TükenmiĢliğin Belirtileri

Maslach ve Jackson (1981: 100), bireylerin baĢlangıçta içsel olarak yaĢadıkları tükenmiĢliğin bazı belirti ve durumlarının bir süre sonra aile ve iĢ yaĢamına da yansıdığını ifade etmiĢlerdir (Akt. Sağlam Arı ve Çına Bal, 2008: 141).

Freudenberger ve Richelson (1994; Akt. Tümkaya, 1996: 12), tükenmenin yavaĢ ve sinsice baĢladığını, ortaya çıkıĢı ani olsa da tükenmenin sürekli geliĢen bir durum olduğunu; kiĢinin haftalar, aylar hatta yıllar boyunca belirlediği ideale ulaĢmak için kendini zorladığını, bir gün ortaya çıkan ani bir belirtinin ona tükendiğini gösterdiğini; tükenme durumundan kısa bir süre önce genellikle iĢ baskısı, aile üyelerinden birinin rahatsızlığı, arka arkaya gelen sınavlar gibi bazı çevresel koĢullara rastlandığını, bazen ise herhangi bir olay olmadan birdenbire ortaya çıktığını; tükenmiĢ kiĢilerin zayıf yönlerini iyi gizleyebilen, becerikli ve yetenekli insanlar olduklarını, bu yüzden de çoğunlukla bu durumun ilk dönemlerinde içlerinde olup bitenlerin farkında olmadıklarını ifade etmiĢlerdir.

TükenmiĢliğin belirtileri ile ilgili farklı gruplandırmalar yapılmıĢtır. Bunlardan bazılarına aĢağıda yer verilmiĢtir.

Freudenberger (1974; Akt. Babaoğlan, 2006: 25), tükenmiĢliğin farklı belirtilerle kendini gösterdiğini, bu belirtilerin ve tükenmiĢlik derecesinin kiĢiden kiĢiye değiĢtiğini; fiziksel belirtilerin kolayca fark edilebileceğini ve bunların bitkinlik, yorgunluk, sürekli atlatılamayan soğuk algınlığı, baĢ ağrıları, mide rahatsızlıkları, uykusuzluk, nefes darlığı gibi belirtiler olduğunu; davranıĢsal belirtilerin çabuk sinirlenme, asabiyet tepkileri, çabuk ağlama, bağırma, çığlık atma, Ģüphecilik ve paranoya, hap kullanımı, sert, inatçı ve katı tavırlar vb. belirtiler olduğunu ifade etmiĢtir. Ayrıca tükenmiĢlik yaĢayan bireylerin isyan eden kurum karĢıtı gruplara dahil olmadığını aksine her ne kadar baĢarısız sonuçlar elde etseler de genelde eve iĢ götürdükleri ya da geç saatlere kadar ofilerinde kaldıklarını, bireydeki tükenmiĢliğin ilk iĢaretlerinin daha çok ve daha uzun çalıĢması ama daha az baĢarılı oluyor gibi görünmesi olduğunu vurgulamıĢtır.

Deckard vd. (1994)’nin tükenmiĢliğin belirtilerini insan iĢlevlerini dikkate alarak 4 alanda incelediğini ifade eden Izgar (2001: 9), bunların psikolojik-duygusal belirtiler, davranıĢsal, fiziksel ve ruhsal belirtiler olduğunu söylemiĢtir:

Psikolojik-Duygusal Belirtiler: Izgar (2001: 9) bu belirtilerin; diğer insanları

eleĢtirme, insanlarla ilgilenmeme, duygusuz bir davranıĢ, düĢük kiĢisel baĢarı hissi, hayal kırıklığı, sıkılma, depresyon, endiĢe, umutsuzluk, zayıf konsantrasyon, alınganlık, yabancılaĢma ve tek baĢına kalma duygularını içerdiğini ifade etmiĢtir.

DavranıĢsal Belirtiler: Izgar (2001: 9) bu belirtilerin; insanlarla daha az

zaman geçirme, yavaĢlama ve görev yerinde olmama davranıĢları sergileme, acı söz, herkese Ģüpheyle bakma, evde ve iĢ yerinde konuĢmaktan kaçınma, sık sık ağlama ve duygusal patlama davranıĢlarını içerdiğini söylemiĢtir.

