Suriçi Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesinden Elde Edilen Mekânsal ve

5.5.1 Mekânsal etkileri

Suriçi Bölgesi kentsel sit alanında 15 mahalle bulunmaktadır. 2009 yılı ADNKS sonuçlarına göre toplam nüfus başlangıçta 70.950 kişi iken bu rakam kentsel dönüşümle birlikte 2010 yılında 67.650 kişi, 2011 yılında 64.850 kişi olmuştur.

Planlama alanındaki 70.950 kişilik nüfusun, alanın büyüklüğü ve yoğunluğu göz önüne alınarak proje sonrasında bu nüfusun yaklaşık yarısı kadar azalması hedeflenmektedir.

Alipaşa ve Lalebey Mahalleleri’nde tarihi doku oldukça yoğundur. Fakat bu mahallelerde sonradan oluşturulan çok katlı yapılaşmalar alanın kentsel sit alanı olması nedeniyle tarihi dokuya aykırı özellik göstermektedir. Bu yapılaşmaların proje uygulandıktan sonra zemin+2 kat olacak şekilde azaltılması hedeflenmektedir. Ayrıca alanda tehlike arz edecek yapılaşmaların da yıkılması hedeflenmektedir. Alipaşa ve Lalebey Mahalleleri’nde projenin bitiminde yer alacak sosyal ve teknik altyapı alanlarının niteliklerinin belirlenmesi kentsel tasarım projesi aşamasına bırakılmıştır.

Cevatpaşa Mahallesi’nde ise durum tamamen farklıdır. İçkale ve eteklerindeki gecekondu alanlarının Diyarbakır’ın tarihi dokusuna aykırı olması nedeniyle bu alan

42

çarpık yapılaşmalardan temizlenecektir. Bu alan rekreasyon alanı, arkeolojik park gibi turizme yönelik mekanlara dönüştürülecektir.

Anket uygulaması ve yüzyüze görüşmeler ile elde edilen bilgiler doğrultusunda (Anonim 2010), dönüşüm sürecinin tarihi Suriçi bölgesinde mekansal yansımaları;

mekansal ayrışma, restorasyon çalışmalarında gözlenen yoğunluk, organizasyon ve proje temelli yenileme çalışmalarında artış, prestij amacı ile yer seçen şirketlerin çoğalması, getiri oranlarındaki farklılaşma sonucunda konut fonksiyonunun ağırlık kazanması, yeme içme sektörü dışındaki ticari faaliyetlerin konut alanlarından ayrılması şeklinde gözlenmiştir.

5.5.2 Sosyo-kültürel etkileri

Proje alanının sosyo-kültürel yapısı incelendiğinde; hane halkının ortalama büyüklüğünün (6,4) ülke ortalamasına göre oldukça yüksek olduğu görülmektedir.

Ailede yaşayan birey sayısının ortalama 5-8 kişi olduğu görülmektedir. Proje alanındaki eğitim durumuna bakıldığında okur-yazar olmayan kesimin oldukça yüksek olduğu (kadınların %63’ü, erkeklerin ise %26’sı) görülmektedir. Lise ve üzeri düzeylerde eğitim almış olanların oranı ise %7 iken, üniversite mezunu olanların sayısı ise oldukça azdır (erkeklerin %1’i, kadınların yok). İlköğretim çağındaki çocukların %80’i okula gitmekte iken %20’si gitmemektedir. Alanda işsiz ve yoksul kesim oldukça yüksektir.

Planlama alanındaki bu sosyo-kültürel tablo, alanın sosyo-kültürel anlamda ne kadar geride olduğunu göstermektedir.

Kentsel dönüşüm projesinin uygulanması sonucunda Suriçi Bölgesi bir çekim merkezi haline gelecektir. Alanda yapılacak yenileme, restorasyon çalışmaları sonucunda alan, alan dışından gelmek isteyen insanlar için bir cazibe merkezi haline gelecektir. Proje alanındaki kentsel dönüşüm projesi, planlama alanında yeni ticari ve sosyo-kültürel açılımlara olanak verecektir. Yeni ticaret merkezleri, turizm alanları burada yer seçmeyi tercih edecektir. Alanda oluşan bu çekicilik alan içinde kiraların artmasına, taşınmaz piyasa değerlerinin yükselmesine sebep olacaktır. Suriçi Bölgesi’nde yaşayanların çoğunun bu bölgeyi düşük kira/rant değerleri açısından tercih ettikleri söylenebilir.

