Google,302 Yahoo, Bing gibi internet bilgi arama motorları; dünyanın her
yerinden internet üzerinden yapılan sorgulamalara, sistemde yüklenmiş ve kayıtlı
297 Akkurt, “Kişilik Hakkı- Sosyal Medya”, s. 347.
298 Yanık, A., “Bir Süperpanoptikon Olarak Yeni Medya:Yeni Medya Işığında Gözetimin Eleştirisi”, Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 2017, C.5, S.2, s. 792-793, https://dergipark.org.tr/download/article-file/357901( E.T.29.04.2019)
299 Akyazı, A., “Mahremiyetin Dönüşümü: Ünlülerin Instagram Paylaşımları Üzerine Bir Araştırma”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 05.06.2018 (Kabul: 22.01), C.18, S.1, s.201-202. Brown tarafından da belirtildiği üzere sosyal medyanın sakıncaları sadece hukuksal boyutta kişilik haklarının ihlali ile değil kişisel, sosyal ve psikolojik açılardan da birey için bir takım zararlar doğurmaktadır. Stres, olumsuz ruhsal durum, endişe, kaygı, uyku hali, bağımlılık, özgüven kaybı, izole olmaktan kaynaklanan huzursuz içsel durum, dikkat dağınıklığı, sosyal ilişkilere, yapılan işlere adapte ve konsantre olamama gibi durumlar, olumsuz etkilerden bazılarıdır. Brown, J. “Sosyal Medya İnsanı Nasıl Etkiliyor?”, BBC Future- Dergi, https://www.bbc.com/turkce/vert-fut-42625744 (E.T. 6.05.2019)
300 https://www.telegraph.co.uk/technology/facebook/6966628/Facebooks-Mark-Zuckerberg-says- privacy-is-no-longer-a-social-norm.html (E.T. 06.05.2019)
301 Yanık, s. 792-793.
302 Yavuz, Google’ın, unutulma hakkının uygulandığı ve geçerli olduğu ülkelerde diğer arama motorlarına nazaran daha fazla hâkim pozisyonda olduğunu, bunun sebebinin de kendisine
olan terabaytlarca veriyi eş zamanlı ve çok hızlı, sistematik ve detaylı şekilde taramak suretiyle anında ve hızla cevap veren, bilgi sunma motorlarıdır.303
Arama motorları, çok büyük ölçekli verilerden istenen bilgiye ulaşılmasını sağlayan, sistematize ederek ve süzerek, bilgiyi açığa getiren uygulamalardır.304
Arama motorları, internet işleyişinde ana unsurlardan olup internette yayımlanan bilgiler arasından aranılanın bulunmasını sağlar. Bunu yaparken de bilginin güncelliğini veya önemini yitirdiğini araştırmaz.305
Google, kurulduğu günden bugüne (Kuruluş: 1998) arama hizmetini kullanan kullanıcıların yaptıkları aramaları, tıkladıkları siteleri, ürünleri, okuduklarını, izlediklerini, ilgi alanlarını, alışveriş meyillerini vs. tüm kişisel kullanım özelliklerini kayıt altına alıp, saklayarak, sistematik analizler yolu ile tüketici olarak o kişilerin alışkanlıklarının bile profilini çıkarmakta ve saklı tutmaktadır. Bir nevi gözetleme yapmaktadır. İnternette neyi, ne zaman, neden aradığımızı biz unutsak da, Google unutmamaktadır.306
Örneğin “Google Street View” uygulaması307, son derece tartışmalıdır. Bu
uygulama; internet alanında dünyadaki tüm sokakları görebilmekte, bunları 360 derecelik panoramik, görüntüler ve resimlerle arayanlara ulaştırabilmektedir.
yapılan başvuruları daha şeffaf ve daha sık bir şekilde kamuoyu ile paylaşması olduğunu belirtmektedir. Yavuz, s. 111.
303 Zittrain, J., The Future of the Internet-And How to Stop It, New Haven 2008, Yale University Press, s. 217; Yavuz, s. 174.
304 Akgül, “Unutulma Hakkı”, s. 27; Nair/Balta, s.121. 305 Sözüer, s. 17.
306 Yavuz, s. 174; Karahisar, T., “Yeni Medya, Mahremiyet ve Unutulma Hakkı”, https://www.academia.edu/19928769/Yeni_Medya_Mahremiyet_ve_Unutulma_Hakk%C4%B1 (E.T. 07.05.2019); Sözüer, s. 17; Ausloos, s. 3; Peschke, s. 152.
