
168 Murat H.Özad, Baf ve Mücadele Yılları, Akdeniz Haber Ajansı Yayınları, Lefkoşa 2002, s.38-53 169Mutlu, Kıbrıs Türk Mukavemet Teşkilatı, s.17
170 Ulvi Keser, 1955-1963 Kıbrıs’ta Yer altı Faaliyetleri ve Türk Mukavemet Teşkilatı, Dokuz Eylül
Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2005,s.60- 107
Türk Mukavemet Birliği),Karaçete, Volkan,9 Eylül ve Kıbrıs Türk Komandoları gibi bazı amatör yapılanmalar olduğunu belirtmiştik. Endişe ve korku dolu bu günlerde, Kıbrıs Türkü’nün savunmasını üstlenebilmek amacıyla kurulan bu gruplar genel olarak amatör ve gönüllü gençlerden oluşuyordu ama bunlar yeterli değildi. Siyasal temel, hedef ve disiplinden yoksun olan bu yer altı örgütlerinin bireysel ve hiçbir amaca hizmet etmeyen eylemleri yarardan çok zarar da verebiliyordu.
Rauf R.Denktaş Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu başkanlığına seçilmesinden sonra köy gezilerine başladı. Ziyaret edilen köylerdeki Türklerin savunmasız durumu, gittikçe tırmanan EOKA tedhişi ve Enosis tehlikesi, Kıbrıs konusunda İngiltere’nin Yunanistan’a yaklaşması ve her türlü gelişmelere hazırlıklı olabilmek endişesi böyle bir düşüncenin oluşumundaki etkenlerdir.171
Rauf Denktaş, o günlerde düşüncelerinde oluşmaya başlayan yeni bir yer altı örgütünün kurulmasını gerektiren faktörleri şöyle sıralamaktadır:
1.EOKA’nın siyasi liderliğe bağlı olarak Rumların Enosis siyasetini güden bir yer altı teşkilatı halinde etkili faaliyeti, Türk cephesinde hissedilen boşluk.
2.Kıbrıs Türk halkının bölgesel ve birbirinden ayrı mukavemet hücrelerinin etkili bir şekilde faaliyet gösterebilmesi ve bu faaliyetlerin Türk davasına hizmet edebilmesi için gerekli görülen tek çatının kurulması.
3.Türkiye’deki mukavemetçilerle bağlantı kurulması,
4.Uzun vadeli bir mukavemet için halka ve desteğe itimat telkinidir.
Bu dönemde EOKA’nın polis teşkilatı içinde çok kuvvetli bir yapılanma içinde olduklarını görüyoruz. Türk polis müfettişlerinden Mustafa Ahmet Beyaz 9 Kasım 1957 günü nişanlısı ile birlikte seyahat ederken pusuya düşürülmüş, nişanlısı yaralanmış, Ahmet Beyaz ise öldürülmüştür. Rauf Denktaş not defterine bu konuyu şöyle not almıştır: “EOKA’nın faaliyete geçtiği günden itibaren bilinçli olarak polisler ve aileleri
hedef alınmıştı… Tehditler ve öldürmeler sonucu özellikle Rum polisler etkisizleştirilirken, birçok Rum poliste EOKA’ya katılmıştı. EOKA polis örgütü içerisinde güçlü ve etkili bir istihbarat ağı kurmuştu. Bizim ise istihbarat kaynağımız yok denecek kadar azdı… İşte şimdi en yetenekli polislerimizden biri pusuya düşürülüp alçakça öldürülüyordu…”
Yine aynı günlerde İngiliz yönetimi tüm ateşli silahları toplamaya karar vermişti. Rumlar EOKA kanalıyla arama yapılmadan önce bütün av tüfeklerini toplamıştı. Fakat Türk tarafında da önceden bilgi edinilmesine rağmen siyasi liderlikle koordineli çalışacak bir teşkilat olmadığı için bir gün içinde tüm toplum silahsız durumda kalmıştır.172
Bu dönemde EOKA’nın tedhiş hareketlerini ve Kıbrıs’ın içinde bulunduğu durumu anlatması bakımından İngiliz yönetiminin Emniyet Müdürlüğü aracılığı ile öncelikle kendi vatandaşlarına ve Kıbrıs’ta yaşayanlara can ve mal emniyetlerini sağlamaları için tavsiye ettiği bir dizi tedbiri burada hatırlatmamız kanımızca bu dönemde Ada’da yaşanan terör ortamını anlamamızda bizlere yardımcı olacaktır. Bu tavsiyeler şunlardır:
1.Tanımadığınız kimseleri sizinle beraber en az iki tanıdığınız yanınızda olmadığı zaman kesinlikle büronuza kabul etmeyin.
2.Geceleyin kapınızı tanıdık biri olmadığı müddetçe açmayın.
3. Evinizi ve büronuzu pencereden iyice kontrol edip kapının yanında veya bahçe kapısında birilerinin dolaşmadığından emin olmadan kesinlikle içeriye adımınızı atmayın.
