İş stresi günümüzün kaçınılmaz bir gerçeğidir. Stres yaratan durumlara karşı alınabilecek önlemler, bireysel ve örgütsel başetme yöntemleri bu süreci en az etki ile atlatılmasını sağlayacaktır.
121 Salih Güney, , Yönetim ve Organizasyon, (3. Baskı), Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2001, s.515. 122 Abdullah Yılmaz ve Süleyman Ekici, “Örgütsel Yaşamda Stresin Kamu Çalışanlarının Performansına Etkileri Üzerine Bir Araştırma”. Celal Bayar Üniversitesi İİBF Yönetim ve Ekonomi
Dergisi, 2003, 10 (2), s.8
123 Alptekin Sökmen, “Konaklama İşletmeleri Yöneticilerinin Stres Nedenlerinin Belirlenmesinde Cinsiyet Faktörü: Adana’da Ampirik Bir Araştırma”. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2005, 1 (2), s.1–27.
124
Hasan Tutar ve vd., İşletme Becerileri Grup Çalışması, (4. Baskı), Ankara: Detay Yayıncılık, 2006, s.31.
125 Ali Şahin Örnek ve Şule Aydın, Kriz ve Stres Yönetimi, Ankara: Detay Yayıncılık, 2011, s.207. 126
45 3.13.1. Örgütsel Stres Yönetimi
Örgütsel stresle mücadele yöntemleri, çalışanların iş ortamlarındaki stresini aza indirgemek yahut ortadan kaldırmak için örgütteki stres kaynaklarının kontrol altında tutulup azaltılması bağlamında yapılan yönetimsel çalışmalardır.127
3.13.2. Problem Odaklı Stres Önleme
Örgütler, çalışanlardaki strese yol açan etmenleri doğrudan ortadan kaldırabilmek için çeşitli düzenlemeler yapabilir. Bu düzenlemelerden bazıları; işin yeniden planlanması, iş görenlerin iş kategorilerine yeniden seçilip yerleştirilmeleri, çalışanların eğitim ve takım çalışması programlarıdır.
Yapılacak işin yeniden düzenlenmesi, iş görenlerde strese yol açan, rol çatışması, rol belirsizliği, aşırı yoğunluk ya da az yükleme gibi örgütten gelen stres kaynaklarını tespit edip bu kaynakların ortadan kaldırılmasına ilişkin planlamalar yapılabilmektedir.128
Yaratıcı düşünmeyi gerektirmeyen, bedensel güce dayalı, monotonlaşan işler bir süre sonra çalışanların canını sıkan bir durum oluşturabilir. Özellikle yaratıcı kişilik özellikleri olan bireyler, yaptıkları işten haz almak isterler. Örgüt yönetimi, bu tip çalışanların yapacakları işe derinlik kazandırıp daha zengin içerikli işlerle bunları buluşturmak durumundadır. Bireyin sorumluluk alanını genişletebilir, terfi etmesi için önüne kendini gösterebileceği başarı fırsatları koyabilir.
Bir örgütte, karşılaşılan rol belirsizliği ve rol çatışması bireysel stres faktörlerinin başında gelir. İyi bir örgüt yönetimi yeterli eğitimi verebilmeli, bireylerin potansiyellerini gösterebilecekleri görev dağılımlarını gerçekleştirmeli, rol belirsizliğini, örgüt içi çatışmayı önemli ölçüde azaltmaktadır.129
3.13.3. Eğitim
Eğitim programları, bireyleri örgüt içinde en verimli düzeyde değerlendirmek, stresi kontrol altında tutmak için düzenlenir. Bu programlar, örgüt yöneticilerine ayrı çalışanlara ayrı düzenlenir. Yöneticiler de sorumluluklarının ağırlığı altında en az çalışanlar kadar sağlıklarına özen göstermek zorundadırlar. Bir uzmanın vereceği eğitim sayesinde bireyler, stres kaynaklarını bilinçlerine çıkarıp onlarla nasıl mücadele edebileceğinin bilgisine erişebilirler.
