Tâif’e Çıkış

İbrahim (as) zürriyetini Mekke’ye yerleştirdikten sonra Allah’a ehlini rızıklandırması için dua etmiş, Allah ağaçlık sulak bir toprak parçası yaratmış, bu toprak parçası Kâbe’yi tavaf ettiğinden ismi Tâif olmuştur, denilmiştir.601 _{Hicaz’ın üç} önemli şehrinden biri olan Vec vadisinin (Tâif) ilk sakinleri Kays Aylân olmuştur.

599 _{İbn Sa’d, I, 100.}

600 _{Vakıdî, s. 789; İbn Sa’d, II, 156;157;158.}

Advân ve Âmir burada yaşarken aralarındaki anlaşmazlık sebebiyle Âmir kabilesi Advân’ı buradan çıkardı. Âmir, Hevâzin ile yakın ilişkiler kurunca tarımdaki başarısızlığından veya hayvancılık ve tarımı birarada götürememsesi nedeniyle Kasî b. Münebbih’i Tâif’e davet etti. Kasî’, kabilesi Sakîf ile gelip 3. asırda buraya yerleşti. Tâif’in şehir olma sürecinde sebze ve meyve bahçelerini çoğaltan Kasî’dir. Âmir kışı Necid’de yazı Tâif’te geçirdiğinden Tâif’te Sakîf’in ikamet etmesine izin verdi. Kasî diktiği üzüm çubukları ve hayvancılıkla Tâif’i bayındır hale getirdi. Kureyş ile kız alıp verme suretiyle akrabalık kurdu.602 _{Zamanla Âmir kabilesiyle araları bozulan Sakîf} güçlendiğinden savaşta Âmir kabilesini yenmiştir. Sakîf ile Kureyş arasında ilerleyen bu akrabalık bağı, Ficâr harplerinde Kureyş ve Kinâne'nin karşısında, Hevâzin ve Süleym'in oluşturduğu ittifakın içinde yer almıştı. Kureyş'e olan düşmanlıklarını Kureyş'ten çıkan Hz. Peygambere (sav) karşı da göstermişlerdi. Sakîf’in Kays Aylân kabileleriyle olan ittifakı Ficâr savaşları müddetince devam etmiştir. İlişkileri hep kötü değildi. Özellikle Ümeyyeoğullarıyla kız alıp vermeleri, Kureyşlilerin yazlıklarının ve bağlarının Tâif’te olması gibi. Ayrıca Kureyş ve Sakîf arasında ticarî ortaklık mevcuttu. Havası güzel olduğundan mahsul üretme olanağı kervan ticaretine ve pazar ortaklığında çok önemlidir. Tâif şehrinin ekonomik, siyasi, içtimâî önemi yanında, putperest Araplar için dinî bir merkez olma özelliği de vardı. Mekke'de Uzzâ, Tâif'te Lât, Medine'de Menât putları putperest Araplar arasında en çok saygı gösterilen putlardı. Ancak bütün putperestler nezdinde Uzzâ'nın daha büyük bir önemi vardı. Fakat yine de gizli bir kıskançlık yok değildi. Lat’ın mabedini dört köşeli inşa edip Kâbe’ye benzeyen bir örtü ile örtmüşlerdi. Dinî konumda yarışları sürmekteydi.603

Çıkar ilişkileri yeri geldiğinde baskın olsa da köklerden gelen asabî duygular hiç yok olmadı. Bunu Hevâzin-Kureyş savaşında Sakîf’in ticaretteki dostları Ümeyye oğullarının (Kureyş) yanında yer almayıp Kays Aylân’a desteklerinden çıkartabiliriz.

Ayrıca Sakîf’in risalete tepkisi olumsuzdu. Bu durum Kur’an’a da yansımıştı. Kureyş’ten Velîd b. Muğire, kendisinin veya Sakîf’ten Ahnes b. Şerîk ve Amr b.

602 _{Ya’kûbî, II, 36; Küçükaşçı, “Tâif” DİA, XXXXI, 443-447; Aycan, Sakîf ve Tâif’e İslâm Tarihi}

Açısından Bir Bakış, s. 8.