Fiziksel Belirtiler: Izgar (2001: 9) bu belirtilerin; hızlı kalp atması,

uykusuzluk, yorgunluk, enfeksiyona karĢı direncin azalması, zayıflık ve sersemlik, hafıza problemleri, kilo değiĢimleri, mide Ģikayetleri, mutsuzluk, kronik hale gelmiĢ iyileĢmeyen hastalıklar, hiper tansiyon, baĢ ve kas ağrıları vb. durumlarını içerdiğini dile getirmiĢtir.

Ruhsal Belirtiler: Izgar (2001: 10) bu belirtilerin; kiĢinin değer yargıları ve

inançlarındaki Ģüpheler, büyük bir değiĢiklik gerektiğine inanma, cemiyyetten çekilme, üstesinden gelinemeyen stres, alkol ve ilaç bağımlılığı, acıma duygusunun kaybı, depresyon, intihar, iĢ veriminde düĢme vb. durumları içerdiğini ifade etmiĢtir.

Iwanicki (1983; Akt. Tümkaya, 1996: 14), çeĢitli derecelerde ele alınan tükenmiĢliğin her derecede farklı davranıĢlarla gözlenebileceğinin bildirildiğini, buna göre tükenmiĢliğin hafif, orta ve Ģiddetli olmak üzere üç grupta incelenebileceğini ifade etmiĢ, ortaya çıkan davranıĢları Ģu Ģekilde sıralamıĢtır:

a. Birinci derecede tükenme gösterenler (hafif): Bu kiĢilerde, alınganlık, bitkinlik, kısa süreli sinirlilik, endiĢe ve sonuçsuz çabalar görülür.

b. Ġkinci derecede tükenme gösterenler (orta): Bu kiĢilerde de bir öncekiyle aynı belirtiler vardır ancak bu belirtilerin en az iki haftada bir veya daha sık tekrarlandığı görülür.

c. Üçüncü derecede tükenmiĢlik gösterenler (Ģiddetli): Bu kiĢilerde ise fiziksel rahatsızlıklar, ülser, kronik ağrılar ve migren gibi sorunlar görülür.

Stanley (2004; Akt. Özdemir, 2009: 43), tükenmiĢlik belirtilerini bedensel ve duygusal belirtiler Ģeklinde iki grupta toplamıĢ; bedensel belirtileri bedensel yorulma, sık ve uzun süren soğuk algınlıkları, baĢ ağrıları, uykusuzluk ve kabuslarla dolu uyuma sorunları, ülser, mide-bağırsak hastalıkları, ani kilo kaybı ya da ani kilo artıĢı, Ģeker hastalığı, yüksek tansiyon, astım gibi rahatsızlıkların erken yaĢta ortaya çıkması, çabuk kırılma, sırt ve boyun ağrıları Ģeklinde; duygusal belirtileri ise çaresizlik, depresyon, baĢarısızlık, öfke, engellenme ve umutsuzluk Ģeklinde sıralamıĢtır.

Maslach (1981, Tümkaya, 1996: 14), tükenme gösterenlerin psikolojik olarak içe çekildiklerini, psikolojik geri çekilmenin yüzeysel iliĢkilere girme, kiĢilere ayrılan zamanı kısıtlı olarak uygun olmayan bir biçimde harcama, oyalama ya da yardım alan kiĢiden uzaklaĢma biçiminde görüldüğünü; geri çekilmenin ortaya çıkardığı sonuçların ise düĢük performans, görevden kaçma, kuralların arkasına saklanma Ģeklinde sıralanabileceğini ifade etmiĢtir.

Calamidos’a göre ise tükenmiĢlik fiziksel tükenmiĢlik, entelektüel-zihinsel tükenmiĢlik, sosyal tükenmiĢlik, duygusal tükenmiĢlik ve ruhsal tükenmiĢlik olmak üzere beĢ aĢamadan oluĢmakta; bu beĢ aĢama ise cinsel yetersizlik, diĢ gıcırdatma, terleme, kazalara yatkın olma, iĢ hakkında yoğun endiĢe, kötü niyet taĢıyan espriler yapma, alkolizm, kararsızlık, duyarsızlaĢma, Ģüphecilik, iĢe devamsızlık ve depresyon gibi otuza yakın belirti içermektedir (Dworkin, 1986: 25; Akt. Sürgevil, 2006: 18).