4.Ev ve işyerinize gidiş geliş saatlerinizi sürekli değiştirin.
5.Özellikle Kıbrıslı hizmetkârlarınıza güvenmeyin ve hareketlerini kontrol altında tutun.
6.Evlerinizde mutlaka bir bekçi köpeği bulundurun.
7.Pencerelerinizi kapalı tutun ve işinize yaya değil arabayla gidin.
8.Bulunduğunuz yerde Rumların yerleşim alanlarına mümkün olduğunca girmeyin.
9.Girmeniz gerekirse de orta yerde değil, sırtınızı bir duvara vererek durun. 10.Arabanızı garajınızda her zaman kilitli tutun ve iş saatlerinde sıkışık olan yollardan kaçının.
11.Silah bulunduruyorsanız, cebinizde değil, bel veya omuz kayışında taşıyın. 12.Arabanızı kaldırımlara yakın kullanmayın.
13.Şüpheli biri yavaşladığınızda arabanıza yaklaşırsa derhal uzaklaşmasını söyleyin.
14.Tartışır veya itiraz ederse silahlı olup olmadığını anlamak üzere üzerine çullanın.
15.Arabanıza silahla biri yaklaşırsa tereddüt etmeden ateş açın.
16.İş yerinizde çekmecelere açılınca patlayacak şekilde yerleştirilen bombalara karşı çok dikkatli olun ve çekmece sayısını mümkün olduğunca azaltın.173
Yukarıdaki maddeleri incelediğimizde her zaman ve her yerde terör faaliyetlerinin olduğu insanların sürekli terör korkusuyla yaşadığı anlaşılmaktadır. Özellikle sekiz ve dokuzuncu maddeler ise bize terör faaliyetlerinin hangi taraftan geldiğine dair işaret vermekte olup bu tedbirler arasında Türk toplumunun topluca yaşadığı yerlere girilmemesi veya Türklere karşı dikkatli olun gibi bir madde bulunmaması da tarafımızdan ada’daki terör ve tedhiş hareketlerinin Rumlar tarafından yapıldığını doğrular nitelikte değerlendirilebilmektedir.
Kanımızca TMT’nin kurulmasının amaçlarını şu şekilde sıralanabilir. 1.Kıbrıs Türklerinin can ve mal güvenliğini sağlamak.
2.Türklere yapılacak saldırıları geri püskürtmek.
3.Türk toplumunun birliğini ve bütünlüğünü sağlamak, Enosis’i savunan AKEL’in Türk toplumu içinde ideolojik etkinlik kurmasını ve iç cepheyi bölmesini önlemek.
4.Rumlara ve İngilizlere karşı Kıbrıs Türklerinin haklarını savunmak, 5.Kıbrıs Türk halkının moral ve mukavemet gücünü canlı tutmak.
6.Anavatan Türkiye ile sıcak ilişkileri ve Türk halkının anavatana bağlılığını sürdürmek.
7.EOKA’ya karşı ayrı ayrı ve düzensiz sürdürülen karşı koyma hareketini tek çatı altında toplayarak, Türk siyasi liderliği ile koordineli hale getirmek.
8.Türkiye’nin de lider, silah ve maddi desteğini alarak; düzenli ve siyasi hedeflere yönelik hizmet edecek silahlı bir mukavemet teşkilatı kurmaktır.
3)Teşkilatın Kuruluşu
Yukarıda anlatılan gelişmeler Kıbrıslı Türk liderleri yeni arayışlara itmiştir ve Kıbrıs’ın siyasi liderlerinden Dr. Burhan Nalbantoğlu ve Denktaş 9 Kasım 1957 günü Kıbrıs konusunda yapılan uluslar arası pazarlıklar, EOKA’nın Türklere yönelik
tırmanan tedhiş hareketleri, gittikçe yaklaşan Enosis tehlikesi, Kıbrıs Türkü’nün her türlü saldırıya açık ve savunmasız oluşu ve siyasi liderlikle uyum içerisinde çalışabilecek bir yer altı teşkilatına duyulan gereksinim üzerinde saatlerce tartışırlar ve akşam buluşmak üzere sözleşirler. Akşam buluşup Lefkoşa’nın varoşlardan biri olan Eğlence’deki mütevazı bir eve giderler. Bu evde T.C Başkosolosluğu’nda idari Ateşe olarak çalışan ve diplomatik dokunulmazlığı bulunan Kemal Tanrısevdi yaşamaktadır. O akşam sabaha kadar çalışıldı ve bu üçlü tarafından TMT’nin kurulmasına karar verilmiştir. Akşam iki konu üzerinde ise uzun tartışmalar yaşanmıştır.
Bunlardan birincisi:Konunun Dr.Küçük’e bildirilmesi hususudur.174Dr.Küçük’ün üst yönetiminde Dr.Nalbantoğlu’nun bulunacağı bir teşkilata çok sıcak bakmayacağı biliniyordu. Dolayısıyla, Dr.Küçük’e kuruluştan önce bilgi verilmeyecektir. İlk beyannameler dağıtıldıktan sonra Denktaş tarafından konunun bildirilmesine karar verilmiştir.