307 “Street View” ile ilgili haberlere dair; “Google Street View’e Dair Utandıran Görüntü” başlıklı haber için bkz. https://www.cnnturk.com/fotogaleri/dunya/google-street-viewin-yakaladigi-43- utandiran-goruntu?page=1 (E.T.10.05.2019);
“Casus Google Soruşturması”, başlıklı haber için bkz.
https://www.haberturk.com/ekonomi/teknoloji/haber/746086-casus-google-sorusturmasi-galeri (E.T. 10.05.2019);
“İşletmenizle İlgili Yanlış Street View Görüntülerini Düzeltme” başlıklı haber için bkz. https://support.google.com/business/answer/160464?hl=tr (E.T.10.05.2019).
İnsanların olumsuz ve istemedikleri görüntüleri dahi yakalayabilen, hakkında hukuk güvenliği açısından sakıncalı olduğu görüşleri olan bu uygulama için AB bünyesinde de pek çok tartışmalar olmuştur. Üye ülkelerde Google aleyhine “Street View” uygulaması nedeniyle birçok soruşturma açılmıştır.308
Google kişisel verilerin korunması ile ilgili olarak dünyada en çok eleştirilen kurum olmakla birlikte Uluslararası Gizlilik Örgütü309 tarafından da gizlilik
güvenilirliği düşük olarak değerlendirilmektedir.310
Google, eleştirilere cevaben kişisel veri toplama amacının daha iyi ve kaliteli hizmet, kişilere kendi alışkanlıklarına uygun reklamlar göstermek, kişilerin internet ortamında aramalar ve gezintiler yaparken, onlara daha kişisel, daha spesifik veri hizmeti sunabilmek, kişiye yönelik yapılan çıkarımlar ve elde edilen kişisel sonuçlar ile kişinin internetten daha verimli yararlanmasını sağlayabilmek olduğunu belirtmektedir. Google, yeni gizlilik politikasının bir uzantısının da kendi servisleri arasındaki bilgi paylaşımı hususu olduğuna da vurgu yapmakla beraber tüm bu görüşler ve savunmalar Fransız Veri Koruma Otoritesi (CNIL)311 tarafından, Avrupa
Parlamentosu ve Avrupa Konseyi’nce 24 Ekim 1995 tarihinde kabul edilen 95/46 /EC (AT) sayılı Direktif’e312uygun bulunmamaktadır.313
İnternet ve arama motorlarının, kişinin geçmişinin unutulmamasını sağladığı belirtilmektedir. Arama motorlarının çalışma prensibinde;314 en çok aranan
konuların, arama yapanların karşısına daha ön sıralarda çıkması durumu
308 Başalp, “Regülasyon”, s. 82-83. 309 https://iapp.org/ (E.T. 03.05.2019)
310 Şerefoğlu Henkoğlu, s. 208; Gülener, s. 236.
311 https://www.atinternet.com/en/glossary/cnil/ (E.T. 19.05.2019)
312 AB Konseyi ve AP’nin 24 Ekim 1995 tarihli, 95/46/EC (AT) sayılı Kişisel Verilerin İşlenmesi ve Serbestçe Dolaşımı Karşısında Korunmasına İlişkin Direktifi, https://kisiselveri.com/9546ec- turkce (E.T. 02.05.2019)
