Bi’rimaûne Hadisesi

Bi’rimaûne, Benî Süleym sularından biridir. Benî Süleym ve Benî Âmir toprakları arasında Ma’den taraflarında Süleym topraklarında634 _{veya Âmir b. Sa’saa-} Süleym’in Harre adı verilen toprakları arasında kalan mevkide bir su kuyusudur.635 Uhud Gazvesinden sonra h. 4 Safer / m. 625 Ağustos636 ayında Maûne kuyusu yakınlarında bir grup Müslüman öldürülmüştür. 637 _{H. 4’de gerçekleşen Bi’rimaûne} hadisesinde kuşku yok ki Süleymliler en çok rol oynayan olmuş, Müslümanların özellikle kendi topraklarına yaptığı askeri seferlerden rahatsızlık duymakta, intikamı almak için hiç düşünmeksizin ilk fırsatı değerlendirmekten geri durmamaktaydılar. 70 sahabî İslâm’ı tebliğ için gittikleri Süleym toraklarında Âmir b. Tufeyl tarafından pusuya düşürüldü, şehit edildi.638 _{Süleym kabilesinin adı Âmir b. Sa’saa ile birlikte} zikredilir. Benî Âmir’den Tufeyl dışında kimse olaya dahil olmasa da Süleym’in bazı kolları hadisede yer almıştır. Zaten olay Âmiroğulları ile Süleymoğullarının torakları arasındaki Maûne kuyusunda meydana gelmiştir.639 _{Kays Aylân geniş kollara} ayrılmıştır. Yayıldıkları coğrafya doğal olarak yakındır. Herhangi bir olayda birbirlerine destek olmaktaydılar. Hevâzin soyundan Âmir b. Sa’saa ile Hevâzin’in dayısı Süleym komşu kabileler olduğu burada kanıtlanmış oldu.

629 _{Halîfe b. Hayyât, s. 112; İbn Sa’d, II, 126; İbnü’l-Esîr, III, 492.} 630 _{İbn Sa’d, II, 126.}

631 _{İbnü’l-Esîr, III, 492; (Başka bir rivayette h.63 veya h.66 yıllarında vefat ettiği de kaydedilir.).} 632 _{Hamîdullah, İslâm Peygamberi, s. 402.}

633 _{İbn Sa’d, bu hadiseye Münzir b. Amr’ın Seriyyesi başlığı altında aktarmıştır.} 634 _{İbn Sa’d, II, 52.}

635 _{Hedî, I, 353.}

636 _{İbn Sa’d, II, 123; Önkal, Ahmet, “Bi’rimaûne” DİA, İstanbul, 1992, VI, 195-196.} 637 _{İbnü’l-Esîr, II, 160; Halîfe b. Hayyât, s. 102; İbn Sa’d, II, 51; Yunus b. Bükeyr, s. 281.} 638 _{İbn Sa’d, II, 123; Hamîdullah, İslâm Peygamberi, s. 397.}

Medine’ye sıklıkla gelen Âmir b. Sa’saa oğullarının efendisi Ebû Berâ640 isminde bir müşrik vardı. Bu adam Rasûlullâh’ı (sav) sever, hediye getirirdi. Şakayla karışık Rasûlullâh (sav) bir gelişinde ona, “Ey Ebû Berâ! Ben hiçbir müşrikten hediye kabul etmiyorum” deyip Müslüman olmasını teklif etti. Ebû Berâ kibarca Hz. Peygamber’in (sav) isteğinden uzak durmadığı gibi Müslüman da olmayıp “Senin bu işin çok güzeldir, ashabından bir grup kimseyi Necid’e gönderip bu işine davet et. Bu davetini kabul edeceklerini umarım” dedi.641

