1.2. Kişilik Hakkının Hukuki Görünümü
1.2.6. Türk Hukukunda Kişilik Hakkının 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu
4721 sayılı TMK’de; “Kişiliğin Korunması- Vazgeçme ve Aşırı Sınırlamaya Karşı” başlığı altında düzenlenen madde 23, “Saldırıya Karşı” başlığı altında düzenlenen madde 24, “Davalar” başlığı altında düzenlenen madde 25 ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda (TBK); “Kişilik Hakkının Zedelenmesi” başlığı altında düzenlenmiş madde 58, temel koruma hükümlerini içermektedir.
TMK madde 23, hukuki işlemlerle kişiliğe saldırı söz konusu olunca gündeme gelir.121 Bu maddedeki koruma “kişiliğin içe karşı korunması, kişinin
kendisine karşı kişiliğin korunması” şeklinde değerlendirilmektedir.122
Kişiliğin haksız fiillere karşı nasıl korunacağı hususundaki genel ilkeler TMK’de “Kişiliğin Korunması“ başlığı altında madde 24, 25 ve TBK madde 58’de bulunmaktadır. Bu şekilde ihlale karşı koruma, doktrinde kişiliğin dışa karşı
korunması, kişiliğin üçüncü kişilere karşı korunması” olarak
değerlendirilmektedir.123 Bu koruma türü içsel koruma olan hukuki işlemlere karşı
korumadan da önemlidir.124
TMK madde 24’te kişilik hakkı saldırıya uğrayan kişinin, hâkimden koruma isteyebileceği; kişilik hakkına yapılan her saldırının hukuka aykırı olup bunun tek istisnasının kişilik hakkı zedelenenin rızası, üstün nitelikte özel veya kamusal yarar bulunması, ya da kanuni yetkinin kullanılması olduğu belirtilmektedir.
121 Yarayan, s. 217; Kılıçoğlu, Medeni Hukuk, s. 323.
122 Akipek/Akıntürk/Ateş Karaman, s. 354-355; Akdemir, s. 46; Zevkliler, s. 306. (Zevkliler; her ne kadar doktrinde madde 23 için “içe karşı koruma” bahis konusu edilse de “kişiliğin, kişinin kendine karşı korunması” olarak nitelendirilen durumun da kişinin kendisinin eylemi ile değil, yine bir başkasının eylemi ile gerçekleştiğini, sadece kişinin buna hukuki işlem ile razı olduğunu belirterek ayrımı doğru bulmamakta ve “kişinin rızasına dayanılarak yapılan saldırılara karşı kişiliğin korunması” şeklindeki nitelendirmeyi daha uygun bulmaktadır. Zevkliler, s. 306-307.) 123 Akdemir, s.46; Zevkliler, s. 306.( Zevkliler; “dışa karşı koruma” deyimi yerine “kişinin rızası
olmaksızın yapılan saldırılara karşı kişiyi korumak” şeklindeki ifadenin daha doğru olduğunu belirtmektedir. Zevkliler, s. 307-308.)
TMK madde 25’te kişilik hakkı saldırıya uğrayanın başvurabileceği hukuki yollar belirtilmiştir. Bunlar; hâkimden saldırı tehlikesinin önlenmesini, devam eden saldırıya son verilmesini, sona erse de henüz etkisi süren saldırının hukuka aykırılığının tespitini talep etmek, uğranılan zarar için maddi, manevi tazminat ve vekâletsiz iş görme uyarınca kazancın iadesi davalarının açılması olarak sayılmaktadır.125
TBK madde 58, kişilik hakkının ihlalinden ötürü uğranılan zararın manevi tazminat olarak talep edilebileceğini, hâkimin bu talebe ek yahut bunun yerine geçecek şekilde diğer bir giderim yoluyla tazmin kararı verebileceğini düzenlemektedir. Bu madde uyarınca hâkim, saldırıyı bir karar ile kınayabildiği gibi, kararın yayımlanmasına da hükmedebilir.126
TBK’de manevi tazminat kurumu düzenlenirken maddi kişisel değerlere yönelik ve maddi olmayan kişisel değerlere yönelik saldırılar şeklinde ikili bir ayrım yapılmıştır. Haksız fiil; maddi kişisel değere yönelik zarar oluşturursa bu husus TBK madde 56 kapsamına girer. (TBK madde 56, ağır bedensel zarar ve ölüm halindeki manevi zararı içermektedir.)127 Haksız fiil maddi nitelikte olmayan kişisel değere
yönelik zarar oluşturursa TBK madde 58 ile düzenlenen korumaya dâhil olunur. Şeref ve haysiyetin ihlali, özel yaşamın ihlali, ses, isim ve resmin ihlal edilmesi, özgürlüklerin ihlali ve hatta malvarlığına saldırı dahi maddi nitelikte olmayan kişisel değerlere saldırıya sebep olan eylemler olarak nitelendirilebilecektir.128
125 Yarayan, s.218; Kayıhan /Ünlütepe, s. 224.
126 Turan Başara, kişisel değerler ekonomik değerler olmayıp manevi içerikli olduklarını sebep göstererek, bu manevi değerlerde eksikliğin maddi olarak bir miktar para ile tazmininin reddedilemeyeceğini, manevi zarar tazminindeki bir miktar para ile telafinin elbette tüm elemi gidermeye yetmediğini ama giderim yollarından biri olarak varlığının geçerli olduğunu belirtir. Turan Başara, s. 380.
127 TBK madde 56 için bkz. http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6098.pdf (E.T. 03.05.2019)
128 Kılıçoğlu, A., Borçlar Hukuku Genel Hükümler: Yeni Borçlar Kanunu’na Göre Genişletilmiş 20. Bası, Ankara 2016, Turhan Kitabevi, s. 456-461.