43

Suriçi Bölgesi’nin kentin prestijli alanlarına ve kent merkezine yakınlığına bağlı olarak burada yaşayan eski nüfusun büyük bir kısmının yeni oluşacak sosyo-kültürel yapıyla birlikte alanda yaşama imkanı bulamayarak, bölgeyi terk etmek zorunda kalması muhtemeldir. Yerleşim alanlarını terk etmek zorunda kalanların önemli bir kısmı kiracılar, gecekonduları karşılığında kendilerine verilen evlerin masraflarını karşılayamayan, yeni evlere sahip olmak için borçlandığı farkları ödeyemeyen ve değişen sosyal-kültürel ortama uyum sağlayamayan bölgenin eski sahipleri olacaktır.

Ayrıca alandaki mahallelerde hemşehrilik ilişkileri, akrabalık ilişkileri oldukça yüksektir. Proje ile birlikte komşuluk ilişkileri değişecek olan bölge sakinlerinin bu alanda tutunma imkanları yok olacaktır. Alandaki sosyo-kültürel yapı değişerek söz konusu alan yeni bir sosyo-kültürel kimliğe sahip olacaktır.

Dönüşüm süreci ile tarihi Suriçi Bölgesi’nde yerleşik halkın değiştiği, suç oranının düştüğü, gönüllü dernek ve kuruluşların arttığı, mahalle bilincinin güçlendiği, projeye dayalı uygulamalarla yerel halkın bölgeyi sahiplenmesi sonucunda artan koruma eğilimi şeklinde sosyal yansımalar gözlemlenmektedir.

5.5.3 Suriçi Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi’nin ekonomik etkileri

Proje alanında oturan ailelerin %58’i oturdukları konutun sahibi iken, %31’i kiracı ve kalan kısmın işgalçi ve lojman oturanlardan oluşmaktadır. Araştırma sonuçları Türkiye metropollerindeki sonuçlarla karşılaştırıldığında, hane reisleri için işsizliğin (%20.6) ve enformel işlerde çalışma oranının oldukça yüksek olduğu söylenebilir. Proje alanında yaşayan erkek yetişkin sakinlerin çok azının düzenli işlerinin olduğu saptanmıştır.

Erkek nüfus genellikle sosyal güvenlik olanağından yoksun olarak geçici işlerde çalışmaktadırlar. Erkek nüfusun önemli oranda işsizliği yanında kadınların neredeyse tamamı (%96) ev işleri ile ilgilenmektedir. Bu çerçvede proje alanında yaşayanların gelir düzeylerinin genellikle düşük olması kaçınılmazdır. Asgari ücret düzeyinin altında ücretle çalışan kesimin payı (%56) oldukça yüksek olup, halkın ödeme gücü yönünden oldukça sorunlu oldukları vurgulanmalıdır.

44

Proje alanındaki yoksul ve işsiz insanlar proje sonrası oluşan sosyo-ekonomik ortama uyum sağlayamayacaktır. Yaşam alanlarından uzaklaşan hanelere/kişilere, sosyo-ekonomik koşullarda, yeni yaşam alanı seçenekleri sunulmalıdır. Proje alanında yapılan taşınmaz piyasası araştırması ve anketörlerle yapılan görüşmelerin sonuçlarına göre kentsel dönüşüm projesinin uygulaması ile birlikte taşınmaz piyasa fiyatları ve kira parasında artış tespit edilmiştir. Bu durum alan sakinleri açısından proje sonrası alanda tutunabilme imkânlarını zorlaştıracaktır. Ayrıca alanı terk ederek Çölgüzeli TOKİ konutları bölgesine yerleşecek insanların, kent merkezinden uzak bir alanda, hangi ekonomik koşullarda hayata tutunabilecekleri merak konusudur.

Anket uygulaması ve yüzyüze görüşme sonuçlarına göre elde edilen bilgiler çerçevesinde dönüşüm sürecinin tarihi Suriçi Bölgesi’nde ekonomik yansımaları; yerel konut pazarında talep artışı, yüksek konut satış fiyatı, satışı ertelenen/ bekletilen konut sayısının artması ve kâr amaçlı yatırımcı şirketlerin yoğunlaşması biçiminde gözlenmektedir.

İçkale Kentsel Dönüşüm Projesi’nin etkilerinden biri de İçkale Kültür Turizm Merkezi Projesi’dir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından İçkale içerisinde bulunan yapıların rölöve restorasyon-restitüsyon projeleri hazırlanarak koruma-kullanma dengesinin kurulması yönünde İçkale Müze Alanı olarak projelendirilip işlevlendirilmiş ve restorasyon çalışmalarına başlanmış olup, bu çalışmalar halen devam etmektedir. Bu bağlamda; İçkale’deki eski bir han olan cezaevi binası müzenin eser deposu ve laboratuvarı, Saint George Kilisesi sanat galerisi, beş adet tarihi bina Arkeoloji Müzesi, bir bina Valilik makamı, eski garnizon komutanlığı binası da müze kafeterya olarak işlevlenecektir.

45

6. KENTSEL DÖNÜŞÜM PROJESİ’NİN OLASI SOSYAL ETKİLERİNİN