Rasûlullâh’ın (sav) “Necidlilerin onlara bir kötülük yapmasından korkuyorum” sözüne Ebû Berâ “Ben onları himaye ederim” dedi. Rasûlullâh (sav) Ensar’dan Münzir642 _{b. Amr, el-Hârise b. Simme, Urve b. Esma es-Sülemî, Haram b. Milhân,} Âmir b. Fuheyre ve birkaç kişiyi643 _gönderdi.644 _{Toplamda 40 kişiydiler.}645 _{70 kişi} olduğu da söylenmektedir. 646 _{İsmi geçen ashap Âmiroğullarının diyarına ve} Süleymoğullarının düzlüğü arasındaki Bi’rimaûne’ye varıncaya kadar ilerlediler. Buraya varıp konakladıklarında Haram b. Milhân’ı Hz. Peygamber’in (sav) mektubunu iletmek üzere Âmir b. Tufeyl’e gönderdiler. Haram yanına geldiğinde mektuba bakmaksızın hançerine sarılıp Haram’ın üzerine atlayıp onu öldürdü. Haram hançer saplanınca, “Allahu ekber! Kâbe’nin rabbine yemin olsun ki ben kazandım” dedi. Âmiroğulları, Ebû Berâ’nın yeğeni İbn Tufeyl’in savaşma isteğini “Ebû Berâ’nın himayesini ihanet etmeyiz” diyerek reddedince, Süleym’den Usayye, Ri’l ve Zekvân kabileleri yardıma çağırdı. Onlar bunu kabul edip İbn Tufeyl’i lider seçtiler. Müslümanlara baskın yapmak üzere kuyuya vardılar. Maûne kuyusu yakınlarındaki

640 _{Ebû Berâ b. Azib b. Âmir b. Mâlik b. Ca’fer b. Mualibu’l-Esinne. İbn Sa’d, Mula’ibü’l-Esinne}

denmesinin sebebini Esinne, Sinan’ın çoğuludur. Mızrağın kabzası anlamına gelmektedir. Tufeyl (Faris Karzel) adlı kardeşi tarafından Temîm-Kays arasındaki Sevban savaşında terk edilip yalnız bırakıldığından şairin şiirinde ona mızraklarla oynatılan denmiştir. (Hedî, I, 353).

641 _{İbnü’l-Esîr, II, 160; Halîfe b. Hayyât, s. 102; İbn Sa’d, II, 51; Yunus b. Bükeyr, s. 281; Önkal,}

“Bi’rimaûne” DİA, VI, 195-196.

642 _{Münzir’in lakabı şehitliğe acele giden’dir. Böyle ün yapmıştır. Başka bir rivayette ise, bu kimselerin}

sayılarının 40 kişi olduğu da söylenmiştir. (Bkz. İbnü’l-Esîr, II, 160; Halîfe b. Hayyât, s. 102) İsimler arasında Münzir b. Amr, Hâris b. Samme, Adiy b. Neccâr oğullarından Hiram b. Milhân, Urve b. Esma es-Sülemî, Huzâalı Nafi b. Budeyl, Ebû Bekir’in azatlı kölesi Âmir b. Füheyre’dir.

643 _{İbn Sa’d Kurradan 70 kimsenin olduğunu söylemiştir.}

644 _{İbn Sa’d, II, 51; 52; İbnü’l-Esîr, II, 160; Halîfe b. Hayyât, s. 102; Hedî, I, 353.} 645 _{Yunus b. Bükeyr, s. 281; Hedî, I, 353.}

Müslümanları son kişi kalıncaya kadar katlettiler. Sadece Ensar’dan Kâ’b b. Zeyd’i647 bıraktılar. O da can çekişmekteydi.648

