Kamu Yönetiminin Yeni Beklentileri Karşılayamaması ve Ortaya Çıkan

Kamu yönetimi alanında yeniden yapılanmanın nedenleri ülkeden ülkeye bazı küçük farklılıklar gösterse de, temelde yeniden yapılanma ihtiyacını doğuran dört açıktan bahsedilmektedir. Bunlar stratejik açık, performans açığı, mali açık ve güven açığıdır.

2.1.1.4.1. Stratejik Açık

Stratejik açık, stratejik düşünme eksikliğini anlatmaktadır. Stratejik düşünme ise kendi içinde bazı özelliklere sahiptir.

Genel olarak üç düşünme düzeyinden bahsedilmektedir (Senge, 1990’den aktaran Barca, 2002b: 10): Olaylar düzeyinde düşünme, davranış kalıpları veya trendler düzeyinde düşünme ve yapılar/sistemler düzeyinde düşünme. Düşünme düzeylerinin belirtilen sıralama doğrultusunda yükseldiği iddia edilmektedir.

Olaylar düzeyinde düşünenlerin tepkici (reaktive), trendler düzeyinde düşünenlerin önlem alıcı (proaktive) ve yapılar/sistemler düzeyinde düşünenlerin ise yön verici (üretken veya generative) bir tarzda yaklaşım sergiledikleri belirtilmektedir.

Olaylar düzeyinde düşünenler genellikle olayları bir bütün içersinde ele alıp yorumlamak yerine, duygusal bir şaşkınlık içinde ele alırlar ve daha çok olayların oluş biçimleri üzerinde durarak bu yönünü birbirlerine aktarırlar. Dolayısıyla, bu düşünme tarzında, olaylardan sonuç çıkararak önlem alıcı davranma, onları etkileme ya da kontrol altına alma ve birer fırsata dönüştürme çabası da yoktur. Bir süre sonra unutulan olayların yerini başka olaylar alacaktır (Barca, 2002b: 11).

Davranış kalıpları düzeyinde düşünenler ise olayların sistematik olup olmadıklarına bakarlar. Olaylar birbirinden bağımsız olarak ele alınmazlar. Şayet olaylar sistematik ise, tepkici davranmak yerine önlem alıcı davranılır (Barca, 2002b: 11).

Üçüncü düşünme düzeyi olan yapılar/sistemler düzeyinde düşünmenin en geniş çaplı ve derinlemesine düşünme düzeyi olduğu söylenebilir. Bu düşünme düzeyinde olayları doğuran nedenler ve yapılar düzeyinde inceleme yapılmaktadır. Bu düşünme düzeyinde olaylar ele alındığında, önlem alıcı davranmanın da ötesine geçilerek olayları doğuran yapı ve sistemler etkilenmeye, kontrol edilmeye, değiştirilmeye ve arzu edilen bir şekilde yeniden yön vermeye çalışılır. Yapının davranışı ürettiği ve temeldeki yapıları değiştirerek farklı davranış düzenlerini oluşturabildiği, bu yüzden yapısal düzeyde düşünmenin özünde üreticilik taşıdığı ifade edilmektedir (Senge, 1990’den aktaran Barca, 2002b: 12–13).

Stratejik düşünmenin bu üçüncü düşünme düzeyine tekabül ettiği söylenmektedir. Örgütte karar vericilerin, örgüt içerisinde ve çevresindeki olayların davranışsal ve yapısal çözümlemelerini yaptıkları zaman stratejik düşünmüş olacakları ifade edilmektedir (Barca, 2002b: 14). Stratejik düşünmenin, kısa ve orta dönem yerine uzun döneme, parçalar yerine bütüne, olaylar yerine yapı ve sistemlere, sonuçlar kadar sebeplere, tek boyutlu düşünceden çok boyutlu düşünceye odaklanmak ve eylem ve faaliyetleri bu düşünceye göre şekillendirmek olduğu ifade edilmektedir (Coşkun, 2003).

