Arş. Gör. Hatice YURTSEVEN YILMAZ* Arş. Gör. Demet GÜLÇİÇEK ESEN**
ÖZ: Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde önemli bir işlevi olan ders kitaplarının niteliğinin sor-gulanması onları daha iyiye ulaştırabilmek ve öğretim ortamını daha etkili kılmak açısından gereklidir. Bu çalışmada Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde ders kitaplarının işlevi ve nitelikleri konusuna de-ğinilmiş; uzun bir geçmişe sahip olan İngilizcenin yabancı dil olarak öğretimi konusundaki kaynaklardan ve alanyazından yararlanılarak ders kitaplarını değerlendirme ölçütleri oluşturulmuştur.
Anahtar Sözcükler: Yabancı Dil Olarak Türkçe, Ders Kitapları, Değerlendirme
GİRİŞ
Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde kullanılan ders kitaplarının niteliğinin denetlenmesi göz ardı edilmemesi gereken bir konudur. Çünkü ders kitapları, bir öğretim programı bulunmayan Türkçenin yabancı dil olarak öğretilmesi alanında program görevini üstlenmiştir. Öğretmenlerin mesleki deneyimle-rine ve özgüvenledeneyimle-rine bağlı olarak kimi zaman sıkı sıkıya tutundukları ders kitaplarının hangi ilkeler göz önünde bulundurularak hazırlandığının sorgulanması kitabın başarısını belirleyebilmek, daha iyisine ula-şabilmek ve dersin etkililiğini artırmak açısından önemlidir.
Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi alanında ders kitaplarıyla ilgili yapılan çalışmalara bakıldığında çalışmaların kültür aktarımı, dilbilgisel yapıların öğretimi, metinlerin, alıştırmaların ya da metin altı so-rularının değerlendirilmesine yönelik olduğu görülmektedir (Aksoy, 2011; Apaydın, 1996; Hasekioğlu, 2009; Pirinç, 2010; Tunay, 2010; Türkmen, 1999; Ülker, 2007; Zenk, 2008; Toprak, 2011; Pilica, 2005; Şa-hin Gönül, 2007; Yavuz, 2003). Anadili olarak Türkçenin öğretiminde kullanılan ders kitaplarına ilişkin pek çok çalışma yapılmış, ders kitaplarını inceleme ölçütleri oluşturulmuştur. Oysa Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde böyle bir çalışmanın yapılmadığı dikkati çekmektedir. Bugün pek çok ülkede yabancı dil hatta ikinci dil olarak öğretilen İngilizcede bu konu üzerine pek çok çalışma yapılmıştır (Ansary ve Ba-baii, 2002; Lawrence, 2011; Tok, 2010; Miekley, 2005; Hood Cisar, 2000; Williams, 1983; Litz, 2005, vb.).
Bu çalışmanın amacı Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde kullanılan ders kitaplarının değerlen-dirilmesinde yararlanılabilecek bir ölçüt dizelgesi oluşturmaktır. Bu dizelgedeki ölçütler belirlenirken İn-gilizcenin yabancı dil olarak öğretiminde kullanılan ders kitaplarını değerlendirme ölçütlerinden ve alan-yazından yararlanılmış; her bir madde Türkçenin yabancılara öğretimi açısından ele alınmış ve uzman görüşleri doğrultusunda gerekli düzenlemeler yapılmıştır.
* Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü, hyurtseven@uludag.edu.tr
YABANCILARA TÜRKÇE ÖĞRETİMİ ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR
86
Yabancı Dil Öğretiminde Ders Kitapları Ders Kitaplarının İşlevleri
Ders kitapları yabancı dil öğretiminin olmazsa olmazı değildir; sadece araçtır. Ancak bazı durumlarda hem öğretmenler hem de öğrenciler için kurtarıcı olarak görülebilmektedir. Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminin geçmişi azımsanmayacak kadar uzun olmasına rağmen, bu geçmişe bakıldığında Karababa (2010: 28)’nın da belirttiği gibi, ne yazık ki yabancılara Türkçe öğretimi konusunda ülkemizde çeşitli öğ-retim ortamlarına uygun hazırlanmış bir eğitim programının olmadığı görülmektedir. Öğretmenler işlene-cek konuların içeriğini okutulan kitap ve öğretmen kitabı rehberliğinde yürütmektedir. Çoğu zaman öğ-retmenler için program demek ders kitabı ya da öğretmen kılavuz kitabı demektir.