Yakın bir mesafede Amr b. Ümeyye ve Ensar’dan bir kimse vardı. Onlar havada dolanmakta olan kuşları görünce “Bunun bir sebebi olmalı” diyerek araştırmaya başladılar. Aniden yere serili ölülerle karşılaştılar.649 _{Amr, “Rasûlullâh’a} (sav) gidip durumdan haberdar edelim” dediler. Ancak Ensarî ben Münzir b. Amr’ın650 şehid düştüğü yerde kendimi düşünemem, diyerek şehid oluncaya kadar çarpıştı. Amr b. Ümeyye’yi ise esir aldılar.651 _{Öldürülenler arasında Âmir b. Füheyre adlı bir sahabî} de vardı ki, o kimse yer ile gök arasında yükseltildiği rivayetlerde geçmektedir. İbn Tufeyl, yanındakilere, yükseltilen kimdir? diye sorduğu Âmir b. Füheyre dedikleri ve duruma onun şahit olduğu,652 _{ve yahut İbn Tufeyl’in, esir ettiği Amr b. Ümeyye’ye} ölüler arasında Âmir b. Füheyre’yi göremiyorum, demesi üzerine Benî Kilâb’tan Cebbar b. Sülma’nın öldürdüğünü “Vallahi kazandım” dedikten sonra göğe yükseldiğini653 _{söylediği aktarılır. Süleym b. Mihsan ve Hakem b. Keysan da burada} şehit edilmiştir.654 _{Amr Mudar’dan olduğunu söyleyince Âmir b. Tufeyl, Amr’ın, Sa’d} kabilesinden olduğunu anlayınca onu serbest bıraktı.655 _{Serbest bırakmasının bir} sebebi de İbn Tufeyl’in “Annemin üzerinde bir nezir var. Seni onun adına bırakıyorum” dedi ve saçının arkasından bir tutam saç kesti.656

Âmir ve Süleym kabileleri Maûne olayında Müslümanlara düşmanlıklarını saklamamışlar, İslâm’a olumsuz tepkide bulunmuşlardır. Âmir oğulları civar (himaye) adetine saygı gösterirken Süleymlilerin İbn Tufeyl ’in çağrısına kulak verip

647 _{Kâ’b b. Zeyd, Hendek savaşına kadar yaşadı. Hendek savaşında şehid oldu.}

648 _{İbnü’l-Esîr, II, 161; Halîfe b. Hayyât, s. 102; İbn Sa’d, II, 52; Yunus b. Bükeyr, s. 281; Hedî, I, 353;}

Yunus b. Bükeyr, s. 281; Lecker, s. 11; İhsan en-Nas, s. 407; Önkal, “Bi’rimaûne” DİA, VI, 195-196.

649 _{İbnü’l-Esîr, II, 161; Halîfe b. Hayyât, s. 102; İbn Sa’d, II, 52; Yunus b. Bükeyr, s. 282; Hedî, I, 353.} 650 _{Münzir b. Amr sağ kalmıştı. “Dilersen sana eman verelim” dediler. Teklifi reddderek Haram’ın}

öldürüldüğü yerde ölünceye kadar savaştı. (Bkz. İbn Sa’d, II, 52).

651 _{İbnü’l-Esîr, II, 161; İbn Sa’d, II, 53; Yunus b. Bükeyr, s. 282; Önkal, “Bi’rimaûne” DİA, VI, 195-}

196.

652 _{İbnü’l-Esîr, II, 161.}

653 _{Cebbar, bu olay üzere müslüman olmuştur. Rasûlullâh (sav) bu olay ile ilgili “Melekler onun cesedini}

gizlediler, makam-ı illiyyine yerleştirdiler” dedi.

654 _{İbn Sa’d, II, 52; Yunus b. Bükeyr, s. 282; İbn Seyyidünnâs, II, 67.}

655 _{İbnü’l-Esîr, II, 161; İbn Sa’d, II, 53; Yunus b. Bükeyr, s. 282; Önkal, “Bi’rimaûne” DİA, VI, 195-}

196.

savunmasız insanları öldürmesi o toplumda hoş karşılanmayan bir durumdu. Bazı hak ihlaline, savaşa neden olacak bir olaydı. Kays Aylân’ın önde gelen isimlerinin ve kabilelerinin İslâm davetine verdikleri en büyük zarardır.