Takım çalışmasının organize edilmesi gereken durumlarda takımın oluşumu süreci çok önemlidir. Kurulan takımda, takım kültürünü benimsemiş, destekleyici ve paylaşımcı bireylerin seçilmesiyle birlikte ileride ortaya çıkma olasılığı bulunan birçok stres kaynağı da henüz işin başında bertaraf edilmiş olur.130
127 İnayet Pehlivan, Yönetimde Stres Kaynakları, Pegem Yayınları, Ankara, 1995, s.75. 128
Curtis W. Cook ve vd., Management and Organizational Behavior, McGraw Hill, 1997, s.517. 129 www.humanresourcesfocus.com. (Erişim tarihi: 15.11.2015)
130
46 3.13.4. Duygu Odaklı Stres Önleme
Örgüt yönetimleri, örgüt içinde oluşan stres kaynaklarını sönümlendiremediklerinde ya da yok etmediklerinde; çalışanlarına belli bir düzeyde stresle beraber çalışmalarını kabullendirmek, yani bazı danışmanlık ve destek programlarını onların katılımıyla birlikte uygulama yolunu tercih ederler. Bunlar öncelikle örgüt içinde açık/saydam bir iletişimin sağlanması, iyileştirme ve destek programları, ayrıca danışmanlık programlarıdır.131
3.13.5. Açık İletişim
Örgüt içinde iletişimin temel amacı yahut işlevi bireyler arasında ortak bir kültür yaratmaktır. Bu ortaklık bilginin paylaşılmasıyla mümkün olur. Örgütsel stres kaynaklarının yok edilmesinde güçlü ve açık bir iletişime gereksinim duyulur. İletişimde belagat ne denli önemliyse samimiyet ve bireylerin yaşam alanlarına duyulan saygı da çok önemlidir. Bir örgütte güçlü ve açık bir iletişimin gerçekleşmesi için, örgüt işleyişine ait bilgilerin yatay ve dikey olarak tüm paydaşlara zamanında ve değiştirilmeden, tüm şeffaflığıyla ulaştırılması gerekmektedir. 132
3.13.6. Çalışan Destek Programı
Çalışanlardaki mesleki stresi azaltmak amacıyla, yoğun tempo içinde çalışan bireylere yapılan psikoterapi ve bireysel danışmanlık hizmetlerini kapsayan çalışan yardım ve destek programlarıdır (Employee Assistance Programs - EAP). Çalışan yardım ve destek programları stres kaynaklarını kontrol altında tutmak ve stresin doğru biçimde yönetilmesi amacıyla gerçekleşmekte ve çalışanlar arasındaki sorunları etraflıca ele alarak; çalışanlara destek olmaktadır. EAP, bireylerde görülen keyif veren madde bağımlılığı ve bunun yol açtığı sorunları, tükenmişlik gibi duygusal problemleri çözümlemek gibi amaçları olan, oldukça geniş bir etki alanı olan programlardır. Temel amaç, çalışanların ruhsal sorunlarının bedensel rahatsızlığa evrilmesini engellemek için onlara destek olmaktır.133
3.13.7. İyileştirme Programları
Örgütler, günümüzde, kendi yapılarında spor tesisleri oluşturmakta, çalışanlarının ruhsal ve bedensel sağlıklarının istikrarını sağlayarak; bireylerini mutlu ederken örgütün kazancını da artırmaktadırlar. Bu tesisler, ilk aşamada örgüte ekonomik boyutta bir yük getirse de çalışan devamlılığın artırılmasını, iş kazalarının azalmasını, iş doyumunun gerçekleşmesini, motivasyonun artırılarak çalışan performanslarının üst seviyelere getirilmesini, işten ayrılmaların önüne geçilmesini
131 Tülay TOKAY, Örgütsel Stres ve Performans İlişkisi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2000, s.52-53,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
132 www.caginpolisi.com.tr/9/12-13-14-15.htm, (Erişim tarihi: 11.02.2016)
133 Şule Aydın. “Örgütsel Stres Yönetimi”, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
47
ve sağlık harcamalarının önemli oranda azalmasını sağlamaları sonucunda örgütü kazançlı duruma geçirebilmektedirler.134
134
Filiz Özgür, Hizmet Sektöründe Çalışanların Stres Düzeylerinin Belirlenmesine Yönelik
karşılaştırmalı Bir Araştırma, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2002.
48
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: TÜKENMİŞLİK KAVRAMI
Bu bölümde tükenmişlik kavramı ele alınarak, tükenmişliğin tanımları, belirtileri, nedenleri, tükenmişliğin sonuçları, Tükenmişlik Modelleri, Tükenmişlikle Başa Çıkma Yolları, Tükenmişlik ve Stres ilişkisi ele alınmıştır.