Ders kitaplarının yabancı dil öğretimindeki işlevi üzerine pek çok farklı görüş vardır. Ders kitapları-nın yararlarına değinen Edge ve Wharton (1998)’a göre, öğretmenler için öğretimin gerçek işlerini yapmaya odaklanmaları ve öğretim araç-gereci hazırlamak için enerjilerini dağıtmamaları açısından ders kitapları kolay erişilebilen kaynaklardır (Akt. Lawrence, 2011). Öğretim araç-gereci hazırlamak çok zaman ayrılması gereken bir iş olduğu için ders kitapları öğretmenler tarafından çoğu zaman daha çekici bulunmaktadır.
Ders kitabı bölümlerinin tasarlanışı ve yapılandırılışı derslerin nasıl yönetilebileceğine ilişkin öğretmene ve öğrenciye bir plan sağlayabilir (Hutchinson ve Torres, 1994). Özellikle göreve yeni başlamış öğretmen-ler için ders kitapları bir rehberlik ve etkinlik tasarımı sağlar; bu da sınıfta yapı ve kararlılık ölçütöğretmen-lerinin yanında mantıklı bir ilerlemenin garanti edilmesi anlamına gelmektedir. Öğrencilerin üzerinden çalışacağı ve eve götürerek çalışmasını ilerleteceği somut bir şeye sahip olma gereksinimleri ya da beklentileri karşı-lanır (Wen-Cheng, 2011). Ders kitapları olanakları içinde öğrenenleri, öğretmenlerin yetersizliklerinden ve eksikliklerinden korurlar (Litz, 2005). Özellikle iletişim becerileri zayıf olan öğretmenlerin iletişime dayalı yürütülmesi beklenen dil öğretimini ders kitapları aracılığıyla bu yönde güçlendirebilmesi olanaklı olabilir. Ders kitapları aynı zamanda dil öğrenimini güdüleyen ve canlandıran birer araçtır (Allwright, 1982). Bu güdülemenin hem öğrenciler açısından hem de öğretmenler açısından olduğu söylenebilir. O’Neil (1982)’a göre öğrenciler ders kitabı üzerinden gelişimlerini izleyebilirler. Öğrenciler ders kitaplarını önceki öğren-melerini gözden geçirmek için bir araç olarak kullanabilirler; yakın zamanda öğrenecekleri konulara kendi-lerini hazırlayabilirler. Ayrıca ders kitapları öğrenim araç-gereçkendi-lerinin iyi yapılandırılmış paketine erişimin en ekonomik ve uygun şekillerinden biridir. Dersin verimliliğini ve etkililiğini artıracak çeşitli uyaranların bir arada bulunması demektir. Ders kitapları şu üç nedenle bir seçenek olarak kullanılabilir:
1. Zaman ve para tasarrufu sağlamak için birçok kaynağın birleşimi olması,
2. Öğretmenin betimlemesinden daha etkili olabilecek resim ve görsel kaynaklar içermesi, 3. Sınıfa getirilmesi zor olabilecek her tür nesneyi içermesi (Gomez-Rodriguez, 2010: 332).
Sheldon (1988)’ın da belirttiği gibi; öğrencilerin kendi dil sınıflarında ve programlarında ders kitabı kullanımıyla ilgili beklentileri vardır, basılı araç-gerecin öğretmen tarafından hazırlananlara ya da eldeki araç-gerece göre daha güvenilir olduğuna inanırlar. O’Neill (1982)’a göre, ders kitapları öğrencilerin ge-reksinimlerine genellikle duyarlıdır; onlar için tasarlanmış olmasalar da para ve zaman açısından etkilidir, uyarlamaya ve doğaçlamaya olanak tanır. Ayrıca, ders kitapları yapılan yatırımlara hatırı sayılır bir kazanç sağlar; öğretmen tarafından hazırlanan araç-gereçler zaman, maliyet ve kalite olarak yetersiz olabilirken ders kitapları nispeten daha masrafsız olur ve daha az hazırlık zamanı ister. Böylece ders kitapları olası mesleki yükü azaltır ve öğretmenlerin daha faydalı uğraşılara zaman ayırmasına izin verir.