Amr, Karkara 657 denilen yere geldiğinde konakladı. Bu esnada Âmiroğullarından iki kişi 658 _{de orada onunla konakladı. Bu iki kimsenin} Rasûlullâh’tan (sav) emanları vardı. Fakat Amr bunu bilmediğinden onları öldürdü. Sonra Rasûlullâh’a (sav) gelip durumdan haberdar etti. Hz. Peygamber (sav) de “Sen iki kişiyi haksız yere öldürdün, onların diyetini659 _{ödeyeceğim” dedi. Sonra “Bu Ebû} Berâ’nın marifetidir” diye oldukça etkilendiğini belli etti.660 _{Öldürülen Âmir} oğullarından iki kişi için Hz. Peygamber (sav) Nadîr oğullarından Medine vesikası gereği diyet istedi. Diyetlerini onlara gönderdi.661 _{Şiirlere yansıyan bu olay, Hassan b.} Sabit’in şiirinde, bunun Ebû Berâ’nın marifeti olduğu ve hata olduğu vurgulanır;

“Âmir’in Ebû Berâ’ya tahakküm edip

Ahdini bozması? Hataen yapılan kasten gibi olmaz.” Kâ’b b. Mâlik de şöyle der,

“Ebû Berâ’nın himayesini bozması Herkesin yüzünü ateş gibi kızarttı”

Bu şiiri duyan Ebû Berâ’nın oğlu Rabia durumdan haberdar olunca Âmir b. Tufeyl üzerine hamle yaptı, ona bir darbe yaptı. Âmir attan düşerken, “Ölecek olursam kanımı talep etmek amcama aittir” dedi.662

Hz. Peygamber’e (sav) Bi’rimaûne olayı gelince aynı gece Hubeyb b. Adî ve Mersed b. Ebû Mersed’in de ölüm haberi geldi. Hz. Peygamber (sav) onların üzerine

657 _{İbn Sa’d’da bu yer Kanâ diye geçmektedir. Amr b. Ümeyye 4 gün boyunca yolculuk yapmıştır.} 658 _{Bu kişilerin Süleym veya Kilâb’tan olduğu da geçer. (Bkz. Hedî, I, 354).}

659 _{Bu diyetin toplanması olayı Medine vesikası gereği Yahudileri de ilgilendiren bir konuydu. Diyeti}

ödemeye yanaşmamaları sebebiyle Nadîroğullarıyla savaş olmuştur.

660 _{İbnü’l-Esîr, II, 161; İbn Sa’d, II, 53; Yunus b. Bükeyr, s. 282.} 661 _{İbnü’l-Esîr, II, 162; İbn Sa’d, II, 53.}

Muhammed b. Mesleme’yi gönderdi. Hz. Peygamber “Bu Ebû Berâ’nın işidir. Böyle bir şey olacağından çekindiğimden ashabımı göndermiyordum” diyerek bir ay boyunca namazda rükû’dan sonra beddua ederek “Allah’ım! Kahrının şiddetini Mudar kabilesine arttır. Allah’ım onlara Yusuf dönemindeki kıtlık yıllarından musallat et. Allah’ım! Benî Lihyân, Zil, Usayye, Zekvân, Adel, Kâre, Zi’b kabilelerini sana havale ediyorum. Zira Allah ve Rasulüne asi oldular” dedi.663 _{Hz. Peygamber “Allah’ım!} Benî Âmir kabilesine hidayet et. Âmir b. Tufeyl’den intikamımı al” diye beddua etti.664 Himayeyi bozduğu için Âmir oğulları ve Ebû Berâ veya oğlu İbn Tufeyl’i konakladığı yerde yaraladı. İbn Tufeyl ’in aslında Rasûlullâh’ın (sav) bedduası üzerine taun hastalığına yakalandığı, bu bir çeşit deri hastalığıdır, uyuz da olabilir. Yatağında ölmeye utandığından atına binmiş, sonra da ölmüştür. Bi’rimaûne’de şehitleri hakkında ayet indirilmiş daha sonra bu ayetler neshedilmiştir, “Kavmimize bizim durumumuzu haber vererek deyiniz ki: “Biz rabbimize kavuştuk, O bizden razı oldu. Biz de ondan razı olduk” ayetleri indirildi.

Peygamber (sav) bu hadisede Kays Aylân’a, Mudar’a beddua etmiştir. Özellikle Süleym oğullarının civarı (korumayı) çiğnemesi, Müslümanlara düşmanlıkları hat safhadaydı. Bu olay Müslümanları derinden etkilediği gibi Kays Aylân kabilelerinin tutumunu net bir şekilde ortaya koymaktadır.