Stratejik Planlama İle Performans Denetimi İlişkisi

Performans esaslı bütçelemenin getirdiği en büyük yeniliklerden birisinin de, performans denetimine imkân tanıması olduğu belirtilmektedir. Performans esaslı bütçeleme sürecinde oluşturulan hedef ve göstergeler ile hazırlanan performans programı ve faaliyet raporlarının, performansın sistematik ve nesnel bir şekilde denetlenmesini mümkün kılacağı ifade edilmektedir (Erüz, 2006: 286).

Stratejik planlama, performans ölçütlerini ve bu ölçütlerin oluşturulması için izlenecek yol ve yöntemleri de içeren bir tekniktir. Stratejik planlama performans yönetiminin bir önceki aşaması ve onun dayanağını oluşturmaktadır (Apan, 2005: 3). Performans denetiminin üzerinde gelişeceği göstergeler, stratejik plana paralel olarak hazırlanmaktadır.

Bu çerçevede performans denetiminin, esasen amaçlara ulaşamadığı göstergelerle belirlenen yöneticilerin koltuklarını korumasının mümkün olmadığı ve başarısız olanların yerine başarılı olanların getirilmesi ana fikrine dayandığı belirtilmektedir (Apan, 2005: 11). Diğer taraftan, performans sonuçlarının elde edilip değerlendirilmesi ve karşılaştırmalı analizlerinin yapılması, iyi performans ve kötü performans ayrımı sonucu ödül ve cezalandırmanın bulunmaması nedeniyle sadece bir iç denetleme ve ölçme mekanizması düzeyinde kalmasına neden olacağı ifade edilmektedir. Bu nedenle iyi performansın ödüllendirilmesi ve kötü performansın cezalandırılması gerektiği bildirilmektedir (Aydemir, 2005: 29; Çoban ve Deyneli, 2005: 347). Bu şekilde gerekli ödüllendirmenin ya da yaptırımların uygulanmasına imkân tanıyacak bir personel ücret rejimine geçilmesi ve iyi performans gösteren kuruluşlara ilave ödenekler sağlayacak bir sistemin geliştirilmesinin, performans denetimi açısından önem taşıdığı vurgulanmaktadır (Erüz, 2005: 73–74).

Örgütler, stratejik amaç ve hedefler ile performans hedeflerine ulaşmak amacıyla yürütülen faaliyetlerin sonuçlarını ölçmek, izlemek ve değerlendirmek için performans

göstergelerini kullanmaktadırlar (BUMKO, 2004: 45; DPT, 2003: 40). Bir performans göstergesi, ölçülebilirliğin sağlanması bakımından miktar, zaman, kalite veya maliyet cinsinden ifade edilebilir olmak durumundadır (DPT, 2003: 40). Performans ölçümü, performans göstergelerinin oluşturulması ve gerekli verilerin toplanması ile mümkündür. Performans göstergeleri performans denetimine esas oluşturacağı için önem taşımaktadır. Buna paralel olarak performans göstergelerinin oluşturulmasında toplanan verilerin doğruluğu ve geçerliliği de aynı derecede önem taşımaktadır.

Stratejik planlama ve performans göstergelerinin oluşturulması, kamu yönetimi açısından önemli bir değişimi ifade etmektedir. Kamu kurumlarında başarı ölçütleri mevcut durumda çoğunlukla ekonomik unsurlarca düzenlenmemektedir (Durna ve Eren, 2002: 63). Geleneksel biçimde yapılan personel değerlendirmesi sonucunda kuruluş çalışanı; başarısız not alırsa disiplin cezası alacağından ya da işten atılacağından endişe ederek herhangi bir risk almaktan çekinmekte ve kendisi aleyhine kullanılacağı gerekçesiyle yönetime bilgi vermekten kaçınmaktadır (Dursun, 2004: 71). Aynı şekilde herhangi bir başarı gösteren ya da yüksek performans sergileyen bir çalışana bunun için bir ödül verilmemektedir. Kamu kuruluşlarının çalışanlarından yüksek verim alabilmeleri için bu tutumlarını değiştirmeleri ve ücret sistemlerinin de yüksek performans gösteren çalışanları ödüllendirecek biçimde düzenlenmesi gerekmektedir.

Performans denetimiyle birlikte kamu yönetimi alanına yeni kavramlar konu olmuştur. Bu kavramlar performans göstergelerinin oluşturulmasında kullanılacak olan girdi, çıktı, verimlilik, sonuç ve kalite kavramlarıdır.

Girdi; bir ürün veya hizmetin üretilmesi için gereken beşeri, mali ve fiziksel kaynaklardır. Girdi göstergeleri, ölçmeye esas olan başlangıç durumunu yansıtmaktadırlar (DPT, 2003: 41). Belediyeler için örnek vermek gerekirse; belediye çalışanları, mali kaynakları, sahip olunan araç-gereç ve bina vs. olarak sayılabilir. Nitekim belediyeler bu girdileri kullanarak mal ve hizmet üretmektedirler.