Umeyr varken peygamberliğin Hz. Muhammed’e gelmesini yadırgamıştı.604 _{Ahnes b.} Şerîk Tâif’in ileri gelenlerindendi. Ancak Mekke’de ikamet etmekteydi. İslâm’ın Mekke döneminde Hz. Peygamber’e, müşriklerle bir olup eziyet edenlerin başında geliyordu. Bi’setin 8./ M. 618 yılında Ümeyye b. Ebü’s-Salt Rasûlullâh’ı (sav) münazaraya davet etmişti. Ancak münazara umdukları gibi olmadı. Sakîfliler bu yüzden Müslümanlara kinlerini arttırdılar. 605

Böyle bir ortamda 35 gün arayla Ebû Talib ve Hatice bint Huveylid’in vefat etmesi, peş peşe gelen musibetler Peygamber’in (sav) evine kapanarak, dışarıya çıkmamasına neden oldu. Amcasını kaybetmesiyle boşalan ortamda Kureyş umulmadık eziyetlere başladı. Bu durum Ebû Leheb’e ulaşınca, o Rasûlullâh’a (sav) geldi. “Ya Muhammed! Arzu ettiğini yapmaya devam et. Tıpkı Ebû Talib’in sağlığında olduğu gibi. Hayır, Lât’a yemin olsun, ben ölünceye kadar kimse sana dokunamayacak” dedi. Hatta Rasûlullâh’a (sav) söven İbnü’l-Gaytala’ya Ebû Leheb yönelip haddini bildirmişti. İbnü’l-Gaytala hışımla Kureyş’e vardı, “Ey Kureyş topluluğu! Ebû Utbe sabiileşti” diye bağırmaya başladı.606 Ebû Leheb’in Peygamber’e destek olması tamamen asabiyetle doğru orantılıdır. Kabile reisi, kabilesinin şerefini korur, kim olursa olsun kabile efradına mazlum da olsa zalim de olsa sahip çıkardı. İslâm’ı sevdiğinden değil, akrabası olduğundan koruma teminatı vermiştir.

Kureyş Ebû Leheb’e yöneldi. Ebû Leheb, “Ben Abdülmuttalib’in dinini bırakmadım. Ancak yeğenimin istediğini yapması hususunda haksızlığa uğramasını istemiyorum” dedi. Fakat Kureyş Ebû Leheb’i tahrik etmeye başladı. Hatta Ukbe b. Ebû Muayt ve Ebû Cehil b. Hişâm, Ebû Leheb’e gelerek, “Senin yeğenin babanın girdiği yeri sana haber verdi mi?” dediler. Ebû Leheb Rasûlullâh’a (sav) “Abdülmuttalib’in girdiği yer neresi?” duyduklarını sordu. Rasûlullâh (sav) “Kavmiyle beraberdir” dedi. Bunun üzerine Ebû Leheb onların yanına gitti ve onlara, “Ona sordum: Kavmiyle beraber olduğunu söyledi” dedi. Onlar, “Onun ateşte olduğunu söylemek istiyor” dediler. Ebû Leheb, “Ya Muhammed! Abdülmuttalib ateşte mi?” dedi Rasûlullâh (sav) “Evet. Kim Abdülmuttalib’in öldüğü inanç üzere

604 _{Zuhruf 43/31.}

605 _{Kapar, “Hevâzin” DİA, XVII, 276-277.} 606 _{İbn Sa’d, I, 198.}

ölürse ateşe girecektir” dedi. Ebû Leheb, “Hayır vallahi sen Abdülmuttalib’in ateşte olduğunu söylemeye devam ettikçe sana düşman olmaya devam edeceğim” dedi. Ebû Leheb, Hâşim oğlularının başına geçmişti, ancak Kureyş’in düşmanlık için fırsat yaratması ve Ebû Tâlib’in ölümünün etkisi Rasûlullâh’ı (sav) yeni bir davet merkezi607 aramaya sevke etti. Bu da Tâif olacaktı. Tâif Mekke’ye 60 mil uzaklıkta bir mevkideydi.608