Weberyen bürokratik anlayışta misyon ve vizyon belirleme, bunlara bağlı olarak gelecek yönelimli düşünme ve karşılaşılabilecek olası sorunlara karşı önceden hazırlıklı olarak bunu örgütün önüne çıkabilecek fırsatlarla ilişkilendirebilme anlayışı bulunmamaktadır. Stratejik açık, kamu örgütlerinin faaliyetlerini yürütürken sadece gündelik rutin sorunlarla ilgilenildiğini ve bugünden yarına nelerin değişerek örgüte etki edebileceğini bilmeden karşısına ne çıkarsa o sorunla ilgilenmesini ifade etmektedir.

Bugünden geleceği okuyamayan ve değişimi yönlendirmek yerine değişime maruz kalan kamu örgütlerinin stratejik açıkları, özellikle uzun vadeli bir perspektifi gerektiren yatırım kararlarının alınmasında kendini belli etmektedir. Diğer taraftan gündelik sorunlara anlık çözümler bulmaya çalışan kamu örgütleri öncelikli hizmetleri belirleyememekte ve çevrelerini etkilemek yerine, çeşitli baskılara maruz kalarak karar

alma ve kaynak tahsisi sürecinde etkili olamamaktadırlar. Söz konusu stratejik açığın kapatılabilmesi ancak kamu örgütlerinin; çevreye daha duyarlı hale gelmeleri, ilgili tüm tarafları sürece dahil ederek planlama yapmaları, yapılan planları sürekli izlemeleri ve değerlendirmeleri, performansa dönük çalışma anlayışını benimsemeleri ve hesap verme sorumluluğunu etkin bir şekilde uygulayabilmelerine bağlıdır (Dinçer ve Yılmaz, 2003: 66–67).

Diğer taraftan, genel olarak diğer ülkelerde başlatılan yeniden yapılanma çalışmalarının ortak vurgularından biri de yönetimde stratejik boyutun güçlendirilmesidir (Dinçer ve Yılmaz, 2003: 51). Bu eksiklik genel olarak ülkemizdeki yeniden yapılanma çalışmalarında da söz konusudur. Şöyle ki, özelleştirme, verimliliği artırma ve piyasaları düzenleme alanında yapılan çalışmalar, bütüncül ve stratejik bir perspektif ile siyasi kararlılıktan yoksun olduğu için, reform sürecine geç başlayan kimi Doğu Bloğu ülkelerinin bile gerisinde kalmış, uluslararası konjonktürün avantajları iyi değerlendirilememiştir (Eryılmaz, 2004b: 63).

Tüm bunların yanında stratejik düşünme yeteneğinin son derece kıt bir yetenek olduğu, kolay geliştirilemez ve taklit edilemez olduğu ifade edilmektedir. Bu yüzden bu yeteneği geliştirmiş olan örgütler, geliştirememiş olanlara nazaran sadece üstünlük elde etmekle kalmayacaklar aynı zamanda bu başarılarını uzun vadede sürdürme olanağını da oluşturmuş olacaklardır (Barca, 2002b: 15).

Bahsedilen stratejik açığın kapatılamaması sonucu sadece kamu örgütleri verimsiz, hantal ve içe dönük olarak kalmayacak, uluslararası yarışta ülkemizin daha da geride kalmasına neden olacaktır.

2.1.1.4.2. Performans Açığı

Kamu örgütlerinin hizmet sunum hızları ve kalitesi halkın beklentileriyle uyumsuz bir haldedir. Bu durumun başlıca nedeni karar alma süreçlerinde halkın beklentilerine duyarsız davranma ve stratejik anlayışla planlama yapılamamasıdır. Performans açığı kendisini en bariz şekilde kamu harcamaları içinde göstermektedir. Nitekim kamu harcamaları içinde sosyal harcamaların milli hâsılaya oranı sınırlı düzeyde kaldığı bildirilmektedir. Diğer gelişmekte olan ülkelerle karşılaştırma yapıldığında, örneğin

sağlık harcamalarının oranının oldukça düşük olduğu belirtilmektedir (Dinçer ve Yılmaz, 2003: 70).