Kişilik hakkı olan şeref, haysiyet, vücut bütünlüğü gibi haklara yapılan saldırılar için yapılacak ödemeler, “manevi zarar” tazminidir.129
Her ne kadar kişilik değerleri malvarlığına girmediği için bu değerlere karşılık yapılan ödemeler manevi zarar tazmini şeklinde nitelendirilse de bazen vücut tamlığı, sağlık, şeref, onur, itibar gibi değerlerin ihlali, bizatihi ekonomik zararlar da yaratmaktadır. Örneğin vücut tamlığı bozulunca kişi çalışamadığı için kazancından mahrum kalır. İtibar zedelenmesi, kişinin ekonomik kazancının azalmasına neden olur. Özel ve gizli alan ihlali de kişinin isminin, itibarının, toplum tarafından algılanışının zedelenmesine ve böylece ekonomik etkiye maruz kalmasına neden olabilir. Dolayısıyla kişilik hakkı ihlalinin her koşulda, mutlak biçimde maddi zarar oluşturmayacağı kesin sonucuna varmak mümkün değildir.130
Yargıtay İBK’nin kararında;131 kişinin hayat ve vücut bütünlüğü, şeref,
haysiyet, ruh ve beden sağlığı, gizleri, özel hayatı gibi unsurlara saldırının kişilik hakkı ihlaline girdiği, manevi elem veren bu tür ihlallerin TBK madde 58 uyarınca yaptırıma tabi olduğu belirtilmiştir.
Bunların yanı sıra TMK (madde 26132, 27, 121133) ve TBK (madde 26, 27134,
45, 49135, 53 ve 59) düzenlemelerinin de kişiliğin korunması hususunda özel
düzenlemeler olarak yer aldığı görülmektedir.136
129 Reisoğlu, S., Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 24. Bası, İstanbul 2013, Beta Yayınevi, s. 170.
130 Turan Başara, s. 113, 121, 130, 190.
131 Yargıtay İBK, 06.07.2018 tarihli ve 2017/ 5 E., 2018/7 K. sayılı karar, Kazancı İçtihat Bilgi Bankası.
132 İsim üzerindeki kişilik hakkına dair TMK madde 26 ve madde 27’deki özel düzenlemeler ise TMK madde 25’in uygulamasının bir sonucudur, bkz. Akıpek/Akıntürk/Ateş Karaman, s. 355- 356.
133 TMK madde 121’deki“ Nişanın bozulması yüzünden kişilik hakkı saldırıya uğrayan taraf, kusurlu olan diğer taraftan manevî tazminat olarak uygun miktarda bir para ödenmesini isteyebilir” hükmü de özel düzenlemelerden olup bu özel düzenlemeler kişilik haklarının kanunlara farklı yansımalarıdır, bkz. Kaya, M., Elektronik Ortamda Kişilik Hakkının Korunması, s. 31-32.
Kısaca isim üzerindeki kişilik hakkına dair TMK madde 26 ve madde 27’deki özel düzenlemeler; TMK madde 25’in uygulamasının bir sonucudur.137
TMK madde 121’deki “Nişanın bozulması yüzünden kişilik hakkı saldırıya uğrayan taraf, kusurlu olan diğer taraftan manevî tazminat olarak uygun miktarda bir para ödenmesini isteyebilir” hükmü de özel düzenlemelerden olup tüm bu özel düzenlemeler; kişilik haklarının Kanunlara farklı yansımalarıdır.138
TBK madde 26 sözleşme özgürlüğü, madde 27 sözleşmelerin kesin hükümsüzlük halleri ile ilgilidir.
Maddi bütünlüğe dair haksız fiillerin özel düzenlemeleri; TBK’de “Sorumluluk” başlığı altında madde 49 vd. hükümlerde mevcuttur.139 TBK madde
49’da haksız fiille başkasına zarar verenin zararı gidermekle yükümlü olduğu belirtilmektedir.140
134 TBK madde 26, sözleşme özgürlüğü ile ilgili; TMK madde 27, sözleşmelerin kesin hükümsüzlük halleri ile ilgilidir.
135 Maddi bütünlüğe dair haksız fiillerin özel düzenlemeleriyle ilgili olarak TBK’de “Sorumluluk” başlığı altında düzenlenen madde 49 vd. hükümler mevcuttur, bkz. Akıpek/Akıntürk/Ateş Karaman, s. 355- 356; Akdemir, s. 56-57. TBK madde 49’da haksız fiille başkasına zarar verenin zararı gidermekle yükümlü olduğu belirtilmektedir, Reisoğlu, s.164.
136 Zevkliler, s. 303-304; Kılıçoğlu, Medeni Hukuk, s. 331. Ayrıca; TMK ilgili maddeler olan madde 26, 27, 121 için bkz. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4721.pdf (E.T. 02.05.2019); TBK ilgili maddeler olan madde 26, 27, 45, 49, 53 ve 59 için bkz. http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6098.pdf (E.T. 03.05.2019)
137 Akıpek/Akıntürk/Ateş Karaman, s. 355- 356.
138 Kaya, M., Elektronik Ortamda Kişilik Hakkının Korunması, s. 31-32. Kişilik hakkının korunması ile ilgili özel düzenlemeler hakkında detay için bkz. Turan Başara, s. 209- 234.
139 Akıpek/Akıntürk/Ateş Karaman, s. 355- 356; Akdemir, s. 56-57.TBK madde 49 için bkz. http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6098.pdf (E.T. 03.05.2019)