Günlük yaşamda karşılaşılan birçok sağlık sorununun temelinde stresin olduğunu bilmekteyiz. Çalışma hayatında strese bağlı rahatsızlıkların artması, verimliliğin düşmesi, personel devamsızlığı, tükenmişlik, sürekli çalışan değiştirilmesi, işten ayrılma gibi olumsuz sonuçlara neden olması stresin çalışma hayatımızı biçimlendiren bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir.114 Örgütlerin tam da bu nedenlerle, stresin oluşturduğu sonuçları doğru değerlendirip stresin yarattığı sorunlara yönelik mücadele düzeylerini yükseltmeleri, örgütlerin sürekliliği ve başarıları bakımından önemlidir. Bu çalışmada stresin yarattığı sonuçlar örgütsel ve bireysel bakımdan ele alınmış ve aşağıdaki gibi açımlanarak açıklanmıştır.
3.12.1.Bireysel Sonuçlar
Stres, bireylerin davranışlarını biçimlendirebilmekte, ruhsal yapılarını ve fizyonomilerini etkileyen sonuçlar ortaya çıkarabilmektedir.115 Stresin devamlılığı halinde neden olduğu hastalıklar arasında kalp ve damar sorunları, kanser, ülser, migren ve çeşitli alerjik rahatsızlıklar yer almaktadır.116 Eroğlu, stresin iş ortamında, bireyde çoğunlukla işten haz duymama ve doyuma ulaşamama gibi sonuçlar ortaya çıkardığını belirtmiştir.117 Önceki bölümlerde stresin belirtileri alt başlığı altında
113 Nezih Metin Özmutaf, “Örgütlerde İnsan Kaynakları ve Stres: Ampirik Bir Yaklaşım”, Ege
Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 2006, 23 (1-2): 75-81. s.77.
114 Zeyyat Sabuncuoğlu ve Melek Tüz, Örgütsel Psikoloji, (4. Basım). Bursa: Ezgi Yayıncılık. 2001,s.142.
115
Mehmet Silah, Endüstride Çalışma Psikolojisi, (2. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık. 2005, s.161
116 Abdullah Yılmaz ve Süleyman Ekici, “Örgütsel Yaşamda Stresin Kamu Çalışanlarının Performansına Etkileri Üzerine Bir Araştırma”. Celal Bayar Üniversitesi İİBF Yönetim ve Ekonomi
Dergisi, 2003, 10 (2), s.1‐19.
43
değinilen ruhsal, bedensel ve davranışsal belirtiler stresin bireysel sonuçlarına da dahil edilebilirler.
Stresi, kişinin bedensel ve ruhsal sınırlarının ortadan kaldırılması ve kişiye oldukça fazla yük bindirilmesi neticesinde oluşan bir durum olarak tanımlayabiliriz.
Stresin yaşam alanlarından tümüyle kaldırılması düşünülemez. Ayrıca bireyde birtakım değişimlerin gerçekleşebilmesi için “olumlu stres” in yardımcı olacağı da söylenebilir. Stresin yoğunlaşmasıyla birlikte birey bedensel ve ruhsal sorunlar yaşayabilmekte, olağan işlerini dahi gerçekleştirmede ciddi zorluklar yaşayabilmektedir.118 Stresi hep belli bir ölçüde tutmalı, yoğunlaşmasına olanak tanınmamalıdır.
Stresin belirtilerinin saptanması, bireyin ondan uzak durmasına da yardımcı olur. Stres belirtileri duygusal, düşünsel ve davranışsal boyutta ortaya çıkabilir. Bu belirtilerden en kolay görülebilir olanları sıralamaya çalışalım: Bireyin daha önceden karar almakta zorlanmadığı durumlar karşısında kararsızlıklar yaşaması, özgüvenin azalması, keyif verici maddelere ilgi duyulmaya başlanması ya da kullanılıyor ise kullanımlarında artışın olması, gerçekleşmesi olanaksız olan düşler kurmak, insanlara aşırı güven duyma veya hiç güvenmeme, duyarlı davranılması gereken durumlara karşı kayıtsız kalma, uyku bozuklukları, sağlığıyla ilgili aşırı endişelenme, intihar etme eğiliminin artışı vb. 119
Stres kaynaklarını da iş ortamı ile olanlar ve gündelik yaşantıyla ilgili olanlar olmak üzere iki gruba ayırabiliriz. Gündelik yaşantıyla ilgili olanlardan en sık gözlemlenebilenler arasında, karar verme baskıyla karşılaşma, ekonomik sıkıntılar, eş ve aileyle ilgili sorunlar, trafik ve gürültü gibi unsurları sayabiliriz. İş ortamındaki kaynakları da özellikle iş yükü fazlalığı, fiziksel koşulların kötülüğü, çalışanların rollerindeki belirsizlikler olarak sıralayabiliriz.