Ders kitapları öğrencilere okul konularında tercih edilen değerler, tutumlar, beceriler ve bu alandaki uzmanların görüşleri gibi resmi bilgileri sunar. Birer ticari ürün, siyasi nesne ve kültür temsilcileridirler.
TÜRKÇENİN YABANCI DİL OLARAK ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN DERS KİTAPLARINI DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ
Bu nedenle, üretimlerinin, içeriklerinin, dağıtımlarının nasıl ve kimler tarafından yapılacağının; öğretmen-ler ile öğrenciöğretmen-lerin bunları nasıl kullanacağının belirlenmesi bir uzlaşmanın sonucudur (Wen-Cheng, 2011).
Tomlinson (2008)’a göre, ders kitapları derslerin nasıl işleneceği konusunda temel bir iskelet oluştura-bilir; ancak gerçekte, çoğu öğretmen bu nedenle ders kitabına karşı bir güven geliştirir ve öğretimde yara-tıcılıktan uzaklaşır, ders kitabının sunduğu içerik ve değerlere eleştirel yaklaşmaz. Her ne kadar ders ki-tapları öğretim ve öğrenmenin gelişimi konusunda öğrenciler ve öğretmenler için bir çerçeve görevi görse de hiçbir ders kitabı bireysel öğrenme türlerini, öğrenenler arasındaki farklılıkları ve çeşitli sınıf ortamla-rının gereksinimlerini ele almaz. En kötüsü de öğretmen tamamen ders kitabına bağımlı hale gelebilir ve dersleri için hazırlık yapmaya zaman ayırmaz. Kitabındaki etkinliklerin ve ödevlerin her zaman kendinin-kinden daha iyi olduğuna inanabilir.
Ders kitaplarının zararlarına değinen Allwright (1982), içeriğe ilişkin bazı saptamalarda bulunur. Ders kitaplarının çok katı ve de genellikle yazarlarının önyargılarını; pedagojik, psikolojik ve dilbilimsel tercih-lerini yansıttığını belirtir. Ders kitabının desteklediği eğitimsel yaklaşım öğrencilere dille ilgili yüzeysel kazanımlar ve öğrenme öğeleri dayatmanın yanı sıra öğretmenlere de uygun olmayan eğitici örnekler su-narak sınıf ortamını dolaylı olarak etkileyebilir. Bu nedenle ders kitapları aslında yaklaşımları, süreçleri ve dil öğrenme/öğretme yöntemlerini sınırlar ve denetler. Dahası, ders kitaplarında sergilenen pedagojik ilkeler çelişkili, tutarsız, yatırımcıların çıkarlarına ve sömürü sermayeye bağlı olarak güncelliğini yitirmiş olabilir.
Ders Kitaplarının Nitelikleri
Yabancı dil öğretiminde kullanılan/kullanılacak kitapların taşıması gereken niteliklerin neler olduğu konusunda pek çok görüş vardır. Barın (2004)’a göre, ders kitabı, çalışma kitabı, kitapla ilgili özel söz-lükler, kaset ve cd’ler yabancılara Türkçe öğretimi alanında deneyimli uzmanlar tarafından yazılmalı; ço-cuklarla yetişkinler için ayrı ayrı setler hazırlanmalıdır. Ders kitabı, ilk ünitesinden itibaren dört temel dil becerisine eşit oranda yer vermelidir. Kitabın ilk bölümlerinde kurgu metinler de yer almalıdır. Çünkü bu-rada amaç, öğretilecek bilgilerin yer aldığı metinlerin olmasıdır. Ayrıca ders kitabındaki örnek cümleler ile çalışma kitabındakiler aynı olmamalı; daha çok sözcük öğretebilme açısından farklılık göstermelidir.