İkinci konu ise daha önemlidir, Nalbantoğlu ve Tanrısever kurulacak teşkilatın Türkiye ile irtibatı olmamasını görüşünü ve Türkiye’nin karışması durumunda ellerinin kollarının bağlı kalacağını savunuyorlardı. Denktaş ise teşkilatın desteklediği siyasi liderliğin Türkiye’yi de etkileyip harekete geçirmesini istiyordu. Bu konuya bağlı olarak para kaynağı, silah temini ve teşkilatlanma, burada da Türk toplumundan para toplanması ve bu paralarla silah temini konuları ile Kıbrıslılarca sevk idare edilmesi konuları gündeme geldi. Denktaş az zamanda şahsi hesaplarla kargaşaya ve kardeş kavgasına dönüşeceği sebebiyle bu düşünceye karşı çıkmıştır. Bu konudaki uzun tartışmalar sonucunda ilk fırsatta Ankara’dan uzman bir idareci, silah ve para istenmesi hususunda karara varılmıştır.
Yer altı teşkilatının adı “TÜRK MUKAVEMET TEŞKİLATI” olarak belirlenirken, Denktaş “Mülayim” Kemal Tanrısevdi, “Nazım”, Dr.Burhan Nalbantoğlu, “Raci” kod adını almıştır.175
Sıra TMT’nin kuruluşunu duyuracak bildiriye gelmiştir. Denktaş, Tanrısevdi ve Dr. Nalbantoğlu tarafından 23 Kasım 1957 akşamı hazırlanan bildiri, Dr.Burhan Nalbantoğlu tarafından Türk Lisesindeki teksir makinesinde çoğaltılır.176
Bu bildiriler 26
174 Mutlu, Kıbrıs Türk Mukavemet Teşkilatı, s.22-24 175 Akkurt, Türk Mukavemet Teşkilatı, s.30-38
Kasım 1957 akşamı TMT’ye alınan güvenilir Volkancıların yardımıyla bütün Ada’ya dağıtılır. TMT bildirisinin Lefkoşa’da ilk atıldığı yer ise Dr. Küçük’ün evidir.
Rauf Denktaş, Dr.Küçük’ün TMT’nin ilk bildirisinde verdiği tepkiyi şöyle anlatır:“Kapısının altından atılan TMT’nin ilk bildirisini okuyan Dr.Küçük oldukça
öfkeliydi. Sabahleyin karşılaştığımızda Bunlar da kim? Benden habersiz neler karıştırıyorlar? diye sordu… Doktor oldukça şüphelenmişti… Kuşkularını giderip Doktor’u ikna etmek zannettiğim kadar kolay değildi. Doktor kendisinden habersiz, bilgisi dışında olan her şeye karşı çok duyarlı ve kuşkucu idi ve haklıydı. TMT’de kendisinden gizli kurulduğunda göre kendisine ve liderliğine karşı olan bir teşkilattı. Volkan’ın lağvedilmesi, kendisine göre kuşkularını doğruluyordu… Demek ki TMT kendisine karşı bir grup tarafından kurulmuştu ve hayra alamet değildi… Dr. Küçük’ün şüphelerini gidermeye çalıştım. Sana karşı bir hareket değildir. Bunlar güvenilir arkadaşlardır. Senin de siyasi liderliğini kabul ediyorlar dedim. Kurucuların arasında Burhan Nalbantoğlu olduğu için kurucuların isimlerini vermedim… Doktor, Nalbantoğlu’nu sevmez ve yanına yaklaştırmazdı… Doktor’dan TMT’yi desteklemesini istedim… Kısa bir süre sonra her şeyi bileceğini anlattım. Tatmin olmamıştı, fakat bir şey de demedi…”
Dr. Küçük’ün de evine atılan TMT’nin ilk bildirisi ise şöyledir:
KIBRIS TÜRK HALKINA
Volkan,9 Eylül Cephesi ve buna benzer teşkilatlar lağvedilmiştir. Bunun yerine, Kıbrıs Türkü’nün bağrından çıkmış, gerek emperyalist sömürge idaresi’ne gerekse Kıbrıs’ı Yunanistan’a ilhak yolunda Enosis’i temine çalışan Rum sürülerine karşı Kıbrıs Türklerini savunma görevini üstlenmek üzere yeni bir teşkilat kurulmuştur. Bu bir saldırı değil, savunma teşkilatıdır. Bütün Kıbrıs Türklerini bu teşkilata destek olmaya ve bu teşkilat içinde yer almaya çağırıyoruz.
TÜRK MUKAVEMET TEŞKİLATI MERKEZ KOMİTESİ
B.TÜRKİYE İLE TÜRK MUKAVEMET TEŞKİLATI’NIN İLİŞKİLERİ