Sözü edilen kaynakları ortadan kaldırmak için, düzenli olarak izin kullanmak, arkadaşlarına ve kendine zaman ayırmak, dengeli beslenmek, gerçekleşmesi olanaklı olan küçük hedefler koymak etkili olacaktır.120
Stresin ve tükenmişliğin belirtileri, sonuçları ve başa çıkma yolları da birbirleriyle örtüşmektedir. Bunun yanında stresin iş koşullarına ve bireyin gündelik problemlerine koşut olarak oluştuğunu, tükenmişliği kaynaklarının ise, genellikle insana hizmet odaklı hizmet üretilen çalışma ortamlarında bulunduğunu belirtmeliyiz.
118 Nesrin Hisli Şahin, Stresle Başa Çıkma Olumlu Bir Yaklaşım. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları,1998, s.17.
119 Zuhal Baltaş, Stres ve Sağlık IX. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları, İstanbul: Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 1996, s.221-228.
120 Anonymous, “Stresli ve Düşük Stresli Yaşam Tarzları” Stresle Başa Çıkma Olumlu Bir Yaklaşım. (Çeviren: Nihal Sezgin, Editör: Nesrin Hisli Şahin). (Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 1998), s.89,90..
44 3.12.2.Örgütsel Sonuçlar
Stres, örgüt içinde, personelin işe geç kalması, iş görenlerin devamsızlık oranlarının artması ve işten ayrılması gibi örgütsel sonuçlara yol açmaktadır.121 Stres, devamsızlığa yol açabilir. Devamsızlık, planlanan işin zamanında yapılamamasına yol açabilmektedir. Yaş, cinsiyet aile yapısı, iş yerinin uzakta bulunması, tekdüzelik, bireyi zorlayan çalışma şartları, işe uyum sağlayamama, iş ortamına ve işe ilgi duymama, moral değerlerde düşüklük, işten tatmin olamama, çalışma saatlerinin çok uzun olması gibi iş yaşamına dair nedenler devamsızlığın nedenleri olabilir.122 Stres iş görenlerin sürekli değişimine ve iş kazalarının artmasına yol açabilir. Örgüt kültürü, bireyin kendi becerilerini gösterebilmesine ve kariyerini yükseltmesine uygun değilse çalışanlar kolayca işten ayrılabilmekte ve yeni çalışanlarla işlerin sürdürülmesi söz konusu olmaktadır.123
Stres, örgütte bir çatışmaya da yol açabilir. Çatışma hali örgüt içinde, çalışanlar arası ilişkilerin yıpranmasına, kavgaya, güvensiz tutumların artmasına ve başarısızlığa neden olabilmektedir.124 Çalışanın yaptığı işe yabancılaşması stresin bir sonucu olarak değerlendirilmekle birlikte, ideallerin sönümlenmesi, amaçsızlık, iletişimsizlik, özgüven yitimi, sıkıntılı bir ruh hali değişime karşı gelme, kararsızlık gibi durumlara da neden olmaktadır.125 Yorgunluk da çalışanlardaki stresin sonucu olarak görülebilir. Örneğin, uzun mesai saatleri, yoğun iş temposu iş görenin yorulmasına, bedensel bakımdan iş yapamayacak bir duruma gelip tükenmesine yol açacaktır. Stresin en önemsenmesi gereken sonucu tükenmişliktir. Tükenmişlik, stresin bireyin yaşamında süreklilik göstermesi durumudur ve bireyin gücünün bittiği yerdir. Tükenmişlik, bireyin ruh halinin ve fizyonomisinin bir tepkisi olarak da değerlendirilebilir.126