SOSYO-DEMOGRAFİK ÖZELLİKLER

İşçilerin sosyal ve ekonomik haklarının mevcut düzeyinin ne durumda olduğunu, sosyal ve ekonomik haklarının ne ölçüde gerçekleştiğini anlayabilmek bakımından toplumsal ve demografik nitelikleri hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olmak gerekmektedir. Bu bilgilerin edinilmesi aynı zamanda insan haklarına ilişkin bulgular içermeleri bakımından da önem arz etmektedirler. Bu nedenle çalışmada ilk önce maden işçilerinin sosyo-demografik özellikleri incelenecektir. Araştırmada işçilerin çalıştıkları sektörler, kent, sendikalılık ve göç durumları ana bağımsız değişkenler olarak ele alınmıştır. İşçilerin yaş dağılımları, ailelerindeki birey sayısı ve doğdukları yerleşim birimi gibi değişkenler de ayrıca yapılan analizde göz önünde bulundurulmuştur.

Araştırmaya katılan maden işçilerinin çalıştıkları sektörlere ve bu sektörlerin illere göre dağılımına bakıldığında, Tablo A.1’den de görüleceği üzere % 63,7’si kömür, % 36,3’ü de mermer sektöründe çalışmaktadır.

Katılımcılar arasında Diyarbakır ve Muğla illerinde mermer sektöründe çalışan işçi nüfusu oranlarının birbirine yakın olduklarını görülmektedir.

Tablo A.1 Katılımcıların çalıştığı sektörler

Sıklık Yüzde Geçerli

yüzde

MERMER 123 36,2 36,3

KÖMÜR 216 63,5 63,7

Toplam 339 99,7 100,0

Geçersiz 1 ,3

Toplam 340 100,0

Tablo A.2

İşçilerin doğdukları yerleşim yerine bakıldığında çalışanların daha çok kırsal kökenli oldukları görülmektedir (bkz. Tablo A.3). Mermer sektöründe çalışıp da kent doğumlu olanların oranının kömür sektöründen daha yüksek olduğu görülmektedir. Bunda, mermer sektörünün mekansal yerleşiminin kömür sektörüne göre daha çok kent merkezli olmasının önemli bir payı olduğu söylenmelidir (bkz. Tablo A.4).

Tablo A.3

Doğduğunuz yerleşim birimi aşağıdakilerden hangisidir?

Sıklık Yüzde Geçerli yüzde

Doğduğunuz yerleşim birimi aşağıdakilerden

hangisi idi? Toplam

İl İlçe Köy

İşçilerin doğdukları yerleşim birimleri ile sendikalılık arasında bir ilişki kurulduğunda ortaya ilgi çekici bir tablo çıkmaktadır. Herhangi bir sendikaya üye işçilerin

% 53,7’si gibi önemli bir oranı köy doğumludur (bkz. Tablo A.5). Kentte doğmuş olanların sendikalılık oranının çok düşük olması bu durumu daha da ilginç kılmaktadır.

Kentte doğan bir işçinin kırsal kökenli birine oranla hak arama bilincine daha fazla sahip olması beklenirken, durum bunun tersini göstermektedir. Köy doğumluların işçileşme süreçlerinde piyasaya karşı daha yalnız ve savunmasız kalarak sendikalaşmaya yönelmesi bu durumun nedenleri arasında görülebilir.

Tablo A.5

Doğduğunuz yerleşim birimi

aşağıdakilerden hangisi idi? Toplam İl İlçe Köy Siz herhangi bir

sendikaya üye misiniz?

Evet 2 48 58 108

1,9% 44,4% 53,7% 100,0%

Hayır 36 126 59 221

16,3% 57,0% 26,7% 100,0%

Toplam 38 174 117 329

11,6% 52,9% 35,6% 100,0%

Madencilik çalışma koşullarının ağır ve tehlikeli olması nedeniyle her yaştan bireyi istihdam etmeye elverişli değildir. Bu sektörde çalışanların yarısını 27-36 yaş aralığındaki bireyler oluşturmaktayken; 37-46 yaş aralığında bulunanların oranı % 32,6’dır. Sektörde 46 ve üzeri yaşta olup da çalışmaya devam etmekte olanların oranı ise çok düşüktür (bkz.

Tablo A.6). Bu da madencilik sektöründe çalışanların belli bir yaştan sonra bu işi yapamayacak bir duruma geldiklerini işaret etmektedir. Bunun nedenlerine ilişkin ayrıntılı bulgulara maden işçilerinin çalışma yaşamları ve güvenli ve sağlıklı çalışma koşulları ile ilgili bölümlerde ayrıca değinilmektedir.

Tablo A.6

İşçilere ait doğum tarihi aralıkları

Sıklık Yüzde

1980- 1970-1979 1960-1969 1950-1959 Sektör

1980- 1970-1979 1960-1969 1950-1959 ANKETİN

Geleneksel geniş aile yapısının varlığını bu bölgede devam ettirmesinin yanısıra, bölgede yaşanan çatışma ve köy boşaltma gibi nedenlerle kırsalda yaşayan geniş ailelerin köylerinden göç ederek ilçe ve kasabalara gelmeleri bu durumun nedenleri arasındadır.

Kalabalık aile yapısının olduğu diğer iller tablodan da görüleceği gibi Zonguldak ve Kütahya’dır. Muğla’da ise çekirdek aile yapısının hakim olduğu görülmektedir (bkz. Tablo A.10).