313 Akgül ”Unutulma Hakkı”, s. 28-29.
314 https://mrseo.com.tr/arama-motoru-calisma-mantigi/ ( E.T. 09.05.2019);
mevcuttur.315 Bu sıralamada, olumsuzlar daha önde olmaktadır. İnsan doğası olumsuzu merak etmeye, hatırlamaya daha meyillidir. İnsanlar; internetteki haklarındaki kötü içerikten kurtulabilmek ve olumlu verilerini arama sonuçlarında öne alabilmek için kendileri hakkında yeni, temiz ve ilgi çekici içerikler oluşturmakta ve arama sonuçlarında bunların öne çıkmasını sağlamaya çalışmakta, ya da anonim şekilde online olarak, iz bırakmadan internette gezinme yollarını denemektedir. Bu durum itibar iyileştirmesi adına “unutulma hakkının” kullanılarak, olumsuz içeriğin arama motorlarının indekslerinden kaldırılmaya çalışıldığına delalettir.316
Büyük şirketler ve kamu kuruluşları tarafından, bireylerin çok büyük miktarda kişisel verilerinin toplanıp biriktirilip sistematik eşleştirmelere tabi tutulması; bireyler açısından özel hayatlarının devamlı gözetim ve takip altında olmasını ve sonuçta gizliliğin ihlalini ortaya çıkarmıştır.317
Arama motoru şirketlerin, gelir amacı ile bireylere dair bu tür kişisel veri kayıtları tutmaları, hukuki ve etik açıdan sakıncalar doğurmaktadır.318
Arama motorlarında kullanıcıların yaptığı aramalar ve bireysel anlamda yükledikleri veriler ya da bireyler tarafından karşılıklı olarak diğer kullanıcılar ile oluşturulan iletişimsel içerikler, ekonomik gözetim yolu ile toplanıp reklamcılara satılmak suretiyle gelir yaratılmaktadır.319 Bir nevi kişisel değerler ile kişisel veriler
metalaştırılmaktadır. Bu durum ekonomik kazanç odaklı bir anlayışla gerçekleştirildiği için hukuki ve etik sınırlamalar olmaksızın yapıldığı takdirde,
315 https://www.elektrikport.com/teknik-kutuphane/google-yandex-arama-motorlari-yapisi/8147#ad- image-0 (E.T. 09.05.2019)
316 http://www.milliyet.com.tr/internetten-kendinizi-silin-/ekonomi/detay/1886539/default.htm (E.T. 09.05.2019)
317 Başalp, “Regülasyon”, s. 85; Şerefoğlu Henkoğlu, s.193; Yavuz, s. 26-28; 318 Gülener, s. 236.
319 Karahisar, T., “Yeni Medya, Mahremiyet ve Unutulma Hakkı”,
https://www.academia.edu/19928769/Yeni_Medya_Mahremiyet_ve_Unutulma_Hakk%C4%B1 (E.T. 07.05.2019)
bireylerin haklarının ihlalini doğurmaktadır. Bireyler; hem şirketlerin kâr elde etmesini sağlayıp bu kârdan herhangi bir pay almadıkları gibi, yeri geldiğinde de kişisel hak ihlallerine maruz kalmaktadırlar.320
Kişisel verilerin korunması hakkı ile buradan doğan unutulma hakkının çıkış noktası da bireyin gizliliğini, kişilik haklarına dair özgürlüğünü koruyabilmek ve devamlı gözetimden kaynaklanabilecek hak ihlallerinin bir şekilde önüne geçebilmektir.321
Mahremiyete yönelik ilk zarar, kişinin kendi kendini ifşa etmesi, kendine zarar vermesidir. Bunun yanında üçüncü şahıslar tarafından gerçekleştirilen merak ve gözetleme eylemleri de diğer tehditler olarak sayılmaktadır.322
Unutulma hakkı, her ne kadar dijital izler konusunda bireyi koruyan bir hak olsa da bir kişinin bilerek ve isteyerek dijital âleme bıraktığı izlerin, kendi kendini teşhir olduğu, bunun verilerin kamuya açık nitelik kazanmasına zımnen rıza gösterme anlamına geldiği, daha sonradan bu verilerin unutulmasının talep edilmesinin, hak ile bağdaşmadığı şeklinde yorumlar ve tartışmalar da bulunmaktadır.323
Kamusal düzenlemeler ile de birey, verilerini paylaşmak zorunda kalabilmektedir. E- devlet, e- nabız, Kamusal Elektronik Belge Yönetim (KEY) Sistemi324 gibi sistemlerde bireyin bilgileri yer almaktadır. Birey, bir vatandaş olarak kamu ve verilerini devamlı toplayan, birleştiren ve gelir odaklı kullanan büyük şirketler karşısında güçsüz durumdadır. İnternette kuralları, devlet ve büyük şirketler
320 Karlıdağ, S., “Ekonomi Politik Açıdan Kişisel Verilerin Korunması”, Amme İdaresi Dergisi, Mart 2013, C.46, S.1, s.128-134.
321 Şerefoğlu Henkoğlu, s. 194; Yavuz, s.44-45.
322 Yüksel, M., “Mahremiyet Hakkı ve Sosyo Tarihsel Gelişimi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 2003, C.58, S.1, s. 185-187.
323 Weber, s. 122.
324 KEY hakkında bkz. https://versav.org.tr/kamusal-elektronik-belge-yonetim-sistemi-keys-nedir/ (E.T. 07.05.2019)
koyarken, bireyin yapabileceği bilinçlenmek ve kişisel verileri konusundaki farkındalığını arttırmaktır.325