Hz. Peygamber (sav) Zeyd b. Hârise’yi de yanına alarak609 bu olumsuz süreci tersine çevirmek, İslâm’ı Mekke dışına yaymak ve bir yankı uyandırmak adına Tâif’e gitti. Tâif hadisesi Bi’setin 10. yılı Şevval ayının son günlerine denk geldi. Amr b. Ümeyye es-Sekâfî’nin oğulları Abdu Yaleyl, Mes’ud ve Habîb kardeşlerle görüşmeye gitti.610 Tâif’te 10 gün kaldı. Tâif’in eşrafından herkesin yanına gitti. Onlarla konuştu. Bir cevap alamadı. Onlar gençlerin Müslüman olmasından korktular. “Beldemizden çık Ya Muhammed! Bu davanı yeryüzünde başka yerlere götür. Akılsız insanları tahrik et” dediler. Tâifliler Rasûlullâh’ı (sav) taşlamaya başladılar. Rasûlullâh’ın (sav) iki ayağında kanama vardı. Zeyd, Rasûlullâh’a (sav) siper olmuş, korumaya çabalıyordu. Atılan taşların birinin isabet etmesiyle kafasından yaralanmıştı. Hiçbir erkek kadın ona cevap vermedi.611 Amr b. Umeyr ve oğulları başta olmak üzere şehir eşrafı davete olumsuz cevap verdiler, bununla kalmayıp halkı kışkırtarak alt tabakadan insanlara ve çocuklara Hz. Peygamber’i (sav) taşlatmak suretiyle tahrik ettiler. Saldırıdan ancak Tâif dışındaki Utbe b. Rebîa ve Şeybe’nin üzüm bağına sığınarak kurtulabildi.612 _Bu bağ Tâif’e 3 mil uzaklıktaydı.613 _{Rasûlullâh (sav) Sakîflilerin kendisine yaptıkları bu} eza ve cefaya, olumsuz tavra rağmen onlar için yine felaket dilememiş ve "Ey Allah’ım Sakîf’i hidayete erdir, onları doğru yoluna ilet ve onları musahhar kıl.” diye hayır duada bulunmuştur.614 Kays Aylân’dan Sakîf’in İslâm’a tepkisinin olumsuz olduğu aşikardır. Bu kendilerinden peygamber çıkarma istekleri, Kureyş ile rekabet, din

607 _{Öz, s. 41.}

608 _{Masudu’l Hasan, s. 61; 75.}

609 _{İbn Seyyidünnâs, I, 230; Öz, s. 41; Kapar, “Hevâzin” DİA, XVII, 276-277.} 610 _{İbn Seyyidünnâs, I, 231; İbn Sa’d, I, 199; Mağlus, s. 136.}

611 _{Öz, s. 41; Mağlus, s. 61; 136; Aycan, Sakîf Kabilesine ve Tâif Şehrine İslâm Tarihi Açısından Bir}

Bakış, s. 2.

612 _{Kapar, “Hevâzin” DİA, XVII, 276-277.} 613 _{Ya’kûbî, II, 36; Masudul, Hasan, s. 61.}

614 _{Aycan, Sakîf Kabilesine ve Tâif Şehrine İslâm Tarihi Açısından Bir Bakış, s. 15; Kapar, “Hevâzin”}

konusundan ticarete varıncaya kadar her türlü alanda yarışmalarıdır. Böyle bir ortamda Kureyş’in iki kardeş kabilesi Hâşim oğulları ile Ümeyye oğulları dahi yarış içerisindeyken pekâlâ Sakîf, kendisine menfaat açısından daha yakın olan ve evlilik yoluyla akrabalık bağı bulunan Ümeyye oğullarını destekleyecektir. Ki ekonomik güç bakımından Hâşim oğullarının en zayıf olduğu bir dönemde Ebû Cehil’in “Madden ve her açıdan onlara üstün olmuşken, biri çıkmış peygamberim, diyor ben şimdi nereden bulayım peygamberi” demesi üstünlüğü elde etmişken kaybetmek istememesi, asabiyet yarışının kardeş kabileler arasındaki boyutunu göz önüne serer. Asabiyet ben ve kardeşim, amcama karşı, ben kardeşime karşı denecek derece de etkin bir yapıdır.

Tâif’te yaşananlar sebebiyle mahzun olarak Mekke’ye dönen Rasûlullâh (sav)615 Hîre’ya gitti. Huzaa’dan bir adamı Benî Nevfel’den Mu’tim b. Adî’ye gönderdi. Mut’im b. Adiy’in korumasından yararlandı. Rasûlullâh (sav) ondan önce Ahnes b. Şerik ve Süheyl b. Amr’a elçi göndermiş, fakat onlar civar talebini geri geçirmiş Mut’im b. Adiy ise kabul etmiştir. Mu’tim b. Adiy, Kureyş’ten Nevfel b. Abdi Nevfel’in oğludur. Rasûlullâh’ı (sav) koruma altına almış, Mekke’ye getirmiştir. Kâbe’ye geldiler. Kâbe’de iki rekât namaz kıldıktan sonra evine kadar güvenle götürüp bırakmıştır.616

Kays Aylân İslâm ilişkilerinin davet sürecinde olumsuz başladığı, Adnânîlerin İslâm’a tepkisinin, Yahudilerin peygamber tehdidinden bunalan Kahtânî soyundan Evs-Hazrec’ in Arap peygambere kurtarıcı gözüyle sarılması gibi olumlu olmadığı ortadadır. Bunun temelinde asabiyetin yattığı, ekonomik ve sosyolojik nedenlerin etkin olması muhtemeldir.