Kontrollü, anlamlı ve iletişimsel alıştırmaların üçünün de ders kitaplarındaki çeşitli ünitelerin sıralama-sında yer alması beklenmektedir; çünkü öğrencilerin sürecin sonunda iletişimsel dilin kullanıldığı bağım-sız araştırmalardan önce, ilk olarak kolay mekanik etkinliklerle çalışmalar yapmaya gereksinimleri vardır. Bu sebeple eğer ders kitapları dil yeterliğini geliştirecek şekilde tasarlanırsa, bu üç alıştırma türüne içe-rikte dengeli bir şekilde yer verilmesi beklenir (Gomez-Rodriguez, 2010: 332).
Duman, (2013)’a göre, yabancılara Türkçe öğretmek için hazırlanmış ders ve çalışma kitaplarındaki alıştırmalar tekrar yapmak için en kolay ulaşılabilen ders aracıdır. Malzeme sayısı ve çeşidi arttıkça tek-rar artacak, öğrenme kalıcı hale gelecektir. Türkçe öğrenen bir yabancı, öğretmenin sınıfta verdiği bir söz-cüğü, yazılı bir malzemede tekrar okursa, dinlediği bir şarkıda tekrar duyarsa, hatta o sözcüğü cümlede kullanırsa unutması daha zorlaşacaktır. İletişimsel yöntemde belirtildiği gibi, öğrenci öğrenme sürecinin ne kadar içinde olursa, öğrenme o ölçüde başarıya ulaşır. Yabancılara Türkçe öğretmek için hazırlanan ders araç-gereçleri de öğrenciyi edilginlikten çıkarıp etkin hale geçirici özellikte olmalıdır.
Ders kitaplarında kullanılan sözcüklerin ve dilbilgisi yapılarının öğrencinin düzeyine uygun olmasına dikkat edilmelidir. En önemlisi de kullanılan dilbilgisi yapılarının ve sözcüklerin dil öğretimin temel ilke-leri göz önüne alınarak seçilmesi ve düzenlenmesidir. Barın (2004), Demirel (2012) ve İnce (2013)’nin be-lirttiği yabancı dil öğretiminin temel ve genel ilkeleri şunlardır:
YABANCILARA TÜRKÇE ÖĞRETİMİ ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR
88
Dil öğretiminin planlanması
Basitten karmaşığa, somuttan soyuta doğru öğrenilmesi, Bir seferde tek bir yapının sunulması,
Verilen bilgi ve örneklerin yaşama uygunluğu, Öğrencileri etkin kılma,
Bireysel farklılıkların dikkate alınması,
Görme ve işitmeye dayalı araçlardan yararlanma, Kullanılan (güncel) dilin öğrenilmesi,
Sesletime (Telâffuza) önem verme,
Öğrencilere öğrendiklerini kullanma olanağının sunulması,
Öğrencilere sorumluluk verilmesi; öğrencilerin bireysel çalışmalar için yönlendirilmesi, Öğrencilerin bildiği sözcüklere dayanarak yeni cümleler kurma,
Dil ile birlikte kültürün verilmesi,
Dersi sıkıcı olmaktan kurtaracak çeşitli uygulamalara yer verilmesi, Öğretilmeyenlerin sorulmaması,
Öğrencinin öğreneceği kadar bilgi verilmesi,
Yöntemin belirlenmesi
Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi alanında ders kitabı hazırlayanlar ve ders kitabı seçecek olan uygulayıcılar sözü edilen ilkeleri göz önünde bulundurmalıdır. Özellikle kitapta kullanılan sözcüklerin ve dilbilgisi yapılarının basitten karmaşığa doğru ilerlemesi, zorluk düzeyinin aşamalı olarak artması gerek-mektedir. Bir ünitede tek bir kalıp verilmeli, önceki bilgilerin kalıcılığından emin olunduktan sonra yeni-lerine geçilmelidir.