Tablo A.9

Siz de dahil olmak üzere evinizde kaç kişi yaşıyor?

Sıklık Yüzde

Sizde dahil olmak üzere evinizde

kaç kişi yaşıyor? Toplam

Madencilik sektöründe çalışanlar arasında dikkate değer bir mekansal hareketlilik ve/veya göç hareketliliği görülmektedir (bkz. Tablo A.11). Köylü üretim ilişkilerinin gittikçe azalması ve gelir getirmemesi, hızlı kentleşme ve artan yoksulluk göçü tetikleyen temel unsurlardır. Göç edenlerin % 67 gibi büyük bir oranı iş bulabilmek amacıyla göç ettiklerini belirtirlerken, % 13 gibi bir oranı terörü göç gerekçesi olarak dile getirmiştir.

Sendikalı olan işçilerin % 60,2’si bulundukları yerleşim yerine başka bir yerden göç ederek gelmişlerdir (bkz. Tablo A.12). Sendikalı olanların büyük bir oranının köy doğumlu olmaları da hesaba katılırsa şu sonuca varabilir: bir köyde doğup, köyünden göç etmek durumunda olan işçiler, göç ettikleri yerleşim yerindeki tek başınalıklarını ve korunaksızlıklarını sendikalı olmakla gidermekte ve karşılaştıkları hak ihlallerine karşı

sendikalılığı bir savunma ve korunma mekanizması olarak daha çok benimsemektedirler.

Göç eden işçilerin % 65,2’si 1990-1999 yılları arasında göç etmiş bulunurken; 2000 yılından sonra göç edenlerin oranı % 21,2’dir. 1990 yılından önce meydana gelen göç oranı ise yalnızca % 13,6’dır (bkz. Tablo A.13). Bu durum en başta 1990’larla birlikte Diyarbakır iline gerçekleşen göçlerden kaynaklanmaktadır. Bir diğer neden de Zonguldak havzasında madencilik alanında iş bulabilmek için yapılan göç hareketliliğinin bulunmasıdır.

Tablo A.11

Şu anda oturduğunuz yerleşim yerine başka bir yerden göç ederek mi geldiniz?

Sıklık Yüzde Geçerli yüzde

Şu anda oturduğunuz yerleşim yerine başka bir yerden göç ederek mi geldiniz?

Toplam

Evet Hayır

Siz herhangi bir sendikaya üye misiniz?

Çalışmanın önemli bulgularından bir tanesi göç eden işçilerin sendikalılıkla olan ilişkisiyle ilgilidir. Herhangi bir sendikaya üye olan işçiler arasında göç etmiş bulunanların oranı % 60,2’dir. Yerleşik olan işçiler arasında ise herhangi bir sendikaya üye olmayanların oranı % 69,7 gibi yüksek bir oran teşkil etmektedir (bkz. Tablo A.14). Yerleşik işçiler arasında sendika üyeliğinin oransal azlığında, söz konusu işçilerin ekonomik ve sosyal güvenceler edinme konusunda sürdürdükleri tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin payı olduğu söylenebilir. Nitekim tarım ve hayvancılık yapmayan veya bu faaliyetlere erişimden yoksun (göçer ağırlıklı) işçilerde ise sendika üyeliği oranı yüksektir.

Zonguldak ve Diyarbakır illerinde çalışanların büyük bölümü buralara göç ederek gelmişlerdir. Zonguldak ilinde çalışanların % 81,4’ü buraya göç ederek gelmişken, Diyarbakır’da çalışanların % 63,8’i çalıştığı yere göç ederek gelmiştir. Zonguldak havzasında eskiden beri madencilik sektörünün yoğun istihdam alanlarından biri olmasından dolayı bu bölgede iş amaçlı yapılan göç hareketliliğine çok sık rastlanmaktadır.

Bu illerin dışında Muğla’daki işçilerin % 31,7’si, Kütahya ilindeki işçilerin de % 23,4’ü bulundukları yerleşim yerine başka bir yerden göç ederek gelmişlerdir (bkz. Tablo A.15).

Tablo A.14

Şu anda oturduğunuz yerleşim yerine başka

bir yerden göç ederek mi geldiniz? Toplam

Evet Hayır

Siz herhangi bir sendikaya üye misiniz?

Evet 65 43 108

60,2% 39,8% 100,0%

Hayır 67 154 221

30,3% 69,7% 100,0%

Toplam 132 197 329

40,1% 59,9% 100,0%

Tablo A.15

Şu anda oturduğunuz yerleşim yerine başka bir yerden göç ederek mi geldiniz?

Toplam köyden göç ederek gelenlerden oluşmaktadır (bkz. Tablo A.16).

Tablo A.16

Doğduğunuz yerleşim birimi

aşağıdakilerden hangisi idi? Toplam

İl İlçe Köy

Şu anda oturduğunuz yerleşim yerine başka bir yerden göç ederek mi geldiniz?

Tablo A.17

Sizde dahil olmak üzere evinizde kaç kişi

yaşıyor? Toplam

1-3 4-5 6-

Şu anda oturduğunuz yerleşim yerine başka bir yerden göç ederek mi geldiniz?

Evet 40 59 26 125

32,0% 47,2% 20,8% 100,0%

Hayır 97 78 11 186

52,2% 41,9% 5,9% 100,0%

Toplam 137 137 37 311

44,1% 44,1% 11,9% 100,0%