Diğer taraftan bütçe açıklarına ve kamunun büyüklüğüne bağlı olarak kamuoyunda kamu yönetiminin genel olarak pahalı ve verimsiz olduğu şeklinde bir kanı olduğu ifade edilmektedir. Performans açığının kamunun yapılanma ve işleyişinden kaynaklandığı, dolayısıyla yeniden yapılanma yoluyla performansın artırılabileceği ileri sürülmektedir (Yılmaz, 2001: 4). Nitekim kamunun hizmet kalitesi ile ulusal ekonomi arasında doğrusal bir ilişki olduğu da belirtilmektedir. Dolayısıyla ulusal ekonominin geliştirilebilmesi, kamu yönetiminde yapılacak iyileştirmelere bağlıdır (Eryılmaz, 2002: 232).

2.1.1.4.3. Mali Açık

Kaynak tahsisinin gereği gibi yapılamaması ve buna bağlı olarak gelirlerin üzerinde harcama yapılması, bütçede görülen açıkların borçla kapatılmaya çalışılması ve borçların yüksek oranlarla geri çevrilmeye çalışılması sonucu kamu kesimi nasıl daha iyi hizmet sunabilirim sorusundan çok yapılan borçlanmaların nasıl kapatılabileceği sorunuyla ilgilenmeye başlamıştır. Toplanan vergileri halka hizmet sunmaktan çok borçların ödenmesinde kullanan bir kamu yönetiminin, gerçek işlevinden uzaklaştığı gibi çalışanların motivasyonunu da olumsuz yönde etkilediği belirtilmektedir (Dinçer ve Yılmaz, 2003: 72).

Bütçeye ilişkin gereğinden fazla düzenleme bulunması, kuruluş içinde gereksiz harcamalar, projelerde görülen yetersizlikler, bütçenin tamamını kullanmış olmak için yapılan harcamalar, fayda-maliyet analizinin yetersizliği, finansal alandaki yetersizlikler de kamu kuruluşlarında stratejik yönetimi gerekli hale getirmektedir (Bircan, 2003: 414).

2.1.1.4.4. Güven Açığı

Günümüzde vatandaşların giderek daha eğitimli, hakkını arayan, sorgulayan, denetleyen ve siyasi otoriteye daha az itaatkâr oldukları belirtilmektedir (Bilgiç, 2003: 30). Bununla birlikte vatandaşlar kamu kuruluşlarının kendilerine sundukları hizmetleri, kendilerinin verdikleri vergilerle finanse edildiğinin artık daha çok bilincindedirler. Haklı olarak da hem daha çok hem daha kaliteli hem de adil hizmet beklentisindedirler.

Yapılan çeşitli kamuoyu araştırmalarında halkın sosyo-ekonomik koşullardan ve yönetim kalitesinden memnuniyetsizliğinin yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Birbiri ardına oluşan krizler ve bu krizlerin çeşitli yolsuzluk vakaları ile ilişkilenmiş olması, halkın kamu yönetimine karşı olan güvenini büyük oranda tahrip etmiştir. Vatandaşlar kamunun hizmet sunumunda sadece kaliteyi değil aynı zamanda herkese eşit davranılmasını da arzulamaktadırlar. Bireyler hizmetleri zamanında, en az maliyetle, beklenen kalitede ve adil bir şekilde alamamaktadırlar. Vatandaşlar adalet, sağlık, vergi ve tapu gibi kamu hizmetleri alanında hizmetleri yetersiz ve kalitesiz olarak algılamaktadırlar. Söz konusu yetersizlikler ve yapılan israflar yolsuzluk söylemleri ile birleşince de halkın yönetime olan güveni ciddi anlamda azalmaktadır. %80’in üzerinde bir toplumsal kesimin kamu kuruluşlarında yolsuzluğun çok yaygın olduğu kanısına sahip oldukları bildirilmektedir (Dinçer ve Yılmaz, 2003: 72–73).