Gün, Akkaya ve Kara (2014) Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde kullanılan ders kitaplarını öğ-retim elemanlarının görüşleri doğrultusunda inceledikleri çalışmalarında ders kitaplarıyla ilgili şu sonuç-lara ulaşmışlardır:
Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde ders kitapları hazırlanırken içerik kadar tasarım da dikkate alın-malı ve içeriğe uygun, öğrenme ortamlarını kolaylaştıracak tasarımlar tercih edilmelidir.
Günümüzde sadece ders kitapları tek başına yeterli değildir. Bu nedenle yabancılara Türkçe öğreti-minde kullanılan ders kitaplarının teknolojik araç gereçlerle birlikte kullanılması önemlidir.
Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde ders kitaplarında öğrenci seviyesine uygunluk ölçütleri göz önünde bulundurulmadır. Güncel ve eğlenceli örneklerin kullanılması, yabancı dil öğretiminde kendini kanıtlamış ulusal ve uluslararası kuruluşlardan yardım alınması, kitapların temel dil becerilerine göre ye-niden düzenlenmesi yararlı olacaktır.
Ders kitaplarının sınıftaki Türkçe öğretimiyle uyumlu olabilmesi için içeriğin sürekli yenilenmesi ge-rekmektedir.
Ders kitapları yalnızca dil öğretim araçları değildir. Bir ders kitabı hazırlanırken onun kullanıcısına kişisel ve sosyal yönden ne gibi etkilerde bulunacağı da iyi düşünülmelidir. Güzel (2010:112)’in belirleme-sine göre, başta öğretim programları olmak üzere öğretim malzemesi olarak öğrencilere sunulan her tür-den ders kitabı ve araç gereci, bireye kültürler arası sevgi, hoşgörü iletileri içermeli, onun kişisel benliğini geliştirmeye katkıda bulunarak millî düşünce dünyasını oluşturmalı, oradan da evrensel düşünce dün-yasına doğru ufuklar açmalıdır. Ders kitabının, kişinin hem kendi kültür ve düşünce dündün-yasına hem de
TÜRKÇENİN YABANCI DİL OLARAK ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN DERS KİTAPLARINI DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ
diğerlerine eleştirel yaklaşmasını sağlayabilmesi, açık görüşlü düşüncelere sahip bireylerin toplumlara ka-zandırılması demektir.
Yabancı dil öğretiminde aynı zamanda kültür aktarımı söz konusudur çünkü dil ve kültür birbirinden ayrılmaz öğelerdir. Ancak bu aktarımın nasıl ve ne kadar yapılacağı dikkat edilmesi gereken bir konu-dur. Özellikle öğrencilerin kendi kültürleriyle karşılaştırabilecekleri ortak konular üzerine odaklanılabilir. Türkçeyi Türkiye’de öğrenenler açısından günlük yaşamlarını kolaylaştıracak ve topluma uyum sağlama-larına yardım edecek bir kültür aktarımının yararlı olabileceği söylenebilir. Duman (2013)’a göre, yabancı dil olarak Türkçe öğretmek için hazırlanmış ders kitaplarının Türkçe öğrenenlere Türk kültürünü de öğret-mesi planlanmalıdır. Ancak Türk kültürünü öğretmek adına asıl hedef olan dil öğretimi ikinci plana atıl-mamalı, kültürel öğeler ders kitabına anlamlı ve dozunda yerleştirilmelidir. Türk kültüründen uzak bir ya-bancı dil olarak Türkçe kitabı düşünülemez.