Çıktı; üretilen ürün ve hizmetlerin miktarıdır. Yukarıda belediye yönetimleri için verilen girdi örneklerinin kullanılmasıyla üretilen mal ve hizmetler çıktı olarak ifade edilebilir. Çıktı göstergeleri, üretilen mal ve hizmetlerin niceliği konusunda bilgi vermesine rağmen, amaçlar ve hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığı veya üretilen mal veya hizmetin kalitesi ve üretim sürecinin etkinliği konusunda tek başına açıklayıcı değildir (DPT,

2003: 41). Nitekim çıktı miktarının yanında ulaşılmak istenen amaç ve hedeflere ne kadar yaklaşıldığının göstergeleri içinde verimlilik ve sonuçların olduğu söylenebilir. Örneğin, bir yıl içinde yapılan aktif yeşil alan düzenlemesinin kişi başına düşen metrekare miktarı çıktı olarak ifade edilebilir.

Verimlilik; (efficiency) girdi birimi başına çıktı miktarını ya da maliyetini belli bir dönem için gösteren bir ölçüttür (Akal, 2003). Mesela, yeşil alan düzenlemesinin mümkün mertebe en az mali kaynak, en az personel ve araç gereçle gerçekleştirilmiş olması verimli olduğunu ifade eder.

Verimlilik, en genel tanımıyla, üretilen mal veya hizmetin yani son ürünün, bu ürünün/hizmetin elde edilmesinde kullanılan girdiye oranlanmasıyla elde edilen değerdir (www.mpm.gov.tr, 2006). Avrupa Verimlilik Komitesi (EPA) verimliliği şöyle tanımlamaktadır:

Verimlilik, her bir üretim öğesinin etken olarak kullanım derecesidir. Verimlilik, her şeyden önce düşünce tarzıdır ve sürekli var olanı iyileştirmeye çalışır. Her şeyin, bugün dünden, yarın bugünden daha iyi yapılabileceği inancına dayanır. Dahası, değişen koşullara ekonomik faaliyetleri adapte etmek, yeni teori ve yöntemler uygulamak için somut olmayan bir çabayı gerektirir. İnsanoğlunun ilerlemesi için somut bir çabadır (www.mpm.gov.tr, 2006).

Sonuç ölçütleri; elde edilen çıktıların, stratejik amaç ve hedeflerin gerçekleştirilmesinde nasıl ve ne ölçüde başarılı olduklarını gösterirler. Hedeflenen sonuçlara ulaşmadaki başarı seviyesi etkinlik (effectiveness) ile ifade edilmektedir. Sonuç göstergeleri stratejik amaç ve hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığını ortaya koymaları bakımından en önemli performans göstergeleridir (DPT, 2003: 42). Yukarıda verdiğimiz örnekle devam edecek olursak, bir yıl içinde aktif yeşil alan miktarını artırmış olmak, stratejik amaç ya da hedefi gerçekleştirmiş olmakla eşanlamlı değildir. Nitekim düşük maliyetle verimliliği sağlamaya çalışırken uygun olmayan malzemenin kullanılması hizmetin kaliteli olmadığı anlamına gelecektir.

Kalite; mal veya hizmetlerden yararlananların veya ilgililerin beklentilerinin karşılanmasında ulaşılan düzeydir (güvenilirlik, doğruluk, davranış biçimi, duyarlılık ve bütünlük gibi ölçüler) (DPT, 2003: 43). Nihayet verimlilik ve etkinlik tek başlarına performans ölçütü olarak sayılmamaktadır. Çünkü üretilen mal ve hizmetin iş görme

kapasitesi, ne kadar çok kişiye fayda sağladığı ve uzun ömürlü olması vb. sebepler hizmetin kaliteli olduğunun göstergeleridir.

Performans ölçümünün ve değerlendirmesinin kamu kuruluşları için sağlayacağı faydalar DPT kılavuzunda şu şekilde sıralanmıştır (DPT, 2003: 40):

Performans ölçümü ve değerlendirmesi;

- Yönetimin etkinliğini sağlar.

- Ölçülebilen hedefler daha kolay gerçekleştirilebilir. - Hizmetlerin kalitesini artırır.

- Bütçenin geliştirilmesine ve gözden geçirilmesine yardımcı olur.

- Kamu kaynaklarının neden söz konusu faaliyetlere harcandığı sorusunun cevaplandırılmasına yardımcı olur.

- Hesap verme sorumluluğuna ve performans denetimine temel oluşturur.

Diğer taraftan performans esaslı bütçeleme sürecinde hazırlanacak belgeler bilgi üretilmesini ve bütçelerin bilgiye dayalı olarak hazırlanmasını sağlayacağından Maliye Bakanlığı’nın bütçeleri etkili bir şekilde izlemesi ve değerlendirmesi mümkün olacaktır. Ayrıca hazırlanan belgelerin kamuya açık ve hedeflere odaklı olması kamu kuruluşlarını hem başarılı olma yönünde motive edecek hem de kaynakların kullanımında tasarruflu olunmasını sağlayacaktır (Erüz, 2005: 69–70).

2.2.7. Belediyelerde Stratejik Yönetimin Uygulanmasında Karşılaşılabilecek