Tasarım özellikleri açısından bakıldığında yabancılara Türkçe öğretmek amacıyla hazırlanan kitapların hem kapak ve sayfa tasarımı hem de ünitelerinin düzenlenişi öğrencinin ilgi ve gereksinimlerini karşıla-yacak nitelikte olmalıdır. Tasarım olarak hoşuna gitmeyen, ilgisini çekmeyen bir ders kitabı ile öğrencinin sıkça iletişim kurması olanaklı değildir. Ders kitabının öğrencide Türkçe öğrenme ya da çalışma isteğini artırması beklenmektedir. Başka bir önemli nokta da ders kitaplarında kullanılan görsellerin niteliğidir. Kullanılan görsellerin yüksek estetik kalitede olması, anlamlı ve açık olması öğrenenin öğrendiklerini an-lamlandırmasına yardım etmesi açısından önemlidir. Resimler, fotoğraflar, karikatürler, resimlemeler (il-lüstrasyonlar), şekiller öğrenciyi kitaba yaklaştırmalı ve belli bir amaca hizmet etmelidir. Metni somutlaş-tırmak amacıyla konulan görsellerin metin ile birebir örtüşüp ötüşmediğine dikkat edilmelidir. Örneğin Türkiye’deki bir evi anlatan metnin yanına yurtdışındaki bir ev görseli koymak kitabın gerçekliğini yitir-mesine neden olabilir. Ayrıca görselin sayfadaki yerinin de metne yakın olması gerekmektedir. Böylece, öğrenenler kolaylıkla metni zihinlerinde canlandırabilir.
Yabancı Dil Olarak Türkçenin Öğretiminde Kullanılan Ders Kitaplarını Değerlendirme Ölçütleri
Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde kullanılan/kullanılacak ders kitaplarını değerlendirme çalış-malarının eksikliği bu alanda bir boşluk yaratmaktadır. Oysa uzun yıllardır sürdürülen İngilizcenin yabancı dil olarak öğretiminde, kullanılan ders kitaplarını değerlendirmek amacıyla araştırmacılar ve uygulayıcı-lar pek çok ölçüt belirlemiş ve ölçek geliştirmiştir (Hood Cisar, 2000, Ansary ve Babaii, 2002; Garinger, 2002; Miekley, 2005; Rahimy, 2007; Tok, 2010; Mukundan, Nimehchisalem, Hajimohammadi, 2011; So-ori, Kafipour ve Soury, 2011; AbdelWahab, 2013; Mcdonough, J., Shaw, C. ve Masuhara, H., 2013; Solak, Eken ve Bayar, 2015; vd.). Bu değerlendirme ölçütlerinin farklı ulamlara ayrıldığı görülmektedir. Örneğin Miekley (2005)’in hazırladığı değerlendirme ölçütleri şu başlıklar altında toplanmıştır:
1. Ders Kitabı A. İçerik
B. Sözcükler ve Dilbilgisi C. Etkinlikler ve Alıştırmalar
D. Kitabın Çekiciliği ve Fiziksel Görünüşü 2. Öğretmen Kılavuz Kitabı
A. Genel Özellikler
B. Artalan (Geçmiş) Bilgisi C. Yöntemsel Rehber
YABANCILARA TÜRKÇE ÖĞRETİMİ ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR
90
Bağlam
Bir başka araştırmacı Hood Cisar (2000) ise ölçütleri “İletişim”, “Kültürler”, “Bağlantılar”, “Karşılaş-tırmalar” ve “Topluluklar/Ortak Yönler” olarak 5 ulama ayırmaktadır. Tok (2010), öğretmenlerin ders ki-taplarını değerlendirmelerini istediği çalışmasında kullandığı ölçütleri şu başlıklar altında toplamıştır: Dü-zenleme ve Tasarım, Etkinlikler, Beceriler, Dil Türü, Konu ve İçerik, Toplu Bakış.
Yabancı dil öğretimi alanında ders kitaplarıyla ilgili değerlendirme çalışmaları sıklıkla yapılmaktadır. Bu çalışmalar incelendiğinde her birinin kendi içinde farklı başlıklara ayrıldığı ve içeriklerinin değiştiği görülmektedir. Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde kullanılan ders kitaplarını değerlendirme ama-cıyla bir ölçüt dizelgesi hazırlamayı amaçlayan bu çalışmanın alana katkı sunması ve ders kitabı hazırla-yıcılarına yol gösterici olması beklenmektedir.
YÖNTEM
Yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde kullanılacak ders kitaplarını değerlendirme ölçütlerinin oluş-turulduğu bu betimsel araştırmada verilerin toplanması için belgesel tarama yapılmış ve elde edilen veriler dokuman incelemesi ile ulamlara ayrılmıştır. İngilizcenin yabancı dil olarak öğretiminde kullanılan ders kitaplarını değerlendirmek için oluşturulmuş dizelgelerden çevrimiçi ağda erişime açık olanların tümün-den (Hood Cisar, 2000, Ansary ve Babaii, 2002; Garinger, 2002; Miekley, 2005; Rahimy, 2007; Tok, 2010; Mukundan, Nimehchisalem, Hajimohammadi, 2011; Soori, Kafipour ve Soury, 2011; AbdelWahab, 2013; Mcdonough, J., Shaw, C. ve Masuhara, H., 2013; Solak, Eken ve Bayar, 2015) ve alanyazından yararlanı-larak Türkçenin yabancı dil oyararlanı-larak öğretiminde kullanılabilecek ders kitabı değerlendirme ölçütleri dizel-gesi oluşturulmuştur. Yapılan çözümleme sonucunda 77 madde, 8 başlık altında toplanmıştır. Bu madde-ler 2 dil uzmanı, 3 ölçme ve değerlendirme uzmanı ve 3 alan uzmanının görüşü doğrultusunda yeniden düzenlenmiş; dizelge 55 maddeye düşürülmüş ve maddeler 6 başlık altına toplanmıştır.
BULGULAR
Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kullanılan ders kitaplarını değerlendirmek amacıyla hazırlanan ölçütler dizelgesinde “İçerik”, “Etkinlikler ve Alıştırmalar”, “Sözvarlığı ve Dilbilgisi”, “Dil ve Anlatım”, “Tasarım” ve “Kültür” başlıkları altında toplanan 55 madde vardır.
“İçerik” başlığı altında şu sorulara yanıt aranmaktadır:
Ders kitabının içeriği öğrenenlerin gereksinimlerini karşılayabilecek nitelikte midir? Ders kitabında çeşitli temalara yer verilmekte midir?
Ders kitabının içeriği mantıklı bir biçimde yapılandırılmış mıdır? Ders kitabındaki okuma parçaları dilin güncelliğini yansıtmakta mıdır? Ders kitabında yazınsal türlere örnekler verilmekte midir?
Ders kitabında yer alan metinlerde cümle türleri örneklenmekte midir? Ders kitabının içeriği öğrenenler için ilgi çekici midir?
Ders kitabında yer alan görseller, şekiller ve tablolar içeriğin somutlaştırılmasını sağlamakta mıdır? Ders kitabında kavramlar ve yapılar basitten karmaşığa, somuttan soyuta doğru verilmekte midir? Ders kitabı ses ve teknik niteliği yüksek sesli materyallerle desteklenmekte midir?
Ders kitabının yanında kullanışlı posterler, bilgi kartları vs. gibi destekleyici araç gereçler yer almakta mıdır?
TÜRKÇENİN YABANCI DİL OLARAK ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN DERS KİTAPLARINI DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ
Ders kitabında yer alan etkinlikler ve alıştırmalar, dört temel dil becerisinin birlikte geliştirilmesini sağlamakta mıdır?
Etkinliklerde bireysel çalışmalara, eşli (ikili) çalışmalara ve grup çalışmalarına yer verilmekte midir? Etkinlikler, öğrenenlerin özgün ifadeler oluşturabilmesine olanak sağlamakta mıdır?
Etkinlikler ve alıştırmalar üzerinde kolayca değişiklikler ya da eklemeler yapılabilmekte midir? Etkinliklerde, öğrencilerin öğrendikleri dilbilgisi kurallarını ve sözcükleri kullanmalarını sağlayacak durumlar yaratılmakta mıdır?
Alıştırmalar, metnin eleştirel düşünülmesine katkıda bulunmakta mıdır?
Etkinliklerin ve alıştırmaların nasıl yapılacağını açıklayan anlaşılır yönergeler var mıdır? Ders kitabındaki etkinlikler ilgi çekici midir?